ROZDZIAŁ III. STRUKTURA PROCESU BADAWCZEGO
4.4. Wielkość wpływu zatrudnianych migrantów z Ukrainy na równowagę na wewnętrznym
Jak zaznaczono we wstępie, celem niniejszej pracy jest nie tylko identyfikacja funkcji ekonomicznej migracji z Ukrainy ale także oszacowanie jej wpływu na przedsiębiorców.
303 Jak wynika z wywiadu swobodnego z jednym z sadowników z okolic Grójca, różnica w wynagrodzeniach pomiędzy zatrudnionymi wcześniej pracownikami polskimi, a zatrudnionymi migrantami z Ukrainy była aż czterokrotna, należy jednak zaznaczyć, że dotyczyło to 2007 roku, w okresie późniejszym (od 2008r.) – jak zaznaczył rozmówca – „różnica w stawka godzinowych nie była taka duża, Polak pracujący przy zbiorze
jabłek otrzymywał ok. 9–10 zł za godzinę, Ukraińcy – mężczyzna 6–7 zł, kobieta 5–6 zł”, w ostatnich dwóch latach (2010–2011) stawki są takie same dla Polaków i Ukraińców”. Sytuacja zmieniła się istotnie w 2014
Temu zamierzeniu służyło m.in. badanie wielkości wpływu zatrudnianych w zawodach robotniczych migrantów z Ukrainy na równowagę na wewnętrznym rynku pracy.
Badanie dokonano poprzez porównanie faktycznego (zrealizowanego) rozmiaru zatrudnienia migrantów z Ukrainy w stosunku do istniejących potrzeb (popytu) przedsiębiorców dotyczących zatrudnienia migrantów z Ukrainy304. Prowadzone było ono oddzielnie w stosunku do przedsiębiorców:
1) Zatrudniających migrantów – robotników z Ukrainy (w większości) do prac prostych (N=285) oraz zatrudniających migrantów – robotników z Ukrainy do prac (w większości) wymagających określonych kwalifikacji (N=231) 305 . Badanie pozwoliło znaleźć odpowiedź na pytanie (P4) – „W jakim stopniu u polskich przedsiębiorców zatrudniających migrantów z Ukrainy na stanowiskach robotniczych wyłącznie do prac prostych, a w jakim u przedsiębiorców zatrudniających migrantów z Ukrainy na stanowiskach robotniczych do prac wymagających określonych kwalifikacji, Ukraińcy uzupełniają niedobory w zatrudnieniu?”
2) Mających stałe (N=153) lub okresowe (N=238) problemy z pozyskaniem pracowników306. Badanie pozwoliło znaleźć odpowiedź na pytanie (P5) – „W jakim stopniu migranci z Ukrainy zatrudniani na stanowiskach robotniczych uzupełniają niedobory zatrudnienia u polskich przedsiębiorców mających stałe lub okresowe problemy z pozyskaniem rodzimych pracowników?”
W pierwszej kolejności przeprowadzono ocenę wpływu zatrudnianych w zawodach robotniczych migrantów z Ukrainy na równowagę na wewnętrznym rynku pracy u przedsiębiorców zatrudniających pracowników do prac prostych oraz zatrudniających pracowników do prac wymagających kwalifikacji. Istotne jest to, że stopień zaspokojenia potrzeb przedsiębiorców badany był w poszczególnych latach 2006 – 2010, czyli zarówno w okresie wysokiej koniunktury gospodarczej w Polsce (do połowy 2008 roku) jak i w kolejnych okresach (od drugiej połowy 2008 do końca 2010r.), w których wystąpiły oznaki gorszej koniunktury.
304 Badania nie dotyczyły stopienia zaspokojenia potrzeb kadrowych przedsiębiorcy ogółem. Chodziło wyłącznie o porównanie potrzeb (zamiarów przedsiębiorcy) w zakresie zatrudniania migrantów z faktycznym zatrudnieniem migrantów.
305 Zob. podrozdział 4.2.
306 Jak wskazano wyżej (podrozdział 4.1) przedsiębiorców mających stałe trudności było 153, okresowe trudności 238 oraz dodatkowe trudności 29 (objaśnienie terminów stałe, okresowe i dodatkowe trudności w rozdz. 4.1). Łącznie – trudności w pozyskaniu pracowników z rynku pracy miało w badanym okresie 420 z 516 badanych przedsiębiorców (81,4%).
W trakcie prowadzonego wywiadu pytano przedsiębiorców o stopień zaspokojenia potrzeb w zakresie zatrudniania migrantów z Ukrainy w skali od 0 do 100%. Podczas analizy wyników badań ustalono (także na podstawie odpowiedzi kwestionariuszowych) liczbę przedsiębiorców zatrudniających migrantów do prac prostych i wymagających kwalifikacji. W poszczególnych latach 2006 – 2010 liczba przedsiębiorców zatrudniających migrantów z Ukrainy:
- do prac na stanowiskach robotniczych wymagających określonych kwalifikacji (w większości) wynosiła odpowiednio: w 2006r. – 26, w 2007r. – 47, w 2008r. – 97, w 2009r. – 137 i w 2010r. – 132;
- do prac prostych (w większości) na stanowiskach robotniczych wynosiła odpowiednio: w 2006r. – 47, w 2007r. – 72, w 2008r. – 121, w 2009r. – 189 i w 2010r. – 204.
Następnie porównano uzyskane wyniki z wcześniejszymi odpowiedziami przedsiębiorców dotyczącymi stopnia zaspokojenia potrzeb w zakresie zatrudniania migrantów z Ukrainy. Wyniki badań ujęte są w tabelach 38 i 39.
Tabela 38. Stopień zaspokojenia potrzeb kadrowych (w zakresie zatrudniania migrantów z Ukrainy) u przedsiębiorców zatrudniających migrantów (w większości) do prac wymagających określonych kwalifikacji w latach 2006 – 2010
Stopień zaspokojenia
potrzeb
2006 2007 2008 2009 2010
Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba %
Brak 1 3,8 1 2,1 14 14,4 22 16,1 27 20,4 < 20% 2 7,7 5 10,6 15 15,5 18 13,1 17 12,9 21–50% 2 7,7 13 27,7 27 27,8 22 16,1 23 17,4 51–99% 7 26,9 8 17,0 16 16,5 18 13,1 10 7,6 100% 14 53,9 20 42,6 25 25,8 57 41,6 55 41,7 Razem * 26 100,0 47 100,0 97 100,0 137 100,0 132 100,0 * liczba przedsiębiorców w większości zatrudniający pracowników do prac wymagających kwalifikacji w danym roku
Źródło: opracowanie własne
Wyniki badania zaspokojenia potrzeb przedsiębiorców w zakresie zatrudnienia migrantów z Ukrainy na stanowiskach robotniczych wskazały na znaczne zróżnicowanie tego poziomu u przedsiębiorców zatrudniających migrantów z Ukrainy do prac wymagających określonych kwalifikacji i prac prostych w poszczególnych latach badanego okresu 2006 – 2010.
Tabela 39. Stopień zaspokojenia potrzeb kadrowych (w zakresie zatrudniania migrantów z Ukrainy) u przedsiębiorców zatrudniających migrantów do prac prostych (w większości) w latach 2006 – 2010
Stopień zaspokojenia
potrzeb
2006 2007 2008 2009 2010
Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba %
Brak 1 2,1 2 2,8 14 11,6 15 7,9 15 7,4 < 20% 1 2,1 5 6,9 13 10,7 17 9,0 12 5,9 21–50% 0 0,0 5 6,9 13 10,7 13 6,9 9 4,4 51–99% 3 6,4 8 11,1 19 15,7 21 11,1 29 14,2 100% 42 89,4 52 72,3 62 51,3 123 65,1 139 68,1 Razem * 47 100,0 72 100,0 121 100,0 189 100,0 204 100,0 * liczba przedsiębiorców w większości zatrudniający pracowników do prac prostych w danym roku
Źródło: opracowanie własne
Rezultaty badania pokazały, iż:
- przedsiębiorcy zatrudniający migrantów z Ukrainy przy pracach prostych w większym stopniu mogli zaspokajać swoje potrzeby kadrowe (w zakresie zatrudniania migrantów z Ukrainy) aniżeli przedsiębiorcy zatrudniający migrantów z Ukrainy przy pracach wymagających określonych kwalifikacji, w każdym z badanych lat okresu 2006 – 2010;
- stopień zaspokojenia potrzeb kadrowych spadał od 2006r. osiągając najniższy poziom w 2008 roku, w kolejnych latach 2009 – 2010, mimo istotnego wzrostu liczby migrantów z Ukrainy w Polsce, nie osiągnął poziomu z roku 2006 307. Należy jednak brać pod uwagę fakt, iż w pierwszych latach badanego okresu 2006 – 2010 badani przedsiębiorcy zatrudniali mniejszą liczbę migrantów niż w latach późniejszych;
- pełne zaspokojenie potrzeb (100%) w latach 2006 – 2010 w grupie przedsiębiorców zatrudniających pracowników do prac wymagających określonych kwalifikacji wahało się od 25,8 % (2008) do 53,9 % (2006), w grupie przedsiębiorców zatrudniających migrantów do prac prostych od 51,3 % (2008) do 89,4 % (2006) (wyk.32);
- całkowity brak możliwości zatrudniania migrantów z Ukrainy, pomimo zgłaszanych potrzeb w latach 2006 – 2010 dotyczył od 2,1% (2007) do 20,4 % (2010) przedsiębiorców zatrudniających migrantów do prac wymagających określonych
307
Wyniki dotyczą wyłącznie lat, w których przedsiębiorcy zamierzali i zatrudnili faktycznie migrantów, nie wszyscy badani zatrudniali migrantów w każdym roku z okresu 2006 – 2010.
kwalifikacji oraz od 2,1% (2006) do 11,6 % (2008) przedsiębiorców zatrudniających migrantów z Ukrainy do prac prostych.
Wykres 32. Badani przedsiębiorców, którzy w każdym roku w latach 2006 – 2010 zatrudnili
migrantów z Ukrainy w 100% zgodnie ze swoim zapotrzebowaniem (w %) Źródło: opracowanie własne.
Wyniki badań wskazują, że duża grupa badanych przedsiębiorców miała w latach 2006 – 2010 problemy z pozyskaniem do pracy odpowiedniej do swoich potrzeb liczby migrantów z Ukrainy. W większym stopniu trudności dotyczyły przedsiębiorców zatrudniających migrantów do prac wymagających kwalifikacji niż przedsiębiorców zatrudniających migrantów do prac prostych. Najtrudniejsza sytuacja miała miejsce w 2008 roku, przypadającym w okresie wysokiej koniunktury gospodarczej w Polsce i Europie. Był to jednocześnie czas, gdy generalnie polscy przedsiębiorcy mieli problemy z pozyskaniem odpowiedniej liczby pracowników (zob. wyniki badań NBP, rozdz.2.4).
Badano także poziom zaspokojenia niedoboru pracowników ogółem w drodze zatrudnienia migrantów z Ukrainy u przedsiębiorców mających problemy z zatrudnieniem pracowników rodzimych (stałe lub okresowe na istniejące stanowiska pracy i dodatkowe związane, z zamiarem uruchomienia dodatkowej produkcji, usług lub innej działalności). Jak zaznaczono wyżej, przedsiębiorców, którzy zgłosili w trakcie badania, iż mieli taki problem przynajmniej w jednym roku w okresie 2006 – 2010 było 420 (81,4%). Próbowali oni rozwiązać problem poprzez zatrudnianie migrantów z Ukrainy (zob. tab.35).
Spośród 420 przedsiębiorców – 153 (29,7% ogółu badanych) wskazało, że trudności w zaspokojeniu potrzeb kadrowych występowały „stale”, 238 (46,1%) stwierdziło, że mieli trudności „okresowo”, natomiast u 29 (5,6%) problem z zatrudnieniem pracowników z lokalnego rynku pracy związany był z zamiarem zatrudnienia pracowników dla nowej działalności lub rozszerzenia istniejącej ponad aktualny poziom. Badani przedsiębiorcy
89,4% 72,3% 51,3% 65,1% 68,1% 53,9% 42,6% 25,8% 41,6% 41,7% 2006 2007 2008 2009 2010 Przedsiębiorcy zatrudniający migrantów z Ukrainy przy pracach prostych
Przedsiębiorcy zatrudniający migrantów z Ukrainy przy pracach wymagających określonych kwalifikacji
musieli odnieść swoją ocenę do całego badanego okresu 2006 – 2010, a nie do wybranego roku czy wybranych lat. Uzyskane wyniki ujęte są w tabeli 40.
Tabela 40. Stopień zaspokojenia potrzeb kadrowych poprzez zatrudnianie migrantów z Ukrainy u badanych przedsiębiorców, ujawniających stałe, okresowe lub dodatkowe problemy z niedoborem polskich pracowników
Stopień uzupełnienia niedoborów kadrowych
Przedsiębiorcy mający problemy z niedoborem pracowników polskich:
stałe okresowe dodatkowe
liczba % liczba % liczba %
A. W każdym roku zaspokojenie potrzeb wynosiło 100 % (tj. zatrudniono tylu migrantów ilu planowano)
87 56,9 129 54,2 11 37,9
B. W niektórych latach zaspokojenie potrzeb wynosiło 100%, w innych latach nie udało się zatrudnić potrzebnej liczby migrantów
18 11,8 19 8,0 7 24,1
C. W żadnym roku nie udało się zatrudnić 100% potrzebnych migrantów, z reguły zaspokojenie potrzeb nie przekraczało 50 %
27 17,6 58 24,4 7 24,1
D. W żadnym roku zaspokojenie potrzeb nie
przekroczyło 20 % 21 13,7 32 13,4 4 13,8 Razem 153 100,0 238 100,0 29 100,0
Źródło: opracowanie własne
Wyniki badania wskazały, że niezależnie od nasilenia niedoborów polskich pracowników przedsiębiorcy w większości przypadków byli w stanie w latach 2006 – 2010 zaspokoić swoich potrzeb odnośnie zatrudnienia migrantów z Ukrainy na stanowiskach robotniczych. Nie dotyczy to przedsiębiorców, którzy zamierzali pozyskać migrantów (z reguły chcieli oni zatrudnić całe grupy pracowników z Ukrainy np. brygady) w celu uruchomienia dodatkowej produkcji lub świadczenia usług. Dość dużo również – ponad 13% (z 420) badanych przedsiębiorców, niezależnie od skali problemów z niedoborem rodzimych pracowników, nie było w stanie pozyskać w żadnym z badanych lat więcej niż 20% migrantów w stosunku do zamierzeń.