[…]
2. Samorząd mieszkańców wsi jako jednostka pomocnicza gminy nie legitymuje się przymiotem strony w domaganiu się wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji o zatwierdzeniu projektu zagospodarowania złoża, nawet jeśli ten projekt miałby naruszać przepisy prawa miejscowego – planu zagospodarowania przestrzennego.
wyrok NSA, II SA 1416/00, z dnia 19 września 2000 r. (nie pub. LEX
nr 54147)
Zgodnie z art. 5 ust. 1 u.s.g. gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na te-renie gminy miasto.
Wiąże się to w sposób oczywisty z ustalaniem ich nazw. Nie jest to tym samym co ustalanie nazw miejscowości, dokonywane w specjalnym trybie art. 4 ust. 1 u.s.g. i roz-porządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. o ustalaniu nazw miejscowo-ści i obiektów fizjograficznych oraz numeracji nieruchomomiejscowo-ści (Dz. U. Nr 94, poz. 850 ze zm.).
Miejscowość zamieszkała oznacza bowiem w świetle art. 1a tego rozporządzenia samoistne osiedle odróżniające się od osiedli sąsiednich odrębną nazwą, a przy jednako-wej nazwie odmiennym określeniem rodzaju np. miasto, wieś.
Sołectwo jest natomiast jednostką pomocniczą funkcjonującą w ramach miejsco-wości. Nie ma przeszkód prawnych aby w jednej miejscowości nie mogły funkcjonować dwa lub więcej sołectw o różnych nazwach.
wyrok NSA, II OSK 2910/13, z dnia 4 lutego 2014 r., http://orzeczenia.nsa.
gov.pl
1. Nie można pojęciom o tradycyjnie i językowo ukształtowanej treści, wbrew in-tencjom ustawodawcy, nadawać innego znaczenia tylko dlatego, że pozwala to na „obej-ście” ustawy o funduszu sołeckim, adresowanej jedynie do sołectw i środowisk wiej-skich a nie do wszystkich jednostek pomocniczych.
2. W określonych sytuacjach możliwe jest utworzenie (istnienie) sołectwa w mie-ście, ale w granicach i na podstawie prawa.
wyrok NSA, SA/Wr 2324/94, z dnia 9 marca 1995 r., OwSS 1995 nr 4,
poz. 133
1. Organom gmin w postępowaniu administracyjnym, toczącym się przed nimi, nie przysługuje przymiot strony. Nie może on przysługiwać także jednostkom pomocni-czym gmin, jakimi są rady osiedlowe.
2. Jeśli organy gminy niewłaściwie reprezentują interesy jej mieszkańców, przysłu-gują im środki prawne zmierzające do zmiany tych organów włącznie.
Nie mogą oni natomiast, w ramach istniejących procedur, wyrażać swego interesu w sposób przez te procedury niedopuszczalny.
wyrok WSA w Krakowie, III SA/Kr 61/04, z dnia 11 maja 2004 r.,
„Wspól-nota” 2005, nr 2, s. 55
1. Dzielnice są wyłącznie elementami składowymi gmin, nie mającymi poza tymi ramami samodzielnego bytu prawnego, nie mogącymi w stosunku do osób trzecich po-dejmować jakichkolwiek działań. Poza ramami organizacyjnymi gminy dzielnica nie istnieje, gdyż nie ma w żadnej mierze choćby nawet ułomnej osobowości prawnej.
2. Współpracować ze społecznościami innych państw może gmina, a nie jego dziel-nica.
3. Przekazywanie przez gminę zadań na rzecz jednostki pomocniczej może nastę-pować wyłącznie w statucie jednostki pomocniczej.
wyrok WSA w Lublinie, III SA/Lu 178/08, z dnia 29 maja 2008 r.
(orzecze-nia.nsa.gov.pl)
[…]
2. Zgodnie z art. 36 ust. 1 u.s.g. organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebra-nie wiejskie, a wykonawczym – sołtys. Działalność sołtysa wspomaga rada sołecka. Nie przewidziano innych organów sołectwa, a także ich stworzenia przez zebranie wiej-skie.
[…]
wyrok WSA w Opolu, II SA/Op 561/07, z dnia 4 marca 2008 r. (orzeczenia.
nsa.gov.pl)
1. Statut jednostki pomocniczej gminy musi regulować wszystkie kwestie określo-ne w art. 35 ust. 3 ustawy.
postanowienie NSA, II SA/Kr 2982/03, z dnia 9 grudnia 2003 r. (orzeczenia.
nsa.gov.pl)
Uchwały zebrania wiejskiego nie mogą być przedmiotem skargi do sądu admini-stracyjnego.
wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, II AKa 258/02, z dnia 29
paździer-nika 2002 r., KZS 2002, nr 12, s. 33
Sołtys wsi nie jest funkcjonariuszem państwowym (art. 115 § 13 k.k.), jednakże przysługuje mu taka sama ochrona prawnokarna, jaka przysługuje funkcjonariuszowi państwowemu (art. 36 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym […]). Źródłem obowiązków sołtysa jest statut sołectwa.
postanowienie NSA, SA/Wr 381/91, z dnia 20 maja 1991 r., „Wspólnota”
1991, nr 29, s. 9
1. Rada sołecka nie jest organem jednostki pomocniczej gminy wyposażonym w uprawnienia do samodzielnego działania (art. 36 ust. 1 zd. drugie ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym […]) – w szczególności nie podejmuje uchwał o skorzystaniu ze środków prawnych przysługujących sołectwu jako ewentualnej stronie w postępowaniu administracyjnym, nie dysponuje też kompetencją do organizowania wykonania takiej uchwały i do reprezentowania sołectwa na zewnątrz.
Radzie sołeckiej nie służy legitymacja do wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
2. Organem właściwym do wniesienia skargi i reprezentowania sołectwa jest soł-tys, działający na podstawie stosownej uchwały zebrania wiejskiego jako organu uchwa-łodawczego sołectwa.
wyrok WSA w Warszawie, II SA/Wa 798/08, z dnia 14 sierpnia 2008 r.
(orzeczenia.nsa.gov.pl)
1. Rada m.st. Warszawy, w ramach działalności nadzorczej nad organami jednostki pomocniczej, jest podmiotem legitymowanym do stwierdzenia nieważności uchwał rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy, gdy naruszają one prawo.
3.6. Referenda i konsultacje
wyrok NSA W-wa, II OSK 357/12, z dnia 24 kwietnia 2012 r., „Wspólnota”
2012, nr 21-22, s. 43
Komisja powołana do oceny wniosku o przeprowadzenie referendum gminnego nie może domniemywać rzeczywistych intencji inicjatora referendum ani zmieniać, od-powiednio do tych intencji, sformułowania pytania referendalnego.
wyrok NSA, IV SA 2452/98, z dnia 21 lipca 1999 r. (nie publ. LEX
nr 47300)
Sprawy, które są ustawowo zastrzeżone na rzecz organów gminy nie mogą być przedmiotem referendum rozstrzygającego, a wynik referendum przeprowadzonego w takiej sprawie może być traktowany jedynie w kategoriach konsultacji społecznych.
Nie można zatem w drodze referendum zobowiązać rady gminy do uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a tym bardziej w kształcie będą-cym wynikiem referendum.
wyrok NSA, SA/Wr 1163/90, z dnia 6 lutego 1991 r., ONSA 1991 nr 1,
poz. 21
Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym […] każda sprawa ważna dla gminy może być przedmiotem referendum, a niesprzeczny z prawem wniosek […] o przeprowadzeniu referendum w sprawie publicznej o znacze-niu lokalnym należącej do zakresu działania gminy (art. 6 ustawy) zobowiązuje radę do podania danej sprawy rozstrzygnięciu mieszkańców gminy w drodze referendum.