Wyniki badań wskazują, iż w wielu miejscach szkoły podstawowe nadal borykają się z trudnościami natury głównie technicznej. Ten problem, należący także do za-gadnień metodycznych (przygotowanie odpowiednich warunków technicznych), pominięty wcześniej przez nauczycieli, teraz w pytaniu o czynniki utrudniające korzystanie z telewizyjnych programów o sztuce ukazuje skalę problemu w obec-nej sytuacji szkół. Wprawdzie 51% nauczycieli oświadczyło, że nie ma żadnych trudności z korzystaniem z programów telewizyjnych podczas zajęć szkolnych, to jednak pozostaje duża liczba nauczycieli wymieniających różnorodne czynniki utrudniające wykorzystywanie mediów – 42%19 (wykres 4).
Wykres 4. Występowanie trudności związanych z korzystaniem z edukacyjnych programów telewizyjnych o sztuce w opinii nauczycieli szkół podstawowych
19 7% nie odpowiedziało na pytanie.
występują nie występują brak odpowiedzi
Wśród tych czynników najczęściej pojawią się, jak wcześniej wspomniano, trudności techniczne i organizacyjne (31%) – brak wystarczającej liczby telewizo-rów, odtwarzaczy wideo, bazy lokalowej, nieodpowiednia jakość sprzętu. Pozosta-łe czynniki utrudniające wymieniane przez nauczycieli to: słaba baza dydaktycz-na w szkole, w szczególności brak programów telewizyjnych o sztuce (7%), brak finansów na zakup kaset wideo (3%), trudności percepcyjne (2%), w szczególności duża liczba uczniów podczas lekcji, niekorzystny rozkład zajęć w szkole (1%).
Porównując te wyniki z wnioskami badań Gawreckiego20, warto zwrócić uwagę, że w wypowiedziach nauczycieli całkowicie znikła trudność jeszcze w 1983 roku najczęściej wymieniana: niedostosowanie planu lekcji do godzin nadawania teleprogramów (wymieniało ją wtedy 44% nauczycieli). Obecnie nikła liczba respondentów korzysta z programów edukacyjnych nadawanych na żywo i brak korelacji nie stanowi już przeszkody w korzystaniu z progra-mów telewizyjnych. Można więc wysunąć wniosek, iż w świadomości nauczy-cieli telewizja stała się bardziej edukacyjna niż dydaktyczna – tak jak zresz-tą chcieli decydenci Telewizji Edukacyjnej działającej przy telewizji publicznej. W odpowiedziach nauczycieli dotyczących okoliczności utrudniających im ko-rzystanie z programów telewizyjnych zachowały się jednak pewne podobień-stwa. Niewiele większa liczba nauczycieli w badaniach z 1983 roku (około 40%), jak i w tych prowadzonych przez autorkę (31%) jako przeszkodę wymie-nia zły stan techniczny odbiorników, zbyt małą ich liczbę i inne powody natu-ry technicznej i organizacyjnej. Pomimo kilkunastu lat dzielących te badania przeszkoda ta w opinii nauczycieli stanowi wciąż utrudnienie w systematycz-nym korzystaniu z programów telewizyjnych (wykres 5).
Konkludując, autorka pragnie zadać pytanie podstawowe, jakie wynika z tych badań. Jeśli większość nauczycieli twierdzi, że w szkołach nie ma trud-ności z korzystaniem z edukacyjnych programów telewizyjnych i zdecydowa-na ich większość utrzymuje, że są w szkołach edukacyjne programy telewizyj-ne21, to dlaczego wszyscy ci, którzy tak twierdzą, nie korzystają z nich22?
Odpowiadając na to pytanie, na podstawie wyników badań autorki, trzeba przyznać, że w zdecydowanej większości wnioski pokrywają się z postulatami wysuniętymi przez Gawreckiego – do tej pory, jak wynika z wypowiedzi nauczy-cieli, nie zostały one spełnione.
20 L. Gawrecki, Przygotowanie nauczycieli…, op. cit., s. 348.
21 To wnioski z zagadnień, które nie zostały zaprezentowane w niniejszym artykule, ale pochodzą
z wcześniejszych pytań tej samej ankiety do nauczycieli.
22 Mieliśmy tego obraz przy prośbie o wymienienie tytułów programów czy pakietów, z których
nauczy-ciele korzystają w procesie dydaktycznym (aż 76% nauczycieli nie umie wymienić tytułu programu, z które-go korzysta na zajęciach szkolnych).
Wykres 5. Czynniki utrudniające korzystanie z telewizyjnych programów o sztuce w opinii nauczycieli szkół podstawowych
Sytuacja ta według autorki wynika stąd, iż:
• nadal istnieją czynniki natury organizacyjnej i technicznej, utrudniające ko-rzystanie z programów telewizyjnych;
• poprawiła się dostępność informacji o edukacyjnych programach telewizyj-nych, ich treściach i możliwym przeznaczeniu;
• zainteresowanie nauczycieli telewizją (tylko 4% deklaruje, że nie korzysta z programów telewizyjnych podczas zajęć szkolnych) w nikłym zakresie za-szczepiły wyższe uczelnie i inne instytucje, które powinny zaznajamiać ich z metodyką pracy z edukacyjnymi programami telewizyjnymi, a szczególnie z nowymi programami z tzw. neotelewizji23;
• istnieje rażący brak programów telewizyjnych o sztuce, możliwych do wyko-rzystania w edukacji szkoły podstawowej;
• nauczyciele w przeważającej mierze zdani na własne wyczucie (bo nie są edukowani w tym zakresie) i własne możliwości muszą poszukiwać i doko-nywać wyborów odpowiednich pomocy naukowych w tej dziedzinie – brak w tej kwestii współpracy z placówkami, które w zakresie procesu wycho-wania estetycznego powinny współdziałać, czyli szkół, ośrodków kultury i mediów (szczególnie regionalnych).
23 Model neotelewizji coraz częściej prezentuje także telewizja polska (także publiczna). W
odróżnie-niu od paleotelewizji (tzw. telewizji edukującej) ma on następujące cechy: przestrzeń wspólnego biesiado-wania, interaktywności, codzienna rozmowa obrazuje rytm dnia, najważniejsze stają się programy roz-rywkowe i magazyny dla całej rodziny; zob. F. Casetti, R. Odin, Od paleo do neo-telewizji. W perspektywie semiopragmatyki, [w:] Po kinie… Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicznych, wybór, wprowa-dzenie i opracowanie A. Gwóźdź, Kraków 1994, s. 117–135.
0 5 10 15 20 25 30 35 trudności techniczne
i organizacyjne słaba baza dydaktyczna
brak finansów na zakup kaset trudności percepcyjne uczniów niekorzyst ny rozkład zajęć w szkole
Na zakończenie prezentowanej części badań diagnostycznych warto do-dać, iż autorka tych badań jest pozytywnie zaskoczona liczbą i różnorodnoś-cią czynników-barier, które wymienili nauczyciele w drodze do lepszego wyko-rzystywania pomocy medialnych w szkole. Postulaty te można pogrupować w odniesieniu do władz oświatowych i do producentów telewizyjnych progra-mów edukacyjnych (tabela 1).
Tabela 1. Czynniki służące lepszemu wykorzystywaniu programów telewizyjnych o sztuce – w opinii nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów
Postulaty skierowane do władz
oświatowych Postulaty skierowane do telewizji
Polepszenie bazy technicznej w szkołach. Zwiększenie liczby reklam o programach dotyczących sztuki możliwych do wykorzystania w szkole.
Większe środki finansowe na pomoce
naukowe dla szkół. Bogatsza oferta programów i pakietów edukacyjnych o sztuce. Zwiększenie źródeł informowania nauczycieli
o programach o sztuce.
Umożliwienie dostępu do istniejącego dorobku programów o sztuce, zarówno archiwalnych, jak i bieżących.
Polepszenie dostępu do programów o sztuce w placówkach oświatowych.
Przy tworzeniu programu zwracanie uwagi na łączność doboru treści programu telewizyjnego z treściami programu szkolnego. Motywowanie nauczycieli do wykorzystywania
tych pomocy dydaktycznych, kształtowanie kreatywności nauczycieli w tym zakresie.
Częstsza emisja tych programów w telewizji publicznej.
Stworzenie możliwości kształcenia nauczycieli
w kwestii metodyki pracy z telewizją. Poprawa jakości programów edukacyjnych o sztuce. Zwiększenie liczby godzin z przedmiotów
humanistycznych (zwłaszcza zajęć
plastycznych w klasach I–III i sztuki w klasach starszych).
Darmowy dostęp do programów telewizji publicznej wykorzystywanych dla celów edukacyjnych.
Poprawa pracy placówek oświatowych w kwestii kształcenia nauczycieli i udostępnianie istniejących programów telewizyjnych.
Źródło: opracowanie własne.
Diagnoza znajomości zagadnień metodycznych związanych z efektywnym wykorzystaniem pomocy medialnych (tu programu telewizyjnego) w procesie dydaktyczno-wychowawczym wśród nauczycieli szkół podstawowych i gimna-zjów potwierdziła sformułowaną na wstępie artykułu tezę o widocznych za-niedbaniach w pedagogii mediów wśród współczesnych nauczycieli. Bolesław
Niemierko24, opisując sytuację dydaktyczno-wychowawczą ucznia i zmiany, jakie w tej sytuacji zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego, podkreśla wyraźnie, iż wedle współczesnych badań, to nie osobowość nauczy-ciela i nie jego wiedza zapewniają uczniowi osiągnięcia szkolne, lecz to, jak przebiega praca ucznia nad konkretną treścią. Niezbędne staje się wyposa-żenie współczesnych pedagogów także w zakresie metod pracy z mediami. Pedagogia mediów znajduje się jednak wciąż w fazie tworzenia. Można ba-zować na tradycyjnych i nowoczesnych metodach wykorzystywanych w peda-gogice, należy jednak sięgać także do metod wykorzystywanych przez same media. Wymaga to jednak umiejętności krytycznej obserwacji zmieniającego się charakteru poszczególnych mediów, pomysłowości, kreatywności, a może nawet odwagi pedagogów25 – i te cechy (jak zresztą zaznaczali to sami na-uczyciele) powinny być u nauczycieli rozwijane w zakresie edukacji medialnej (pedagogii mediów). Postulat ten, choć sformułowany do wyników badań po-chodzących z 2000 roku, wydaje się aktualny do dziś.
Z rozmów autorki ze studentami pedagogiki wynika, że przedmiot media w edukacji, wprowadzony do programów kształcenia pedagogów w 2000 roku, daje im ogólną wiedzę o mediach, o istniejących teoriach medialnych, funkcjonowaniu mediów, ich oddziaływaniu itd., ale nie zapewnia im meto-dycznego przygotowania do prowadzenia zajęć z mediami26. Badania autorki i obserwacja współczesnego procesu kształcenia pedagogów wskazują więc na pedagogię mediów jako kolejny obszar zadań pedagogiki medialnej.
24 B. Niemierko, Diagnostyka dydaktyczno-wychowawcza, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, red.
W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 96–99.
25 Autorka podejmuje takie próby wraz ze studentami z ramach przedmiotu fakultatywnego:
Wyko-rzystywanie mediów w pracy profilaktycznej, zastosowanie nowych metod z proweniencją medialną do pracy dydaktycznej przynosi obu stronom tego procesu wiele satysfakcji, jest to m.in. metoda lomografii (pochodząca z fotografii współczesnej) oraz portret w obrazie (pochodząca z fotografii i historii sztuki).
BIBLIOGRAFIA
Aksman J., Gaj R., W poszukiwaniu złotego środka… Próby realizacji wycho-wania przez sztukę w galeriach sztuki współczesnej w Krakowie, [w:] Współczes-na myśl pedagogiczWspółczes-na, red. N. Stolińska-Pobrańska, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi” 2003, nr 4.
Casetti F., Odin R., Od paleo- do neo-telewizji. W perspektywie semioprag-matyki, [w:] Po kinie… Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicz-nych, wybór, wprowadzenie i opracowanie A. Gwóźdź, Kraków 1994.
Góral J., Klauza K., Kościół o środkach komunikowania myśli, Częstocho-wa 1997.
Gawrecki L., Przygotowanie nauczycieli do pracy z telewizją oraz możliwo-ści jej wykorzystania w szkołach, „Chowanna” 1986, nr 3.
Hejnicka-Bezwińska T., Edukacja. Kształcenie. Pedagogika, Kraków 1995. Kontaktabzug. Medien im Prozess der Bildung, hrsg. K.J. Pazzini, E. Porath, S. Gottlob, Wien 2000.
Kwieciński Z., Witkowski L., Ku pedagogii pogranicza, Toruń 1990. Merkert R., Medien und Erziehung. Einführung in pädagogische Fragen des Medienzeitalters, Darmstadt 1992.
Niemierko B., Diagnostyka dydaktyczno-wychowawcza, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993.
Osmańska-Furmanek W., Furmanek M., Pedagogika mediów, [w:] Pedago-gika. Podręcznik akademicki, red. B. Śliwierski, t. 3, Warszawa 2006.
Natura – edukacja – kultura. Pedagogia źródeł, red. B. Przyborowska, To-ruń 2006.
Rodziewicz E., Szczepska-Pustkowska M., Od pedagogiki do pedagogii, To-ruń 1993.