Substancje psychoaktywne, w tym alkohol i środki odurzające, działają toksycznie na układ nerwowy człowieka zarówno wówczas, gdy dochodzi do jednorazowej intoksykacji, przy szkodliwym nadużywaniu substancji psychoaktywnych oraz, gdy dojdzie do uzależnienia.
Użycie substancji psychoaktywnej może prowadzić do ostrego zatrucia, które, w przypadku niektórych substancji odurzających, może być efektem nawet jednorazowego przyjęcia środka. Częste nadużywanie doprowadza do wielu problemów psychicznych, takich jak zaburzenia neuropoznawcze o różnym nasileniu, związane ze szkodliwym działaniem środka psychoaktywnego na układ nerwowy, zaburzenia snu i czuwania, niepokój, zaburzenia lękowe i depresyjne, zaburzenia funkcjonowania seksualnego. Uzależnienie rozwija się zwykle w wyniku długotrwałego przyjmowania środka i zwiększania dawek, jednak niektóre narkotyki powodują zależność w bardzo szybkim czasie. Chociaż środki psychoaktywne różnią się zarówno pod względem toksyczności, jak i szybkości powodowania uzależnienia, nawet tzw.
“lekkie, łagodne narkotyki” (jak często określana jest marihuana), stanowią poważne niebezpieczeństwo sięgnięcia w późniejszym czasie po tzw. “narkotyki twarde” (jak heroina).
Co gorsza, nawet jednorazowe przyjęcia środka odurzającego może stanowić czynnik spustowy rozwoju psychozy lub innych zaburzeń psychicznych. Uzależnienie od środków psychoaktywnych powoduje wystąpienie (Cierpiałkowska, 2020) objawów nieswoistych, wspólnych dla różnych substancji (uzależnienie psychiczne, objawy zespołu odstawienia, część z nich powoduje uzależnienie fizyczne) oraz objawy swoiste, zróżnicowane (takie jak rozwój tolerancji, rozmaite sposoby używania, konsekwencje w postaci zaburzeń psychicznych i chorób somatycznych). Niektóre powodują trwałe szkody o charakterze somatycznym, natomiast wszystkie przy dłuższym stosowaniu powodują szkody psychiczne i społeczne.
Agresja i przemoc powszechnie jest łączona ze stanami intoksykacji substancjami oddziaływującymi na ośrodkowy układ nerwowy. Rzeczywiście, statystyki policyjne wskazują, że wiele przestępstw dokonywanych jest w stanie nietrzeźwym. Dotyczy to nie tylko sprawców dorosłych, ale również małoletnich. Kategoria sprawców nietrzeźwych obejmuje osoby intoksykowane alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi, chociaż wykrywalność tych ostatnich jest mniejsza niż alkoholu. Najwięcej danych dotyczy przestępstw drogowych, często związanych z agresją drogową. W 2016 roku1 uczestnicy ruchu drogowego będący
1 https://archiwumbip.mswia.gov.pl/bip/raport-o-stanie-bezpie/18405,Raport-o-stanie-bezpieczenstwa.html, data dostępu 2.10.2020
18 pod działaniem alkoholu spowodowali 2295 wypadków (6,8% ogółu), w których zginęło 306 osób (10,1%), a rannych zostało 2641 (6,5%). Podczas działań prewencyjnych policji ujawniono 3521 kierujących pod wpływem alkoholu oraz 68 kierujących będących pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu. Jednak osoby nietrzeźwe są także sprawcami innych przestępstw (dane z roku 20122), takich jak zabójstwa (294 nietrzeźwych na 577 podejrzanych), spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (2 141 nietrzeźwych na 7 132), bójka lub pobicie (4 416 nietrzeźwych na 12 631), zgwałcenie (227 nietrzeźwych na 749), kradzież (7 228 nietrzeźwych na 49 948), kradzież z włamaniem (3 330 nietrzeźwych na 19 420), rozbój, kradzież rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze (2 952 nietrzeźwych na 8 628).
Pobicia i spowodowanie uszczerbku na zdrowiu są w wielu wypadkach związane z przemocą domową. Natomiast przestępczość narkotykowa jest związana przede wszystkim z nielegalnym obrotem środkami psychoaktywnymi i obejmuje nielegalne posiadanie narkotyków, udzielanie narkotyków lub nakłanianie do ich użycia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej oraz bezprawne umożliwienie użycia narkotyków. Może wiązać się też z innymi czynami zabronionymi - bójkami, kradzieżami, włamaniami, dewastacją mienia, gdyż użycie środków psychoaktywnych utrudnia ocenę sytuacji, zmniejsza krytycyzm, sprzyja działaniom impulsywnym, wiąże się z lekceważeniem i łamaniem norm społecznych i prawnych, wyzwala zachowania agresywne.
Poniżej zostanie omówiona specyfika nadużywania i uzależnienia od alkoholu oraz wybranych substancji psychoaktywnych. Pominięte zostanie używanie kofeiny, nikotyny i leków nasennych i uspokajających, z uwagi na rzadkie związki z zachowaniami agresywnymi o poważniejszym nasileniu lub z przemocą.
Klasyfikacja zaburzeń związanych z substancjami psychoaktywnymi
Zgodnie z klasyfikacją DSM 5 wymienia się następujące grupy środków psychoaktywnych (APA, 2013, Morrison, 2016):
● alkohol
● amfetamina i inne środki stymulujące, jak kokaina
● kofeina
● konopie
2 https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/nietrzezwi-sprawcy-prz/50862,Nietrzezwi-sprawcy-przestepstw.html, data dostępu 2.10.2020
19
● substancje halucynogenne, w tym fencyklidyna (PCP)
● substancje wziewne
● opioidy
● leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe
● tytoń
● inne lub nieznane substancje
Morrison łączy substancje psychoaktywne z uwagi na ich podobieństwo działania w sześć grup. Każda z wymienionych substancji posiada specyfikę związaną zarówno z działaniem na układ nerwowy człowieka, jak i z charakterem objawów wywołanych odstawieniem substancji:
● substancje działające hamująco na ośrodkowy układ nerwowy (alkohol, leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe)
● substancje działające pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy (kokaina, amfetamina, kofeina)
● narkotyki zniekształcające percepcję (substancje wziewne, konopie, substancje halucynogenne i fencyklidyna PCP)
● substancje odurzające (opioidy)
● nikotyna
● inne (kortykosteroidy i inne leki)
W klasyfikacji DSM 5 używane jest pojęcie zaburzeń związanych z używaniem substancji (substance use disorders). Kryteria diagnostyczne obejmują 11 aspektów i są następujące:
1. przyjmowanie substancji w większej ilości i/lub dłużej, niż była ona przeznaczona lub niż zamierzała osoba przyjmująca,
2. potrzeba użycia substancji, bezskuteczna chęć zmniejszenia lub zaprzestania używania substancji (ciągłe próby lub jedna lub więcej nieudanych prób ograniczenia lub kontroli używania substancji),
3. spędzanie dużej ilości czasu na czynnościach związanych z pozyskiwaniem i/lub używaniem substancji lub regeneracji po jej użyciu,
4. silne pragnienie, chęć użycia substancji,
5. powtarzające się zażywanie substancji powodujące niewypełnianie głównych obowiązków w pracy, szkole lub domu,
20 6. kontynuowanie przyjmowania substancji, nawet jeśli jest to przyczyną problemów w
relacjach interpersonalnych,
7. zaniedbywanie ważnych sfer życia z powodu przyjmowania substancji,
8. przyjmowanie substancji również wtedy, gdy naraża to jednostkę na niebezpieczeństwo,
9. kontynuowanie używania mimo wiedzy o utrzymujących się lub nawracających problemach fizycznych lub psychicznych, które prawdopodobnie zostały spowodowane lub zaostrzone przez substancję,
10. wzrost tolerancji na używaną substancję (zwiększanie ilości substancji w celu uzyskania odurzenia lub pożądanego efektu, zmniejszony efekt przy dalszym stosowaniu tej samej ilości),
11. rozwój syndromu odstawienia, którego objawy można złagodzić, przyjmując większą ilość substancji.
W każdym uzależnieniu dochodzi do problemowego używania (wielu negatywnych skutków bezpośrednich i związanych z długofalowymi konsekwencjami), wytwarza się określony wzorzec nawykowego używania, pojawiają się skutki kliniczne, dochodzi do upośledzenia funkcjonowania, uchylania się od obowiązków zawodowych, zaniedbania życia rodzinnego, zaniechania zajęć rekreacyjnych, zerwania relacji towarzyskich i narastania problemów we wszystkich sferach życia. Bezwzględnym priorytetem staje się zdobycie używanej substancji (lub/i zdobycie środków na jej zakupienie) oraz jej przyjęcie. Osoba uzależniona traci kontrolę nad przyjmowaniem substancji i przestaje dbać o własne bezpieczeństwo. Rozwija się cały styl życia, bezpośrednio związany z używaniem substancji.
W wielu przypadkach jednostka używać może wielu substancji równocześnie (politoksykomania), tworząc silnie działające koktajle psychoaktywne, dochodzi wówczas do synergii oddziaływań (środki mogą nawzajem wzmacniać lub osłabiać swoje działanie).
Zdarza się również zamienne używanie różnych substancji w sytuacji braku preferowanej.
Rozpoznanie zaburzeń związanych z używaniem substancji jest często elementem tzw.
“podwójnej diagnozy”, współistniejąc najczęściej z zaburzeniami osobowości i/lub zaburzeniami afektywnymi.
Niektóre środki wywołują głównie uzależnienie psychiczne (kokaina, marihuana, środki halucynogenne), inne również silne uzależnienie fizyczne (opiaty). Oprócz zaburzeń związanych z substancją psychoaktywną, mówi się o tzw. zaburzeń behawioralnych, związanych z przymusem podejmowania określonych zachowań, czyli tak zwanych
“uzależnieniach bez substancji”. W zaburzeniach behawioralnych dochodzi do utraty kontorli nad powtarzaniem problemowego zachowania, a zespół odstawienia nie dotyczy sfery
21 somatycznej, jednak dotkliwe objawy pojawiają się w sferze psychiki (niepokój, napięcie, drażliwość, zaburzenia snu, natrętne myśli i wiele innych).
Zaburzenia związane z używaniem alkoholu
Alkohol stanowi najbardziej powszechną, stosunkowo tanią i dostępną substancję psychoaktywną, której używanie jest silnie wpisane w tradycje i zwyczaje społeczne. Ma też wielowiekową historię używania i jest rozpowszechniony na całym świecie. Koszty społeczne spożywania alkoholu są wysokie, co dotyczy przede wszystkim wypadków drogowych, związanych z jazdą w stanie nietrzeźwym oraz przemocy w rodzinie.
Zatrucie substancjami działającymi hamująco na ośrodkowy układ nerwowy (alkohol, leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe) powodują (Morrison, 2016) agresję, chwiejność nastroju, pogorszenie uwagi, nieodpowiednie zachowania (także o charakterze seksualnym), upośledzają zdolność oceny sytuacji, pogarszają pamięć, zaburzają funkcjonowanie motoryczne, przy wysokim poziomie intoksykacji prowadzą do stanu śpiączki. Sposób używania alkoholu można określić na kontinuum, od całkowitej abstynencji, przez picie okazjonalne (towarzyskie), picie ryzykowne (w którym pojawiają się pierwsze zagrożenia zdrowotne lub inne, np. związane z prowadzeniem samochodu w stanie nietrzeźwym), picie szkodliwe (szkody fizyczne i psychospołeczne o coraz poważniejszym charakterze), aż do uzależnienia. W uzależnieniu spożywanie alkoholu staje się kompulsywne, pojawia się głód alkoholowy. Tolerancja na alkohol, która początkowo wzrasta, następnie spada, dochodzi do utraty kontroli nad piciem, pojawiają się objawy zespołu abstynencyjnego. W ciągu życia pijące alkohol jednostki mogą zmieniać miejsce na tym kontinuum, przy czym bardziej prawdopodobne jest przesuwanie się w kierunku bieguna uzależnienia, niż odwrotnie.
Uzależnienie od alkoholu ujmowane było historycznie w kilku modelach. Model moralny kładł nacisk na niewłaściwe postępowanie pijącej osoby i szkody powodowane przez picie (dotyczące jej samej i otoczenia). Model choroby oznaczał traktowanie alkoholizmu w kategoriach schorzenia i leczenie go, co wymagało z jednej strony medykalizacji postępowania, tworzenia oddziałów szpitalnych i przychodni odwykowych, z drugiej obejmowało zwolnienie osoby uzależnionej od odpowiedzialności, gdyż człowiek chory nie może być odpowiedzialny za to, co go spotkało. Myśląc w kategoriach choroby, Jellinek (1952) wyróżnił cztery jej fazy. Choroba alkoholowa rozpoczyna się od fazy prealkoholowej (zmniejszenie tolerancji na stres i frustrację, napięcie i poszukiwanie sposobów jego złagodzenia, rosnąca tolerancja na alkohol), rozwija przez fazę zwiastunową (tworzenie okazji do picia, picie łapczywe, występowanie palimpsestów czyli epizodów amnestycznych po
22 wypiciu dużych dawek alkoholu), przechodzi do fazy krytycznej (w której jednostka pije, aby osiągnąć stan upicia, odczuwa głód alkoholu, robi jego zapasy aby uniknąć objawów odstawienia, pojawiają się dysfunkcje seksualne), a w końcu do fazy chronicznej (występują kilkudniowe lub dłuższe ciągi picia, utrwalają się zmiany fizyczne jak drżenia rąk, chód ataktyczny, przekrwienie twarzy, spada tolerancja na alkohol, mogą wystąpić epizody drgawkowe, psychozy, zespoły amnestyczne wypełnione konfabulacjami).
W etiologii uzależnienia od alkoholu poszukuje się przyczyn biologicznych, genetycznych oraz uwarunkowań środowiskowych. Występowanie rodzinne i badania nad bliźniętami dowodzą istnienia predyspozycji genetycznych. Osoby z grup ryzyka popadnięcia w alkoholizm muszą wypić więcej dla osiągnięcia tych samych efektów (subiektywnie odczuwanych i fizjologicznych), niż osoby nie obciążone dziedzicznie. Osłabia to czujność na małe dawki alkoholu, sprzyja spożywaniu dużych dawek i w efekcie może prowadzić do rozwinięcia uzależnienia w przyszłości. Możliwą przyczynowość skłonności do uzależnienia upatruje się w nieprawidłowościach działania neuroprzekaźników, niskim poziomie endogennych opiatów, a także dyskretnych nieprawidłowościach w zapisie bioelektrycznym mózgu (Seligman i in., 2003). Jednak osoba o predyspozycjach genetycznych nie musi się uzależnić, jeśli będzie unikała spożywania alkoholu. Natomiast, gdy zacznie pić, dochodzi do szybkiej i całkowitej utraty kontroli. Przyczyny psychospołeczne koncentrują się wokół wysokiego poziomu stresu, nasilenie lęku i depresji, wzorców związanych z używaniem alkoholu w rodzinie i środowisku, uwarunkowań kulturowych, a nawet ekonomicznych. Wg.
Jellinka (1960) istnieje kilka podtypów osób uzależnionych od alkoholu. Alkoholizm typu alfa jest uwarunkowany głównie psychologicznie, typu beta społecznie, a gamma i delta wiążą się z predyspozycjami biologicznymi (gamma - najpierw uzależnienie psychiczne, a później wyraźne uzależnienie fizyczne, objawiające się rozwojem głównych cech uzależniających, delta - fizyczna zależność, chociaż w dalszych stadiach może się rozwinąć także psychologiczna). Typ epsilon jest najbardziej wątpliwym typem, opisywanym jako okresowy alkoholizm, który może jednak być wynikiem innych zaburzeń i chorób, na które jednostka cierpi. Aktualnie wyróżnia się zasadniczo dwa typy, odnosząc je jednak nie tylko do alkoholizmu, ale również do narkomanii (Cierpiałkowska, 2020). Typ A z przewagą wpływów środowiskowych, obejmuje osoby, które na ogół nie przejawiają zaburzeń psychicznych przed rozpoczęciem używania środka, charakteryzuje je niski poziom poszukiwania nowych wrażeń, natomiast silna tendencja do unikania szkody związana z doświadczanym lękiem. Najczęściej uzależniają się one od jednego środka. Natomiast Typ B, uwarunkowany genetycznie, dotyczy osób o specyficznych dyspozycjach osobowościowych, takich jak wysoki poziom poszukiwania wrażeń, nowości, stymulacji, impulsywność, niekiedy z cechami antyspołecznego zaburzenia osobowości przed rozpoczęciem używania środka. Możliwe jest
23 używanie wielu środków, okresy abstynencji nie występują, a zaburzenia psychiczne w wyniku używania środka mogą być znacznie nasilone. Warto dodać, że nadużywanie alkoholu i uzależnienie od środków psychoaktywnych często stanowią diagnozy współistniejące innych zaburzeń psychicznych, głównie zaburzeń osobowości.
Psychologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu (które można odnieść także do
uzależnień innego rodzaju) zostały opisane przez Mellibrudę (1997). Należą do nich:
● mechanizm nałogowego regulowania uczuć - polegający na radzeniu sobie z emocjami i uczuciami przez uzależnioną jednostkę tylko w jeden sposób, mianowicie przez spożywanie alkoholu. Alkohol służy rozładowaniu negatywnych emocji - uspokojeniu napięcia i rozdrażnienia, redukcji lęku, łagodzeniu poczucia osamotnienia, zmniejszeniu odczuwanego dyskomfortu. Również pozytywne emocje są wzmacniane przez alkohol - świętowanie spotkań, imprez rodzinnych i towarzyskich jest dla osoby uzależnionej bardziej intensywnym przeżyciem, jeśli towarzyszy temu alkohol. Rozwija się nietolerancja przykrych emocji i stanów znudzenia, poszukiwanie szybkiego osiągnięcia pożądanych doznań i tendencja do manipulowania własnymi stanami emocjonalnymi. Stopniowo, głównym źródłem emocji stają się doznania związane z piciem alkoholu;
● mechanizm iluzji i zaprzeczania - pozwalający osobie uzależnionej pozostawać w przekonaniu że kontroluje picie alkoholu i w każdej chwili, gdy zechce, może przestać pić. Służy temu szereg obronnych manipulacji poznawczych, jak zaprzeczanie, minimalizowanie, racjonalizacja, obwinianie innych, myślenie życzeniowe, fantazjowanie, odwracanie uwagi. Wskutek tych manipulacji poznawczych, stopniowo ulegających usztywnieniu, osoba uzależniona nie konfrontuje się z problemem, jakim jest dla niej nałogowe spożywanie alkoholu.
Pozwala to także ukrywać rzeczywistą powagę problemu przed innymi, służy usprawiedliwianiu własnego postępowania, pozwala na zachowanie poczucia godności i pozytywnej samooceny. Mechanizm, związany z nietolerancją dysonansu poznawczego (potrzeba i przyjemność picia/świadomość konsekwencji negatywnych) zostaje zredukowany przez bagatelizowanie problemu. Większość wymienionych mechanizmów poznawczych ma charakter nie tyle świadomego zakłamywania, a obronnej manipulacji nie w pełni świadomej;
● mechanizm rozdwajania i rozpraszania Ja - w ramach którego wszystko, co złe, haniebne, niezgodne z normami przypisywane jest przez osobę uzależnioną działaniu alkoholu, podczas gdy ona sama czuje się dobrym, wrażliwym
24 człowiekiem, jednak działanie alkoholu wyzwala w niej negatywne uczucia i zachowania. Mechanizm ten służy nie przyjmowaniu osobistej odpowiedzialności za to, czego jednostka dokonuje w stanie nietrzeźwości i powoduje, że niejako staje się ona dwoista - zła i gwałtowna po alkoholu, porządna i nienaganna bez niego. Spójność Ja ulega rozproszeniu, a zdezintegrowane Ja, w którym są dwie, coraz bardziej kontrastujące ze sobą strony, przestaje pełnić prawidłowo funkcje regulacyjne. Wartościowanie własnej osoby i samoocena także ma charakter biegunowy, co wzbudza silne napięcie, które skłania do zastosowania jedynego znanego środka zaradczego - alkoholu. Równocześnie, bezsilne, niespójne Ja uzyskuje dzięki temu przynajmniej chwilowe poczucie mocy. Trudność w odpowiedzeniu na podstawowe pytanie “kim jestem”, uniemożliwia stawianie sobie przez jednostkę celów, ich realizację i kontrolę nad własnym postępowaniem.
Opisane mechanizmy stanowią poważną przeszkodę w uświadomieniu sobie problemu z alkoholem, podjęciu leczenia i wytrwaniu w abstynencji. Jednocześnie, są charakterystyczne dla wszystkich form uzależnień, nie specyficzne wyłącznie dla alkoholu i odpowiadają za trudności terapeutyczne w leczeniu uzależnień. Pierwszym krokiem do osiągnięcia sukcesu terapii jest identyfikacja powyższych mechanizmów, ich rozpoznanie u siebie przez osobę uzależnioną i urealnienie postrzegania problemu uzależnienia.
Alkohol a zachowania agresywne
Związki między spożywaniem alkoholu a zachowaniami agresywnymi można ujmować z różnych punktów widzenia. Pierwszy z nich dotyczy bezpośredniego wpływu alkoholu na układ nerwowy, co manifestuje się skłonnością do agresji. Drugi, dotyczy skutków spożywania alkoholu (bliskich i odległych), które przyczyniają się do agresji wskutek frustracji, deprywacji potrzeb (jakie nie mogą być zaspokojone z uwagi na picie), czy też wskutek spadku statusu społecznego. Kolejny dotyczy znaczenia indywidualnych predyspozycji, które wówczas, gdy człowiek spożywa alkohol, ujawniają się skutkując agresywnymi zachowaniami. Możliwe również, że te same predyspozycje (na przykład niepokój, nadpobudzenie) są pierwotnymi przyczynami sięgania po alkohol.
Związki alkoholu z agresją poddane zostały metaanalizie przez Bushmana i in. (1990), którzy przeanalizowali szereg badań dotyczących tego zagadnienia. W literaturze kryminologicznej i w świadomości społecznej od dawna wiązano takie rodzaje przestępstw, jak zabójstwa, napaści, znęcanie się, gwałty, z użyciem alkoholu. Jednak badania korelacyjne nie dają odpowiedzi dotyczących związków przyczynowo-skutkowych. Dlatego autorzy odnieśli się do badań eksperymentalnych, w których osoby włączone do grup badanych
25 otrzymywały alkohol, a włączeni do grup kontrolnych wypijali płyny bez alkoholu. Wyniki dokonanego przeglądu wskazują, że alkohol rzeczywiście sprzyja agresywnym zachowaniom.
Zależność między dawką alkoholu, a poziomem agresji, była dodatnia. Jednak wcześniejsze nawyki związane z piciem mogły łagodzić skutki alkoholu u osób przyzwyczajonych do jego intensywnego spożywania. Okazało się, że alkohol wpływa na zachowania agresywne - w porównaniu z wpływem na inne zachowania społeczne - w podobnym lub większym stopniu.
Płeć ofiary miała związek z agresją po użyciu alkoholu. W przypadku zatrucia alkoholem, zarówno mężczyźni, jak i kobiety zachowywali się bardziej agresywnie w stosunku do kobiety będącej celem ataku, niż w przypadku mężczyzny. Agresja wobec kobiety jest powszechnie uważana za zachowanie aspołeczne. Spożywanie alkoholu może albo zmniejszyć wcześniejsze zahamowania, albo dostarczyć badanym wymówki pozwalającej na angażowanie się w zachowanie, które normalnie byłoby uważane za niedopuszczalne.
Alkohol może zwiększać agresję w sposób bezpośredni, przez osłabienie aktywności tych obszarów mózgu, które kontrolują zahamowanie zachowań agresywnych. Bezpośredni wpływ alkoholu może przejawiać się też niewłaściwą oceną sygnałów społecznych, prowadząc do nadmiernych, wygórowanych reakcji oraz zawężać uwagę, powodując niewłaściwą ocenę ryzyka. Wyjaśnienie bezpośredniego wpływu alkoholu na nasilenie agresji, uzyskało niewielkie poparcie w metaanalizie Bushmana i in. (1990). Wyjaśnienie predyspozycyjno-sytuacyjne, zakładające, że agresja osoby nietrzeźwej jest wypadkową czynników współistniejących ze spożyciem alkoholu (m. in. oczekiwań związanych z alkoholem, dotyczących męskiej agresji i kobiecej przystępności seksualnej oraz niemożności obrony), także się nie potwierdziło, co oznacza, że wyłącznie psychologiczne skutki alkoholu nie wydają się nasilać agresywnych zachowań. Autorzy konkludują, że skoro ani wyłącznie farmakologiczne skutki spożycia alkoholu, ani wyłącznie psychologiczne, nie są silnymi bezpośrednimi determinantami agresji, to najprawdopodobniej oba czynniki muszą wystąpić razem, aby alkohol wywołał agresję.
Wpływ alkoholu na wyzwolenie agresji różni się w zależności od indywidualnych i sytuacyjnych czynników pobudzających i hamujących. Parrot i in. (2019) poszukując metateorii wyjaśniających związki między spożywaniem alkoholu a agresją, oparli się na teorii I3 (Finkel, Hall, 2018), która zakłada, że trzy procesy ortogonalne wpływają na prawdopodobieństwo i intensywność danego zachowania, w tym zachowania agresywnego (instigating, impelling, and inhibiting factors). Pierwszy wymiar, podżeganie, obejmuje bodźce środowiskowe (na przykład warunki prowokacji), które wyzwalają agresywną odpowiedź.
Drugim wymiarem są dyspozycje lub cechy indywidualne (na przykład agresywność), które decydują o tym, jak silnie na daną jednostkę oddziałuje bodziec prowokacyjny. Z kolei procesy
26 hamowania decydują o możliwości przezwyciężenia tendencji do zachowania agresywnego, są one uwarunkowane dyspozycyjnie (indywidualnymi możliwościami kontroli) lub sytuacyjnie (na przykład rozhamowaniem spowodowanym użyciem alkoholu). Agresja jest szczególnie prawdopodobna, gdy podżeganie jest silne, a hamowanie słabe. Zaletą korzystania z teorii I3 w celu zrozumienia wpływu alkoholu na agresję, jest uwzględnienie struktury interakcji między procesami. Teoria sugeruje, że można przewidywać, czy dana wymiana społeczna doprowadzi do agresji, jeśli przeanalizuje się siłę i wzorce wzajemnych oddziaływań czynników podżegania, dyspozycji oraz zahamowania/odhamowania. Zgodnie z teorią I3, alkohol nie wywołuje zatem aktów agresji przez bezpośrednie oddziaływanie farmakologiczne.
Natomiast zatrucie alkoholem wywołuje kluczowe zmiany neuropsychologiczne, które modyfikują funkcje wykonawcze i utrudniają zdolność do samoregulacji w sposób sprzyjający wystąpieniu agresywnej reakcji. Z kolei teoria alkoholowej krótkowzroczności (Alcohol Myopia
Natomiast zatrucie alkoholem wywołuje kluczowe zmiany neuropsychologiczne, które modyfikują funkcje wykonawcze i utrudniają zdolność do samoregulacji w sposób sprzyjający wystąpieniu agresywnej reakcji. Z kolei teoria alkoholowej krótkowzroczności (Alcohol Myopia