Zagrożenia bezpieczeństwa państwa

Bezpieczeństwo należy do tych pojęć, ze znaczeniem których każdy bez wyjątku jest obeznany, ale nikt nie jest w stanie opisać go w miarę ściśle i wyczerpująco jednocześnie. Wyzwanie to oczywiście podjęto w nauce, co zaowocowało ogromną liczbą definicji odzwierciedlających różne aspekty zjawiska.

Ujmując kwestię w możliwie lakoniczny sposób, bezpieczeństwem określa się po prostu brak zagrożeń. „Bezpieczny”, sięgając do etymologii, oznacza taką sytu-ację podmiotu, w której „piecza”, tzn. ochrona, nie jest potrzebna, to stan spokoju, pewności beztroski w obliczu nieistnienia żadnego zagrożenia [Bańkowski 2000: 75].

Jak podkreślają Eugeniusz Nowak i Maciej Nowak, występuje tu swoista dychotomia zjawiska ujmowanego nie tylko jako stan, ale i wszelkie działania (proces) zmierzające do kształtowania, utrzymania bądź przywrócenia owego stanu, a więc „pewności nienaruszonego przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych podmiotu” [Nowak E., Nowak M. 2011: 9].

Ponadto bezpieczeństwo jako potrzeba, determinująca możliwość realizacji wszelkich innych (od fizycznego istnienia po jakość owej egzystencji), jest kate-gorią niezwykle szeroką nie tylko przedmiotowo, obejmując wszystkie dziedziny życia, ale i podmiotowo – od pojedynczych podmiotów po struktury organizacyjne mniejszych i większych rozmiarów o różnym stopniu sformalizowania. Jak wspom-niano we wstępie, jedną z nich jest państwo.

Bezpieczeństwo tego ostatniego wspomniani już E. Nowak i M. Nowak pro-ponują określić jako „stan uzyskany w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony przed możliwymi zagrożeniami wyrażony stosunkiem potencjału obronnego do

168 Ewa Ganowicz

skali zagrożeń” [Nowak E., Nowak M. 2011: 165]. Mając na uwadze elementy konieczne do istnienia i funkcjonowania państwa, bezpieczeństwo będzie dotyczyć jego fizycznej egzystencji (tzn. narodu – społeczeństwa, które jest jego twórcą i suwerenem) na określonym terytorium (które ma pozostać nienaruszoną całością) i jego władz (instytucji państwowych). Musi ono ponadto pozostawać nieprzerwanie podmiotem stosunków międzynarodowych.

Bezpieczeństwo państwa, jak się wydaje, jest tożsame (choć kwestia ta jest przedmiotem dyskusji naukowej) z bezpieczeństwem narodu. Przyjmuje się za uzasadnione zamienne używanie wspomnianych określeń, państwo bowiem bez wątpienia jest formą organizacyjną narodu chroniącego wspólne wartości i interesy przed występującymi zagrożeniami oraz tworzącego sprzyjające tym interesom warunki w środowisku międzynarodowym [Nowak E., Nowak M. 2011: 17]. Wąt-pliwości co do rozróżnienia pojęć związane są z ewolucją pojęcia narodu. Coraz częściej ma ono charakter tradycyjny i – wobec postępującego w dobie globalizacji zróżnicowania społeczeństw (głównie wskutek swobodnego przepływu ludności) stosuje się go a minori ad maius, a więc rozszerzająco, obejmując nim wszystkich obywateli. Warto w tym miejscu przytoczyć myśl Stanisława Kozieja, który biorąc pod uwagę fakt, że „na obecnym etapie rozwoju historycznego państwa są jeszcze narodowe”, proponuje dokonać różnicowania pojęć „bezpieczeństwo narodowe” i „bezpieczeństwo państwowe” na podstawie kryterium kierunku potencjalnych zagrożeń [Koziej 2011: 20]. Bezpieczeństwo tego ostatniego należy rozważać raczej w powiązaniu z zagrożeniami z zewnątrz, zaś kategorię bezpieczeństwa narodowego z tymi pochodzącymi z wewnątrz. Jak zauważa autor, są one silnie powiązane, co dodatkowo uzasadnia ich zamienne używanie [Koziej 2011].

Ponadto nie wydaje się, że jest to kwestia szczególnie istotna, bowiem, jak wynika z poniższej tabeli prezentującej zapisy dotyczące bezpieczeństwa, obowiązująca usta-wa zasadnicza z 1997 r. – nie przywiązuje do takiego rozróżnienia szczególnej usta-wagi, skupiając się raczej na kierunku bezpieczeństwa (wewnętrznym lub zewnętrznym). Niemniej należy zauważyć, że przeważa raczej pojęcie bezpieczeństwa państwa.

Tabela 1. Zapisy dotyczące bezpieczeństwa państwa i bezpieczeństwa narodowego w Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Numer artykułu Brzmienie przepisu dotyczącego bezpieczeństwa państwa/narodowego 135 Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego

i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego 146 § 4 pkt 7 W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada

Minis trów w szczególności: zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny

146 § 4 pkt 8 zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce a bezpieczeństwo państwa 169 Zagrożenia bezpieczeństwa mogą przybierać najróżniejsze postaci, jednak wspólną ich cechą jest to, że ryzyko powstania tzw. sytuacji kryzysowej ulega znacznemu zwiększeniu. Jest ona stanem pogłębiającej się destabilizacji skutkującej, jak podkreśla Witold Skomra, „intensywnym, trwałym i długofalowym pogor-szeniem funkcjonowania społeczeństwa i państwa” [Skomra 2010: 12]. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym, definiując w art. 3 ust. 1 sytuację kryzysową, po-daje, że charakteryzuje się ona obniżeniem poziomu bezpieczeństwa, ponieważ organy administracji publicznej ze względu na „nieadekwatność posiadanych sił i środków” doznają ograniczeń we właściwym funkcjonowaniu1. Ponadto istnieje groźba wystąpienia kryzysu [Słownik współczesnego… 1998: 434] równoznacznego z paraliżem instytucji państwa.

Literatura przedmiotu obfituje w definicje zagrożenia bezpieczeństwa państwa. W poniższej tabeli zaprezentowano dwie z nich, które jak się wydaje, dość wy-czerpująco opisują problem.

Tabela 2. Wybrane definicje zagrożenia bezpieczeństwa państwa

Praca Definicja

Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla studentek i studentów

[2003]

Taki splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynaro-dowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nas-tąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach mię-dzynarodowych – w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.

Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego

[Nowak E., Nowak M. 2011]

Działanie lub ciąg działań, które zagrażają drastycznie i w stosun-kowo krótkim okresie jakości życia mieszkańców danego państwa lub niosą ze sobą istotne zagrożenie ograniczenia możliwości do-konywania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywat-ne instytucje pozarządowe (osoby prywatprywat-ne, grupy, korporacje) w ramach danego państwa.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Obrona narodowa… 2003: 92; Nowak E., Nowak M. 2011: 102.

Jeśli bezpieczeństwo rozpatrujemy przez pryzmat zagrożeń, jest ono stanem, w którym poczucie zagrożenia albo nie występuje w ogóle, albo oceniane jest jako niskie. Zagrożeniem jest po prostu każdy czynnik utrudniający bądź uniemożliwia-jący realizację potrzeby składającej się na poczucie bezpieczeństwa [Leszczyński 2011: 11]. To niezwykle zróżnicowany katalog czynników w zależności od specyfiki

170 Ewa Ganowicz

otoczenia danego podmiotu pod względem m.in. charakteru, siły i zakresu oddzia-ływania oraz ich pochodzenia.

Klasyfikacji zagrożeń bezpieczeństwa narodowego dokonuje się według różnego rodzaju kryteriów, jednak dla niniejszych rozważań istotne będzie kry-terium przedmiotowe [Nowak E., Nowak M. 2011: 40-45]. Z uwagi na kontekst, w którym rozważany jest główny problem niniejszego opracowania, zasadne wydaje się skupienie się na zagrożeniach politycznych i społecznych [Lesz-czyński 2011: 49-50], wymienia się bowiem wśród nich dyskryminację mniej-szości narodowych i etnicznych (także innych) [Leszczyński 2011 40, 42]2. Warto zauważyć, że towarzyszą one takim zagrożeniom, jak m.in. uprzedzenia kulturowe i religijne, nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, fundamentalizm re-ligijny, masowy import obcej kultury, zanik wartości narodowych. To działania zagrażające bezpieczeństwu państwa, prowadzą bowiem do naruszenia ładu we-wnętrznego, porządku konstytucyjnego, szkodzą wizerunkowi międzynarodowemu państwa, stwarzając ponadto potencjalne zagrożenie dla porządku międzynaro - dowego.

Problem zagrożeń bezpieczeństwa państwowego/narodowego, nawet nakreślony w ogromnym skrócie, podkreśla złożoność zagadnienia i niemożność koncentro-wania się tylko i wyłącznie na jednym jego aspekcie, z uwagi na ścisłe związki pomiędzy wieloma wymiarami państwa. Jest to swoisty system, w którym bez-pieczeństwo państwowe jest sumą bezpieczeństwa wszelkich jego elementów – zagrożenie któregokolwiek z nich potencjalnie zagraża całości struktury. Przy tym państwo, ujmowane jako całość, jego potrzeby w odniesieniu do bezpieczeństwa różnią się od tych, które generowane są przez społeczeństwo – osoby indywidualne i ich grupy, co czyni system wielowymiarowym i niezwykle skomplikowanym. Nie ulega zatem wątpliwości, że także ochrona bezpieczeństwa państwa może nastąpić jedynie poprzez rozwiązania systemowe, w których państwo zapewnia bezpieczeństwo ogólne, jest głównym koordynatorem działań w tej dziedzinie, zaś odpowiedzialność za realizację warunków bezpieczeństwa w konkretnych jego

2 Obok m.in. nieprzestrzegania reguł prawa międzynarodowego, rozwoju agresywnych religii i ideologii, istnienia i działalności sił odśrodkowych w postaci grup secesjonistycznych, ruchów wyz wo leńczych, masowych migracji, rozrostu biurokracji, reżimów autorytarnych, słabych demokracji, nieprzestrzegania praw człowieka i obywatela, wspierania międzynarodowego terroryzmu, współpracy władz z obcym wywiadem, naruszania praw i wolności człowieka, uprzedzeń kulturowych i religijnych, ograniczania wolności mediów, nacjonalizmu, szowinizmu, ksenofobii, fundamentalizmu religijnego, patologii społecznych, jak przestępczość, terror, struktury przestępczości zorganizowanej, narkomania, epidemie, alkoholizm, analfabetyzm, dysfunkcje rodziny; masowych migracji, wykluczenia społecznego, brutalizacji życia społecznego, katastrof i kataklizmów, masowego importu obcej kultury, kryzysów demograficznych, degradacji infrastruktury komunikacyjnej, mieszkaniowej, zaniku wartości narodowych, upadku systemu ochrony zdrowia, edukacji, systemu emerytalnego.

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce a bezpieczeństwo państwa 171 aspektach spoczywa na pozostałych ogniwach tego systemu. Trudno spodziewać się przy tym jakichś generalnych modeli w tej materii z uwagi na specyficzne uwarunkowania każdego państwa z osobna.