Podczas analizy wczesnego wspomagania rozwoju pod k¹tem wspó³pracy, uwydatnia siê pewna wspó³czesna tendencja do koncentracji na rodzinie dziecka, czy jego œrodowisku spo³ecznym. Jest to za³o¿enie uzasadnione zarówno potrze-bami rozwojowymi samego dziecka, jak i specyfik¹ funkcjonowania rodziny ma³ego dziecka z niepe³nosprawnoœci¹ b¹dŸ zaburzeniami rozwoju. Wa¿nym po-stulatem wynikaj¹cym z naszych rozwa¿añ wydaje siê tutaj rozszerzenie zasiêgu wczesnego wspomagania o instytucje, które s¹ naturalnymi œrodowiskami dziecka. Wsparcie rodziny, instytucji opiekuñczo-wychowawczych, edukacyjnych i tera-peutycznych, w których przebywa dziecko i które na niego wp³ywaj¹ oraz oczy-wiœcie samego dziecka powinno przebiegaæ równolegle, tak samo jak nawi¹zywa-nie z nimi wspó³pracy.
Wspó³praca z placówkami oddzia³ywuj¹cymi na dziecko powinna rozpocz¹æ siê przede wszystkim od transferu o charakterze pionowym i poziomym, umo¿li-wiaj¹cym ujednolicenie lub przynajmniej z³agodzenie ró¿nic w procesie wsparcia rozwojowego dziecka. Dzia³ania te maj¹ bowiem niebagatelne znaczenie dla czy-nienia otoczenia dziecka bezpiecznym i prorozwojowym. Zaœ jednym z pier-wszym i wa¿niejszych zadañ w wspó³pracy z rodzicami jest omawiane wy¿ej upe³nomocnianierodzica, który tworzy warunki funkcjonowania i rozwoju dzie-cka. Powy¿sze czynnoœci wydaj¹ siê mo¿liwe do usystematyzowania czy nawet w pewnym stopniu odgórnego ustrukturyzowania (wymaga to jednak dalszych rozwa¿añ, poszukiwañ zagranicznych inspiracji, a tak¿e systemowych zmian).
Trudno jest w ten sam sposób usystematyzowaæ wspó³pracê z samym dziec-kiem objêtym wczesnym wspomaganiem w rozwoju. Czynnidziec-kiem maj¹cym nie-bagatelne znaczenie dla rozwoju dziecka jest bowiem bycie z nim, budowanie z nim bliskiej wiêzi, relacji [por. Brzeziñska 2009; Kirkilionis 2011; Piotrowicz 2016].
Znacz¹ca jest wiêc zarówno regularnoœæ spotkañ, jak i ich powtarzaj¹ca siê struk-tura, dziêki czemu zachowania osoby doros³ej (terapeuty, rodzica, opiekuna) wo-bec dziecka staj¹ siê dla niego przewidywalne, a zatem bezpieczne i prorozwojowe. R. Piotrowicz definiuje wspomaganie jako „kreatywne budowanie bezpiecznej przestrzeni dla dziecka, prowokuj¹cej je do badania otoczenia, eksperymentowa-nia, zdobywania doœwiadczeñ zgodnie z w³asnymi potrzebami rozwojowymi” [2016: 11]. Wydaje nam siê, ¿e dopiero w tak skonstruowanej bezpiecznej prze-strzeni mo¿emy mówiæ o wspó³pracy z dzieckiem, a nie tylko o oddzia³ywaniu na niego. Konieczne wydaje nam siê bowiem stworzenie miejsca dla autonomicz-nych zachowañ dziecka, tj. np. protest, aprobata czy dokonywanie wyboru, na-wet jeœli jest to tylko wybór zabawy, czy jej miejsca b¹dŸ przebiegu. Wa¿ne jest wiêc zarówno wspieranie rozwoju dziecka (tu: poznawczego, emocjonalnego, zwi¹zanego z umiejêtnoœciami komunikacyjnymi – rozwoju mowy b¹dŸ alterna-tywnych metod komunikacji), jak i bycie otwartym na jego autonomiczne zacho-wania i pod¹¿anie za nimi.
Na bardzo wa¿ne zadanie nauczyciela/rodzica/terapeuty we wczesnym wspomaganiu rozwoju wskazuje M. Piszczek: „Jest on [nauczyciel/terapeuta/ ro-dzic] raczej poœrednikiem pomiêdzy dzieckiem a otaczaj¹cym je œwiatem ni¿ osob¹ przekazuj¹c¹ mu w sformalizowany sposób gotowe wiadomoœci” [2006: 89]. Bycie ³¹cznikiem/ poœrednikiem wpisuje siê bowiem w obszar wspó³pracy z dzieckiem i jednoczeœnie realizuje postulat pewnej synchronizacji oddzia³ywañ we wczesnym wspomaganiu rozwoju, który stara³yœmy siê w naszych rozwa¿a-niach uwypukliæ.
Temat wspó³pracy we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka jest na tyle rozleg³y i wieloaspektowy, i¿ niektóre watki zosta³y przez nas tylko zasygnalizo-wane. Wszystkie wspomniane przez nas oblicza wspó³pracy s¹ jednak warte dal-szych analiz, poszukiwañ i udoskonaleñ. Wczesne wspomaganie obejmuje bo-wiem dziecko na pocz¹tku jego drogi rozwojowej, lecz zdecydowanie wp³ywa na dalsze etapy jego rozwoju i ¿ycia.
Bibliografia
Brzeziñska A. (2004), Spo³eczna psychologia rozwoju, Wydawnictwo Naukowe Scholar, War-szawa.
Brzeziñska A. (2009), Drogi dziecka do samodzielnoœci: miêdzy sprawnoœci¹ a niepe³nosprawnoœci¹ [w:] Droga do samodzielnoœci. Jak wspomagaæ rozwój dzieci i m³odzie¿y z ograniczeniami spraw-noœci, A. Brzeziñska, M. Ohme, A. Resler-Maj, A. Wiliñski (red.), GWP, Gdañsk. Chrzanowska I. (2016), Wczesna edukacja i opieka w Polsce na tle krajów UE – wyzwania dla
Cytowska B. (2006), Idea wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju ma³ego dziecka [w:] Wczes-na interwencja i wspomaganie rozwoju ma³ego dziecka, B. Cytowska, B. Winczura (red.), Ofi-cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
D’Addato A., Williams A. (2013), Inspiruj¹ce praktyki w zakresie wczesnej interwencji i profilakty-ki w dzia³aniach na rzecz rodziny i wsparcia dla rodziców w Europie, „Dziecko Krzywdzone”, nr 2(12).
Dunst C., Bruder M. (2002), Valued outcomes of service coordination, early intervention, and natu-ral environments, „Exceptional Children”, no. 68.
Early Childhood Intervention Australia NSW Chapter (2014), Early Intervention Best Practice discussion paper, https://www.ecia.org.au/documents/item/114 [dostêp: 25.09.2017]. European Agency for Development in Special Needs Education (2012), Early Childhood
In-tervention (ECI) Key Policy Messages, https://www.european-agency.org/sites/default/fi-les/early-childhood-intervention-key-policy-messages_ECI-policypaper-EN.pdf [dostêp: 10.04.2017].
European Commission (2011), Communication on Early Childhood Education and Care, https:// www.european-agency.org/sites/default/files/early-childhood-intervention-key-policy-messages_ECI-policypaper-EN.pdf [dostêp: 10.04.2017].
https://www.earlyed.com.au/our-services/therapy-services/key-worker/[dostêp: 25.09.2017]. Kirkilionis E. (2011), WiêŸ daje si³ê. Emocjonalne bezpieczeñstwo na dobry pocz¹tek,
Wydawnic-two Mamania, Warszawa.
KPMG (2014), Early childhood intervention – an overview of best practice, http://www.commu- nityservices.act.gov.au/__data/assets/pdf_file/0007/635695/Early-Intervention-Best--Practice.pdf [dostêp: 10.04.2017].
Massachusetts Departament of Public Health (2013), Early Intervention Operational Stan-dards, http://www.mass.gov/eohhs/docs/dph/com-health/early-childhood/ei-operatio-nal-standards.pdf [dostêp: 10.04.2017].
Moore T. (2012), Rethinking early childhood intervention services: Implications for policy and practi-ce, https://docs.google.com/viewer?url=http%3A%2F%2Fwww.rch.org.au%2Fuploa-dedfiles%2Fmain%2Fcontent%2Fccch%2Fprofdev%2Fecia_national_conference_2011. pdf [dostêp: 10.04.2017].
National Forum On Early Childhood Program Evaluation, National Scientific Council On The Developing Child (2007), A Science-Based Framework For Early Childhood Policy, http://developingchild.harvard.edu/wp-content/uploads/2015/05/Policy_Framework.pdf [dostêp: 10.04.2017].
Owieczko K., £angowski I. (2003), Rodzice partnerami w procesie rehabilitacji dziecka niepe³no-sprawnego [w:] Cz³owiek z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. Wybrane problemy osobowoœci, rodzin i edukacji osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, t. 1, Z. Janiszewska-Nieœcioruk (red.),Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Piotrowicz R. (2016), Bycie razem – fundamentem procesu wspomagania rozwoju dziecka [w:] Ma³e dziecko – du¿o pomys³ów. Wybrane obszary wspomagania rozwoju dziecka, R. Piotrowicz, M. Walkiewicz-Krutak (red.), Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa. Piszczek M. (2006), Wczesne wspomaganie rozwoju – najczêœciej pope³niane b³êdy [w:] Wczesna in-terwencja i wspomaganie rozwoju ma³ego dziecka, B. Cytowska, B. Winczura (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Program Rz¹dowy (2004) Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ci¹g³a pomoc dziecku zagro¿onemu niepe³nosprawnoœci¹ lub niepe³nosprawnemu oraz jego rodzinie, Pilota¿ 2005–2007.
Richey D. (2004), Wczesna interwencja u niemowl¹t i ma³ych dzieci niepe³nosprawnych oraz ich ro-dzin. Skutecznoœæ dzia³añ i kierunki rozwoju (Na przyk³adzie Stanów Zjednoczonych) [w:] Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju. Interdyscyplinarne problemy, J. Kruk-Lasocka, M. Seku³owicz (red.), Dolnoœl¹ska Szko³a Wy¿sza Edukacji Towarzy-stwa Wiedzy Powszechnej, Wroc³aw.
Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 w sprawie organizo-wania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. z 2017r., poz. 1635).
Seku³owicz M. (2013), Wypalanie siê si³ rodziców dzieci z niepe³nosprawnoœci¹, Wydawnictwo Naukowe Dolnoœl¹skiej Szko³y Wy¿szej, Wroc³aw.
Serafin T. (2012), Wybrane aspekty dotycz¹ce mo¿liwoœci prowadzenia dzia³añ wspieraj¹cych roz-wój ma³ych dzieci zagro¿onych niepe³nosprawnoœci¹ lub niepe³nosprawnych i ich rodziny (na podstawie za³o¿eñ i efektów wdra¿ania pilota¿u programu rz¹dowego 2005–2007), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Skórczyñska M (2006), Podejœcie zorientowane na rodzinê we wspó³czesnej teorii i praktyce wczesnej interwencji [w:] Dziecko z zaburzeniami w rozwoju. Konteksty diagnostyczne i terapeutyczne, B. Cytowska, B. Winczura (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Twardowski A. (2014), Nowa koncepcja wczesnego wspomagania rozwoju dzieci z niepe³nospraw-noœciami, „Forum Pedagogiczne”, nr 1.
Niepe³nosprawnoœæ. Dyskursy pedagogiki specjalnej Nr 30/2018 Disability. Discourses of special education No. 30/2018
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________