Konkwistadorzy nie zdawali sobie sprawy z tego, dlaczego właściwie religia Azte-ków wygląda w taki, a nie inny sposób. Większość z nich nie próbowała zrozumieć tych zagadnień, widząc w nich jedynie pogańskie zabobony. Sami Indianie stali się tanią siłą roboczą podczas wprowadzania tak zwanej encomiendy, czyli przymusowej pracy. Dzięki wysiłkom kilku hiszpańskich kronikarzy, jak choćby już kilkukrotnie wspominanego przez autorkę Bernardino de Sahagúna, możemy wiele dowiedzieć się o mitach, panteonie bogów oraz samych rytuałach. Niestety i w tym wypadku nie unikniemy pewnych wypaczeń ze strony pisarzy, gdyż ich zadaniem było nawracanie Indian na chrześcijaństwo i sami nie do końca rozumieli ideę związaną z krwawy-mi rytuałakrwawy-mi. Mimo dostępu do wielu źródeł etnohistorycznych oraz historycznych współcześni badacze również mogą napotkać wiele trudności przy próbach interpre-tacji danych rytuałów czy mitów. Kodeksy Azteków pochodzą głównie z XVI wieku,
36 Plejada to otwarta na niebie gromada gwiazd, którą można obserwować gołym okiem.
37 Por. J. Olko, J. Źrałka, W krainie czerni i czerwieni. Kultury prekolumbijskiej Mezoameryki, Warsza-wa 2008, s. 370.
a zatem część z nich została spisana na podstawie wcześniejszych źródeł, na przykład mówionych. Relacje hiszpańskie są nieocenionym źródłem wiedzy, ale nie zawsze autorzy próbowali zrozumieć dane zagadnienie.
Podsumowując, skoro współcześnie dysponujemy wieloma danymi etnohisto-rycznymi oraz archeologicznymi, powinno być nam łatwiej zrozumieć sposób myśle-nia Azteków. Na podstawie mitów, opowieści i informacji o kulcie świętych miejsc możemy stwierdzić, że religia Azteków, choć brutalna, zawiera w sobie element wiel-kiego poświęcenia, jakim było ofiarowanie życia ludzwiel-kiego jako żertwy. W ramach takiego modelu myślenia odebranie życia ograniczonej liczbie jeńców miało ratować całość istnienia, zaś krew niemowląt była ofiarowana w zamian za deszcz i uniknięcie klęski głodu, która mogłaby pochłonąć wiele istnień.
Podczas wprowadzania chrześcijaństwa na tereny Meksyku, pomimo wielu proble-mów, których nie sposób uniknąć, dość łatwo udało wytłumaczyć się Aztekom koncep-cję nowej religii, gdyż Bóg również poświęcał w niej życie dla ludzkości. Konsekwencją tych wydarzeń i przenikania się kultur na przestrzeni wieków jest fakt, w Meksyku można dostrzec ślady dwóch religii, pomimo iż prekolumbijska kultura Azteków nie przetrwała. Ciekawym przykładem są współczesne obchody Wielkanocy w Meksyku.
Trwają one dwa tygodnie – podczas pierwszego celebruje się ostatnie dni życia Chry-stusa, kolejny zaś odnosi się do samego Zmartwychwstania. W Wielki Piątek trady-cyjnie odgrywa się scenę Drogi Krzyżowej oraz samego ukrzyżowania. Uczestnicy tej procesji umartwiają się poprzez dźwiganie łańcuchów, biczowanie i tym podobne. Taka forma celebracji Drogi Krzyżowej ma korzenie azteckie jako ofiara ludu dla boga38.
Bibliografia
Aguilar-Moreno M., Handbook to Life in Aztec World, New York 2006.
Olko J., Meksyk przed Konkwistą, Warszawa 2010.
Olko J., Źrałka J., W krainie czerni i czerwieni. Kultury prekolumbijskiej Mezoamery-ki, Warszawa 2008.
Sahagún B., Rzecz z dziejów Nowej Hiszpanii, ks. 1‒3, tłum. K. Baraniecka, M. Lesz-czyńska, Kęty 2007.
Schele L., J. Guernsey Kappelman, What the Heck’s Coatepec? The Formative Roots of an Enduring Mythology [w:] Landscape and Power in Ancient Mesoamerica, eds. R. Koontz, K. Reese-Taylor, A. Headrick, Colorado 2001.
38 Por. M. Więckowska, Ochrona kultury i zabytków Azteków na terenach współczesnego Meksyku, nie-publikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem P. Krasnego, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2016, s. 14.
Smith M., The Aztecs, Oxford 1996.
Więckowska M., Ochrona kultury i zabytków Azteków na terenach współczesnego Mek-syku, niepublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem P. Krasnego, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2016.
Streszczenie
Artykuł opisuje kwestie związane z kosmowizją, wierzeniami oraz rytuałami na tere-nach Imperium Azteckiego. Legendy, które zostały przytoczone w tekście, odnoszą się bezpośrednio do powstania religii Indian. Wierzenia wiążą się z katastroficzną wizją, w ramach której jeden świat, zwany „słońcem”, zostaje zniszczony, by inny mógł po-wstać. Liczne krwawe rytuały służyły spłacie długu wobec bogów za stworzenie miejsca dogodnego do życia dla ludzi. Ważnym zagadnieniem jest zapłata ludzką krwią oraz wyrywanymi sercami. Religia Azteków kształtowała się przez wiele lat na skutek róż-nych wydarzeń, takich jak ekspansja kultury Doliny Meksyku i adaptowanie nowych zwyczajów, własna historia, która wiąże się z mityczną wędrówką Indian z krainy Aztlán oraz wpływy innych ośrodków. W efekcie końcowym powstał system wiary opierający się na składaniu ofiar z ludzi w celach błagalnych lub dziękczynnych. Wierzono, że bogowie byli w stanie poświęcić samych siebie, by człowiek mógł dostać słońce dające życie na ziemi. W efekcie, według wiary Azteków ludzie powinni bóstwom odpłacić tym samym. Gdy Europejczycy zdobyli Nowy Świat i zetknęli się z kulturą Mexików (Azteków), nie zrozumieli idei poświęcenia życia w zamian za ocalenie świata.
Summary
Human Sacrifices as Protection from the Destruction of Aztec World
This paper describes issues connected with cosmovision, beliefs, and rituals on the territories of the Aztec Empire. Legends used in this text relate to the creation of the Indian’s religion. Those beliefs relate to catastrophic vision according to which one world (called “the sun”) is destroyed so another can be created. Aztec’s religion had been forming for years. Many factors took part in its creation, like the expansion of the Valley of Mexico culture, the adaptation of new customs, their narrative which relates to mythical migration from the place called Aztlán, and of course impact of other cit-ies. In effect, the Aztecs created a new religion which was based on human sacrifices as gods were able to kill themselves to give the sun to the human. When Spaniards came to the New World and started to conquered Valley of Mexico, they did not understand this religion at all.
Naguale, czyli najprościej mówiąc byty duchowe towarzyszące ludziom, są często postrzegane jako ich guardianes, opiekunowie lub strażnicy. Tym samym posiadają więc właściwości apotropeiczne – jednym z ich zadań jest obrona swojego właściciela przed niepożądanymi działaniami. Apotropeiczność w tym artykule będzie rozumia-na jako obrorozumia-na przed wrogimi siłami, nie tylko poprzez działania defensywne, ale także przez atak1. Mimo ich strażniczej funkcji, istoty te nie mają jednoznacznie po-zytywnego charakteru. Obecna forma nagualizmu w dużym stopniu utraciła pejora-tywne konotacje dawnych bytów duchowych związanych wyłącznie z czarownikami na rzecz charakteru ochronnego2. Bardzo dobre i skondensowane podsumowanie poglądów różnych badaczy na temat nagualizmu znajduje się w pracy Roberta Mar-tíneza Gonzáleza El Nahualismo, w której to autor odnosi się do wszystkich najważ-niejszych naukowców zajmujących się tym zagadnieniem, a do których w dużym stopniu będzie nawiązywać i niniejszy artykuł3. Głównym jednak celem mojej pra-cy jest przegląd akademickich interpretacji własności naguali i skupienie się przede wszystkim na ich apotropeicznej funkcji. Należy również pamiętać, że duchowi opie-kunowie funkcjonują w ramach bardziej skomplikowanego, synkretycznego systemu wierzeń mezoamerykańskich, na który składają się pozostałości prekolumbijskich rytuałów wraz z wprowadzonym podczas konkwisty chrześcijaństwem, w związku z tym trudno jednoznacznie ustalić zasięg występowania poszczególnych wariantów duchowego alter ego człowieka.
1 Por. M. Ch. Manning, Magic, Religion, and Ritual in Historical Archaeology, „Historical Archaeolo-gy” 2014, No. 3, s. 5.
2 Por. F. Rojas González, Totemismo y Nahualismo, „Revista Mexicana de Sociología” 1944, Vol. 6, No. 3, s. 364.
3 Por. R. Martínez González, El Nahualismo, México 2011, ss. 9‒11.
Uniwersytet Jagielloński