Badania przeprowadzano od listopada 2007 do marca 2011 roku. Długi okres projektu wynikał z założenia, że badania będą przeprowadzane w środowisku rzeczy-wistym, czyli w kraju, z którego pochodzą respondenci. Szczegółowy terminarz badań przedstawiono w tabeli 37.
Tabela 37. Terminarz badań
Badana grupa Termin Miejsce Rodzaj badania
Polacy luty 2010 Poznańska Wyższa Szkoła Biznesu Badanie ankietowe marzec 2010 Poznańska Wyższa Szkoła Biznesu Eksperyment naturalny Nigeryjczycy listopad 2007
– czerwiec 2008
Poznań Studium w terenie,
eksperyment naturalny styczeń 2011
luty 2011
Nigeria, Abuja
Poznańska Wyższa Szkoła Biznesu
Badanie ankietowe
Brytyjczycy listopad 2010 Wielka Brytania, Londyn (Thames Valley University)
Studium w terenie, eksperyment naturalny
luty 2011 Badanie ankietowe
Hindusi wrzesień – listopad 2010
Indie, New Delhi (Institute of Management Education)
Eksperyment naturalny
grudzień 2010 Badanie ankietowe,
studium w terenie, eksperyment naturalny
Źródło: opracowanie własne.
Zakres podmiotowy poszczególnych badań dostosowany był do ich zakresu pro-blemowego. Badania, za pomocą metody obserwacji, wywiadu, studium w terenie i eksperymentów, prowadzono w podmiotach wyszczególnionych w tabelach 37 i 38.
Tabela 38. Podmioty wywiadu bezpośredniego
Organizacja
Liczba osób, z którymi przeprowadzono
wywiady
Ambasada Kanady w Polsce 2
Polska Izba Gospodarcza Importerów, Eksporterów i Kooperacji 1
Wielkopolska Izba Turystyczna 1
Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. 2
Komputronik S.A. 1
Sygnity S.A. 1
Hafen Hamburg Marketing e.V. 1
British American Tobacco Nigeria 1
Uniwersytet Stanforda (USA) 1
St. John’s University (USA) 1
George Mason University Arlington (USA) 2
Colorado Technical University (USA) 6
University of Debrecen (Węgry) 1
The International Business Academy (Dania) 2
Vysoka Skola Obchodni v Praze (Czechy) 1
Rusenski Universitet „Angel Kanchev” (Bułgaria) 1
Tampere University of Technology (Finlandia) 1
Lomonosov Moscow State University (Rosja) 1
University of Barcelona (Hiszpania) 1
University of the Free State (RPA) 1
The University of Western Australia 1
University of Technology (Mauritius) 1
Europainstitute (Austria) 1
Thames Valley University (Wielka Brytania) 1
BIMTECH – Birla Institute of Management Technology (Indie) 1 Technology Business Incubator (TBI) –
Hoseo University (Korea Południowa)
1
Turku School of Economics (Finlandia) 1
Łącznie 38
Źródło: opracowanie własne.
Badaniem ankietowym objęto 241 respondentów, z czego 140 Polaków, 31 Hin-dusów, 40 Nigeryjczyków i 30 Brytyjczyków (rys. 4).
Rysunek 4. Struktura narodowościowa respondentów ankiet zakwalifi kowanych do etapu analizy
Źródło: opracowanie własne.
Podstawowym warunkiem wzięcia udziału w badaniu było doświadczenie zawo-dowe. Respondenci byli jednocześnie studentami kierunków związanych z biznesem (np. zarządzania, przedsiębiorczości, hotelarstwa czy organizacji turystyki). Wśród badanych przeważali ludzie w wieku produkcyjnym: 68% to osoby w wieku od 20 do 25 lat, 20% stanowi grupa w wieku od 26 do 30 lat, 7% to grupa w wieku od 31 do 35 lat, pozostałe 5% badanych to osoby mające powyżej 35 lat (rys. 5).
Rysunek 5. Struktura wiekowa respondentów
Źródło: opracowanie własne.
Badania przeprowadzano zawsze w kraju pochodzenia respondentów. Badania uzupełniające, czyli studium w terenie i eksperymenty, prowadzone były na tej samej grupie co badanie ankietowe. Obserwacje dodatkowe dokonywane były w otoczeniu,
13% 16% 59% 11% Indie Nigeria Polska Wielka Brytania
w którym działali respondenci. Wyjątek stanowi grupa Nigeryjczyków, w przypadku których badanie ankietowe zrealizowano w Nigerii, a badania dodatkowe w Polsce. Do etapu analizy zakwalifi kowano 237 ankiet, w tym 140 polskich (59%), 31 hindu-skich (13%), 39 nigeryjhindu-skich (17%) i 27 brytyjhindu-skich (11%).
Wyjściowym modelem postrzegania etycznego zachowania przedsiębiorcy, pra-cownika i pracodawcy był tzw. model polski, czyli model opracowany na podstawie badania ankietowego przeprowadzonego w grupie polskich respondentów. Pierwsze badanie ankietowe w grupie polskiej wykonano w lutym 2010 roku. W marcu 2010 roku respondentów poddano badaniom dodatkowym. Badanie ankietowe grupy bry-tyjskiej przeprowadzono w lutym 2011. Było ono poprzedzone studium w terenie oraz eksperymentami, które wykonano w listopadzie 2010 roku. Grupa przedstawi-cieli Indii uczestniczyła w badaniach od września do grudnia 2010 roku, w tym ba-danie ankietowe oraz badania dodatkowe w tym kraju realizowano w grudniu 2010 roku. Grupa respondentów nigeryjskich została objęta badaniem od listopada 2007 do czerwca 2008 roku oraz w styczniu 2011 roku, kiedy to przeprowadzono badania ankietowe w Abujy w Nigerii. Dodatkowo autorka wykorzystała osobiste doświadcze-nia menedżerskie z pracy z międzynarodowymi partnerami gospodarczymi i nauko-wymi. Należy zatem wziąć również pod uwagę okres, którym objęto analizę doświad-czeń własnych autorki, czyli pracę zawodową w latach 1994–1997 oraz 2006–2011.
ROZDZIAŁ IV
MODELE ETYCZNE W KULTURACH
ORGANIZACYJNYCH WYBRANYCH GRUP
NARODOWOŚCIOWYCH – WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
Zaprezentowane wyniki badań pozwalają zapoznać się z modelami reprezentacji poszczególnych narodowości, jak i prześledzić zbieżność czynników, które, zdaniem przedstawicieli badanych narodowości, wpływają na postrzeganie etyczności zacho-wań w przedsiębiorstwach. Na podstawie wyników badania ankietowego przepro-wadzonego w poszczególnych krajach opisano modele postrzegania pojęć sukcesu w biznesie, nieetycznego biznesmena, nieetycznego pracodawcy i nieetycznego pra-cownika. Weryfi kację stwierdzeń deklarowanych przez respondentów przeprowa-dzono za pomocą wywiadu, obserwacji i eksperymentu. Było to niezbędne, by móc sporządzić wnioski obiektywne, a nie idealistyczne. W niniejszym rozdziale opisano każdy model, a następnie zaprezentowano wyniki ich porównania pod kątem zbież-ności. Warto zwrócić uwagę, co zostało również omówione w niniejszym rozdziale, że zdiagnozowane rozbieżności występują głównie w sferze czynników deklarowanych, natomiast w warstwie praktycznej (faktycznych postaw i zachowań zaobserwowanych w badanych społecznościach) istnieje zbieżność działań lub choćby zbieżna skłonność do określonych zachowań nieetycznych (dotyczy to zdarzeń, które nie doszły do skut-ku, np. zaobserwowano chęć dania łapówki, ale ostatecznie nie doszło do aktu prze-kupstwa). Dodatkowo, właśnie dzięki obserwacjom i eksperymentom, można było stwierdzić, że w wielu przypadkach zachowania i postawy przedstawicieli tak różnych narodowości miały podłoże osobowościowe, a nie kulturowe. Oznacza to, że istotnym czynnikiem wpływającym na postawy i zachowania w biznesie, oprócz kultury, były wartości i zasady uznawane przez konkretnego badanego, cechy jego osobowości, motywacja wewnętrzna, wiedza czy umiejętności. Bardzo ważny był również poziom utożsamiania się badanego z organizacją, z którą był związany, to znaczy, że nawet jeżeli osoba reprezentowała typ skłonny do działań nieetycznych, to dzięki temu, że silnie utożsamiała się z przedsiębiorstwem, zmieniała swoją decyzję czy postawę. Na przykład osoba ta odmawiała przyjęcia łapówki, która miała ją skłonić do wynegocjo-wania warunków mniej korzystnych dla swojego przedsiębiorstwa.
Warto zatem prześledzić modele ogólne, mając jednak na uwadze inne zmienne istotnie oddziaływujące na ostateczne zachowania jednostek.