[VII.613.9.2017]
W związku z informacjami prasowymi Rzecznik Praw Obywatelskich z urzędu podjął sprawę dotyczącą interwencji Policji, do której doszło podczas zgromadzenia spontanicznego odbywanego w dniu 24 lipca 2017 r. przed siedzibą partii „Prawo i Sprawiedliwość” przy ulicy Nowogrodzkiej w Warszawie. Jak wskazywały media, Policja usuwała uczestników manifestacji z miejsca, w którym odbywało się zgromadzenie spontaniczne. Z informacji prasowych wynikało, że „po około godzinie trwania pikiety policja wezwała zebranych do rozejścia się. Wtedy protestujący usiedli na trawniku przy siedzibie partii. Policja rozpoczęła akcję usunięcia ich. Policjanci z użyciem siły fizycznej wynoszą kolejne osoby” . Z informacji prasowych wynika ponadto, że Policja uznała, że manifestujący
„używając megafonów zakłócili porządek publiczny i zastosowała art. 51 Kodeksu wykroczeń”.
Policjanci zarekwirowali także sprzęt nagłaśniający.
W ocenie Rzecznika, powyższe działania Policji, które uniemożliwiały odbycie pokojowej manifestacji, budziły wątpliwości z punktu widzenia wolności zgromadzeń zagwarantowanej w art. 57 Konstytucji RP. Policja nie może bowiem podejmować czynności uniemożliwiających pokojowo manifestującym korzystanie ze swojej wolności (np. usuwania z miejsca odbywanego zgromadzenia) w sytuacjach innych, niż te które przewiduje u.p.o.z., w tym przypadku art. 28 u.p.o.z.
[10 sierpnia 2018] Rzecznik zwrócił się do Komendanta Stołecznego Policji z prośbą o udzielenie wyjaśnień w niniejszej sprawie, w szczególności o poinformowanie o przesłankach decydujących o konieczności zastosowania podjętych przez Policję środków działania.
[11 września 2017 r.] KSP poinformował, że podjęte przez Policję czynności stanowiły reakcję Policji na zawiadomienie o popełnieniu wykroczenia oraz zmierzały do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jak wskazywał „zgłaszający zawiadomił, że uczestniczący w zgromadzeniu spontanicznym członkowie organizacji „Obywatele RP" zakłócali spokój oraz porządek publiczny, poprzez używanie sprzętu nagłaśniającego o dużej mocy, hałasowali, wydawali okrzyki oraz utrudniali dojazd na teren siedziby partii jej członkom. Osoby biorące udział w zgromadzeniu wielokrotnie były wzywane przez umundurowanych funkcjonariuszy Policji do zachowania zgodnego z prawem, jednak nie podporządkowywały się wydawanym poleceniom. W związku z tym na polecenie Komendanta Rejonowego Policji Warszawa III policjanci przystąpili do ich legitymowania, a następnie wręczyli wezwania do stawiennictwa w KRP Warszawa III w charakterze osób, co do których istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia wniosku o ukaranie za popełnienie wykroczenia z art. 51 § 1 KW. W trakcie prowadzonych czynności dokonano również procesowego zabezpieczenia sprzętu
109
nagłaśniającego w postaci czterech tub, głośnika, megafonu oraz statywu, który używany był przez osoby zakłócające porządek publiczny. Po zakończeniu legitymowania osoby wróciły do zgromadzenia, w którym dalej uczestniczyły”. Dodatkowo Komendant wskazywał, że w trakcie podejmowanych czynności „policjanci nie zatrzymali żadnego z uczestników zgromadzenia - legitymowane osoby, z uwagi na panujący hałas, były jedynie odprowadzane z miejsca zgromadzenia w okolice stojących w odległości około 20 metrów radiowozów, gdzie wykonano czynności z ich udziałem. W trakcie tych czynności umożliwiono osobisty kontakt osób legitymowanych z przybyłymi na miejsce adwokatami, informując ich, że osoby nie zostały zatrzymane, a jedynie przeprowadzane są czynności związane z ujawnionym wykroczeniem. Jak wskazano wyżej, po wykonaniu przez policjantów czynności służbowych, wylegitymowane osoby kontynuowały swój udział w zgromadzeniu”. Odnosząc się do zatrzymanego sprzętu, wyjaśniono, że czynności zatrzymania były zatwierdzone w dniu 31 lipca 2017 roku przez asesora Prokuratury Rejonowej Warszawa Ochota, uznane zostały za zasadne i przeprowadzone w sposób prawidłowy oraz zgodny z przepisami określonymi w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia (Kpw).
Ponadto Komendant poinformował, że wszystkie osoby (dwanaście), które odebrały wówczas wezwanie skorzystały z przysługujących im uprawnień i na podstawie art. 54 § 6 Kpw odmówiły składania wyjaśnień. Ponadto wskazano, że „w dniach 28 lipca - 1 sierpnia 2017 roku do Komendy Rejonowej Policji Warszawa III wpłynęło łącznie 11 zażaleń na zatrzymanie osób, w stosunku do których policjanci wykonywali czynności w dniu 24 lipca 2017 roku przy ulicy Nowogrodzkiej w Warszawie. Wszystkie zażalenia przekazano zgodnie z właściwością do Sądu Rejonowego dla m. st.
Warszawy celem rozpatrzenia. Dodatkowo w dniu 16 sierpnia 2017 roku skierowano do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy V Wydziału Karnego 10 wniosków o ukaranie, wobec sprawców wykroczenia z art. 51 § 1 kw., wraz z zatrzymanymi urządzeniami nagłaśniającymi. Wobec braku możliwości ustalenia właściciela tych przedmiotów, decyzję o sposobie postępowania z zabezpieczonym sprzętem podejmie Sąd. Ponadto w stosunku do 2 osób uczestniczących w manifestacji, które dopuściły się wykroczenia polegającego na tamowaniu i utrudnianiu ruchu, prowadzone jest postępowanie w sprawie o wykroczenie z art. 90 Kodeksu Wykroczeń”.
[1 października 2017 r.] Rzecznik Praw Obywatelskich odniósł się do pisma KSP zauważając, że w niniejszej sprawie pomimo tego, że Policja nie kwestionowała pokojowego charakteru przedmiotowego zgromadzenia, podjęła interwencję wobec osób uczestniczących w tym zgromadzeniu i zarzuciła im zakłócanie spokoju i porządku publicznego, a także zabezpieczyła sprzęt nagłaśniający, którego używali protestujący. Rzecznik podkreślał, że istotą wolności zgromadzeń jest publiczne wyrażanie swoich poglądów. Wątpliwości budziło zatem podjęcie interwencji przez Policję, jedynie z powodu wyrażanie swoich poglądów, w formie okrzyków, przez uczestników manifestacji,
110
w sytuacji gdy takie zachowanie uczestników zgromadzenia miało charakter pokojowego manifestowania.
Rzecznik przypominał, że pokojowego lub spokojnego charakteru debaty nie należy łączyć z ekspresywnością czy kontrowersyjnością. Zgromadzenia zachowują swój pokojowy charakter, nawet jeżeli wywołują kontrowersje lub drażnią, a nawet gdy obrażają osoby przeciwne ideom głoszonym przez zgromadzających się . Nie można też domniemywać agresywności czy chęci zakłócenia porządku publicznego, jeżeli uczestnicy zgromadzenia nie stosują przemocy i nie są uzbrojeni. Każde pokojowe zgromadzenie publiczne podlega bowiem ochronie konstytucyjnej. Istotą wolności zgromadzeń jest bowiem pozostawienie każdemu możliwości swobodnego określenia kwestii, której będzie dotyczyło zgromadzenie, jak również wyboru jego czasu i miejsca. Chodzi tu zatem o swobodę decydowania jednostki o tym, w jakiej sprawie, gdzie i kiedy będzie się publicznie wypowiadać. Ponadto Rzecznik wskazał, że władze publiczne mają prawo do ingerowania w wolność zgromadzeń jedynie w sytuacji wystąpienia rzeczywistego i potwierdzonego niebezpieczeństwa dla porządku publicznego. Wówczas Policja ma możliwość nawet rozwiązania zgromadzenia, w oparciu o przesłanki wskazane w ustawie – prawo o zgromadzeniach. Tymczasem z okoliczności przedstawionych w piśmie wynika, że interwencja policji związana była z zawiadomieniem o popełnieniu wykroczenia, a nie rzeczywistym niebezpieczeństwem dla porządku publicznego.
Rzecznik przypomniał również, że konstytucyjnie dopuszczalne ograniczenia wolności zgromadzeń nie zawierają w sobie możliwości stosowania przez organy władzy publicznej wobec osób zachowujących się pokojowo, środków represyjnych po odbyciu zgromadzenia. Tymczasem w nadesłanym piśmie poinformowano, że w wyniku podjętych przez Policję czynności skierowano do Sądu „10 wniosków o ukaranie wobec sprawców wykroczenia z art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń. (…) Ponadto w stosunku do 2 osób uczestniczących w manifestacji, które dopuściły się wykroczenia polegającego na tamowaniu i utrudnianiu ruchu, prowadzone jest postępowanie w sprawie o wykroczenie z art. 90 Kodeksu Wykroczeń”. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich podjęte czynności i zastosowane przez Policję sankcje mogą tworzyć w społeczeństwie efekt mrożący i powodować obawę obywateli przed korzystaniem z wolności zgromadzeń publicznych, powstrzymując bądź zniechęcając do udziału w innych manifestacjach stanowiących realizację konstytucyjnych praw i wolności.
[8 listopada 2017 r.] Rzecznik wystąpił do KGP – podsumowując wszystkie sprawy RPO w sprawie zgromadzeń – w tym także odnosząc się do stanowisk KSP w sprawie zgromadzenia odbywanego na ul. Nowogrodzkiej.
111
Rzecznik wskazywał, że niepokojące jest to, że podejmując czynności wobec uczestników pokojowych zgromadzeń Policja reagowała w sytuacjach wyrażania przez uczestników swoich poglądów w formie okrzyków, a także rekwirowała sprzęt nagłaśniający protestujących zarzucając przy tym naruszenie art. 51 k.w. Rzecznik przypomniał swoje wypowiedzi w dotychczasowej korespondencji z KSP zwracając uwagę, że istotą wolności zgromadzeń jest publiczne wyrażanie swoich poglądów. Rzecznik wskazywał także – co wynika z wyroku ETPCz w sprawie Fáber p. Węgrom (wyrok z 24 lipca 2012 r., skarga nr 40721/08), którym ETPCz rozpoznał skargę uczestnika zgromadzenia publicznego ukaranego grzywną za rozwinięcie w pobliżu miejsca demonstracji przeciwko rasizmowi i nienawiści historycznie kontrowersyjnej flagi z pasami Arpadów – że przy ocenie zasadności ingerencji władz istotne jest, ze względu na zasadę proporcjonalności, zachowanie równowagi między wymaganiami związanymi z celami wymienionymi w art. 11 ust. 2 Konwencji, a wolnością wypowiedzi, np. w postaci słów, gestów albo nawet milczenia, przez osoby zebrane na ulicach lub w innych miejscach publicznych. Wolność oznacza zatem zakaz stosowania środków represyjnych przez organy władzy publicznej wobec zachowujących się pokojowo uczestników demonstracji. Uczestnicy zgromadzenia mogą natomiast ponosić odpowiedzialność za własne niezgodne z prawem działania, akty agresji lub przemocy.
[11 grudnia 2017] KGP nie odniósł się do przedstawionego problemu wskazując ogólnie w odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika, że „analiza stanowisk opracowanych przez Komendanta Stołecznego Policji, w świetle powyższych rozważań, nie budzi wątpliwości co do podstaw prawnych i przyjętej metodyki działania przez podległych im policjantów. W przypadku Pana odmiennego stanowiska w przedmiotowej sprawie, podmiotem właściwym do oceny prawno-karnej działań podjętych przez funkcjonariuszy Policji może być właściwy organ Prokuratury”.
[Więcej na temat wystąpienia RPO i odpowiedzi KGP w sprawie dot. Puszczy Białowieskiej (nr VII.613.4.2017 (pkt3)]
[Zob. też sprawę nr VII.613.4.2018, w której Rzecznik skierował również wystąpienie do Komendanta Głównego Policji wskazując, że interpretacja przepisów kodeksu wykroczeń stosowanych przez policję wobec pokojowo manifestujących nie uwzględnia istoty wolności zgromadzeń i wolności wypowiedzi].
112