Zmiany w otoczeniu globalnym organizacji

Współczesna gospodarka charakteryzuje się trzema cechami. Jest globalna. Faworyzuje byty niematerialne – idee, informacje i powiązania. I jest silnie we-wnętrznie połączona. Te trzy cechy stwarzają nowy rodzaj rynku i społeczeństwa

zakorzeniony we wszechobecnej sieci elektronicznej1. Sieć jest symbolem XXI

wieku, tak jak atom jest symbolem XX wieku.

W warunkach globalizacji gospodarek rozwój nowych technologii informa-cyjnych (w tym komunikainforma-cyjnych) oraz technologii transportowych doprowa- dził do głębokich zmian szczególnie w dwóch segmentach makrootoczenia, tj. segmencie ekonomicznym i segmencie społecznym.

W segmencie ekonomicznym makrootoczenia nowe technologie zwiększyły i ułatwiły przede wszystkim możliwości zarządzania – przesyłania informacji, komunikowania się, podejmowania decyzji, realizacji funkcji kontroli – co uła-twia funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstw transnarodowych, globalnych, a także przepływ inwestycji zagranicznych oraz procesy fuzji i przejęć. Ponadto, nowe technologie komunikacyjne przyczyniły się do powstania i rozprzestrze-nienia się organizacji wirtualnych oraz sieci przedsiębiorstw, które poprzez współpracę uczestniczących w nich firm zwiększają efektywność i konkurencyj-ność ich działania.

Mimo że wielokrotnie próbowano określić istotę organizacji wirtualnej, jed-noznaczne jej zdefiniowanie nadal nastręcza trudności. Można przytoczyć jedną z definicji, która następująco określa istotę działania i sposób postrzegania orga-nizacji wirtualnej: organizacja wirtualna – to dobrowolnie tworzona sieć nieza-leżnych instytucji, osób, zespołów, które dzięki wykorzystaniu nowoczesnych technologii informacyjnych (głównie sieci internetowej) mogą połączyć swoje

zasoby i umiejętności, aby osiągnąć określone, wspólne cele2. Do

najistotniej-szych cech organizacji wirtualnej zalicza się3:

1. Orientację na klienta. Oznacza ona, że procesy zadaniowe organizacji są wy-raźnie skierowane na potrzeby klienta. W celu ich najlepszego zaspokojenia, przy tworzeniu produktu często współpracuje się bezpośrednio z klientami, którzy dokładnie precyzują swoje oczekiwania, jak też wyrażają opinie na temat proponowanych rozwiązań.

2. Dążenie do jednoznacznych celów, które są znane wszystkim uczestnikom organizacji i przez nich przyjęte do realizacji.

3. Zdolność dostrzegania szans rynkowych bez długotrwałych procedur admini-stracyjnych, dzięki włączeniu do organizacji wirtualnej dużej ilości, różnego typu podmiotów. Przy nowych okazjach organizacja może się na nowo for-mować, przegrupowywać lub nawet od nowa powstawać.

4. Możliwość szybszego działania i decydowania w porównaniu z organizacja-mi tradycyjnyorganizacja-mi.

5. Kombinowanie głównych umiejętności uczestników organizacji wirtualnej, co pozwala maksymalnie wykorzystywać wszelkie ich talenty i zdolności. 6. Zaufanie wzajemne uczestników, które jest podstawą i warunkiem istnienia

organizacji wirtualnej.

7. Częste i rzetelne komunikaty oraz odpowiedni styl zarządzania.

Organizacja wirtualna określana jest jako byt nietrwały, o nieokreślonych gra-nicach. Ma ona wiele zalet, ale ma też wady, do których przede wszystkim zali-cza się brak wzorców postępowania oraz możliwość włączenia się do niej orga-nizacji niekompetentnych i niesprawdzonych.

Innym sposobem funkcjonowania przedsiębiorstw, zyskującym na znaczeniu w ostatnich kilkunastu latach, jest tworzenie sieci. Polega ono na kooperacji mię-dzy organizacjami, która wobec zmian zachodzących na rynku, przybiera zupeł-nie nowe formy i często strategiczny, długofalowy wymiar. Współpraca ta pole-ga na tworzeniu orpole-ganizacji opartej na dobrowolnym udziale uczestników i ich równych prawach. Organizacja sieciowa jest względnie trwałym zgrupowaniem, autonomicznych jednostek lub przedsiębiorstw, uczestniczących w systemie

2 Kisielnicki J., Szyjewski Z., „Nowa ekonomia” a współczesna informatyka, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2002, nr 1, s. 23.

jemnych kooperacji według zasad rynkowych4. Kooperacja ta polega na koordy-nacji części procedur i systemów informacyjnych, szerokim dzieleniu się wiedzą i informacjami, korzystaniu ze wspólnych kanałów sprzedaży, wdrażaniu wspól-nej marki i występowaniu na zewnątrz jako jeden podmiot. Pozwala to na zmniej-szenie kosztów działania i łatwiejsze zaistnienia na nowych rynkach, a także na dysponowaniu siłą przetargową w stosunku do dostawców i odbiorców. Zalety organizacji sieciowej, które można krótko określić jako „w jedności siła” spo-wodują, że ta forma współpracy będzie się rozwijać w przyszłości. Zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa, które nie będą w stanie samodzielnie konkuro-wać na rynku z firmami globalnymi, będą zainteresowane tworzeniem lub wcho-dzeniem do organizacji o charakterze sieci. Należy jednakże pamiętać, że sieci mają też swoje „ciemne” strony, do których należy narzucanie uczestnikom swo-istych haraczy związanych z przynależnością do sieci, wymuszanie na słabszych organizacjach tej przynależności, itp. Menedżerowie włączający swoje firmy w nowe typy organizacji w celu osiągnięcia pożądanych efektów, mają obowią-zek, poznania istoty, zalet i wad tych organizacji, a także obserwacji, w jakim kierunku one ewoluują.

Omówione wyżej w dużym skrócie, nowe formy organizacyjne opierają się w założeniu na pozytywnych relacjach jakie mają miejsce między ich uczestni-kami. Problem kształtowania pożądanych, odpowiednich relacji jest coraz czę-ściej przedmiotem rozważań również w odniesieniu do dotychczasowych, trady-cyjnych form organizatrady-cyjnych. Zwraca się uwagę na znaczenie wzajemnych relacji między przedsiębiorstwem, a jego interesariuszami, dla konkurencyjności i efektywności działań przedsiębiorstwa. Za szczególnie ważne uznaje się relacje partnerskie między wybranymi interesariuszami, a ich umiejętne kształtowanie jest dużym osiągnięciem kadry menedżerskiej. Przykładem kształtowania part-nerskich relacji z firmami w otoczeniu, w tym z konkurentami w sektorze, są strategie aliansów.

Presja na poprawę efektywności działalności, umożliwiającą konkurowanie w warunkach globalnego rynku powoduje, że na popularności zyskuje strategia outsourcingu. Wymaga ona starannego rozważenia za i przeciw wyprowadzeniu pewnych rodzajów działalności na zewnątrz. Również w tym przypadku, tak jak i w przypadku strategii aliansów, jakość relacji między współpracującymi pod-miotami jest bardzo ważna.

Z kolei, zasadnicze zmiany, jakie następują w segmencie społecznym otocze-nia dalszego organizacji, wiążą się z tym, że nowe technologie umożliwiają lu-dziom dzięki swojej prostocie i niskiemu kosztowi komunikowanie się w każ-dym momencie i bez wysiłku z szerokim kręgiem odbiorców: rodziną,

4 Dwojacki P., Nogalski B., Tworzenie struktur sieciowych jako wynik restrukturyzacji scentra-lizowanych przedsiębiorstw, „Przegląd Organizacji” 1998, nr 4.

ciółmi, kolegami z pracy, z klubem sportowym itd. Następuje usieciowienie po- wiązań społecznych, tj. powstają sieci społeczne lub inaczej społeczeństwo ewo-luuje w kierunku społeczeństwa sieciowego. Sieć coraz bardziej zastępuje tery-torium jako platformę rozmaitych kontaktów między ludźmi. Znika tradycyjne pojęcie przestrzennego sąsiedztwa dawniej związane z poczuciem przynależności i tożsamości, kontaktów towarzyskich, wsparcia, pomocy itp. Do kontaktów w sieci ludzi pociąga ciekawość, podobieństwo, wspólnie podzielane zainteresowania i poglądy, nie zaś fizyczna przestrzenna bliskość. Pojęcie społeczności lokalnej w klasycznym rozumieniu powinno być – w warunkach powstawania społe-czeństw informacyjnych – zredefiniowane. Oczywiście lokalność w sensie blisko-ści fizycznej, przestrzennej, geograficznej nie znika, ale staje się mniej ważna, uboczna, bowiem sieć pozwala na zwielokrotnienie i uintensywnienie związków międzyludzkich, pokonując odległość i czas. (...) sieć to też praca,

przedsiębior-czość, nauka, dostęp do informacji, również rozrywka, handel, kultura itp.5

Usieciowienie społeczeństwa powoduje tworzenie się usieciowionego czło-wieka, co może w przyszłości prowadzić również do niepożądanych skutków, takich jak: uzależnienie od sieci, ucieczki od realnego życia, ale też wyłączenia osób niezamożnych, niewykształconych itp. Problemy związane z tym zagroże-niem są szeroko badane przez socjologów i psychologów, szczególnie w odnie-sieniu do młodego społeczeństwa, rosnącego w warunkach wszechobecności komputerów.