1 Konferencja odbyła się 14 i 15 kwietnia 2011 r.
2 Towarzystwo Badawcze Prawa Europejskiego ma w planach wydanie publikacji zawierającej teksty wszystkich wystąpień wygłoszonych podczas konferencji.
3 Traktat z Lizbony, który wszedł w życie 1.12. 2009 r., zastąpił termin Wspólnoty Europejskie Unią Eu-ropejską, która stała się ich następcą prawnym. W regulacjach prawnych, które powstają po tej dacie, operuje się już wyłącznie pojęciem „Unia Europejska”.
Ewa Miękina
W konferencji wzięli także udział pra-cownicy Sądu Najwyższego, Uniwer-sytetu Warszawskiego i Jagiellońskie-go, Polskiej Akademii Nauk, Agencji Rynku Rolnego, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Sprawiedliwości, Trybu-nału Konstytucyjnego, Komendy Głów-nej Policji, Prokuratury GeneralGłów-nej, Europejskiego Trybunału Obrachunko-wego, Europejskiego Urzędu ds.
Zwal-czania Nadużyć Finansowych (OlAF), a także Uniwersytetu luksemburskie-go2. Najwyższą Izbę Kontroli reprezen-towali: Józef Płoskonka i Jacek Mazur – doradcy prezesa NIK oraz Ewa Miękina – gł. specjalista w Departamencie Or-ganizacyjnym.
Na wstępie omówiono pojęcie „niepra-widłowości”, które definiuje art. 1 Roz-porządzenia Rady nr 2988/95 z 18 grud-nia 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich3:
„Nieprawidłowość oznacza jakiekolwiek naruszenie przepisów prawa
wspólno-towego wynikające z działania lub za-niedbania ze strony podmiotu gospo-darczego, które spowodowało lub mo-gło spowodować szkodę w ogólnym bu-dżecie Wspólnot lub w budżetach, które są zarządzane przez Wspólnoty, albo po-przez zmniejszenie lub utratę przycho-dów, które pochodzą ze środków włas-nych pobierawłas-nych bezpośrednio w imie-niu Wspólnot, albo też w związku z nie-uzasadnionym wydatkiem.”
Na konferencji przedstawiono rolę i zadania OlAF, działającego w ramach Komisji Europejskiej i powołanego do zwalczania nieprawidłowości finanso-wych mających związek z interesami fi-nansowymi Unii Europejskiej, w tym poważnych wykroczeń personelu urzęd-niczego instytucji europejskich.
Specjalny status dochodzeniowy OlAF (jego dyrektor generalny nie może otrzymywać żadnych instruk-cji ze strony Komisji Europejskiej lub państw członkowskich odnośnie do toczących się postępowań i docho-dzeń) gwarantuje mu niezależność operacyjną. Podniesiono kwestię bra-ku wzmianki o OlAF w obecnie obo-wiązującym Traktacie z lizbony, na-tomiast art. 86 Traktatu o funkcjono-waniu Unii Europejskiej zawiera pro-jekt ustanowienia tzw. Prokuratury Europejskiej – ponadnarodowego or-ganu utworzonego z Eurojustu4, a nie
z OlAF, który miałby zwalczać prze-stępstwa przeciwko interesom finanso-wym Unii. Szerzej o możliwej koncep-cji ścigania i prowadzenia dochodzeń przez Prokuraturę Europejską mówi-ła prof. Katalin ligeti z Uniwersytetu luksemburskiego.
Praktycznymi doświadczeniami współ-pracy administracyjnej w sprawach doty-czących zwalczania nieprawidłowości po-dzielili się przedstawiciele Biura Kontro-li Wewnętrznej Agencji Rynku Rolnego, OlAF, Ministerstwa Rolnictwa i Roz-woju Wsi, a także Departamentu Koor-dynacji Wdrażania Funduszy UE Mini-sterstwa Rozwoju Regionalnego, które-go dyrektor, Marek Kalupa, przedstawił współpracę różnych instytucji i organów państwa w zakresie kontroli i audytu fun-duszy strukturalnych. Dokonał podzia-łu instytucji funkcjonujących w Polsce, do obowiązków których należy zwalcza-nie zwalcza-nieprawidłowości na szkodę budżetu UE, na dwie kategorie: mające kompe-tencje co do zasady kontrolne i posiada-jące uprawnienia dochodzeniowo-śled-cze. Jako przykład pierwszej kategorii wymienił Najwyższą Izbę Kontroli, któ-rej przedstawiciel uczestniczy – jako ob-serwator – w posiedzeniach Komitetu ds. Kontroli i Audytu5, a kontrole środ-ków unijnych są jednym z jej priorytetów kontrolnych. Marek Kalupa podkreślił znaczącą rolę kontrolerów NIK –
towa-4 Eurojust (Zespół ds. Współpracy Sądowej w Unii Europejskiej) jest organem UE, który ustanowiono w 2002 r. w celu usprawniania współpracy między organami sądowymi państw członkowskich UE w za-kresie dochodzeń i ścigania przestępstw w wypadku przestępczości międzynarodowej i zorganizowanej.
5 Komitet ds. Kontroli i Audytu Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności jest organem opiniodawczo--doradczym ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego.
rzyszących audytorom ETO podczas ich kontroli na terenie Polski – jako obserwa-torów zapobiegających sytuacjom, w któ-rych unijni kontrolerzy mogliby, z uwagi na krajowe uwarunkowania, błędnie zin-terpretować otrzymane informacje.
Kolejnym punktem konferencji było zagadnienie wartości dodanej audy-tu zewnętrznego w dziedzinie ochro-ny interesów finansowych UE i odpo-wiedzialności instytucji przed podat-nikiem. Uczestników konferencji za-poznano z kompetencjami i zakresem działań Generalnego Inspektora Kon-troli Skarbowej, Agencji Rynku Rolne-go oraz EuropejskieRolne-go Trybunału Ob-rachunkowego. Jacek Mazur, doradca prezesa NIK wygłosił referat pt.: „Rola, zadania i wyniki pracy NIK w przeciw-działaniu nieprawidłowościom w wy-korzystaniu środków UE”. Przedsta-wił podstawy prawne działalności kon-trolnej Izby, wybrane kontrole NIK dotyczące spraw związanych z Unią Europejską przeprowadzone w latach 2008–2010, podał również przykłady nieprawidłowości ujawnionych w kon-trolach Izby w zakresie oceny i wyboru projektów oraz na etapie realizacji pro-jektów współfinansowanych ze środ-ków europejskich. Dr Mazur podkreślił dążenia Izby – jako zewnętrznego audy-tora przedstawiającego niezależną opi-nię o zarządzaniu, kontroli i wykorzy-staniu środków UE – aby w ciągu kil-ku lat objąć kontrolami większość
środ-ków unijnych wydatkowanych w Polsce i finansowanych z nich programów.
Stwierdził, że efektywność takich kontroli można oceniać na podstawie działań podejmowanych w następstwie realizacji wniosków pokontrolnych, któ-re przyczyniają się do poprawy funkcjo-nowania nie tylko podmiotów kontrolo-wanych, ale także określonych sfer ak-tywności państwa, w szczególności sy-stemów zarządzania i kontroli, a nie tylko realizacji pojedynczych projektów przez beneficjentów.
Podczas panelu dotyczącego roli in-stytucji odpowiedzialnych za zwalcza-nie czynów godzących w interesy fi-nansowe UE przedstawiono m.in. za-kres kompetencji i zadania Europolu6, który – w przeciwieństwie do OlAF – walczy z przestępczością zorganizowa-ną i jest przede wszystkim zorientowa-ny na gromadzenie dazorientowa-nych (co oznacza, że nie prowadzi własnych śledztw).
Omówiono także rolę Prokuratury Ge-neralnej, jej współpracę z OlAF i Po-licją, a także system monitoringu stępowań dotyczących przestępstw po-pełnianych na szkodę finansową UE.
Wnioski wynikające z konferencji podsumował Marek Zieliński, wicepre-zes Towarzystwa Badawczego Prawa Europejskiego, który podkreślił zmia-nę oczekiwań co do zadań organów kra-jowych w zwalczaniu nieprawidłowo-ści. W ich strukturach pojawia się coraz
6 Europol – Europejski Urząd Policji powołany w 1992 r. z siedzibą w Hadze (Holandia) zatrudnia przed-stawicieli krajowych organów ścigania (policji, służb celnych i imigracyjnych, itp.). Każde państwo UE ma w zarządzie Europolu po jednym przedstawicielu.
więcej działów kontrolujących przepły-wy pieniędzy z UE i coraz bardziej do-cenia się większą użyteczność środków administracyjno-prawnych stosowanych w tym zakresie. Jednym z większych wyzwań będzie z pewnością zintensy-fikowanie współpracy horyzontalnej (między instytucjami) i polepszenie przepływu informacji (horyzontalnej i wertykalnej). W tym kontekście
pożą-dane byłoby – zdaniem M. Zielińskie-go – traktatowe określenie roli OlAF i lepsze wykorzystanie jego potencja-łu dla ochrony interesów finansowych Unii Europejskiej.
ewa Miękina, Departament Organizacyjny NIK