R O C Z N I K ] N A U K P R A W N Y C H T o m V I I I - 1 9 9 8 P A W E Ł G R I C E W I C Z W i l n o Z A D A N I A S Ę D Z I E G O K O Ś C I E L N E G O W S P R A W A C H O N I E W A Ż N O Ś Ć M A Ł Ż E Ń S T W A I. P O J Ę C I E S Ę D Z I E G O
N a p ełn e o k re ś le n ie p o ję c ia „ s ę d z ia k o ś c i e l n y ” s k ła d a się z a r ó w n o z n a c z e nie e ty m o l o g i c z n e ł a c iń s k ie g o o k r e ś l e n i a iu d e x o r a z p o l s k i e g o o k r e ś l e n i a „ s ę d z ia ” , j a k i s p e c y f ic z n e u w a r u n k o w a n i a f u n k c ji s ę d z i e g o w e w s p ó l n o c i e K o ścio ła. T e rm in ła c iń sk i iu d e x po p o l s k u z a w s z e j e s t o d d a w a n y o k r e ś l e n i e m „ s ę d z ia ” . T e r m in ten m a w j ę z y k u p o l s k i m n a s t ę p u j ą c e z n a c z e n i a : s ę d z ia , o s o b a w y r o k u ją c a , r o z je m c a , k r y t y k 1. J a k o e t y m o l o g i c z n ą p o d s t a w ę t e r m in u iu d e x m o ż n a w s k a z a ć ła c iń sk i c z a s o w n i k d ic o , k t ó r y j a k o p o d s t a w o w e z n a c z e n ia w j ę z y k u p o ls k im ma: g ło s ić j a k o r z e c z p e w n ą , p o k a z y w a ć , w s k a z y w ać, o z n a c z a ć , w y ra ż a ć , w y g ła s z a ć , o ś w i a d c z a ć 2. K a ż d e z ty c h z n a c z e ń m a w s o b ie e le m e n t o so b istej p e w n o ś c i m o r a ln e j o s o b y w y g ł a s z a j ą c e j sw ój p o gląd. W ś r ó d ty ch z n a c z e ń w s k a z u je się ta k ż e w y r a ż e n i e in s d ic e r e w o g ó l n y m z n a c z e n iu „ w y m ie r z a ć s p r a w i e d l i w o ś ć ” 3. O d z ł o ż e n i a in s d ic e r e n a j p r a w d o p o d o b n ie j p o c h o d z i c z a s o w n i k iu d ic o , od k t ó r e g o d o p i e r o u t w o r z o n y z o sta ł term in iu d ex. N a o k r e ś le n ie s ł o w a iu d ic o p r z y w o ł u j e się w j ę z y k u p o l s k i m n a s tę p u ją c e te rm in y : są d z ić , w y r o k o w a ć , s ą d o w n i e o r z e k a ć , r o z s t r z y g a ć , s k a z y w a ć , o s ą d z a ć , karać, s ą d z ić na c z y ją ś k o r z y ś ć , p r z y z n a ć k o m u ś p r a w o .
1 A. J o u g a n, S ło w n ik k o ś c ie ln y ła c iń sk o -p o lsk i, W a r s z a w a 1992, s. 367. Por. też: K. K u tn a n I e c k i, S ło w n ik ła ciń sk o -p o lski. W ed łu g s ło w n ik a H e r m a n a M e n g e g o i H en ryka K o p ii. W a r s z a w a 1981, s. 281.
J o u g a li, dz. cyt., s. 131; K u m a n i e c k i, dz. cyt., s. 160. K u m a n i c c k i, dz. cyt., s. 160.
m y ś le ć , s ą d z ić , m n ie m a ć , p r z y p u s z c z a ć , o c e n ia ć , s z a c o w a ć , u z n a ć k o g o ś za ..., o g ło s ić k o g o ś ..., p o s t a n o w i ć 4.
W s z y s t k i e p o w y ż s z e o k r e ś l e n i a n i o s ą z sobą, p o d o b n ie j a k s ło w o d ico , b a r d z o siln ie p o d k r e ś l a n y e l e m e n t o s o b is te j d e c y z ji o s o b y o r z e k a ją c e j, w tym p r z y p a d k u j e d n a k d e c y z ji r o z u m ia n e j j a k o o ś w i a d c z e n i e w o li p o d e jm o w a n e n a c z y ją ś rzecz, a n a w e t u s ta n a w ia ją c e j p r a w o d la k o g o ś , d e c y z ji k o ń czącej j a k ą ś d y s k u s ję , j a k ą ś w ą tp liw o ś ć . O p ie r a ją c się na p o w y ż s z y c h o k re ś le n ia c h m o ż n a w s k a z a ć p e w n e e l e m e n ty p o d s t a w o w e , k o n s t y t u t y w n e p o ję c ia iu d ex. Je s t to o s o b a r o z s t r z y g a j ą c a ja k ą ś w ą tp liw o ś ć lub spór, o p ie ra ją c się na w ł a s n y m , o s o b iś c ie u k s z t a ł t o w a n y m ro z u m ie n iu r z e c z y , w ła sn e j o pinii. Ta o p i n i a staje się w ią ż ą c a d la p r o s z ą c y c h o nią.
P o m o c ą w p e ł n y m z r o z u m ie n iu te rm in u iu d e x m o ż e się stać ta k że ła c iń sk ie o k r e ś l e n i e iitd ic iiu n , k tó re g o z n a c z e n ia są ściśle z w ią z a n e z z a k r e s e m p o ję c ia iu d e x . T e r m in iu d ic iu m t ł u m a c z y się n a s tę p u ją c y m i o k r e ś le n ia m i: sąd, s ąd o w e b a d a n ie , r o z p r a w a są d o w a , ś le d z tw o s ą d o w e , b u d y n e k s ą d o w y , k o le g iu m s ę d z ió w , t r y b u n a ł s ą d o w y w p r a w i e k o ś c ie ln y m , m ie js c e sądu, o r z e c z en ie p r a w n e , w y r o k s ę d z io w s k i, sąd, z d a n ie , m n ie m a n ie , n a m y s ł, z a s ta n o w ie n ie się, z d o ln o ś ć w ł a ś c i w e g o są d z e n ia , p r z e n i k l i w o ś ć , b y s tro ś ć , (d o b ry ) sm ak, o s ą d z e n ie , s k a z a n ie , p o t ę p i e n i e 5.
A n a liz u ją c z kolei polski te r m in „ s ą d ” , n a le ż y p r z y w o ła ć n a s tę p u ją c e je g o z n a c z e n ia : w y ro k , o rz e c z e n ie , p a ń s t w o w y o rg a n w y m i a r u s p ra w ie d liw o ś c i, tr y b u n a ł, p r z e p r o w a d z e n i e ro z p r a w y s ą d o w e j, są d z e n ie , r o z p r a w a sądow a, p r o c e s , g m a c h b ę d ą c y s ie d z ib ą tr y b u n a łu , z d a n ie , o p i n i a o c z y m ś , oc e n a c z e g o ś , p o g lą d , p r z e k o n a n ie , l o g ic z n e z n a c z e n ie z d a n ia o z n a j m u j ą c e g o lub to z d a n i e 6. W a r t o d la p o r ó w n a n i a p r z y t o c z y ć j e s z c z e s ło w n ik o w e o k re śle n ie p o l s k i e g o s ło w a „ s ą d z i ć ” , k tó re o z n a c z a : r o z p a tr y w a ć (w są d z ie ) c z y je ś p o s tę p o w a n i e w c e lu w y d a n i a w y ro k u , d e c y d o w a ć o cz y je jś w in ie lub n ie w in n o śc i, s p r a w o w a ć w ła d z ę s ą d o w n ic z ą , w y d a w a ć sąd o k im ś, o c z y m ś , o c e n ia ć , o s ą d z a ć , ż y w ić p r z e ś w i a d c z e n i e , być z d a n ia , u w a ż a ć , p r z y p u s z c z a ć , m n ie m a ć , p r z y z n a w a ć co ś k o m u ś , p r z y z n a w a ć d la k o g o ś (z n a c z e n ie p rz e s ta r z a łe ) . P o s z c z e g ó l n e e le m e n ty p r z y w o ł a n y c h w y żej te r m i n ó w j e s z c z e ja ś n ie j się u k a z u j ą w k o n t e k ś c i e p o ls k ie g o z n a c z e n i a s łó w u t w o r z o n y c h od s ło w a „ s ą d z i ć ” p r z e z d o d a n i e o d p o w i e d n i e g o p r z e d r o s tk a . W s z y s t k i e te te r m in y są ze 4 J o u g a n, dz. cyt., s. 368; K u m a n i e c t i, dz. cyt., s. 282. ' j o u g a n , dz. cyt., s. 368; K u m a n i c c k i , dz. cyt., s. 281 -28 2. Z ob. A. B r i i c k n e r, S ło w n ik e ty m o lo g ic z n y ję z y k a p o ls k ie g o . W a r s z a w a 1985, s. 483; M. S z y m c z. a k, S ło w n ik ję z y k a p o lsk ie g o , i. 111, W a r s z a w a 1985, s. 183. 7 S z y m c z a k, dz. cyt., t. 111, s. 183.
so b ą s p o k r e w n io n e , g d y ż nie ty lk o m a ją p o d o b n e b r z m i e n i e , a le są r z e c z y w i ś cie ściśle z w ią z a n e z c z y n n o ś c ia m i s ę d z ie g o . D la p r z y k ł a d u m o ż n a sp o jrz e ć na o k re śle n ia : o s ą d z ić , osąd, r o z s ą d z ić , z a s ą d z ić , „ O s ą d z i ć ” z n a c z y : r o z p a t r y w ać sp ra w ę i w y d a ć w y ro k , sk a z a ć k o g o ś w y r o k i e m s ą d u 8. „ O s ą d ” j e s t to: o cena, sąd, w y ro k , w y d a n ie s ą d ó w lub o p in ii o c z y m ś , o k i m ś 9. „ R o z s ą d z i ć c o ś ” o zn acza: w y d a ć sąd, o p in ię w j a k i e j ś s p ra w ie po r o z w a ż e n i u a r g u m e n tów p r z e c iw n y c h stron, r o z s t r z y g n ą ć 10. Z k o le i „ z a s ą d z i ć ” o z n a c z a : w y z n a czyć, p rz y z n a ć co ś w y r o k ie m s ą d o w y m , p r z y s ą d z ić lub s ą d z ą c u z n a ć k o g o ś w in n y m , sk a z a ć k o g o ś w y r o k ie m s ą d o w y m 11.
Ze w s z y s tk ic h p o w y ż s z y c h p o ję ć u k a z u je się p e w n a c e c h a w s p ó l n a dla k a ż d e g o z nich. T ą w s p ó ln ą c e c h ą j e s t r o z s t r z y g a n i e w u m y ś l e c z ł o w i e k a p ew n ej w ą tp liw o ś c i. O w o ro z s tr z y g n ię c ie p o w o d u j e , że w ą t p l i w o ś ć zan ik a , a w jej m ie js c e p o ja w ia się t w ie r d z e n ie n ie w ą tp liw e , czy li p e w n e . K a ż d e z tych ro z s trz y g n ię ć m u si b y ć p o p r z e d z o n e w k a ż d y m p r z y p a d k u g r u n to w n ą , u c z c iw ą a n a liz ą w s z y s tk ic h a r g u m e n t ó w za i p r z e c iw . T o r o z s t r z y g n i ę c i e je s t w ięc s z c z e g ó ln ą d e c y z ją , s z c z e g ó ln y m w y b o r e m , a k te m w o li, d o k o n a n y m p rz e z c z ło w ie k a , który na p o d s ta w ie a n a liz y a r g u m e n t ó w t w i e r d z e n i e w ą t p l i we z a stę p u je tw ie r d z e n ie m p e w n y m . T y lk o p o p r z e d z e n i e tak ie j d e c y z ji g r u n to w n ą a n a liz ą w s z y s tk ic h a r g u m e n t ó w p o w o d u je , iż d e c y z j a ta n a b i e r a s w o i s tej m o c y , z a le ż n ie od o k o lic z n o ś c i, w j a k i c h z o s ta ła w y d a n a . J e ż e li r o z s t r z y g nięcie by ło p o d ję te w y łą c z n ie n a p r y w a tn y u ż y te k j a k i e j ś o s o b y , w te d y m a m oc w y łą c z n ie d la tej oso b y , je ś li n a to m ia s t j e s t to r o z s t r z y g n i ę c i e p o d ję te p rzez o so b ę o b d a r z o n ą j a k i m ś a u t o r y t e t e m w g ru p ie s p o łe c z n e j (np. o jc ie c w rod zin ie, d y r e k to r w p r z e d s ię b io r s tw ie itp.), a s p r a w a r o z s t r z y g a n a d o ty c z y p o s z c z e g ó ln y c h o só b w tej g ru p ie , w te d y r o z s t r z y g n i ę c i e m a m o c d la całej tej g ru p y s p o łe c z n e j. Jeśli n a to m ia s t tak ie r o z s t r z y g n i ę c i e j e s t w y d a n e p rz e z oso b ę sp e c ja ln ie u s t a n o w i o n ą w s p o łe c z n o ś c i d l a r o z s t r z y g a n i a s p o r ó w czy w ą tp liw o ś c i z g o d n ie z p r z e p is a m i p r a w a o ra z z w ł a s n y m s u m i e n i e m , to taki osąd n a b ie ra k o n k re tn e j m o c y p ra w n e j. W k a ż d y m w ięc p r z y p a d k u „ s ą d z i ć ” o z n a c z a : w y k o n a ć c z y n n o ś ć i n t e l e k t u a ln ą p o l e g a ją c ą n a jp ie rw na g r u n t o w n y m r o z w a ż e n i u w s z y s t k i c h d o s t ę p n y c h i isto tn y ch a rg u m e n tó w , a n a s tę p n ie na p o d ję c iu o s o b is te j d e c y z ji n a p o d s t a wie w łasnej w ie d z y , d o ś w ia d c z e n ia , s u m ie n ia o ra z p r z e p i s ó w p r a w a . T a k a 8 T am że , t. II. s. 547. 9 Tam że. 10 T am że , t. III, s. 117. " T am że , s, 956.
d e c y z j a j e s t w ła ś n ie r o z s tr z y g n ię c ie m w ą tp liw o ś c i. W św ie tle p o w y ż s z e g o p o ję c ie „ s ę d z i a ” w in n o o z n a c z a ć f u n k c ję w s p o łe c z n o ś c i, u rz ą d , któ reg o i s to tn y m z a d a n i e m j e s t p o d e j m o w a ć p r z e d k ł a d a n e mu w ą tp liw o ś c i, p r z e p r o w a d z a ć ich p e łn e w y j a ś n ie n ie z z a c h o w a n i e m p r z e p is ó w p r a w a w y d a n y c h w tym c e lu i r o z s t r z y g a ć te w ą tp liw o ś c i.
P o d s u m o w u j ą c p o w y ż s z e a n a liz y m o ż n a s tw ie rd z ić , że z a r ó w n o term in ła c iń sk i iu d e x , j a k i p o ls k i term in „ s ą d ” , „ s ą d z i ć ” z a w ie r a ją w s o b ie n a s tę p u j ą c e z a s a d n i c z e e le m e n ty : - e l e m e n t p o s t ę p o w a n i a , czy li p e w ie n c ią g c z y n n o ś c i p o le g a ją c y na ro z p a tr y w a n iu ja k i e j ś w ą tp liw o ś c i, g r o m a d z e n i u a r g u m e n t ó w , w ty m w czasie r o z p r a w y s ą d o w e j; - e le m e n t o s o b is te g o r o z w a ż a n ia , n a m y ś l a n i a się, a n a l i z o w a n i a p r z e d ło ż o n y c h a r g u m e n t ó w ;
- e le m e n t o so b iste j d e c y z ji s ę d z ie g o , czyli akt w oli o s o b y u p o w a ż n io n e j d o j e g o w y d a n i a b ą d ź z u r z ę d u (w tr y b u n a le ) , b ą d ź na w n io s e k z a i n t e r e s o w a n y c h ;
- e l e m e n t s k u tk ó w f o r m a l n o - p r a w n y c h , je ż e l i d e c y z j a je s t w y d a n a na m o c y u r z ą d u p e ł n i o n e g o w try b u n a le .
N a p o t w i e r d z e n i e p o w y ż s z e g o w n io s k u w arto p r z y to c z y ć o p in ię M . S z y m c z a k a , w e d łu g k tó r e g o s ę d z ia j e s t to „ f u n k c jo n a r iu s z p u b lic z n y z a w o d o w o lub n i e z a w o d o w o są d z ą c y s p ra w y i w y m ie r z a ją c y s p r a w ie d liw o ś ć , m o że być m i a n o w a n y lub w y b ie r a n y . W P o ls c e s ę d z io w ie są p o w o ł y w a n i , n iezaw iśli i p o d l e g a j ą ty lk o u s t a w o m ” 1“. II. U R Z Ą D S Ę D Z I E G O K O Ś C I E L N E G O P r z e c h o d z ą c d o o k r e ś l e n i a p o ję c ia „ s ę d z ia k o ś c i e l n y ” , w a rto z a z n a c z y ć , że w K o d e k s ie P r a w a K a n o n i c z n e g o nie z n a jd u je m y b e z p o ś r e d n i o p o d a n e j d e f i nicji te g o u rz ę d u . M o ż n a ty lk o n a p o d s ta w ie n i e k tó r y c h k a n o n ó w w sk a z a ć na j e g o k o n i e c z n e p r z y m io ty . D la te g o aby to p o ję c ia j e d n o z n a c z n i e określić, n a le ż y się g n ą ć do opinii k a n o n is tó w . P o n iż e j u w z g l ę d n i o n e z o s ta n ą cztery o p in ie , k tó r e w y d a j ą się w y s ta r c z a ją c o r e p r e z e n ta ty w n e .
W e d ł u g M . C o n t e a C o r o n a ty s ę d z ia k o ś c ie ln y je s t to k a p ła n n ie n a ru s z o n e j s ła w y , b ie g ły w p r a w ie k a n o n ic z n y m , w y b ra n y p rz e z b is k u p a do w y k o n y w a n ia j e g o w ła d z y w r o z s ą d z a n iu s p o ró w m ię d z y w ie r n y m i. D e f in ic ja w z a s a
d z ie je s t p rz y w o ła n ie m n o rm y p r a w a k a n o n i c z n e g o ' 3. D e f i n i c j a ta u w z g lę d n ia w s z y s tk ie istotne z a d a n ia s ę d z ie g o o r a z w y t y c z a j e g o p r z y m i o t y k o n ie c z n e d la w ła ś c iw e j realiz a cji s ta w ia n y c h m u z a d a ń . P o d k r e ś l i ć n a le ż y , iż w y m a g a n a b y ła b ie g ło ś ć w p ra w ie , u d z ia ł s ę d z i e g o w e w ł a d z y b i s k u p a , czyli d z ia ła n ie m o c ą p o w i e r z o n e g o u r z ę d u , o ra z is to tn e z a d a n ie : r o z s t r z y g a n i e s p o ró w w p r o w a d z o n y c h do sądu k o ś c ie ln e g o . F. R o b erti z kolei w s k a z u je n a d w a is to tn e e l e m e n t y p o j ę c i a s ę d z ie g o k o ś c ie ln e g o , stw ie rd z a ją c , że je s t to o s o b a , k t ó r a p o p i e r w s z e r o z p o z n a j e lub p ro w a d z i s p ra w ę , a po d ru g ie w y d a je w y ro k w tej s p r a w i e 1*. W e d łu g T. P a w lu k a s ę d z ia k o ś c ie ln y „jest r z e c z n i k i e m p r a w a k o ś c ie ln e g o , p o ję te g o te o lo g ic z n ie , a nie ty lk o f o r m a l n i e ” 15. A u t o r p o d k r e ś l a ta k ż e , że w d z ia ła n iu sę d z ie g o p o w i n n a się p rz e ja w ia ć t e n d e n c j a K o ś c i o ł a d o r o z s t r z y g a n ia s p o ró w w d u c h u m iło ści. S ę d z ia p o w i n i e n s o b ie p r z e d e w s z y s t k i m z d a w a ć sp ra w ę z d u s z p a s te r s k ie g o c h a r a k te ru s w e g o u r z ę d u 16. S ę d z i a ja w i się tutaj ja k o in te rp re ta to r, „ w y j a ś n i a c z ” p r a w a k o ś c i e l n e g o lub j a k o „ g ło s ” p r a w a k o śc ie ln e g o . A k c e n t p o ło ż o n y n a te o lo g ic z n e , a nie f o r m a l n e r o z u m i e nie p r a w a m o ż e o z n a c z a ć , iż w e d łu g T. P a w l u k a s ę d z ia k o ś c i e l n y w y p o w i a d a się nie tyle na p o d s ta w ie b r z m ie n ia p r z e p is ó w , le c z b a rd z ie j o p ie r a ją c się na istotnej treści, czy li d u c h u p ra w a .
W e d łu g T. P ie r o n k a s ę d z ia „jest to o s o b a u r z ę d o w a , o b d a r z o n a k o ś c i e l n ą j u r y s d y k c j ą do r o z p a tr y w a n ia i r o z s tr z y g a n ia s p o r ó w , z g o d n i e z p r z e p is a m i p r a w a ” 17. P o d s t a w o w y m e le m e n te m tej d e fin ic ji j e s t w s k a z a n i e , że s ę d z ia jest o s o b ą d z ia ła ją c ą na m o c y p o w i e r z o n e g o jej u r z ę d u , k t ó r y p i a s tu je d la p u b lic z n e g o d o b r a K ościoła. P o n a d to a u to r w s k a z u je , że s ę d z i a j e s t o b d a r z o n y k o ś c ie ln ą j u r y s d y k c ją , czyli w ł a d z ą s ą d o w ą z a k r e s u z e w n ę t r z n e g o . S ę d z ia w y ro k u je więc p r z e d e w s z y s tk im n a p o d s t a w i e tej w ła d z y , c z y li A u t o r y t e t e m K o śc io ła , nie zaś na p o d s ta w ie w ła s n e g o , o s o b i s t e g o a u to r y te tu . N a s tę p n y e le m e n t p o w y ż s z e j d efin ic ji, „do r o z p a t r y w a n i a i r o z s t r z y g a n i a s p o r ó w ” , o z n a c z a, iż j e d y n y m z a d a n ie m s ę d z ie g o , a ty lk o ł ą c z n ie r o z p a t r y w a n y m , je s t
u Zob. C IC 1917, ta n . 1574: ,,ln q u a lib e t d io eces i presb y teri p r o b a ta e vita e et in iurc eanonico periti, [... | e li g a n tu r ut potes ta te ab E p is c o p o d e le g a ta in Iitibus iu d ic a n d is pa rte m habeant i...]". Por. M. C o n t c a C o r o n a t a, C o m p e n d iu m lu r is C a n o iiic i, vol. I, R o m ae 1942, s. 214. 14 F. R o b e r t i, D e p r o c e ssib u s, t. I. R o m a e 1956, s, 1. 1? T. P a w i u k, K a n o n iczn y p r o c e s m a łże ń sk i, W a r s z a w a 1973, s. 41. 16 T am że . s. 42. 17 T. P i e r o n e k. N o rm y o g ó ln e k a n o n ic zn e g o p r o c e s u s ą d o w e g o , W a r s z a w a 1970, s. 89.
a p l i k o w a n i e o b o w i ą z u j ą c e g o p r a w o do k o n k r e tn e g o p r z y p a d k u tak w asp e k c ie j e g o s ą d o w e g o r o z p a t r y w a n i a , j a k i r o z s tr z y g a n ia .
W e d ł u g d e fin ic ji T, P i e r o n k a s ę d z ia ro z p a tr u je i r o z s t r z y g a sp o ry „z g o d n ie z p r z e p i s a m i p r a w a ” . O k r e ś le n ie to o d n o s i się tu w ięc p r a w d o p o d o b n i e za r ó w n o do e l e m e n tu r o z p a t r y w a n i a sp oru, j a k i d o e l e m e n tu r o z s trz y g a n ia s p o ru . R o z p a t r y w a n i e sp o ru z g o d n ie z p r z e p is a m i p r a w a w in n o o z n a c z ać z a c h o w a n i e w s z y s tk ic h p r z e p is ó w p r a w a d o ty c z ą c y c h s p o s o b u p o s tę p o w a n ia p rz e z s ę d z ie g o , a s z c z e g ó ln ie g r o m a d z e n i a d o w o d ó w p rz e z sę d z ie g o . N a t o m ia s t r o z s tr z y g a n ie z g o d n ie z p r z e p is a m i p r a w a m o ż e o z n a c z a ć , iż przy p o d e j m o w a n e j d e c y z ji s ę d z ia o p ie r a się w y łą c z n ie n a p r z e p is a c h p ra w a . O c z y w is tą j e s t r z e c z ą, że p r z e p is y p r a w a są c h y b a n a j w a ż n i e j s z ą p r z e s ła n k ą przy s ę d z i o w s k i m ro z s tr z y g n ię c iu . W y d a j e się j e d n a k , iż d e f in ic ja T. P ie r o n k a nie u w z g l ę d n i a p o z o s t a ł y c h p r z e s ła n e k , do k tó ry c h s ę d z ia k o ś c ie ln y m o ż e się o d w o ł y w a ć w s w o ic h r o z s tr z y g n ię c ia c h , a m ia n o w ic ie : w ie d z a , d o ś w ia d c z e n ia i w ła s n e s u m ie n ie . O b e c n y K o d e k s P r a w a K a n o n i c z n e g o z a c h o w u je w s z y s tk ie d o t y c h c z a s o w e e l e m e n t y p o j ę c i a u r z ę d u s ę d z ie g o k o ś c ie ln e g o , s tw ie r d z a ją c , że z a s a d n ic z o w ł a d z a s ę d z i o w s k a p rz y n a le ż y d o b i s k u p a d i e c e z j a l n e g o 18, który do jej w y k o n y w a n i a u s t a n a w i a w ik a r iu s z a s ą d o w e g o 1"' o raz s ę d z ió w d ie c e z ja ln y c h , k t ó r y m i p o w in n i b y ć d u c h o w n i, a w y j ą t k o w o ta k ż e ś w ie c c y , n ie n a ru sz o n e j sła w y o ra z nie ty lk o b ieg li, lecz p o s ia d a ją c y t a k ż e f a c h o w e sp e c ja lis ty c z n e w y k s z t a ł c e n i e w z a k r e s ie p r a w a k a n o n ic z n e g o , z a k o ń c z o n e d o k to r a te m lub p r z y n a j m n i e j lic e n c ja te m
P o w y ż s z e d e f in ic je i o k r e ś le n ia p r z y w o ł u j ą w s z y s tk ie z a s a d n ic z e ele m e n ty p o j ę c i a s ę d z ie g o , a p lik u ją c j e do r e a lió w s ą d o w n i c t w a k o ś c ie ln e g o . P o d s u m o w u ją c m o ż n a w ię c s tw ie r d z ić , że u r z ą d s ę d z ie g o k o ś c ie ln e g o j e s t to urząd p u b l i c z n y u s t a n o w i o n y p r a w e m k o ś c i e l n y m d la w y k o n y w a n i a w ła d z y s ą d o w nic z e j, z n a tu r y rz e c z y p r z y n a le ż n e j b i s k u p o m d i e c e z ja ln y m . I s to tn y m z a d a n ie m te g o u r z ę d u j e s t r o z p a tr y w a n ie , czy li w y j a ś n ia n ie sp ra w w n o s z o n y c h do t r y b u n a łu k o ś c i e l n e g o z g o d n ie z p r a w e m o ra z r o z s tr z y g a n ie tych sp ra w , czyli w y d a w a n i e d e c y z ji s ę d z io w s k ic h n a p o d s t a w i e z a r ó w n o o d p o w i e d n i c h p r z e p i s ó w p r a w a , j a k też n a p o d s t a w i e w ie d z y o raz s u m i e n i a sę d z ie g o . W y d a je się r z e c z ą o c z y w is tą , że z sam ej n a tu ry te g o u rz ę d u , nie m o g ą p e łn ić tej funkcji
18 C IC 1983, can. 1419. ,v C I C 1983, can. 1420 § 1-2. 20 C I C 1983, can. 1421.
oso b y , które nie p rz y ję ły s a k r a m e n tu c h rz tu św. o r a z o s o b y n ie p o s i a d a j ą c e u ż y w a n i a ro z u m u .
P o d s u m o w u j ą c p o w y ż s z e a n a liz y m o ż n a s t w ie r d z ić , że s ę d z i a k o ś c ie ln y je s t to w iern y , d u c h o w n y , a w y j ą t k o w o ta k ż e ś w ie c k i, p o s i a d a j ą c y f a c h o w e w y k s z ta łc e n ie w z a k re s ie p r a w a k a n o n i c z n e g o , c ie s z ą c y się n i e n a r u s z o n ą sław ą, k tó re m u d e c y z ją b is k u p a d i e c e z j a l n e g o p o w i e r z o n y z o s ta ł z g o d n ie z p ra w e m u rz ą d s ę d z ie g o d ie c e z ja ln e g o , c z y li z a d a n ie z g o d n e g o z p r a w e m ro z p a tr y w a n ia sp ra w s ą d o w y c h i r o z s t r z y g a n i a s p o r ó w z g o d n i e z p r z e p is a m i pra w a , w ła s n ą w ie d z ą fa c h o w ą , d o ś w i a d c z e n i e m i s u m i e n i e m o ra z w y n ik a ją c y z teg o u rz ę d u w s p ó łu d z ia ł w k o ś c ie ln e j w ła d z y r z ą d z e n i a w z a k r e s i e s ą d o w nictw a.
L ite ra tu ra sto su je w iele t e r m in ó w n a o k r e ś le n ie r ó ż n y c h f u n k c ji s ę d z i o w skich. W ślad za tym i te r m in a m i w p r o w a d z a n e b y ły p o d z i a ł y u r z ę d u sędzię* go. W ię k s z o ś ć z nich stra c iła a k tu a ln o ś ć w m o m e n c i e w e j ś c i a w ż y c ie o b e c n eg o K o d e k su . A k tu a ln e j e s t j e d n a k r o z r ó ż n i e n i e s ę d z i ó w ze w z g l ę d u na źró d ło p o c h o d z e n ia w ła d z y s ę d z io w s k ie j. M o ż n a tu m ó w i ć o s ę d z ia c h p o s i a d a ją c y c h w ła d z ę z p r a w a B o ż e g o i z p r a w a k o ś c ie ln e g o . Z p r a w a B o ż e g o m a ją w ła d z ę s ą d z e n ia B is k u p R z y m s k i o ra z b is k u p i d ie c e z ja ln i , z p r a w a k o ś c ie ln e g o p o zo sta li s ę d z io w ie . Z ko lei z racji k o l e j n o ś c i w r o z p o z n a w a n i u tej sam ej sp ra w y m o ż n a m ó w ić o s ę d z ia c h p i e r w s z e j, d ru g ie j o ra z trzeciej instancji.
Z g o d n ie z o b e c n y m p r a w e m m o ż n a n a t o m i a s t w s k a z a ć w ś r ó d p r z e p is ó w p ro c e s o w y c h w iele fun k cji, k o n ie c z n y c h lub m o ż l i w y c h do p e ł n i e n i a w c z a s ie pro c e su , które a c z k o lw ie k z w ią z a n e w is to ty s p o s ó b z z a d a n i e m s ę d z ie g o , nie są j e d n a k to ż s a m e z ty m u r z ę d e m :
a) p r z e w o d n i c z ą c y t r y b u n a ł u - j e s t n i m z z a s a d y o f i cjał lub w ic e o fic ja ł, a gdy to je s t n ie m o ż l i w e (np. w s y tu a c ji w y k l u c z e n i a ich p rzez stro n ę) - j e d e n z s ę d z ió w w y z n a c z o n y p r z e z b is k u p a . W t r y b u n a le k o le g ia ln y m je s t to p ie rw s z y s ę d z ia w z e s p o le , a, tr y b u n a l e j e d n o o s o b o w y m s ę d z ia ip so fa c to pełni fu n k c ję p r z e w o d n i c z ą c e g o ' 1:
b) r e 1 a t o r, czyli p o n e n s - d o n ie g o n a le ż y r e f e r o w a n i e s p ra w y w cz a sie d y sk u sji sę d z ió w o raz r e d a g o w a n i e p e ł n e g o te k s tu w y r o k u 2' ;
c) a u d y t o r - je s t to o s o b a w y z n a c z o n a p r z e z p r z e w o d n i c z ą c e g o try b u n a łu do z g r o m a d z e n ia w s z y s tk ic h lub n i e k t ó r y c h d o w o d ó w . D o teg o
21 Por. C1C 1981, ra n . 1426, § 2. 22 C1C 1983, cafl. 1429.
z a d a n i a p r z e w o d n i c z ą c y w y z n a c z a j e d n e g o z s ę d z ió w lub o s o b ę sp e c ja ln ie p o w o ł a n ą d o te g o z a d a n ia p r z e z b i s k u p a 23; d ) d e I e g a t s ę d z i e g o - j e s t to o so b a , której s ę d z ia p o w ie rz a w y k o n a n i e o k re ś lo n e j c z y n n o ś c i z g o d n ie ze s p o s o b e m u s ta lo n y m p rzez s ę d z ie g o . III. P R Z Y M I O T Y S Ę D Z I E G O K O Ś C I E L N E G O
W c z e ś n i e j p r z e p r o w a d z o n e a n a liz y w y k a z a ły , że z a s a d n ic z y m i p rz y m io ta m i s ę d z i e g o k o ś c i e l n e g o są: ś w ię c e n ia , s p e c ja lis ty c z n e w y k s z t a ł c e n i e w zak resie p r a w a k a n o n ic z n e g o , n ie n a r u s z o n a s ła w a , z g o d n e z p r a w e m p o w ie rz e n ie u r z ę d u s ę d z i e g o d ie c e z ja ln e g o . P o ś r ó d p o w y ż s z y c h p r z y m i o t ó w n a le ż y o d ró ż n ić te, k tó re o k r e ś l a j ą o s o b is te c e c h y s ę d z ie g o . N a le ż y d o n ich w y k s z ta łc e n ie i n ie n a r u s z o n a s ł a w a 24. D r u g a g r u p a to p r z y m io ty z w i ą z a n e z f u n k c ja m i p o w ie r z a n y m i p rz e z w ła d z ę k o ś c ie ln ą . T u m o ż n a w s k a z a ć z a r ó w n o ś w ię c e n ia , j a k i z g o d n e z p ra w e m p o w i e r z e n i e u r z ę d u s ę d z ie g o k o ś c ie ln e g o . B is k u p d ie c e z ja ln y w in ie n przed p o w i e r z e n i e m u r z ę d u s ę d z ie g o s tw ie r d z ić , czy k a n d y d a t p o s ia d a w y m a g a n e p r a w e m p r z y m io ty o so b is te . D o p ie r o s tw ie r d z e n ie ich is tn ie n ia u p r a w n ia b i s k u p a do p o w i e r z e n i a u rzęd u . T u m o ż n a j e d n a k p o s t a w i ć p y ta n ie : j a k ie b y ły b y e w e n t u a l n e skutki p o w ie rz e n ia u rz ę d u s ę d z ie g o o s o b ie n ie p o s ia d a ją c e j p r z y m io tó w o s o b is ty c h , to z n a c z y w y k s z t a ł c e n i a i n ie n a r u s z o n e j s ła w y ? K o d e k s nie w s k a z u je ani skutku u n ie z d a l n i a j ą c e g o , ani s k u tk u u n i e w a ż n i a j ą c e g o t a k ą d e c y z j ę 2\ P o w ie rz e n ie w ię c u r z ę d u s ę d z ie g o o s o b ie , k tó ra n ie p o s ia d a o d p o w i e d n i e g o w y k s z ta łc e n ia , w y d a je się b y ć w a ż n e i je ż e li b is k u p d ie c e z ja ln y u z n a , że j a k a ś o k o lic z n o ś ć , np. b ra k in n y c h k a n d y d a t ó w , p r z y n a g l a go do ta k ie g o p o w ie r z e n ia , o s o b a ta m o ż e p e łn ić w a ż n ie sw ój u rz ą d od m o m e n t u p o w ie r z e n ia . E w e n t u a l n ą k o n s e k w e n c ją , k tó r ą b is k u p d ie c e z ja ln y m u si j e d n a k u w z g l ę d n i ć p rz e d d o k o n a n ie m p o w i e r z e n i a , j e s t b łę d n e r o z u m i e n i e p r z e z s ę d z i e g o p r z e p is ó w p r a w a d o t y c z ą c y c h s p o s o b u p r o w a d z e n i a s p ra w s ą d o w y c h i za sa d w y r o k o w a n i a lub w ręcz ig n o r a n c ja w ty m z a k re s ie . O b ie te s y tu a c je m o g ą w d a lsz e j k o n se k w e n c ji rz u t o w a ć nie ty lk o na s p r a w ie d liw o ś ć , le c z w rę c z na w a ż n o ś ć w y ro k ó w . 23 C IC 1983, can. 1428. 24 A. D z i ę g a, S tro n y sp o ru w k a n o n ic zn y m p ro c e s ie o n ie w a ż n o ść m a łże ń stw a . W a r s z a w a 1994, s. 17. 25 Por. C I C 1983. can. 10.
P o w ie r z e n ie u rz ę d u s ę d z ie g o o s o b ie nie p o s ia d a ją c e j n i e n a r u s z o n e j sła w y także nie p o w o d u je n ie w a ż n o ś c i d z ia ła n ia , m o ż e je d n a k w d a ls z e j k o n s e k w e n cji d o p r o w a d z ić do s t r o n n ic z y c h d e c y z ji s ę d z ie g o , co z d e c y d o w a n i e s p r z e c i w ia się sam ej istocie p o słu g i t r y b u n a ł ó w k o ś c ie ln y c h .
Z c a ły m p r z e k o n a n ie m n a le ż y w ię c p o t w i e r d z i ć , że p r z y m i o t y o s o b is te k a n d y d a ta na s ę d z ie g o , do k tó ry c h n a le ż y w y k s z t a ł c e n i e o ra z n ie n a r u s z o n a sław a, w in n y być s k ru p u la tn ie b a d a n e p rz e d p o w i e r z e n i e m u r z ę d u . W y d a je się, że tylko n a jw a ż n ie js z e p rz y c z y n y m o g ą u s p r a w i e d l i w i a ć d e c y z je w ła d z y k o ścieln ej p r z e c iw n e z a s a d z ie k o d e k s o w e j, a w ta k im p r z y p a d k u n a le ż a ło b y w y s tę p o w a ć do S to licy A p o s to ls k ie j o d y s p e n s ę od ty c h w y m o g ó w 26. D r u g ą g ru p ą p r z y m io tó w sę d z ie g o k o ś c i e l n e g o j e s t p o s i a d a n i e ś w ię c e ń o raz z g o d n e z p r a w e m p o w ie rz e n ie . K w e s t i a k o n i e c z n o ś c i p o w i e r z e n i a u rz ę d u do w a ż n o ś c i j e g o w y k o n y w a n i a nie u le g a w z a s a d z ie ż a d n e j w ą tp liw o ś c i, g d y ż z g o d n ie z p r z e p is a m i o g ó ln y m i ż a d n e g o u r z ę d u k o ś c i e l n e g o nie m o ż n a w a ż n ie o tr z y m a ć bez k a n o n ic z n e g o p o w i e r z e n i a 27. J a k i e k o l w i e k d z ia ła n ie w ra m a c h u rz ę d u s ę d z ie g o nie p o p r z e d z o n e w a ż n y m p o w i e r z e n i e m j e s t w ięc z m ocy s a m e g o p r a w a n ie w a ż n e . C i e k a w s z e w y d a je się z a g a d n ie n ie w y m o g u p o s i a d a n i a ś w ię c e ń p rz e z k a n d y d a ta do w a ż n o ś c i s a m e g o p o w i e r z e n i a u r z ę d u s ę d z ie g o . Z g o d n i e z p r z e pisam i K o d e k s u s ę d z io w ie p o w in n i b y ć d u c h o w n y m i " ' . W y m o g o w i te m u czyni z a d o ś ć p rz y ję c ie św ię c e ń d i a k o n a t u 29. N ie są w ię c k o n i e c z n e ś w i ę c e nia p re z b ite ra tu ani b is k u p s tw a . N ie m a też ró ż n ic y , czy k a n d y d a t n a u rz ą d sęd z ie g o o trz y m a ł ś w ię c e n ia d ia k o n a tu j a k o e ta p do ś w ię c e ń p r e z b i t e r a t u , czy też p rzy jął po o d p o w ie d n ie j fo rm a c ji tzw . s tały d ia k o n a t. P o d k r e ś l i ć j e d n a k n a le ż y , że w y m ó g św ię c e ń nie je s t, z g o d n ie z k a n o n e m 1421 § 1, w y m a g a n y do w a ż n o ś c i p o w ie rz e n ia . W y d a je się, że p o w i e r z e n i e p r z e z b i s k u p a d i e c e z j a ln e g o u rz ę d u s ę d z ie g o k o ś c ie ln e g o o s o b ie n ie p o s ia d a ją c e j ś w ię c e ń sa m o w sobie b y ło b y w a ż n e i u p r a w n ia ło b y tę o s o b ę d o w a ż n e g o p r o w a d z e n i a i r o z s trz y g a n ia spraw . K a n o n 1421 § 2 d a je m o ż l i w o ś ć u d z i e l e n i a p rz e z w ła ś c iw ą K o n fe re n c ję E p is k o p a tu z e z w o le n ia , by ta m g d z ie n ie m a m o ż l i w ości u s t a n o w ie n ia k o le g iu m s ę d z i o w s k i e g o z s ę d z i ó w d u c h o w n y c h , p o w i e rzać fu n k c ję s ę d z ie g o ta k że n i e d u c h o w n y m , by j e d n e g o z n ic h d o ł ą c z a ć do d w ó c h s ę d z ió w d u c h o w n y c h c e le m u k o n s t y t u o w a n i a k o l e g i u m . W t y m p r z e p i 26 Por. C IC 1983, can. 87.
27 C IC 1983, can. 146: „O ffic iu m ecc le s ia s tic u m sin e p r o v is io n e can o nic a v ali d e o b lin ere nequit".
28 CIC 1983, can. 1421, § 1: „[...] qui sini c le r ic i” .
sie nie m a j e d n a k ta k ż e k la u z u li n i e w a ż n o ś c i p o w i e r z e n i a bez tak ieg o z e z w o le n ia .
P o d s u m o w u j ą c n a le ż y s tw ie rd z ić , że n o m i n a c j a s ę d z ie g o n a le ż y do b isk u p a d i e c e z j a l n e g o i on w c z e ś n ie j m usi z d e c y d o w a ć , czy u rz ą d m a być p o w ie rz o n y o ra z c z y k a n d y d a t s p e łn ia s ta w ia n e p r a w e m w y m o g i. W p ra k ty c e w o lą K o ś c io ła j e s t , by u r z ą d s ę d z ió w b y ł p o w i e r z a n y o d p o w i e d n i o p r z y g o to w a n y m b i s k u p o m , p r e z b i t e r o m lub d ia k o n o m , o ile nie p o p a d li w kary k o ś c i e l n e 10. Jeśli u rz ą d s ę d z ie g o p o w ie r z o n y j e s t o s o b ie ś w ie c k ie j, o s o b a ta k a w in n a się o d z n a c z a ć g o r l i w o ś c i ą w w ie rz e , p r z y k ł a d n y m ż y c ie m c h r z e ś c i j a ń s k i m oraz o d p o w i e d n i m w y k s z ta łc e n ie m . P o w ie r z e n ie tak ie m o ż e się j e d n a k d o k o n a ć ty lk o w y ją tk o w o , g d y K o n f e r e n c ja E p is k o p a tu u d zieli ta k ie g o z e z w o le n ia . W e j ś c i e o s o b y św ie c k ie j w s k ła d k o l e g i u m s ę d z io w s k ie g o j e s t u w a r u n k o w a n e t r z e m a o k o lic z n o ś c ia m i: n i e m o ż n o ś c i ą p o w o ł a n i a d o te g o k o le g iu m trzech s ę d z ió w d u c h o w n y c h , p o s i a d a n i e m o d p o w i e d n i c h k w a lif ik a c ji p rz e z osobę ś w i e c k ą o r a z u d z i e l e n i e m p rz e z K o n f e r e n c ję E p is k o p a tu s p e c ja ln e g o z e z w o l e n i a n a p o w i e r z e n i e ś w ie c k ie m u u r z ę d u s ę d z i e g o 11. K o n fe re n c ja E p i s k o p a t u m u si o c e n ić , czy z a c h o d z i ta k a k o n i e c z n o ś ć o ra z c z y są osoby ś w ie c k ie p o s i a d a j ą c e o d p o w i e d n i e p r z y m io ty o so b iste.
S ę d z i a n ie b ę d ą c y d u c h o w n y m , u s t a n o w i o n y z g o d n ie z p r a w e m , m a w k o le g iu m s ę d z i o w s k i m id e n ty c z n e p r a w a j a k p o z o sta li s ę d z i o w i e w asp e k c ie r o z s t r z y g a n i a sp o ru . P o n i e w a ż j e d n a k j e s t w p r o w a d z o n y ty lk o d la u z u p e łn ie n ia k o le g iu m , w y d a je się, że nie m o ż e w y p e łn ia ć w n im fu n k c ji p r z e w o d n i c z ą c e g o , m o ż e n a to m ia s t p e łn ić f u n k c ję r e la to ra i a u d y t o r a 12.
P o z a o g ó ln y m i w y m o g a m i n a u r z ą d s ę d z ie g o w a rto p r z y w o ł a ć ta k ż e d o d a t k o w y w y m ó g u k o ń c z o n y c h tr z y d z ie s tu lat o raz w y m ó g ś w ię c e ń p re z b ite ratu . s ta w ia n y p rz e z p r a w o k a n d y d a t o m na u rz ą d w ik a r iu s z a s ą d o w e g o , czyli o fi c ja ła , o ra z p o m o c n i c z e g o w ik a r iu s z a s ą d o w e g o , czyli w i c e o f i c j a ł a ’1. P o z o s ta łe w y m o g i są te sa m e j a k n a u r z ą d s ę d z ie g o d ie c e z ja ln e g o .
30 P i c r o n c k, dz. cyt., s. 91.
' J Por. T. P a w 1 u k, K a n o n iczn e s¡>rawy m a łż e ń s k ie u 1 ś w ie tle p o s o b o r o w e g o p ra w a p r o c e so w e g o , O ls z ty n 1973, s. 290.
3~ C1C can. 1428, 1429. Por. też: P a w 1 u k, K a n o n iczn e s p r a w y m a łże ń sk ie , s. 291. 33 C I C can. 1420, § 4: „T u m v icariu s lo d tc i a h s tum vicarii ju d ic iales adiuncti esse dehent sa c erd o tes | . . . | an n o s nati non m in us triginta".
I V . K O M P E T E N C J A S Ę D Z I E G O K O Ś C I E L N E G O W S P R A W A C H M A Ł Ż E Ń S K I C H
W ła ś c iw o ś ć s ę d z ie g o k o ś c ie ln e g o , czyli k o m p e t e n c j a , to z a k r e s j e g o d z i a ła nia ju r y s d y k c y j n e g o . T r y b u n a ł k o ś c ie ln y , a w r a z z tr y b u n a ł e m k a ż d y s ę d z i a z g o d n ie z p ra w e m w n im u s ta n o w io n y , staje się w ła ś c iw y d o r o z p o z n a w a n i a i r o z s trz y g a n ia o k re ślo n e j s p ra w y d zię k i p r z y z n a n e j ru r y s d y k c ji. B r a k j u r y s dykcji nad d a n ą s p r a w ą s ta n o w i o n i e w ł a ś c i w o ś c i s ą d u ' 4. J u r y s d y k c ję try b u n a łó w k o ś c ie ln y c h n a d m a ł ż e ń s t w e m u s t a l a o g ó l n a z a s a da, że s p ra w y m a łż e ń s k ie o c h r z c z o n y c h n a l e ż ą do s ę d z i e g o k o ś c i e l n e g o 3’ . P ra w o to o tr z y m a ł K o ś c ió ł od s w e g o Z a ł o ż y c i e l a 36. O is tn ie n iu j u r y s d y k c j i sądu k o ś c ie ln e g o nad s p r a w ą m a ł ż e ń s k ą d e c y d u j e fa k t w a ż n i e p r z y j ę t e g o chrztu p rzez p r z y n a jm n ie j j e d n ą ze s t r o n 3'. K a ż d y w a ż n ie o c h r z c z o n y p o d l e ga ju r y s d y k c ji K o śc io ła , n ie z a le ż n ie od teg o , czy u z n a je tę p r z y n a l e ż n o ś ć . O k re ś le n ie k o m p e te n c ji s ą d ó w k o ś c ie ln y c h o d n o ś n i e d o s p r a w o n i e w a ż ność m a łż e ń s tw a zo sta ło d o k o n a n e p r z e z p r a w o d a w c ę n a p ł a s z c z y ź n i e p o d m io to w e j, te ry to ria ln e j i p r z e d m io to w e j. W z w ią z k u z ty m m o ż n a m ó w ić o w ła ś c iw o ś c i sąd o w ej o s o b o w e j, rz e c z o w e j i m i e j s c o w e j 39. N iż e j p r z y w o łane u s ta le n ia p r a w a k a n o n i c z n e g o p r e c y z u j ą p o s z c z e g ó l n e s y t u a c j e z g o d n ie z k a ż d y m ro d z a je m w ła ś c iw o ś c i. - w ła ś c iw o ś ć o s o b o w a W s z e lk ie sp ra w y m a łż e ń s k ie o só b , k tó r e s p r a w u j ą n a j w y ż s z ą w ła d z ę w p a ń s tw ie , j a k r ó w n ie ż ich d zieci o ra z o s ó b , k t ó r y m k o n s t y t u c y j n i e p r z y s łu g u je p r a w o b e z p o ś r e d n ie g o o b ję c ia tej w ła d z y p o d l e g a j ą są d o w i sa m e g o B is k u p a R z y m s k i e g o 40. K a ż d y w ie rn y z a w s z e i w k a ż d e j s p ra w ie m o ż e o d w o ła ć się do S to licy A p o s t o l s k i e j 41. W ta k im p r z y p a d k u j u r y s d y k c j a n iż s z e g o s ę d z ie g o w o d n ie s ie n iu do d an ej s p r a w y nie z o s ta je z a w i e s z o n a
34 P a w 1 u k, K a n o n iczn y p ro c e s m a łże ń sk i, s. 26. por. t e n ż e , K a n o n ic z n e sp r a w y m a łże ń sk ie, s. 280.
35 C1C 1983, can. 17 6!. 1672.
36 Szerzej na ten te m at zob. P a w 1 u k. K a n o n ic z n e s p r a w y m a łż e ń s k ie , s. 281. 37 C1C 1983, can. 1476, 1671.
38 Por. CIC 1983, can. 11.
39 P a w l a k , K a n o n iczn y p r o c e s m a łże ń sk i, s. 26. Por. też: E. S z t a I r o w s k i. P raw o k a n o n iczn e w o k re sie, t. II, S. 4 9 1 .
40 C IC 1983, can. 1405. Por. też: C IC 1917, can. 1962: P a w 1 u k, K a n o n ic z n y p r o c e s m a łże ń sk i, s. 26,
p rz e z s a m fa k t w p r o w a d z e n i a s p ra w y , c h y b a że S to lic a A p o s t o l s k a p rz y jm ie j ą do p r o w a d z e n i a i p o w ia d o m i o t y m 42. K o m p e t e n c j a R oty R zy m sk ie j o d n o ś n i e do s p ra w o n ie w a ż n o ś ć m a ł ż e ń s t w a s k i e r o w a n y c h d o Stolicy A p o s to ls k ie j ro z c ią g a się r ó w n ie ż n a s p ra w y m ię d z y s tr o n ą k a to lic k ą i n i e k a t o l i c k ą 43.
- w ł a ś c i w o ś ć r z e c z o w a
K o d e k s stw ie rd z a , że s p ra w y m a łż e ń s k ie o c h r z c z o n y c h n ależą, na p o d s t a w i e p r a w a w ła s n e g o , do s ę d z ie g o k o ś c i e l n e g o 44. N a to m ia s t spraw y d o t y c z ą c e c z y s to cyw ńlnych s k u tk ó w m a ł ż e ń s t w a n a le ż ą do w ła d z y św ieckiej, c h y b a , że p r a w o p a r t y k u l a r n e sta n o w i, że jeśli te s p r a w y są tra k to w a n e w p a d k o w o i d o d a t k o w o , m o g ą b y ć r o z p a tr y w a n e i r o z s tr z y g a n e p rzez s ę d z ie g o k o ś c i e l n e g o 45.
- w ł a ś c i w o ś ć m i e j s c o w a
W s p r a w a c h m a łż e ń s k ic h , k tó re nie są z a r e z e r w o w a n e S to licy A p o sto lsk ie j, sk a r g ę o n i e w a ż n o ś ć m a ł ż e ń s t w a m o ż n a w n o s ić do m i e j s c o w e g o try b u n a łu , o k r e ś l o n e g o n a p o d s t a w i e j e d n e g o z p o n iż s z y c h ty tu łó w w ła ś c iw o ś c i m i e js c o w e j 46. W ł a ś c i w o ś ć m i e j s c o w a j e s t o k r e ś l a n a w e d łu g m ie js c a Z aw arcia m a ł ż e ń s t w a 47, w e d łu g m ie js c a z a m i e s z k a n i a s tro n y p o z w a n e j , z g o d n ie z z a s a d ą a c to r s e ą u itu r fo r u m r e i48 o raz w e d łu g m ie js c a s ta łe g o z a m i e s z k a n i a strony p o w o d o w e j , je ż e l i o b ie s tro n y p r z e b y w a j ą n a te r y to r iu m tej s a m e j K o n fe re n c ji E p i s k o p a t u , a w i k a r i u s z s ą d o w y s tro n y p o z w a n e j, po jej w y s łu c h a n iu , w y ra ż a na to z g o d ę 49. W ł a ś c i w o ś ć tę m o ż n a też o k re ś lić w e d łu g m ie js c a u s y t u o w a n ia w i ę k s z o ś c i ś r o d k ó w d o w o d o w y c h , jeżeli w y ra z i na to z g o d ę w ik a riu sz s ą d o w y s ta łe g o m ie js c a z a m i e s z k a n i a s tro n y p o z w a n e j, k tó ry w c z e ś n ie j p o w i 42 C I C 1983, can. 1673. 4j N o r m a ta z o stała w p r o w a d z o n a K o n s ty tu c ją ap o s to ls k ą R eg ttn in i z 15 sierpn ia 1967 r. Zob. A A S 5 9 (1 9 6 7 ), nr 109. 44 C I C 1983, can. 1671. 45 C I C 1983, can. 1672.
46 T y tu ł w ła ś c iw o ś ci to p o d s ta w a fo r m a ln o - p r a w n a , na której p o d s ta w ie s t w i e r d z a się, iż d a n y try b u n ał j e s t k o m p e te n tn y w danej sp raw ie. Jeśli w o d n ies ie n iu do danej sp raw y trybun ał m o że w s k a z a ć tak ą p o d staw ę, je s t w ła ś c iw y do jej ro z p atry w a n ia . Por. S z t a f r o w s k i, P ra w o k a n o n ic zn e u- o k re sie , t. II, s, 451.
47 C I C 1983, can. 1411; 1673, pkt 1. 48 C I C 1983, can. 1673, pkt 2. 49 C I C 1983, can. 1673, pkt 3.
nien zap y ta ć strony p o z w a n ą , czy nie ż ą d a p r z e p r o w a d z e n i a j a k ie g o ś d o w o d u ®
J e d n o z n a c z n e o k r e ś le n ie w ła ś c iw o ś c i s ę d z i e g o j e s t k w e s t i ą o g r o m n i e is to t ną, g d y ż je s t ściśle z w ią z a n e z p o w i e r z e n i e m m u w ła d z y k o ś c i e l n e j n a d d a n ą sp ra w ą m a łż e ń s k ą .
P r z e p r o w a d z o n e w n in i e j s z y m o p r a c o w a n i u a n a liz y w s k a z a ł y , że isto tą z a d a n ia s ę d z ie g o w s p ra w a c h o n ie w a ż n o ś ć m a ł ż e ń s t w a j e s t r o z p o z n a w a n i e o raz ro z s tr z y g a n ie tych sp ra w . W ś r ó d w s z y s t k i c h d e c y z ji p o d e j m o w a n y c h p rzez sę d z ie g o p o d c z a s p ro c e s u j e d n e o d n o s z ą się d o r o z s t r z y g n i ę c i a sp o ru , inne m a ją c h a r a k t e r o r g a n iz a c y jn y i d o t y c z ą k i e r o w a n i a p o s t ę p o w a n i e m . W k a ż d y m je d n a k p rz y p a d k u m u s z ą b y ć s k r u p u l a t n i e z a c h o w a n e o d p o w i e d n i e p rz e p isy p r a w a k a n o n ic z n e g o . 5(1 C1C 1983, can. 1673, pkt 4.
