Pierścionki babuni czyli Bieg życia kobiety : w pięciu oddziałach. T. 2

PIERŚCIONKI BABUNI

C Z Y L I

PIERŚCIONKI BABUNI

CZ Y L I

BIEG ŻYCIA KOBIETY.

W

P IĘ C IU O D D Z I A Ł A C H

p r z e z Ak t o r k ę

SŁÓW KILKU DO MATEK POLSKICH.

9

t o m II.

W ydanie J. N. Bobrowicza.

L I P S K n a k ł a d e m k s i ę g a r n i z a g r a n i c z n e j (j^wtou/u& c G a iig c

090864

CZĘŚĆ PIERW SZA.

O D D Z I A Ł D R U G I .

C Z Ę Ś Ć P I E R W S Z A . P I E R W S Z A M Ł O D O Ś Ć . P R Z Y G O T O W A N I E D O Ż Y C I A . 1 . « M ło d o ś ć , w io s n a ż y c ia lu d z i , « W b ło g ie w y k w ita n a d z ie je ; « N i e c h w ię c p ró żn o ic h n ie łu d z i, « N i e c h a j p r a w d ą z a ja ś n i e je .» Babunia, do M aryni.

Szesnaście lat, — koniec drugiego dzie­ ciństwa, zupełne wyswobodzenie z pod jarzm a nakazowej nauki, — obudzenie i poczucie się ducha,— to twoim udziałem. W tym wieku ja M atkę tw oją pozbawiłam sztucznej pod­

pory szkolnictw a, — w tym w ieku każda z sióstr twoich zmieniła kolej codziennych lek cy i, na swobodne poszukiwanie wiado­ mości do których najwięcej miała pociągu,

4

lobie w ięc zapewne szesnasta rocznica uro­ dzin to samo przyniesie, — pozwól kocha­ jącej Babuni, w miejscu wiązania, odblaskiem

starego doświadczenia tw ą kwitnącą przy­ szłość oświecić.

Dotąd nauka była twem życiem , naprzód ułożony porządek kierow ał twemi godziny, bawiłeś w świecie nie łącząc się ze świa­ tem , i byt twój b ył podobny do bytu ro­ śliny za szkłem chowanej, a tein samem obcej szkodliwym w pływ om zew nętrznym .

Ozdabiałaś sw ą pam ięć, kształciłać po­ ję c ie , ale nie wiele miałaś do czynienia

z ro zw a g ą , — tern mniej z zastosowaniem ow ych teoryi wykładanych zapew ne troskli­ w ie , lecz które w praktycznem życiu do­ piero w tenczas zupełnie pożyteczne być mo­ gą, kiedy praca w łasnego umysłu dokładnie nam je przysw oi.

Staranie drugich jest koło ciebie skoń­ czon e,— wychow anie zrobiło co zrobić mo­ g ło ,— przydało zalety sztuki do naturalnych darów przyrodzenia, otw o rzyło bogaty skar­

biec różnych wiadomości, rozw inęło i ukształ- ciło tw oje talenta, — co zaś najważniejsze, pielęgnując w sercu twojem zasady religji, zbliżyło tw ą duszę do Boga.

M asz tedy w iele, kochana moja M ary­ niu, ale to w szystko nie jest je szcze zupełną tw oją w łasnością.— Zaniedbane talenta zdzi­ czeją w krotce jak ogród któremu brakło upraw y, — m gły zapomnienia osiędą na ni­ wach pam ięci. — bezczynna rozw aga zgnu- śn ieje,— pojęcie może p rzytęp ieć,— a re lig ia

nie zagrzew ana codziennem wznoszeniem

myśli do czystych jej źró d eł, łatw o się w płonne zamiłowanie pustych form przemieni.

T e szkody, lube dziecię, spotykają nie­ jedną kobietę pięknie w ychow aną na pozór, ale której brakło tego w łaśnie hartu o jaki pragnę abyś się chciała po starać; hart ten

cokolwiek bądź przeciw nicy mego zdania mówićby m o g li,— tej tylko b yw a udziałem co szczerze sama go szuka, i choćby tro ­ skliwe ukształcenie jak najdłużej przeciągłe swoje zabiegi, choćby całe rusztowanie sztu­

cznej podpory aż do samego zam ęźcia ota­ czało młodą osobę, — jeżeli w tej nieobudzi się i nie przyjdzie do potężnej w ład zy sa­ modzielna dusza, będzie ona zaw sze tylko lalką którą każda chwila dowolnie nastroi, będzie giętką zmiennych okoliczności igra­ s zk ą ,— a w szystkie jej przym ioty, jak b y b łę­ dne cienie, znikną za pierw szym podmuchem przeciwnego w p ływ u .

Chcąc pozostać na zaw sze tern czem się dzić być w id zisz, chcąc wypielęgnować na bujne k w ia ty w szystko co w ychow anie dało ci w zaw iązku, trzeba i silnej woli, i szcze­ rej pamięci o sobie ; m y sami tylko zdołamy tchnąć duchem życia w m artwe bez tego ukształcenia ozdoby.

D otąd uczono cię jaką masz być, — dzi­ siaj ucz się sama, i wr każdej podanej oko­ liczności pokazuj czem je s te ś , — wyrabiaj w sobie, ju ż pod opieką M atki, pewną sa­ modzielność, — nie żebyś chciała w y łam y ­ w ać się z pod w'ładzy posłuszeństwa w twym w ieku koniecznej, — ale żebyś pod zasłoną

tej rarczy która do ciebie nie dopuści błędu, uzbroiła się stałą cnotą na czas, gdzie może tylko sama siebie zdołasz się zaradzić.

Zam iłowanie dobrego z prostej a bez­

czynnej jeszcze ocboty, powinno przejść

w ż y c ie , powinno szukać objawienia ze­ w n ątrz, i w ylania się w k szta łty najprzy­ stępniejsze twemu położeniu. P rzestałaś na­ leżeć biernie do tw ych u czycieli, je s t e ś ,— i w ybacz prostocie tego porównania — jesteś jak w yzw olon y świeżo z terminu rzemieślnik, któremu ju ż samodzielnie nabytą zręczność okazać w yp ad a; okazujże ją w sposobie p rzy ­ noszącym pociechę M atce i tobie samej za­ sługę.

P o ra w którą teraz w stąpiłaś jest twoją szczególnie w łasnością: książki o tyle tylko czasu zabiorą o ile sama im go zechcesz po­ ś w ię c ić ,— ćw iczenie nabytych talentów nie wiele czasu w y m a g a ,— św iat nie ma jeszcze dla ciebie stanowiska któremu byś powinna oddać całą sw oję duszę— jesteś udzielną P a ­ nią sw ych uczuc i m y śli, — ale klątw a czło­

w iek o w i, a osobliwie klątw a kobiecie, która wolne jeszcze uczucia i m yśli, z ludzkości pola, na w łasną korzyść zagrabia.

Jeżeli przeznaczeniem twojem na ziemi z w y k łą pójść koleją— po niewielu latach sw o­ body przyjm iesz na siebie zobowiązania nie­ złomne, przykujesz się w łasną w olą do stra­ ż y domowego ogniska, pośw ięcisz dni swoje dobru j e d n e g o , — i ten j e d e n będzie w szystkim twoim czynnościom , w szystkim zamysłom kró lo w ać, — ten j e d e n będzie miał prawo żądać rachunku z każdej twej go d zin y, bo u stóp ołtarza składając mu ofiarą wolne imie tw o je, przeobrazisz się tern samem w połow ę jego isto ty, a jako taka, do niego należeć zaczniesz.

D w a tedy różne zajęcia przewodniczyć powinny rozdziałow i tw ych godzin, jedno ażebyś przysposobiła się godnie do tego co według wszelkiego podobieństwa w p rzy ­ szłości twojej nastąpi, — drugie, ażebyś te­ raźniejszością, tern szybko dla nas przemi- jającem królestw em , z pożytkiem twoich

bli-źnich władała. Nieprzypominam ci tu św ię­ tych obowiązków kochającej córki, nieprzy- pominam źe w tej porze najwięcej możesz się M atce odw dzięczyć, ho znam twoje serce, i pewną jestem źe nie opuścisz żadnej spo­ sobności wypłacenia Jej owego wielkiego i niezmazanego długu, k tó ry naprzeciw rodzi­ ców zaciągają dzieci. Pilnuj przecież siebie, i często względnie M atki zw ażaj w szystkie tw e uczynki, — bo p rzy najlepszych chęciach niezmiernie roztargnioną je s te ś , i możesz poniewolnie nie jedno op uścić; b yw asz także zanadto ż y w ą w w yrażeniach, lubisz czasem się spierać, — - nie miarkujesz w tedy posza­ nowaniem, w rzącego zapału, — osoby zaś po­ deszłe są zw yk le drażliwe, i tem drażliwsze im bliżej sercu ich a mianowicie staraniom ,! jest ta od której przykrego sprzęciwieństwa

doznają. N ie mówię i nie żądam bynajmniej, abyś bezmyślnie od zdania sw ego odstępo­ w ać miała, — lub co gorzej, uczynić zdanie swoje na w ieki od cudzego widzim isię za- leźn em ; — gdzie żadnej walki nie było, tam

nie ma żadnej zasłu gi; — ale ugięcie swej woli, złagodzenie ostrego w yrazu , przemil­ czenie i pokrycie niemiłej komu ochoty, są zaletami które zaw czasu przysw oić nam so­ bie wypada, ho dla kobiety w kaźdem poło­ żen iu , i praw ie w całym biegu życia by­ w ają potrzebne.

U w a ź jakie są najsilniejsze tw e w ady, najsłabsze p rzy m io ty ,-— co rano zastanów się nad tern co ci względnie jednych i dru­ gich w ciągu dnia czynić wypada, — co w ie­ czór ścisłą zdaj sobie sprawę ze w szystkich czynności, i pilnuj swego sumienia podobnie jak zalotna pilnuje zw ierciadła, by ci w szę ­

dzie i zaw sze powiedziało prawdę.

Niech dzień twój żaden bez takiego prze- ♦ glądu nie schodzi, — zmień go sobie w z w y ­

czaj k tó ryb y stał się drugą naturą: w tedy ani ci przez m yśl nie przejdzie ażebyś nie miała czasu ten w ew n ętrzn y odbyć rachu­ nek. Będzie on tobie nałogiem jak codzienne ochędóztwa starania, przed któremi nigdy uie szukamy w ym ów ki, bez których nawet

osobie porządnej niemiłem byłoby życie. S ta ­ rania te jednak jedynie ciału się święcą, czemuźby u m ysł, serce i dusza, nie m iały

zyskiw ać podobnych? Czem uźbyśm y mieli

zaniedbywać te najszlachetniejsze części na­ szej istoty, kiedy one są także podległe ogól­ nemu prawu natury, dla w szystkiego co żyje

żądającej ruchu. W oda stojąca się psuje,

kw iat więdnie skoro się ju ż rozw ijać zaprze­ stał, próchnieje drzewo które straciło dzielną roślinności siłę, — tylko skała zimna i nie­ ruchoma przez w ieki jednakową postać z a ­ chowa, ją samą zaś przecie czasem zawój bluszczow y lub mchu zieloność okryje.

Szesnaście lat p rzeżytych jedynie dla sie­ bie, powinnaś teraz odsłużyć M atce i bli­ źniej ludzkości dopóki cię nowe obowiązki

w nowe działań koło nie wplotą. T e po­

sługi w łaśnie, to zajęcie się drugiem i, po tak długiem w yłączn ie zajmowaniu sobą, najlepiej cię usposobią do spełnienia z w y ­ kłych przeznaczeń kobiety, będą kamieniem probierczym w ew nętrznej twojej w artości.

12

Bierność cechowała dotąd w szystkie twoje c z y n y , bo byłaś w yrabiającą się dopiero, niedokończoną istotą; i teraz ci w iele bra­ kuje, bo nie m asz ani doświadczenia w ż y ­ ciu, ani znajomości ludzi, ani w p raw y w eo- dziennem obcowaniu z niemi, słowem pra­ ktyczn a strona bytu ludzkiego jeszcze ci

je st obcą. W id z ę cię podobną do młodej

p taszyn y, która lubo zupełnie w pierze po­ ro sła , nie umie przecież dobrze skrzydeł swych u ż y w a ć , i potrzebuje aby ją Matka w praw iała do lotu.

Chcąc w sobie w yrobić samodzielność, ten nieodzowny warunek do cnoty i szczę­ ścia, należy jak młoda ptaszyna doświadczać sił swoich, należy uprzedzać myślą w y rz e ­ czenie tych na których zdaniu najbardziej polegać z w y k ła ś , należy utw orzyć sobie w ła ­ sny sąd o rzeczach, i porównywując go w ka­ żdym razie z sądem starszych osób, prosto­ w ać w czem chybia.

Gdy ci przyjdzie czemkolwiek zarządzić, w czemkolwiek namyślić się podług własnej

woli, nie biegnij zaraz do Matki zapytując jak czynić w ypada, — lecz pierwej rozw aż całą spraw ę w edług zdania sw ego, a potem* ją dopiero poddaj rozstrzygnieniu M atki którą zapytasz śmiało o przyczyn ę różnicy, jeże*- liby m iędzy jej mniemaniem, a twojem za ­

chodziła jaka. Takiem postępowaniem nie

uchybisz wcale poszanowaniu dłużnemu jej macierzyńskiej powadze, owszem hołd twój będzie tern m ilszy, że zupełnie w olny. S trze ż się jednak abyś nie przeszła tutaj w osta­ teczność, i nie odebrała M atce tej w iary, tego zaufania, których ona aż do godziny ślubu być powinna samowładną Panią.

Niech twoje serce tak jak tw ój umysł będzie dla niej książką zaw sze o tw artą, w której b y mogła każdej chwili czytać bez przeszkody, i to pamiętaj sobie, tą przej­ mij się prawdą, — że pierw sza myśl, pierwsze uczucie którebyś chciała przed matką zacho­

w ać w skryto ści, szkody lub w in y jest

ziarnem.

14

niź k ied y, czasem konieczną między zda­ niami waszemi w yro dzi przeciw ność, — ta przeciwność sama być może piękniejszego rozw inięcia bodźcem, bo każda przyjęła za­ sada dokładnie w yrozum owaną, i na zupeł- nem przeświadczeniu o jej praw dziw ości opar­ tą zo stan ie; co zaś do ustąpień które z po­ rządku rze czy na ciebie przypadną te w ła ­ śnie nauczą cię w zględności, owej tyle sza­ cownej tow arzyskiej cnoty.

s.

« N a tym ś w ie c ie , w y to w ie c ie « R ó ż n y c h w ie le d ró g . — « T a n ie z m y li5 w ż a d n e j c h w ili

« K t ó r e j c e le m B ó g .»

Jeźli mię spytasz jaką jest najlepsza droga do wydoskonalenia naszego, jakie najpewniej­ sze sposoby zostawania ciągle na drodze po­ stępu i utrwalenia w sobie tych w szystkich zalet których nam dobre wTychowanie u życza początku,-— je źli mię spytasz co je st ludzkiej słabości najstalszą podporą — powiem ci, dzie­ cię moje, źe obecność Boga, — czyli innym w yrazem to przekonanie, źe Jego spojrzenia w szędzie zw rócone na ciebie, patrzą z upo­ dobaniem na dobre postępki, z boleścią no w inę.

spój-rzeń umieli zachować, i każdej chwili o nich pamiętać zdołali, — oszczędzilibyśm y sobie znaczną część uchybień postępowanie nasze plamiących, i uzyskali niezmierzoną siłę do w alki z pokusą. W y s ta w m y sobie nie Boga, lecz zacną jaką i szanowaną powszechnie osobę, któraby to w arzysząc nam wszędzie, w szystkie kroki nasze w id ziała, i milcząc takow e sądziła, — w ystaw m y sobie w jej oku to w y ra z pochwały dla naszej cnoty, to zno­ w u żalu nad słabością naszą, — a pilnie sta­ rać się będziem zasłu żyć często na pierw sze, unikać drugiego — bo ta obecność będzie dla nas wsparciem i przestrogą.

Takim świadkiem w szystkich naszych czyn ów , a co więcej m y śli,— je st B óg, uta­ jo n y przed ziemskicm okiem, lecz w idny dla

d u sz y , — B ó g S tw o rzyciel nasz k tó ry w ie jakie zdolności, jakie s iły w zięliśm y w udziele, i którego żadnym pozorem oszukać nie mo­

żna. T o przekonanie w tobie u stalić, po­

dnieść do siły opiekuńczego ducha nad nie­ udolnością naszą, powinno być głównem za ­

daniem osoby chcącej kształcić się istotnie, i czynić dobrze nie tylko podług wolnych zasad św iata, lecz ta k ie podług ścisłych pra­

w ideł rzeczyw istej cnoty Pod cieniem tej

ta rczy wszechm ocnej, nie pochyli nas prę­ dko żaden pocisk losu, ludzka niesprawie­ dliwość nie znęka, — zapoznanie szczerych uczuć naszych nie zrazi, — ani też będzie

pochopem do złego łatw ość w ykonania,

i przystrojenia brudnego postępku szlache­

tnym pozorem. Jedno spojrzenie w niebo

będzie wam razem nagrodą i zachęceniem, kiedy trudzące zabiegi o własnej sile popie­ rać w y p a d n ie ,— jedno spojrzenie w niebo ustali naszą nadzieję, udzieli pociechy w stra­ pieniu, — albo też upadających ju ż, na do­

brej zatrzym a ścieszce, niedozwoli nam

w otw artą przepaść się rzucić. A le tę pe­

wność obecności Bożej niedość je st ustami

w yznaw ać, lub zło ży ć a v obszarach pamięci,

tę pewność trzeba przysw oić sobie, i prze­ lać w uczucia — trzeba przejąć się nią jak przejmujem się serdecznem wzruszeniem , aby

panowała naszemu sercu i w myśli nam w rosła, — a kiedy ją dobrze posiędziem, mo­ żem y w tedy los i ludzi w y z y w a ć do walki, możemy stanąć śmiało naprzeciw pokusie, możemy postępować drogą wcale nam nie zn an ą, — bo już nie masz obawy abyśm y zb łą d zili: w iem y przez naukę w ia ry co B óg żąda od nas, i On sam przewodnikiem jest naszym , — jedyna trudność jaka może nas spotkać będzie chwileczka wahania, lecz na­ sze koniecznie zw ycię ztw o . W szystk im lu­ dziom w ogóle ta myśl wielka, ta gwiazda świecąca p o d róży, dziwnie jest przydatna, — i bez niej najw yższe nauki, najszczytniej­ sze wybujanie ducha, częstokroć byw a tylko pewniejszym upadku powodem, — lecz dla kobiet w szczególności, — dla kobiet, którym , przeznaczenie zaw sze nie pole odkryte do wstępnego boju, ale w ązkie, cieniste, a na­ der często cierniami zasłane ścieszki w yzn a­ c z a , — dla kobiet mówię, aby godnie odpo­ w iedziały powołaniu swemu, koniecznie po-

dach św iata, na zdaniu ludzkiem oparta, do wielu się zboczeń nakłania, rada nawet w y ­ łamuje się z pod jarzm a stałych prawideł,

i liczbę w yjątków pomnaża. Cnota pocho­

dząca z religji, to je st ze szczerego uko­ chania B óstw a i pojęcia Jego ojcowskiej dla nas miłości, — cnota którą pokrzepia to p rze­ konanie źe każde jej poruszenie widzi dobry Ojciec, nie tylko że będzie w każdym razie silniejszą od tamtej ale nadto w eźm ie sobie za ow iązek być czynną i ż y w ą , — to jest strzegąc się złego, w yko nyw ać także w s z y ­ stko dobre co będzie w jej mocy, — a ta dopiero cnota je st godną tego nazw iska.

Zalecać ci ją obszerniej nie w idzę p rzy­ c z y n y : młodość jest czasem uniesień, jest porą szczerej chęci, prawdziwej miłości do­ brego, — a kto w tw ym w ieku jest na pię­ kność moralną nieczuły, — ten jej podobno nigdy więcej nie oceni, — ten pójdzie może prosto za w ybitym śladem, ale nigdy o w ła ­ snej sile nie wzięci wysoko,-— nigdy się sa­ modzielnym rzutem ducha nie poszczyci, — •

on ju ż p rzy ro sły do ziemi. Ciebie znam z tej stro n y, M a r y n iu ,— ty jesteś jeszcze dotąd jaką być powinnaś, — ty kochasz B oga S tw ó rcę i ludzkość, stworzenie Jego miłujesz, — ty masz um ysł szlachetny i serce po­ czciwe, — tobie potzzeba tylko w szystkie sw o­ je przym ioty zapewnić, ustalić, — abyś, jak w iele osób dotąd, pomimo chęci dobrej nie- czyn iła złego, — aby cnota b yła u ciebie nie tylko w myślach, w życzeniu, w czuciu, ale i w działaniu.

Sposób na to pew ny, jed yn y, ju z ci opi­

sałam : gdziekolw iek będziesz, a v jakimkol­

w iek położeniu się znajdziesz, pamiętaj na Boga, — do N iego odnoś zaw sze sw ych c z y ­ nów pow ody, niech m yśl o Nim zastępuje ci rady straconego O jca, w każdej chwili czuj się gotow ą stanąć M u przed sądem ,— p rzyzw yczaj się widzieć zaw sze nad sobą promień Jego oka, a zboczenie będzie dla ciebie tak trudnem jak cnota dla drugich.

Pam iętaj nadew szyslko że człow iek w y ­

człow iek odpowiedzialność za swoje kroki sam w sobie mający, powinien daleko więcej uw ażać na siebie jak ten k tó ry codziennie jeszcze ma składać rachunki, — i że dzień uwolnienia tw ego z pod kaźdochwilowej pie­ c z y starszych, je st dniem z którym się za­ czyn a potizeba tern w iększej baczności. Już drobne przewinienia twoje nie będą ci w y ­ tykane przez kogo , ju ż rozkład i użytek tw ych godzin na twej w łasnej woli zostanie, ju ż kierunek charakteru tw ojego w ręce w ła ­ sne b ie rze sz,— czuwaj w ięc abyś nie popsuła i nie zw ichnęła tego co ręce cudze z w iel- kiein staraniem zrobiły.

Osoba kończąca nauki może być p rzy­ równaną do drzew ka trzym anego w szkółce pod bacznym dozorem, — smukłe je st i pię­ kne, ale g ię tk ie ,— ma obszerne do w zrostu miejsce, może w zbić się w ysoko, może w y ­ niosłem czołem nad inne wybujać, — ale może także jeszcze sk rzyw ić się i znędznieć, — późniejsze dopiero lata będą mu wyrokiem .

Choć ju ż niejaka wolność przypadnie ci §

w dziale— choć twoje czynności mniej pilno­ wane, w ięcej tw ym w łasnym pociągom od­ dane zostaną, nie leń się nigdy w w ykona­ niu żadnej powinności, — nigdy pod żadnym pozorem nie szukaj przestąpić jej prawa, i niech ona dla ciebie stanowi konieczność

moralną. T e j konieczności gdy raz się bez­

względnie poddamy, gdy ją uczyniem y rządcą i stróżem w szystkich naszych kroków , ani nam potem przyjdzie na myśl w jakie wcho­ dzić targi, ani powstanie w nas kiedy ochota znajdowania czego zb yt tntdnem ,— a to w a ­ runkiem jest cnoty.

K iedy poczujesz się m iękką, niechętną, leniwą, kiedy nieinając odwagi jaw nie, — na­ w et sama przed sobą, — przeciw powinności w y stą p ić, będziesz jednak mieć względem niej ochotę do sprzeczki, będziesz ją znaj­ dować p rzy k rą , nudną, i w yszukiw ać sobie p rzykład y owych co jej nie słuchają tak ści­ śle: — w te n czas, kochanko m oja, miej się na baczności, bo będzie to dla ciebie pora przesilenia, po której albo dzielniejsza z nie­

mocy pow staniesz, albo też upadniesz na

długo. W tenczas omdlałe siły twoje uma­

cniaj m odlitwą, przyw odź sobie na pamięć więcej niź kiedy wszechobecność B oga i p rzezw yciężaj zbyteczną skłonność pobła­ żania własnej słabości, którą w szy scy mamy, — bo nie innym sposobem ja k zaniedbaniem więdnieją w życiu najpiękniejsze k w ia ty , i cnoty najwięcej obiecujące przepadają mar­ nie.

R o d zicó w , opiekunów, nauczycieli, do

czasu tylko m am y, — B ó g zaw sze z nami zo staje, a kiedy dusza nasza dość ju ż jest silna b y za w łasnym iść popędem — lub kiedy okoliczności nas w cześnie przyjaznej pozbawią p ie czy ,— On czuw a nad wolą na­ s z ą , On dobre daje natchnienia, i wzbudza żal zbaw ienny po błędach, abyśm y tylko niezaniedbali ofiarować M u, — jak dawni pa- tryarchow ie, — pierw iastków z pola swojego,

pierw iastków naszych uczuc i m yśli. Pod

jego straż św iętą oddawaj je w szystkie, Jemu jak M atce szczerze i ufnie spowiadaj

każde w zru szen ie, a to co przed Niin za­ milczeć byś chciała, równie jak to cobyś przed M atką rada inaczej tłóm aczyć, pewno dla ciebie szkodliwe.

« N ik t j u t r a n ie p e w n y s w o je g o : « N i e c h ż e d z iś s t a r a s ię p r a c o w a ć , « B y n ie m ia ł p ow o d u ż a ło w a ć « G d y k o le j n a d e jd z ie d la n i e g o . »

M ówiłam ci już nawiasowo, droga M a­ ryniu, że dwa różne zajęcia p i e r w s z a m ło ­ d o ś ć z sobą p rzyn o si, — bo masz gotować się jeszcze na przyszłość i ż y ć ju ż w tera­ źniejszości, — gdyż czas ciągłego życia dla samej przyszłości tylko, przeminął; teraz w y - tłóm aczę się jaśn iej, oddzielając przed tobą te dwie części bytu, z których jedna p atrzy jeszcze naprzód i czeka czegoś co za m głą zostaje, — druga p atrzy bliżej, w idzi dokła­ dnie, i działa.

N ikt nie wie kiedy go wola S tw ó rcy za bramę wieczności powoła, skoro w ięc

chodzimy do poznania i poczucia siebie, to jest do pewnego w zrostu naszych w ładz moralnych, używ ać je i źyw em działaniem ukształcać w ypada, — bo czekać dopiero na lata, na okoliczności, które dla nas może nigdy nie przyjdą, to je st czekać do przej­

ścia potoku, aż woda przepłynie. Z w y k łą

koleją drogi niewieściej byw a połączenie ż y ­ cia swego z innem ży cie m , zlanie dwóch strumieni w jedno koryto, przyczepienie się powoju w zorem , do innej, zw ykle silniejszej rośliny. Do tego w ięc odnosim zw ykle dal­ szej przyszłości pojęcie, a kształcenie wielu P anien ograniczonem b yw a na uważaniu te go , co jako osoby zam ężne potrzebować

mogą. Zachodzi tu przecie błąd w ielki, —

bo nie każdej Pannie koniecznie za mąż się trafi, — a przynajmniej nie trafi się konie­ cznie ta k , aby rozsądek za zmianą stanu g ło so w a ł; kobieta w ięc wchodząca w życie powinna być przygotow aną na w szystk o , — powinna być zdatną na gospodynię domu, na żonę, i matkę, — ale zdolną też w ysta r­

czyć sobie sama, i zamknąć dni swoje wskro- mniejszym kole działań córki, siostry, p rzy ­ ja c ió łk i;— taką cię tedy mieć pragnę. Z ja ­ kiegokolwiek stanowiska patrzym y na życie, o przyszłości myśleć wypada, bo przyszłość

niezaw sze przew idzianą, ale nieodzowne

z sobą zmiany przynosi. U cz się w ięc w s z y ­ stkiego cokolwiek na potem przydać się może, poznaj dokładnie praktyczną stronę życia naszego, nabywaj troskliwie jak największej znajomości ludzi, kształć w sobie słodycz, cierpliwość, oględność i w szystk ie to w a rzy ­ skie z a le ty , umiej być w razie potrzeby p an ią, gospodynią, proś M atki aby ci po­ zw oliła zastępyw ać ją i w y rę cza ć gdzie tylko przyzw oicie zastąpić i w y rę c z y ć mo­ ż e s z ,— ale żyj także w dniu dzisiejszym , abyś w chwili końca niepotrzebowała sobie w y ­ rzucać żeś życie zm am iła.

Pospolicie zow ią z m a r n i e n i e m kiedy Panna za mąż nie pójdzie, lub umrze za- w c z e ś n ie ,'— i w samej rze czy, kobieta naj­ częściej w takim razie pustym b yw a kw ia­

tem , lecz jej to jest wina; — bo któż nam broni uzyskane zdolności p rzy pierwszem rozw iciu sobie i drugim w pożytek obra­ cać ? K tó ż nam każe czekać koniecznie aż same okoliczności w ezm ą nas za rękę, i pole nam do działania naznaczą? P ra co w ity rol­ nik nie czeka przykładu sąsiada, lecz za

pierw szym polotem jask ó łk i, swój zagon

uprawiać za cz y n a .— M y także nie czekajm y czyjego w ezw a n ia , lecz skoro się poczujem na siłach, skoro św iatło religji, to słońce duszy, dobrze opromieni nam drogę, ruszm y sobie z Bogiem , a ruszm y spieszno, abyśm y wiele zrobili.

L e c z , — powiesz m oże, M aryniu, — z a ­ kres niewieści tak szczupły, cóż w ięc po za obrębem m ałżeństw a potrafi zrobić kobieta?.. Ja cię zaś na to zapytam : co zrobi rzeźki włościanin nie m ający roli, a m ający ochotę i siłę do p r a c y ? . . Najpewniej pójdzie ofia­ row ać komu sw ą pomoc, a choć zasiane sta­ raniem jeg o zboże na cudzem błoniu w y ro ­ śnie, on przecież cieszyć się będzie że coś

za p raco w ał.— P rzyzn am źe porównanie mo­ je niezewszystkiem składne, ale też nie o zrę ­ czność w w yrażeniu się, tylko o prawdę nam

chodzi, i t y mię pewno zrozum iesz. P r z e ­

znaczenie daje zw ykle kobiecie pew ny prze­ ciąg czasu dzielący w y ra źn ie porę ukończe­ nia wydzielonych jej nauk od pory zam ęźcia, — jak że ona powszechnie b yw a u ży tą ? Oto M atki starają się otoczyć sw e córki całym wirem za b a w , całym blaskiem sztucznej pię­

kności, pod pozorem zapoznania ich ze

światem i dobrego w tym że w ydan ia, — albo przedłużają im bez końca i m iary dzie- dzieciństwo niepotrzebnem ju ż dalej kształ­ ceniem ,— albo czekają z dnia na dzień, co im czas przyniesie. I ja , M aryniu, przyznać mu­ szę, tak samo robiłam, — bo też więcej niż ćw ierć w ieku w t y ł , inne b y ły m iędzy lu­ dźmi w yobrażenia, — ja zaś nie miałam, ani mieć nie mogłam tego poznania co dzisiaj;

lecz w róćm y do rze czy. P o łó ż rękę na

sercu, i osądź w sumieniu swojem czyli ko­ bieta nie jest skończoną istotą, i czyli, jako

taka, ma praw o, zdolność swoją względnie społeczności, odłogiem zostawić ? . Zoną, żyć będzie dla m ęża, — M atką dla swych dzieci,

przez tych dopiero najbliższych sobie ze

światem społecznym złączona, płacąc mu da­ ninę ; lecz sama, do siebie tylko należąc, to jest żadnym zew nętrznym i przyjętym obo­ wiązkiem jeszcze nie spowita, maż ona w pełni sił swoich dobrowolnie marnieć, i niepowin- naż raczej szukać sposobu posłużenia bli­ źnim? ..

Rzadko ona będąc wolną, oprócz szaty zakonnej, stan sobie obiera, — i ten stan jest u niej tym czasow ym , przechodowym, bo z a ­ leżnym na p rzyszłość od w yboru m ęża, — głów nym też stanem , głównem powołaniem kobiety, je st być po prostu kobietą, aniołem stróżem rodziny i domowego ogniska. M ę ż­ czyzn a prosto z nauki zw yk le przechodzi do stanu któremu się pośw ięcił, ale czy on to będzie gospodarzeni, c z y żołnierzem , czy urzędnikiem, czyli czemkolwiek na świecie, nic go nie uwalnia od obowiązku być także

O b y w a t e l e m , — ja zaś nie w idzę dla czego chlubne miano O b y w a t e l k i miałoby zo ­ stać obcem kobiecie, — powinna, gdy tylko może, zasługiw ać na nie, a szczególnie wtedy kiedy inne bliższe, często w szystek czas jej i w szystk ą zdolność zabierające obowiązki, nie nastały jeszcze.

Z e m ałżeństwo czasem kobietę, jak ro­ ślinę, na obcą ziemię przenosi, i w y rze c jej się każe słodkich spółziemiaństwa zw iązkó w , — to wcale nie p rzyczyn a by ona zaw sze niewdzięczną być miała dla kraju w którym w yro sła, w którym ży cie w zię ła i życie za ­ kończy całe jej gniazdo rodzinne. Ow szem , nn łatw iej to się stać może iż obcy naród przyjmie ją do siebie, tern pilniej starać się powinna zrobić co dla sw ego, aby żegnając kiedy po raz ostatni pola ojczyste, powie­ dzieć sobie m ogła przynajm niej, że chleba z nich nie sp ożyła za darmo. W iejska dzie­ w czyn a ledwie matki dorośnie, a często le­ dwie się z pierwszego dzieciństwa w ychyli, ju ż z sierpem staje do żn iw a , ju ż drobną

ręką av gorącym pocie uprawia ojcowskie

zagony. C órka w łaściciela, czyli jak pospo­

licie mówią, Panna z obyw atelstw a, cóż robi? Oto ciągnie do miasta na zabaw ę jakby mu­ cha na lep, — haftuje czapeczki, poduszki, to rb eczki,— zagląda niekiedy, a rzadko z chę­ cią, na gospodarstwo m atczyne, — czyta ro­ manse i w zdycha za rychłem zamęźciem!

G dyby obydwie równocześnie z e s z ły ze

św iata, i zapytał ich Sędzia co z życiem z r o b iły ? — nieokrzesana i często w najgrub­ szej ciemnocie zostająca córka rolnika, rzec może śmiało że dług swój w ypłaciła ju ż ziemi, — a w ykw intna mieszkanka salonów, nad której ukształceniem pracowano długo, która w ięc miała czas pojąć dokładnie cały zakres powinności swoich, z tern się chyba pochwali że miłą w to w arzystw ie była osobą, i że mnóstwo ładnych ale niepoźytecznych w ykonała robó tek.. . P raw d ziw e życia zm ar­ n ie n ie !.. Mam nadzieję, droga M aryniu, że mię w styd ten w tobie nie spotka— -już sio­ stry dobry przykład ci d ały: W iktu sia pod

M atki dozorem b yła opatrznością chorych wieśniaków, a Helena dotąd szkółką się tru­ dni, na ciebie przyjdzie może kiedy ją za­

stąpić. Jednak nie wydzielam tobie i nie

w yznaczam starania, — samo serce w skaże ci drogę, a Matka zakieruje w yborem ; — dość że powinnaś w sposobie najzgodniej- szym z możnością tw oją cząstkę sw ego cza­ su poświęcić dla dobra ogółu , — dość źe powinnaś korzystać z obcej pory bo nie w iesz gdzie tobą przyszłość zaw iedzie.

Kobieta zam ężna, wolniejsza na oko, w ię ­ cej byw a w rz e c z y ściśnioną: tysiące dro­ bnych sprzeciw ieństw drogę jej zastaw ia, i rzadko bezpośrednio dla drugich działać jest

w jej mocy. P an n y po dziś dzień mniej

robią je s z c z e , lub raczej nic w cale, bo nie znają ceny czasu , nie rozumieją co mogą,

nie w iedzą ile powinny. N ie łącz się do

nich M aryniu, — nie bądź pustym kwiatem , zbytkow ną salonów ozdobą; podnieś nad po­ wszednie w yobrażenia uczucie niewieściej godności,— nie czekaj aż cię kto do udziału

w życiu, jak na balu do tańca w yprow adzić r a c z y ,— bądź pełną, skończoną w sobie istotą, dopóki nie wybije godzina w której ci z dru­ g ą jedną już tylko całość stanowić przypa­ dnie.

Jak z myśli przejdziesz do c z y n u , z te- oryi do praktyki, jak przym ioty książkow e zahartujesz w ogniu codziennego ż y c ia , — dopiero w y jr z y z ciebie samodzielna dusza, dopiero wiedzieć będziesz czem jesteś, — a ileż to cinót, ile piękności moralnych, silnych i w zniosłych w marzeniu, co się rozbiją za pierwszem zbliżeniem do rzeczyw istości, jak rozbija się za pierw szym postawionym kro­ kiem dziecię noszone na r ę k u ! . . . Ileż to kobiet które pannami, b y ły miane i same się m iały za w zo ry , a potem na bardzo nizkim stopniu praktycznego życia osiadły!

D ojrzałe zboże musi być w swoim cza­ sie w y żę te , inaczej na polu zm arnieje; doj­ rzała osoba musi przejść do czynnego, ale nie sztucznego zajęcia, inaczej zw ietrzeje w niej na próźnem marzeniu zap ał, naj­

szlachetniejsza część ducha, i nie będzie go juz, kiedy w ażniejsze a trudne stanowisko dzielności okaże potrzebę. K iedy w ięc p rzy­ szłaś do tej pory że um ysłow i twemu w y ­ starczyć nie może pokarm n aukow y, ani błaha dziecinnego w ieku zabaw a, stań śmiało na tern nowem dla siebie polu, obejrzyj się dobrze, porachuj ze zdolnością i siłami sw e- mi, a potem niech cię B ó g prowadzi postę­ pową drogą.

U cz się je s z c z e , nie daj żadną stroną zardzew ieć ukształceniu twemu, patrz czasem na ju tr o , lecz niech dzień dzisiejszy w iele ju ż twojej uw agi zyskuje, i niech nie scho­ dzi żaden w którym byś nie mogła sobie powiedzieć żeś co pożytecznego zrobiła. Z a ­ miast tęsknić do świata, zamiast nudzić M a­ tkę aby cię w odziła po balach, i zazdrościć tym co mają w ięk szą sposobność bawienia się, zajmij się czem rozsądnem, utw órz sobie, co tak łatw o, jakiś interes, jakąś czynność w życiu , a tak szybko ci czas pobieży, że mniej uderzy cię upływ roku, jak innej

mie-3

*

T I-T

i

siąca. Zainęźcie nie w yda ci się w tedy rzeczą nieodzowną, — niewm ówisz w siebie urojonej do kogo skłonności, nie w ystaw isz w opustoszałem i próźnującem sercu ołtarzy bałwanom, ale pewnem okiem i niezachwianą rozw agą zm ierzysz tego z którym zechcesz sw e losy na w ieki p o łą czyć, — w ybierzesz dobrze, bo nie w ybierzesz pospiesznie.

Biada kobiecie która uwidziała sobie tylko że szacuje lub kocha, — biada m ęzczyznie połączonemu z taką kobietą, — nieszczęście

obojga je st pewne. Ona nie znajdzie tych

przym iotów , tych zalet, które dla usprawie­ dliwienia sama przed sobą sw ego uczucia, wybranemu p o życzyła na chwilę 5 rychło spa­ dnie z oczu zasłona i upokorzenie gorzkiego zawodu słodkie marzenia zastąpi. On licząc na p rzyw iązanie które mniemał obudzić, na udział k tó ry 11111 okazywano, boleśnie dotknię­ tym zostanie, kiedy w miejscu miłej, słodkiej powagi narzeczonej, cierpką i zdąsaną żonę sp o strzeże, — a trzeba nadludkiej cnoty lub wielkiej udawania sztuki, żeby w podobnem

położeniu oszukana nierozumem w łasnym ko­ bieta niepokazała źe się zawiedzioną być czuje, — w postępowaniu swojem niezdradziła przykrej tajemnicy, która jej serce zakrw a­

w ia. Jaźaź w tedy p rzyszłość posępna dla

dwojga ludzi k tó rzy z kąd inąd wcale szczę- śliwemi być mogli: jedno drugiemu jeźli nie otwarcie to potajemnie w yrzu cać będzie oszu- kaństwo, — zam iast chętnie przebaczać wspól­ ne narow y, będzie je brakiem oględności po­ w iększać, — w kaźdem słow ie, w kaźdem po­ ruszeniu jakąś chęć złośliw ą upatrzy, i tak się skw asi wzajemnie źe naw et posiadane istotnie przym ioty za w ady poczyta.

N ieszczęście wielu m ałżeństw innej nie miało p rzy czy n y , ja k taką nierozsądnej oso- by, um ysłu i serca p o m y łk ę ,— błąd nieod­ żałow an y, niczem nie naprawiony, za k tóry nietylko ona sama, lecz ten co jej życie po­ w ie rz y ł, a często dzieci i cała rodzina po­ kutować muszą.

Błąd ten co ci się dziś może do popeł­ nienia w cale niepodobnym być w yd a, grozi

jednak zagubą szczęścia każdej młodej panny, której nic służą szczególnie sprzyjające oko­ liczności, lub której nie strzeżono zaw czasu, i nie podano razem stosownych środków uni-

knienia pokusy. G dybyś ty mu podpadła

byłoby to nietylko ju ż nierozumem, ale na­ w et grzechem, — pokazano ci skałę, nauczo­ no jak łodzią kierow ać, teraz ju ż tylko na ciehie samą przypadnie wina rozbicia.

Zabaw , ro z ry w e k , bywania m iędzy lu­ dźmi nie potępiani w cale; — owszem wiek młody sprzyja weselu i poniekąd potrzebuje go czasem, a dla panny dorosłej bardzo zba­ w ienną jest rzeczą poznać św iat i jego z w y ­ czaje, ułagodzić nieco (w zględem drugich) k siążkow ą swoją surowość i zrobić sobie z naocznego widzenia, dokładne w yobrażenie

o rzeczach. .leźli w ięc kto ma dobrą po-

temu sposobność, niechaj z niej korzysta, bo ziemia nie je st klasztorem, i ten pewno nie- potraii zgodnie ży ć z ludźmi, co się przed niemi zam yka. K ied y M atka może pokazać ci to w a rz y s tw o , czv na w si czy w mieście,

idź chętnie, nazby t wybredną nie bądź, i do­ brze uw ażaj, bo w twoim wieku w szędzie czegoś nauczyć się można ; — im więcej po­ znasz rozm aitych osób, tern zdolniejszą bę­ dziesz zbadać charaktery, tern skorzej w sło­ wach i postępkach ludzkich prawdę od fał­ szu, słabość od złości, lenistwo od niechęci, rozróżnić potrafisz, — tern łatw iej kiedyś ci przyjdzie słuszny sąd w ydać o człowieku k tó ryb y zechciał twoje zaufanie pozyskać, i w ogólności o tych w szystkich do których okoliczności cię zbliżą.

G dyby jednak, — na to nie wiele czasu potrzeba, — położenie w asze do tyła się zmie­ niło, że z trudnością tylko przychodziłoby M atce obcowanie z ludźm i, gdyby jej zdro­ w ie , usposobienie, stan m ajątkowy niedo- z w a la ły , w miarę tw ych życzeń, częstego

W świecie byw ania — bądź rozsądną, M ary-

ryn iu , nie kłopocz się tern odosobnieniem, nie zadawaj M atce boleści, którąby uczuć musiała widząc źe czegoś pragniesz co nie możesz dostać, i nie w ystaw iaj sobie żeby

zam ężna siostra mogła lub miała w tern ko­

niecznie zastępować M atkę. N ie zaw sze

młouy mąż lubi aby żona odryw ała się od domu dla próżnej zabaw y, choć celein tej za ­ baw y je st siostra; niezaw sze interesa mło­ dej pary są takie, żeb y bez uszczerbku czę­ ste kompanije w ytrzym ać m o g ły,— są różne

drobne powody które kobietę zatrzym ują

w ustroniu, a samo proste uczucie delika­ tności, pom inąwszy naw et p rzyjaźń brater­ ską, powinno w yrażen ie chęci trudnej do za­ spokojenia, przytłum ić. N ie jedno widziałam dobre zkąd inąd małżeństwo takim sposobem zatru te, — bo młoda żona nie miała dosyć hartu żeb y przenieść w ykonanie ścisłych, a może czasem nieco nudnych obowiązków, nad dogodzenie troskliwości rodzinnej, bo się w styd ziła pokazać siostrze jak dalece jest od w oli m ęża zaw isłą, — siostra nie umiała drażliwego jej położenia ocenić, i w dzie- cinnem pragnieniu ro zryw ek , nie pomyślała nawet że pokój domowy zakłóca.

absolutnym, przestrzegam cię jednak, droga M aryniu, że nic tyle świętej zgody małżeń­ stw a nie psuje, jak w szelkie wdzieram* się i zachodzenie w m ężowe p ra w a, rodziny, z której w ziął żonę ; młodzi Panow ie, szcze­ gólnie w początkach byw ają niezmiernie o sw oją przew agę trw o żliw i, boją się, często nawet niesłusznie, aby ta zapoznaną i pod­ kopaną n ie b y ła , — aby nie zrobiono z nich narzędzia usamowolnienia kobiety, i nie w z ię ­ to ich za podnóżek do wsti|pienia w św iat. Chociaż obawa taka nie jest bardzo pochle­ bną dla żon y, — nie masz przecie nic w niej zdrożnego, ile źe ją częste usprawiedliwiają p rzykład y, i bardzo nierozsądnie b y było, nie mówię z nią ża rto w ać, ale tylko sio­ strę z tej m iary, jakimbądźkolwiek sposobem, pośrednio czy bezpośrednio, jaw n ie czy sk ry­ cie podburzać.

Skoro siostra ju ż za mąż poszła, należy ją z zachowaniem całego przyw iązania, prze­

cież za obciejszą uw ażać, — nie żądać od niej nic o czem byś naprzód nie b yła pewną, że

bez trudności uczyni, — nie w ystaw iać jej ser­ ca na żadne próby, i żadnych nie w y w o ­ ły w a ć , nie w ym agać zw ierzeń. Młoda para nim całkiem do siebie przystanie, może być p rzyrów naną do rośliny św ieżo przesadzo- n e j; — gdy się tę zostaw i w pokoju w krótce sw ą siłę bujnym okaże nam wzrostem , ale ruszając ją często, i ochwiewając grzebaniem w ziemi zb yt słabe korzenie, znędznienia jej

będziem przyczyn ą. W szelkiego w ięc dzi­

wowania si ę, litowania, żalenia, troskliwie unikać trzeba, — nikt w świecie nie jest zu­ pełnie swobodnym , — chętna uległość wcale nie krzyw d zi kobiety, a chlubniejszą nam rzeczą powodować się zdaniem rozsądnego

m ę z c z y z n y , niż ladajakiemu przewodzić.

Choćbyś nawet dojrzała coś takiego co w i­ docznie musi być p rz y k re , przecież nie po­ kazuj po sobie, nie mów nawet M atce, a z siostrą i szw agrem bądź zupełnie tak jak ­ byś nic niespostrzegła, chyba że ci sami po­ wiedzą. — T y m sposobem rodzina żony nie tylko nie odstręcza przybranego brata, lecz

go więcej skłania ku sobie, i mało okazując wym agań uprzejmość jego sobie zapewnia. Przekonuje się 011 źe nie dozorców i podże­ ga czy (o co nie trudno), lecz przyjaciół zna­ la z ł,— nabiera co raz więcej przyjaźni dla no- w ycli sw ych krew nych, coraz ściślejszym zw iązkiem zaufania z niemi się kojarzy i nakoniec praw dziw ym staje się bratem.

Jeżeli dorosłe siostry osoby zamężnej nic do czynienia nie m ają, z samego ju ż próżniactw a trudnią się jej położeniem, — zaglądają, źe tak rzekę, w każdy kącik do­ m owego ż y cia , i często naw et tam ciężą; przeciwnie panienki zajęte czemkolwiek po- zytecznem co ich do w łasnego przyw iązuje k ą ta , miłe będą w szędzie, nie naprzykrzą się nikomu, i nie zasieją koło siebie, tej nudy, tego pragnienia rozryw ek, tego nieporządku moralnego, które szybko powstają, tam gdzie cały bieg życia nie został ujętym w p rzy ­

zw oite karby. W szę d zie i zaw sze bądź

tedy czynną, M aryniu; bawiąc u siostry, o tyle tylko bądź gościem o ile należy aby się

nazbyt w tajemnice domowe nie w ciskać,— z resztą miej to sobie raczej za chlubę niż za w styd, dojrzeć jej gospodarstwa, dopo- módz w jakiem zatrudnieniu, być zupełnie siostrą.

T y le podobno o życiu twojem na dzisiaj, masz w ytknięte koleje, w skazane pilnie w s z y ­ stkie zasoby podróży, gło w a i serce twoje

powinny reszty dokonać. Zastanaw iając się

codzień nad sob ą, ja k ci ju ż mówiłam, ła ­ tw o dostrzeżesz w szelką słabą stronę, w szelki niedostatek umysłu i ducha, w skutek czego powinnaś zaraz o zaradzenie się s ta ra ć ; miękką cnotę wzm ocnisz wszechwładną siłą religji, — zb yt niedostateczną, albo błędną je ­ szcze w czemkolwiek wiadomość pow iększysz i sprostujesz czytaniem , jakoteź poradami starszych, — talenta potrzebujące w iększego w zrostu posilisz ćw iczeniem , — a nadto pa­ miętna że imię O byw atelki nie czczą jest ozdobą, i w kłada powinności które w yko n y­ w ać trzeba, nie zaniedbasz, ile będzie w twej m ocy, zadosyć im uczynić.

Co do przyszłości na którą każda roz­ sądna osoba dokładnie przygotow ać się po­ winna, oprócz tego co ci ju z powiedziałam, je st jeszcze nie jedno, bo w losie kobiety w szystko nie pew ne, w szystko praw ie od okoliczności zaw isłe, i ta dopiero do spokoj- ności, do szczęścia się zbliży, co w każdym razie bez długiego wahania p rzyzw o itą ście- szkę w ybrać potrafi.

U kształcenie tedy powinno być ile mo­ żności w szechstronne, a do w yobrażeń na p rzyszłość zarów no najciemniejsze w zo ry jak najświetniejsze marzenia przypuszczać należy, oswoić i obeznać się z każdym , na każdy mieć pom ysły gotow e, przedsięw zięcia pewne, i czekać bez pomieszania, bez trw ogi, bez wszelkiej ciekawości n aw et, co wola B oża przyniesie. C z y pójdziesz za mąż, czyli też panną zostaniesz, czy dostatek, czy położenie m ierne, czyli ubóstwo cię czeka, c z y masz być żoną gospodarza, urzędnika, sztukm istrza, kupca, albo uczonego, — dziś jeszcze trudno przewidzieć, wypadki tak

na-gle zmianę przynieść mogą że wtenczas ukła­ dać się do nich byłoby za późno: z każdym dniem w ięc należy ci w szystkie siły swoje rozwijać i każdego dnia bądź gotow ą rzec podobnie jak rzekła M atka Z b aw iciela: « oto ja służebnica P ań ska, niech mi się stanie według słow a T w e g o .»

I tu jest miejsce podobno zrobić cię na ten wielki cel u w ażną, k tó ry S tw órca tak życiu całej ludzkości, jak życiu pojedynczych w niej osób n a z n a c z y ł: — tym celem prze­ prowadzonym przez w szystkie bytu naszego odcienie, je st udoskonalenie nasze w miarę

lat postępu. Do tego celu prowadzi nas

mimo naszej w ied zy i w oli cudowna Opa­ trzności rę k a , do tego celu dążą ludy po szczeblach o św ia ty ,— lecz tam 011 tylko sku­ tecznie poszukiwanym być może, gdzie je ­ steśm y jego świadomi, gdzie szczerze usiło­ wania nasze z zamiarem B óstw a łączym y. D zieciństw o, czyli pora fizycznego rozw icia, idzie do tego celu żółw im tylko krokiem, bo jest jeszcze porą panowania siły zw

rzę ce j, a w ięc zw ie rzę cy ch , czyli sprze­

cznych zupełnie z duchową doskonałością

instynktów . D ziecię w pierw szym roku ż y ­ cia nic nie rozumie co nie jest dla niego, samo dla siebie stanowi środek i krążenia koło, czuje, chce i w ic jedynie jak z w ie rzę , co w szystko jedynie do siebie odnosi. Do lat czterech i pięciu, a często dalej, dziecię jest najdoskonalszym, najprzykrzejszym jaki tylko być może samolubem, n ie u w aża , czyli nie chce uw ażać na nikogo, i najczęściej na swoją tylko boleść, na sw oją niedogodność jest czułe; — pierw szy krok w szakże stawia na drodze udoskonalenia swojego, w pierwszej chwili, kiedy zaczyn a być M atce posłusznem. Z postępem wieku w ynurzają i wyłam ują się coraz lepiej z powłoki dzieciństwa pię­ kniejsze z a le ty ; ale dopóki trw a pora codzien­ nej n auki, dopóki człow iek w pączku za- w a rty nie stał się ju ż kwiatem , — dopóty cią­ głe sobą zajęcie, ciągłe oddzielenie od ż y w o ­ tnego interesu drugich, tern wydatniejsze z w y k le , im liczniejsze środki dozwalają w y

-kw intniejszego kształcenia, — dopóty ciągłe to zajęcie, m ów ię, jakkolw iek wodzi um ysł po rozm aitych polach, zaw sze jednak do je ­ dnego przedmiotu się stosuje, jednemu słu ży B óstw u, a tern Bóstwem jest zaw sze samo tylko j a.

W miarę jak zrzucam y z siebie dzie­ cinną pow łokę, to j a , staje się mniej w y - datnem, drobnieje widocznie jak maleją i drobnieją p rzy blasku z o r z y nocne m gły i cienie; z ukończeniem pierw szego okresu w ych o w an ia, czyli w porze w którą w ła ­ śnie wchodzisz, w zrost nasz moralny może wziąśó w ybitniejszą cechę, bo wychodząc z obrębu szk o ły, zajmujemy w łaściw e miej­ sce w tow arzystw ie i zaczynam y ju ż do ludzkości należeć.

C o było pierwej posłuszeństwem , musi a przynajmniej powinno być szczerą ochotą: — czas w olniejszy pozwala i w ym aga w ię ­ cej czynności dla drugich, a serce czułe ż y ­ w o przejmuje się ich niedolą, ich potrzebami,

żeń stw o, m acierzyństw o, wymagające tyle poświęceń, — albo sieroctwo starej panny, ró­ wnie wiele zu żyw ające przym iotów, jeżeli kobieta nie chce w yjść ze szlachetnego w y ­ lania się płci swojej i do zimnego, dziecin­ nego samolubstwa p o w ró cić,— w końcu na­ reszcie zjaw ia się starość w każdym razie zaw sze jakiś rodzaj opuszczenia wiodąca za sobą, — gdzie zryw ają się pomału w szystkie przyrodzone z w ią z k i, a dusza coraz w yżej podniesiona, w Bogu nareszcie utonie.

U w aż, kochana M aryniu, jak przez całą tę kolej udoskonalenie nasze coraz sporszym postępuje krokiem, — jak w miarę w yższego polotu sił serca i duszy coraz trudniejsze przypadają na nas obow iązki, — jak z posłu- szeiistw a odnoszącego się głów nie do na­ szego w łasnego dobra, w yłonią się pomału zaparcie woli własnej na korzyść cudzą, ochotne zajęcie d ru g im i,— jak dalej zapo­ mnienie siehie jest nam powinnością, której zaniedbanie najgorsze skutki przynosi, — a nakoniec oderwanie się od św iata i

50

pienie w Bogu, jest także warunkiem szczę- śaia i koniecznością m oralną.— T e n postęp radzi nie radzi, — czyli w łaściw iej, rade nie rade, (bo m ęzczyzn kolej jest iuna) odby­ wać musiemy, — ale co za różnica kiedy czu­ jem y go i dopomagamy mu sam e,— a kiedy

tylko siłą okoliczności na nas w tłoczon y i narzucony nam został. — Znając jego po­ trzebę i wiedząc kędy nas wiedzie, z ochotą jeźli nie z radością powodować mu się da­ jem y, — wzbogacam y duszę naszą silnym

wzrostem cnoty, i w każdym dotykającym nas wypadku, środek do postępu widzim y 5 przeciwnie, kiedy nie uznamy tego n ajw y ż­ szego celu nad sobą, kiedy nie zbratam y się tutaj z m yślą Stw orzyciela, odbywam y w e­ w n ątrz siebie tajną w alkę która najlepsze w ładze ducha naszego w yn iszcza , psujemY z w łasną szkodą dzieło B o ż e , a przecież popychani koniecznością, musim przyjm ować choć jako ciężar i pokutę to, co lepsze po­ jęcie tajemnych sprężyn ż y cia , za pomoc uważać by kazało.

N a ten cel tedy, na ten postęp stano­ w iący nieprzełamane prawo dla całej ludzko­ ści, zw racam uw agę twoją, i żądam p rzy­ zwolenia, przyczynienia się twojego, M ary­ niu; iść naprzód musisz koniecznie, w ste­ czne usiłowania tylko w ięk szą boleść i da­ remne ci utrudzenie p rzyn iosą, — idź w ięc z dobrej w o li, przejmij się szczerze w iel­ kością tw ego powołania, i pilnie unikaj szor­ stkości ow ych cnót powszednich, tak licznych na świecie, co to niby w szędzie pełnią po­ w inn ość, niby rade słuchają głosu obowią­ zków sw oich, — ale gdzie tylko m ogą, jak tylko m ogą, o każde ustąpienie istotne z a ­ w odzą targi, — choć nie w czynach to w m y­ śli przeciw ią się wyrokom B o ż y m , i zaw sze mniemają że nazbyt wiele zrobiły.

T a k ie cnoty, w ierzaj mi, całkiem są nie­ znośne: mają dumę bez szlachetności,— w y ­ niosłość bez p o tęgi, — błędy bez ich uzna­ nia, słabość bez pokory 5 — drogo przedają drugim sw ą mniemaną wielkość, i otoczone skrytym a przenikliwym egoizmem, są

ję te niepomiarkowanym zamiłowaniem ku sobie, wym agają w iele, nie umieją w ięc ani

być szczęśliwem i, ani uszczęśliw ić. Można

by je przyrów nać do niedojrzałych owoców szlachetnego szczepu które m ogły bardzo być dobre, — tylko im słońca zabrakło, i cierpkie zo stały. — Onyni także brakło promieni o ż y ­ w czego słońca, W ia r a w nich niedoszła zu ­ pełnego w zrostu sw ojego, Nadzieja i M iłość zasn ę ły podobnie, a przeto żadnej w sobie nie mają słodyczy. Tem u jednak rodzajowi skarlenia, czyli niedorośnięcia moralnego, ła ­ two jest zapobiedz: siły co w ątleją w spo­ czynku, zolbrzym ieją w praw ą, i czynność za­ w sze będzie dla ludzi w obu ich światach,

najlepszym sposobem rozw icia. D ziecię po­

trzebuje ru ch u ,— duch potrzebuje czynności, dla obu praw a są jedne, — i kędy w ukształ- ceniu Haszem nieporządek się wkradnie, kędy jedna w ładza kosztem drugich w ybija do zb y ­

tku, tam najlepiej, najdokładniej zrów no w aży się w szystko rozsądną czynnością. Ona je ­ dne po drugiej w szystkie zdolności do życia

powoła, i każdej stosowne naznaczy w niem miejsce, a pola nie zostaw i owym proznia- czym zatapianiom się w samej sobie, co zw ykle w ykrzyw iają charakter.

P raca jest niezbędnym każdego życia w a­ runkiem, ją Stw órca sam w ło ż y ł na ludzi, należy w ięc nietylko jej się poddać ochotnie, ale w rząd obowiązków naszych ją policzyć, i tak się mieć ku niej, aby nam nigdy nie­ przystępną nie była. Z tej m iary same ta- lenta, same wiadomości zbytkow e, to jest nie w iążące się do koniecznej potrzeby, nie są dostateczne; wypada coś umieć takiego coby w najnędzniejszem położeniu ratow ać nas mogło, — co i na nizkich stopniach to­ w a rzy stw a dobrego byłoby użytku. N au czy­ cielką, m istrzynią, nie każda z nas być po­ trafi, — należą do tego wiadomości bardzo gruntow ne, talenta liczne i nadzwyczajna cierpliwość, — w reszcie sprzyjające okoli­ czności któreby zdatność początkującej w tym trudnym zawodzie szybko w yśw iecić pomo­ g ły ; jeżeli w ięc, jak mi to kilkakrotnie

ino-w iła ś , masz chęć na tem rozległem polu w razie potrzeby doświadczać swoich zdol­ ności, — to dobrze, ale obok tego naucz się je szcze cokolw iek, co by ci chleba dać mo­

gło naw et tam gdzie um ysłowa zdatność je ­ szcze za nic uw ażaną byw a, — coby nie zo­ staw iło cię na łasce cudzej w owych chwi­ lach moralnego znużenia, w których ręcę daleko prędzej niż głow a potrafią w ziąść się do pracy. W ie le jak w idzisz, żądam po to­ bie, M aryniu, ale znam ciebie, — t y możesz usprawiedliwić moje nadzieje, uiścić moje m arzenia, — być jak dzielny rycerz w ych o­ d zący w szranki, go tow y do potykania się z każdym nieprzyjacielem, do ratowania ka­ żdego przyjaciela którego tylko spostrzeże.

4.

« T a m k ę d y s ię d w a ż y c ia w je d n o ż y c ie z le j ą , « T a m k ę d y s ię d w a s e r c a w s p ó ln ie r o z u m ie ją , « T a m k ę d y d w ie m iło śc i w je d n o c z u c ie s p ły n ą , « M o ż e b y ć ślu b n y z w ią z e k w e s e la d z ie d z in ą , « M o ż e z a ja ś n ie ć s z c z ę ś c ie w c a ły m sw oim b la s k u , « B o sto i n a o p o ce a le u ie n a p ia s k u . »

Z e małżeństwo prawie powszechnie za jedyną przyszłość, za jed yn y cel życia ko­ biety nwaźanem byw a, — i może nawet dotąd w twojem w ychowaniu nie inaczej uważa- nem było — przeto musiemy jeszcze o tym przedmiocie obszerniej pomówić, abyś o nim raz na zaw sze gruntowne w yobrażenie po­

wzięła-W ie s z jak byłam szczęśliw ą w dzień ślu­ bu W ik tu s i, jak śród łez, które w yciskało wspomnienie blizkiego rozdziału, b łyszczał pogodny uśmiech na matczynej tw a rzy , —

nie posądzisz mię w ięc o uprzedzenie kiedy ci powiem, źe ja przecież małżeństwa nie mam za n ajw yższe szczęście, i źe M atka tw oja ze mną jednego je st zdania, — lubo-

śmy obie dawniej inaczej sądziły. D o ży ­

wotni zw iązek dwojga ludzi w tenczas tylko uszczęśliw ić może, kiedy jest dobrany, kiedy gło w a i serce obojga zgadzają się z sobą, kiedy jedne mają potrzeby i jedne pojęcia, kiedy jedno drugiemu istotną stanie się pod­ porą. T akie przym ierze nietylko p rzy sprzy­ jających okolicznościach jest źródłem najży­ w szej pociechy, ale i w zlej doli nawet cho­ w a słodycz s w o ją ,— takie przym ierze je st i będzie zaw sze na świecie najpiękniejszym

stanem. A le ileż to złudzeń, ileż nadziei,

w go rzk i się zawód przemienia, kiedy w y ­ pieszczone tw o ry młodej w yobraźni zimna rzeczyw istość ow ionie, kiedy błędne mnie­ manie o źycin z fałszyw ego stanowiska całe położenie kobiety brać k a że , przedstawiając jej m ę ż a , jako jedyne bóstwo któremu słu­

człowieka za Pana, — podczas gdy jej celem, jak celem całej ludzkości, m ożebyć jedynie B óg. W ych ow an ie kobiet z tej m iary dotąd grube popełniało błędy, — co więcej, długo jeszcze popełniać je b ęd zie, bo jedno zbo­

czenie z prostej naszej drogi tysiące innych

koniecznie prowadzi za sobą. B ó g sam

w raju początkowym dwoje m ieszcząc ludzi, ustanowił dla nieb małżeństwo, które uśw ię­ cił narodzeniem syna swojego z zaślubionej

M aryi. A le od tego w ysokiego pojęcia o

m ałżeństwie, do zrobienia zeń bałwana któ- remuby w szystkie bez w yjątku kobiety w miej­ sce żyw ego Boga kłaniać się powinny, — ale od ocenienia świetności i piękności tego zw iązku, do w yrzeczenia, że po za jego obrę­ bem zmarnione tylko je st życie płci jednej, — zb yt mamy daleko, aby p rzy czy n y takich rozumowań szukać gdzie indziej jak w spa­ czonych wyobrażeniach, które św iat omylo-

n y za prawdę podaje. P rzew a żn e w nauce

zdania pojedynczych osób, albo chęć w ykie- rowania kobiet na dobre, cierpliwe żony, —

chęć zaszczepienia w nich tego ducha po­ św ięcenia bez którego powołaniu swemu za-,

dosyć uczynić nie m ogą, k azały w nas

wmówić źe my dla m ęzczyzn jedynie stwo­ rzone jesteśm y, i odbierając nam najpe­ wniejszą cnót naszych podporę, zmiast S tw o ­ rzyciela stw orzenie u czyn iły celem.

T o też przerzuć tylko k arty historyi jakiegokolwiek narodu, w szędzie tam kobieta w pełnem uczuciu godności swojej tylko jest w yjątkiem , — w szędzie znajduje się pokrę-

pow aną, poplątaną, mnóstwem drobnych

w ię zó w , — w szędzie ją tło czy moralne czyli umysłowe ubóstwo, — a gdzie wielka miłość Boga obejmuje jej serce, gdzie ludzkość jej czucie obudzi, — tam ży w a schodzi do gro ­ bu, tam m iędzy światem a sobą staw ia nie-

przełamaną klasztornej bramy zaporę. N ie

pojmuje ona źe słu żyć można ludzkości nie dzieląc się od niej, — źe kochać można B oga pełną piersią nie schodząc ze świata, — bo w Jej przekonaniu mąż i B óg to są dwaj P a n y którym się razem słu żyć nie zd o ła ,—

ludzkość i człow iek nie jedno. W olność jej, a nawet powinność, ścieśnione nad miarę, czy ­ nią z niej istotę podrzędną nie mającą w ła ­ snego polotu, — a jej cnota chociaż od pobłą­ dzenia ciężkiem i odgrodzona k a r y , nie jest przecież c z y s t ą ,— bo w ięcej wym uszona ni- źli samodzielna, więcej nakazowa niż szczera, więcej dziełem jest opinji cudzej niż własnej ochoty; gdzie zaś przypadek dozwala jej czy to swobody czy to panowania, tam ją ogarnia zaw rót praw dziw y: tam postępuje jak b y niedo- rosłe dziecię które pozbawione przyzw oite­ go dozoru na różne puszcza się szaleństwa. C za s y późniejsze, mniej należące do dzie­ jó w jak do obecności, pod względem ukształ- cenia kobiet w ażne u czyn iły p o stę p y ,— j nz spostrzeżono się że z nich nie tylko żony, lecz i M atki dzielne być m o g ą ,— Prz Yczy~ niono im wiele św iatła, przyznano wiele ko­ r z y ś c i , — zaczęto nawet mówić o jakiemś dziwacznem i potwornem usamowolnieniu, — ale duszę niewieścią pod pewnym w z g lę ­ dem nieprzestano w nie&łusznem u trzym y­

60

wać dzieciństwie, — rozdzielając dla jej u ży­ tku prawdziwość od praw dy, cząstkę od

całości, a nawet utrzym ując, — jak nie­

gdyś strażnicy pogańskich kościołów — źe dla niepoświęconych oczu zasłona spuszczoną zo­ stać powinna.

K a rę za to przestąpienie powszechnego p ra w a, powołującego ludzkość całą do po­ znania praw dy, poniosło życie domowe, po­

niosła cyw ilizacya, ■— i jeszcze oboje pono­

s z ą ; kobieta ani dla społeczności ani dla domu nie je st tern czem być powinna, — jej zasady chwieją się m iędzy własnem prze­ konaniem a publiczną opiniją, — m iędzy ta- jemnem przeczuciem a wpojoną nauką — m iędzy urojeniem i rzeczyw istością, prawdą i m arzen iem ;— jej postępowanie jest rodza­ jem układu czyli kompromissu m iędzy ż y ­ czeniem a koniecznością — zb yw a tam na stałości, na sprężystości, na tern w szystkiem co tylko gruntowne poznanie prawdy i opar­ cie się na niezachwianej postawie udzielić potrafi.— T e g o w szystkiego zas od ciebie w y ­

magać będę, M aryniu, — bo ci podaję pra­

wdę w jej cało ści,— a p u n k t e m oparcia tw e­

go powinien być B óg.

W ielkim i nader szkodliwym b ł ę d e m jest

ta m yśl w nie jednej dzisiaj gnieżdżąca się głow ie, jakoby kobiety materyalnie usamo-

wolnione być m iały. U s a m o w o l n i e n i e

czyli żądanie onego, jest przyznaniem istnie­ jącej niewoli, jest skargą na ucisk, — a w szak ­ że wielu rozumie że kobiety ograniczyć by

t r z e b a , bo nadto mają wolności. Jedni i drudzy się mylą.

Położen ie m ateryalne kobiety, jako zu ­ pełnie zgodne z jej n atu rą, powinno i musi zostać tem czem dotąd było; — położenie jej moralne nie od układów, nie od praw i usta­ nowień , ale od niej samej zależy, — a jako takie przez nią samą tylko pogorszonem lub

też polepszonem być może. C ała tajemnica

jej przyszłego bytu leży w jej umyśle, w jej przekonaniu i usposobieniu,— tam też tylko szukać można p rzy czy n , stających na jej

wodów nadużycia dozwolonej sobie swobody, którego się czasem dopuszcza.

« N ie dobrze człow iekow i być sam ym ,» — powiedział B ó g po stworzeniu m ężczy­ z n y ,— s tw o rz y ł w ięc jeszcze kobietę, i za to w arzyszkę mu ją p rzezn aczył; — stwo- r z y ł ją podobną nie zaś podlejszą, odmien- nemi przyozdobił darami, — bo w Jego myśli oboje odtąd jedną mieli być cało ścią,---w z a ­ jemnie służąc sobie różnicą swych zalet. T a k w ięc m ęzczyzna i kobieta stw orzeni są dla siebie, i mają każde w sobie te w ła ­ śnie zdolności, które ich połączeniu najlepszą zgodnoćć u tw o rzą ; — stw orzeni są względnie siebie, bo w ich utw orze w zgląd był mia- n y na p rz y s z ły zw iązek który mieli wspól­ nie zaw ierać; — przeznaczeni są ży ć z sobą jako dwie po ło w y jednej całości, — ale nie masz konieczności aby byli razem, tak ja k nie masz konieczności aby pieśń jedną dwa gło sy śp ie w ały, choć na dwa g ł o s y ' być może

ona daleko piękniejszą. Bo też dwa gło sy

W rozstroju dziwnie rażą u szy, — bo też dwa

6-2