pozostaáe teksty przeá. R. PiĊtka MIC, J. S. Gajek MIC, oprac. schematów muzycznych J. Krajewski MIC].
1981
Akatyst ku czci Bogurodzicy. StaroĪytny liturgiczny hymn maryjny z dodatkiem oficjów towarzyszących, oprac. J. S. Gajek MIC, b.m.w. 1981 [Hymn przeá. M. Bednarz SJ,
pozo-staáe teksty przeá. R. PiĊtka MIC, J. S. Gajek MIC, oprac. schematów muzycznych J. Kra-jewski MIC], wydanie skrócone.
2005
Boska liturgia Ğw. Jana Záotoustego, wydanie dwujĊzyczne (wersja z transkrypcją
polską tekstu sáowiaĔskiego), przeká. R. PiĊtka, Kostomáoty 2005.
2007
Menologion.ĩyciorysy ĞwiĊtych opracowaá i teksty liturgiczne przetáumaczyá na jĊzyk
polski o. R. PiĊtka MIC, Kostomáoty–Warszawa 2007.
2008
Akatyst ku czci ĞwiĊtych Cyryla i Metodego [táum. i oprac. R. PiĊtka], Lublin 2008.
Ⱥɧɞɪɟɣ ɇ ɟ ɦ ɡ ɟ ɪ, «Ʉpɚɫɧɨɟ Ʉɨɥɟɫɨ» Ⱥɥɟɤɫɚɧɞɪɚ ɋɨɥɠɟɧɢɰɵɧɚ.
Ɉɩɵɬ ɩɪɨɱɬɟɧɢɹ, Ɇɨɫɤɜɚ: wyd. „ȼɪɟɦɹ”, 2010, ss. 368.
Andriej Nemzer – obecnie jeden z najbardziej aktywnych i cenionych krytyków literatury rosyjskiej, a takĪe wykáadowca akademicki – jest od wielu lat takĪe wiernym czytelnikiem i komentatorem twórczoĞci Aleksandra SoáĪenicyna. Autor piĊciu zbiorów artykuáów o wspóáczesnym Īyciu literackim Rosji z serii Dziennik czytelnika i staáy obserwator bieĪącego procesu literackiego, zamieszczający swoje teksty w najbardziej poczytnych i szanowanych pismach literackich, ale takĪe w prasie codziennej, jest znany z wyrafinowanego jĊzyka, ostroĞci sądów i zapaáu polemicznego. Wszystkie te cechy niezwykáego stylu krytyka odzwierciedla recenzowana tu ksiąĪka, wydana w 2010 roku nakáadem wydawnictwa „ȼɪɟɦɹ” w serii Dialog, Czerwone Koáo Aleksandra SoáĪenicyna.
Próba odczytania. Zebrane w niej prace rosyjskiego literaturoznawcy i krytyka stanowią
kompleksowe wyjaĞnienie poglądów autora na obszerny SoáĪenicynowski cykl, ale mogą byü takĪe pojmowane jako odrĊbne szkice poĞwiĊcone poszczególnym czĊĞciom
Czerwo-nego Koáa.
NaleĪy zwróciü uwagĊ, Īe równolegle do publikacji recenzowanej ksiąĪki ukazaáy siĊ równieĪ kolejne wydania Czerwonego Koáa w trzydziestotomowej edycji dzieá SoáĪeni-cyna, opatrzone posáowiami autorstwa tego samego krytyka. Teksty zamieszczone na koĔcu poszczególnych czĊĞci epopei w owym wydaniu noszą tytuáy ĞciĞle związane z nazwami rozdziaáów recenzowanej tu ksiąĪki, na przykáad: Ɉɧɚ ɭɠɟ ɩɪɢɲɥɚ. Ɂɚɦɟɬɤɢ
ɨɛ «Ⱥɜɝɭɫɬɟ ɑɟɬɵɪɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», Ɂɟɦɧɨɣ ɭɞɟɥ. Ɂɚɦɟɬɤɢ ɨɛ «Ɉɤɬɹɛɪɟ ɒɟɫɬ-ɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», Ɍɨɪɠɟɫɬɜɨ ɫɨɛɥɚɡɧɚ. Ɂɚɦɟɬɤɢ ɨɛ «Ɇɚɪɬɟ ɋɟɦɒɟɫɬ-ɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», ɂ ɫɜɟɬ ɜɨ ɬɶɦɟ ɫɜɟɬɢɬ. Ɂɚɦɟɬɤɢ ɨɛ «Ⱥɩɪɟɥɟ ɋɟɦɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», zaĞ rozdziaáy w recenzowanej
ksiąĪce zatytuáowane są: Ɉɧɚ ɭɠɟ ɩɪɢɲɥɚ: «Ⱥɜɝɭɫɬ ɑɟɬɵɪɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», Ɂɟɦɧɨɣ ɭɞɟɥ:
«Ɉɤɬɹɛɪɶ ɒɟɫɬɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», Ɍɨɪɠɟɫɬɜɨ ɫɨɛɥɚɡɧɚ: «Ɇɚɪɬ ɋɟɦɧɚɞɰɚɬɨɝɨ», ɂ ɫɜɟɬ ɜɨ ɬɶɦɟ ɫɜɟɬɢɬ: «Ⱥɩɪɟɥɶ ɋɟɦɧɚɞɰɚɬɨɝɨ». ZauwaĪalny jest tu schemat polegający na
tym, Īe posáowie jest okreĞlone jako „uwagi do”, a jego wersja ksiąĪkowa stanowi jakby caáoĞciowe táumaczenie znaczenia danej powieĞci. W rzeczy samej teksty zamieszczone w publikacji «Ʉɪɚɫɧɨɟ Ʉɨɥɟɫɨ» Ⱥɥɟɤɫɚɧɞɪɚ ɋɨɥɠɟɧɢɰɵɧɚ. Ɉɩɵɬ ɩɪɨɱɬɟɧɢɹ są nieco
obszerniejsze, bogatsze w róĪnorakie dygresje i bardziej nasycone przypisami niĪ ich wskazane odpowiedniki, przy zachowaniu wczeĞniej wyraĪonych wniosków i ocen. Przedstawiona tu ksiąĪka prócz wymienionych rozdziaáów zawiera równieĪ czĊĞü wpro-wadzającą Ɉɬ ɚɜɬɨɪɚ i podsumowującą rozwaĪania, zatytuáowaną Ⱦɪɭɝɚɹ ɢɫɬɨɪɢɹ:
«ɇɚ ɨɛɪɵɜɟ ɩɨɜɟɫɬɜɨɜɚɧɢɹ. Ʉɨɧɫɩɟɤɬ ɧɟɧɚɩɢɫɚɧɧɵɯ ɍɡɥɨɜ» – odpowiadającą niemal in extenso koĔcowemu fragmentowi posáowia do powieĞci KwiecieĔ Siedemnastego –
oraz zestawienie bibliograficzne dotyczące Czerwonego Koáa.
Warto zwróciü uwagĊ na zamysá ksiąĪki, która jest, jak informuje podtytuá, specy-ficzną odmianą wypowiedzi metaliterackiej – próbą lub doĞwiadczeniem odczytania. Autor zresztą zastrzega w przedmowie, Īe proponowane przez niego rozwaĪania nie odpowiadają przyjĊtym sposobom analizy, interpretacji lub krytyki literackiej. Model obcowania z tekstem literackim, który stosuje tu Nemzer, jest bowiem najbliĪszy uwaĪ-nemu czytaniu oznaczającemu odczytywanie z tekstu zamysáu pisarza, snucie ciągów re-fleksji na zaprezentowany przez autora temat, werbalizacjĊ skojarzeĔ historycznych, odszukiwanie analogii kulturowych i ukrytych cytatów. Autor w tej czĊĞci pracy infor-muje, Īe poza zasiĊgiem jego zainteresowania znajdują siĊ tak skądinąd waĪne kwestie, jak sposób wykorzystania przez SoáĪenicyna Ĩródeá archiwalnych, strategie narracyjne, kompozycja, system symboliczny czy badania niezwykáego, przysparzającego wielu trud-noĞci odbiorcom, jĊzyka pisarza. W ocenie Nemzera analiza wyĪej wymienionych ka-tegorii, bĊdących zwykle obiektem zainteresowania profesjonalnych literaturoznawców, wymagaáaby znacznego zobiektywizowania jĊzyka, a przekazana w dzieáach SoáĪenicyna wizja historii jest ĞciĞle subiektywna, stąd intencją krytyka staáo siĊ naáadowanie emo-cjonalne takĪe ksiąĪki o Czerwonym Kole. Tak oto proponowany przez Nemzera sposób czytania w jakimĞ sensie odpowiada zamysáowi autora epopei i podkreĞla niezwykáoĞü
opus vitae SoáĪenicyna. Nie oznacza to, Īe Nemzerowskie podejĞcie jest wolne od
kon-tekstu literaturoznawczego – przeciwnie – tekst jest urozmaicony ogromną iloĞcią remi-niscencji i ekskursów historycznych oraz skojarzeĔ literackich. Autor nie wchodzi bowiem tutaj w rolĊ przypadkowego czytelnika, lecz pozostaje znawcą literatury rosyj-skiej róĪnych okresów, wyjątkowym przewodnikiem pomagającym odnajdywaü prze-mieszane elementy struktury dzieáa literackiego, rozszyfrowywaü symbole, interpretowaü istotĊ SoáĪenicynowskiej wizji historii. Celem krytyka jest tu powolne wchodzenie w coraz obszerniejsze krĊgi, tematy znaczeniowe Czerwonego Koáa, którego „podstawy Ğwiatopoglądowe, poetyka, immanentne związki z tradycją kulturową, uniwersum Soá-Īenicynowskiego kosmosu i losem autora powinny byü odkrywane stopniowo”.
W swojej pracy Nemzer dąĪy do usystematyzowania i sproblematyzowania przytáa-czającego rozmiarami dzieáa SoáĪenicyna. Z tego wzglĊdu krytyk koncentruje siĊ na
znalezieniu dominanty tematycznej, konstrukcyjnej lub problemowej kaĪdej z omawia-nych czĊĞci Czerwonego Koáa. SierpieĔ Czternastego, przedstawiony w rozdziale pierwszym, jest wiĊc pojmowany jako swego rodzaju zaczyn, wprowadzenie w Ğwiat SoáĪenicyna, przygotowanie do unikalnego kontaktu z historią Rosji. Wedáug Nemzera pisarzowi udaáo siĊ w naleĪytej proporcji przedstawiü dwa sprzeczne sposoby pojmo-wania dziejów: jako niepojĊtego chaosu i jako teleologicznego procesu, które zestawione razem ujawniają zdecydowany sprzeciw autora Archipelagu Guáag wobec wszelkiej entropii, bĊdący istotą jego Ğwiatopoglądu i twórczoĞci. Mimo Īe w Sierpniu moĪna znaleĨü odwoáania do idei irracjonalnoĞci historii, znajdują siĊ tam takĪe niezwykle silne dowody na istnienie wyĪszej zasady porządkującej niepowiązane z pozoru wydarzenia. Dlatego teĪ w opinii krytyka w Sierpniu Czternastego, przy caáym skomplikowaniu warstwy fabularnej i kompozycyjnej, nie ma miejsca na przypadkowoĞü. Autor Dziennika
czytelnika zwraca wiĊc uwagĊ na te momenty, które pozwalają dostrzec ukrytą logikĊ
SoáĪenicynowskiego dzieáa, a wiĊc na przykáad wątki przepowiedni i proroczych snów, które są bardzo wyeksponowane w ukazanym przez pisarza Ğwiecie, mimo Īe pojawiają siĊ tu niezbyt czĊsto. RozwiniĊciem owego motywu prowidencjalnego są takĪe wystĊpu-jące w kluczowych momentach utworu obrazy gór i gwiazd, akcentujące wertykalnoĞü spojrzenia, a wiĊc wprowadzające wymiar transcendencji. Temu samemu celowi, ujaw-nieniu ukrytej logiki historii, podporządkowane są takĪe specyficzne chwyty montaĪowe, ukazujące powtarzające siĊ motywy w kolaĪowych – zdawaü by siĊ mogáo – oderwanych fragmentach dzieáa. W tym kontekĞcie niezwykáą rolĊ zyskuje tytuáowy motyw czer-wonego koáa, które pojawia siĊ w Sierpniu Czternastego trzykrotnie. WielopoziomowoĞü i amplifikacja motywów zyskujących znaczenie symboli skáania Nemzera do analizowa-nia losów poszczególnych postaci oraz okreĞlonych wydarzeĔ historycznych pod kątem wypeániania lub przeciwstawiania siĊ sile przeznaczenia. W tym kluczu przeanalizowane zostaáy postaci Worotyncewa, Samsonowa, Mikoáaja II oraz Stoáypina. WieloĞü i róĪno-rodnoĞü bohaterów, dąĪenie do traktowania kaĪdego z nich indywidualnie oraz niedo-okreĞlenie pozycji protagonisty jest interpretowane jako rozwiniĊcie metody twórczej Toástoja, przejawiającej siĊ w utworze Wojna i pokój – wzorcu rosyjskiej powieĞci histo-rycznej. Nemzer dochodzi do wniosku, Īe w Sierpniu Czternastego, w przedstawionych tu postaciach, w splocie ukazanych epizodów ujawnia siĊ myĞl SoáĪenicyna, wyraĪona do-piero w nastĊpnym tomie Czerwonego Koáa, Īe rewolucja rosyjska zaczĊáa siĊ faktycznie w momencie przystąpienia Rosji do I wojny Ğwiatowej.
W rozdziale drugim poĞwiĊconym PaĨdziernikowi Szesnastego Nemzer koncentruje siĊ na tych motywach, które wedáug jego opinii moĪna nazwaü typowo powieĞciowymi, dotyczącymi kolizji miáosnych i doĞwiadczeĔ Īycia rodzinnego. Krytyk jest bowiem zdania, Īe wáaĞnie Īycie uczuciowe bohaterów jest dominantą tematyczną omawianej przez niego czĊĞci Czerwonego Koáa. DziĊki owej dominancie pisarzowi udaje siĊ odzwierciedliü niezwykle trudny do uchwycenia problem Ğcierania siĊ wielkiej i maáej historii, Īycia prywatnego i dziejów kraju. Przedstawienie tej kwestii byáo moĪliwe w PaĨdzierniku, gdyĪ wtedy, jak to byáo skonstatowane wczeĞniej, rewolucja juĪ przyszáa,
lecz jeszcze nie pokazaáa swego najokrutniejszego oblicza i nie ujawniáa swej przeraĪającej siáy. ProblematykĊ tej czĊĞci „narracji w odcinkach czasowych” rosyjski krytyk porównuje z kwestiami poruszonymi w Annie Kareninie Lwa Toástoja, ale w toku swoistej analizy pojawiają siĊ takĪe odwoáania do Cichego Donu Michaiáa Szoáochowa.
Na skojarzenie to zresztą naprowadza uwaĪnego czytelnika sam SoáĪenicyn, umieszczając wĞród swoich bohaterów inĪyniera Kowyniowa, którego postaü podwójnie odnosi siĊ do ustalonego przez Nemzera lajtmotywu. Kowyniow, po pierwsze, opowiada bowiem swoje miáosne perypetie, czym odzwierciedla problem obojĊtnoĞci caáych grup spoáecznych wzglĊdem spraw paĔstwowych, przy jednoczesnym wyolbrzymieniu problemów miáosnych. Po drugie, inĪynier ujawnia spotkanemu w pociągu oficerowi, Īe jest autorem wyjątkowego poematu, w którym, mimo zmienionej kwalifikacji gatunkowej, obeznany czytelnik bez trudu moĪe rozpoznaü Cichy Don – dzieáo ukazujące wáaĞnie nieustanną potrzebĊ wybierania miĊdzy szczĊĞciem osobistym a dobrem kraju. W omawianym rozdziale Nemzer szczegóáowo analizuje historie romansów, konfliktów rodzinnych, miáosnych przygód i rozstaĔ poszczególnych bohaterów PaĨdziernika Szesnastego, które udowadniają tezĊ wypowiedzianą przez jedną z niezwykle waĪnych postaci caáego cyklu, gwiaĨdziarza Warsonofjewa, mającego wiedzĊ o przyszáych wydarzeniach i wypo-wiadającego zwykle sentencje o znaczeniu uniwersalnym, Īe „mimo wszystko ludzie nie mogą bez historii miáosnych”. Autor recenzowanej pracy dostrzega równieĪ zaleĪnoĞü miĊdzy wydarzeniami przedstawionymi przez SoáĪenicyna i doĞwiadczeniami osobistymi ukazanych bohaterów, zauwaĪając, Īe katastroficznoĞü wydarzeĔ historycznych nakáada piĊtno na osobowoĞü bohaterów, a co za tym idzie, takĪe na ich Īycie rodzinne i miáosne.
W odróĪnieniu od PaĨdziernika Szesnastego, Marzec Siedemnastego, któremu poĞwiĊ-cony jest kolejny rozdziaá, przedstawia kompleks problemów wagi ogólnonarodowej. ChociaĪ SoáĪenicyn ukazuje znów losy oddzielnych bohaterów, nowych lub juĪ znanych, i znów wiele uwagi poĞwiĊca przybliĪeniu ich indywidualnych przeĪyü, to jednak w tym przypadku sposób prezentacji wskazuje na dominującą rolĊ problemu rewolucji. Nemzer stwierdza paradoksalnie, Īe jednostajnoĞü przedstawionego Īycia bohaterów, równowaĪ-noĞü ról poszczególnych postaci w utworze, brak jednostki wybitnie koncentrującej na so-bie uwagĊ narratora wzmaga odczucie, Īe rewolucja nabraáa rozpĊdu, gdyĪ tylko rady-kalna zmiana sposobu Īycia bohaterów, tylko zjednoczenie siá i podporządkowanie siĊ woli genialnego przywódcy umoĪliwiáoby zatrzymanie niszczącego historycznego Īywio-áu. Krytyk podkreĞla przy tym, Īe spowolnienie akcji i drobiazgowe opisywanie codzien-noĞci poszczególnych bohaterów, obciąĪanie fabuáy wieloma wątkami i epizodami bez jasno zarysowanej dominanty tematycznej to czĊĞü chwytu artystycznego SoáĪenicyna, który pragnie w ten sposób pokazaü, jak Rosjanie zlekcewaĪyli newralgiczny moment w historii ich kraju, nie dostrzegając, kiedy ustalony porządek Īycia ulegaá powolnemu rozkáadowi. To zamierzenie artystyczne, wedáug Nemzera, odzwierciedla równieĪ kompo-zycja utworu, w której kolejne rozdziaáy nie są kontynuacją poprzednich, a fabuáa nie tworzy rozpoznawalnego ciągu przyczynowo skutkowego, lecz przypomina mozaikĊ róĪ-nych bardziej lub mniej powiązanych wątków. Autor analizuje takĪe dynamikĊ uka-zywania czasu historycznego przez SoáĪenicyna, ustalając, jaka iloĞü rozdziaáów przypada na okreĞlony moment historyczny i dochodzi do wniosku, Īe najwiĊkszą uwagĊ SoáĪeni-cyn przywiązuje do dnia 27 lutego 1917 r., który zostaá przedstawiony w Marcu
Siedem-nastego wyjątkowo drobiazgowo – w stu rozdziaáach. Zaznacza on, Īe po tej dacie
za-trzymanie bezwzglĊdnego koáa rewolucji byáo juĪ niemoĪliwe, chociaĪ badania stu mar-cowych rozdziaáów nie pozwalają ustaliü jakiegoĞ wyjątkowego wydarzenia, które prze-sądziáoby o zwyciĊstwie rewolucji. Wedáug SoáĪenicyna bowiem takiego wydarzenia nie byáo, a raczej byáo nim równoczesne zaistnienie caáego kompleksu wypadków, które staáy
siĊ wáaĞnie przedmiotem uwaĪnego zainteresowania pisarza. DoĞü istotny jest tu fakt, Īe dzieĔ 2 marca, kiedy to Mikoáaj II podpisaá akt zrzeczenia siĊ tronu rosyjskiego, zostaá przedstawiony w czterdziestu rozdziaáach i Nemzer nazywa go „najkrótszym dniem poĞród dáugich”. Wedáug krytyka Marzec Siedemnastego to ksiąĪka o odwecie rozumia-nym bardzo szeroko: jako zemsta cháopstwa na bogatych wáaĞcicielach ziemskich, zemsta Īoánierzy na elitach wojskowych, zemsta ludu na reszcie spoáeczeĔstwa za wszelkie dotykające go nieszczĊĞcia. Jednak SoáĪenicyn pokazuje jednoczeĞnie, Īe rewolucja nie rozwiązaáa Īadnego z problemów, które byáy jej poĞrednią przyczyną, lecz jedynie zaogniáa je jeszcze mocniej.
Ostatnia czĊĞü epopei SoáĪenicyna KwiecieĔ Siedemnastego staáa siĊ obiektem rozwa-ĪaĔ Nemzera w rozdziale czwartym omawianej pracy: ɂ ɫɜɟɬ ɜɨ ɬɶɦɟ ɫɜɟɬɢɬ: «Ⱥɩɪɟɥɶ
ɋɟɦɧɚɞɰɚɬɨɝɨ». Krytyk zauwaĪa, Īe dystans chronologiczny pomiĊdzy wydarzeniami
przedstawionymi w Marcu i Kwietniu jest prawie niezauwaĪalny, jednak SoáĪenicyn mocno zaakcentowaá róĪnice pomiĊdzy tymi dwoma okresami w historii rewolucji rosyj-skiej w warstwie kompozycji i fabuáy. Wedáug Nemzera warto zwróciü uwagĊ na fakt, Īe w powieĞci SoáĪenicyna zatarciu ulegają wydarzenia, które uwaĪane byáy przez socjali-stycznych historyków za kluczowe, na przykáad sáynne tezy kwietniowe Lenina zostają rozproszone po róĪnych rozdziaáach powieĞci. Krytyk rosyjski akcentuje natomiast uwa-gĊ, jaką SoáĪenicyn przykáada do scharakteryzowania przywódców rewolucyjnych i po-staci czy ugrupowaĔ, które odznaczyáy siĊ w historii tego okresu. Nemzer podejmuje siĊ podsumowania owych charakterystyk, zestawienia ich w opozycyjne pary lub odzwier-ciedlające kontynuacjĊ ciągi. Znów pisarz ukazuje tu, Īe rewolucja nie zlikwidowaáa káopotów drĊczących RosjĊ, lecz zmieniáa sam kraj. W związku z tym pojawia siĊ w roz-myĞlaniach rosyjskiego krytyka kwestia faászu rewolucji, iluzorycznoĞci jej rozwiązaĔ, nierealnoĞci jej zaáoĪeĔ, ukazana symbolicznie na przykáad przez falsyfikacjĊ Wielka-nocy. Ten moment pobudza krytyka do bardzo ciekawego ujĊcia rewolucji w konwencji karnawaáowego „Ğwiata na opak”.
Znów Nemzer podkreĞla u SoáĪenicyna przekonanie o tajemniczym sensie procesu historycznego, który nie moĪe byü w peáni rozszyfrowany przez jednostkĊ, jednakĪe kaĪdy pojedynczy czáowiek odgrywa w owym procesie niebagatelną rolĊ, którą moĪe zrealizowaü tylko przez wykonywanie swoich obowiązków i wiernoĞü zasadom. Nie oczekiwanie na cud, którego pragną liczni bohaterowie Czerwonego Koáa, ale osobiste zaangaĪowanie kaĪdego czáowieka moĪe, wedáug odkrytej przez Nemzera myĞli SoáĪe-nicyna, wpáynąü na bieg procesu historycznego. Rosyjski krytyk w tym kontekĞcie zwraca uwagĊ na rolĊ pisarza, który jest w stanie siáą swego talentu odkrywaü zjawiska nie-zauwaĪalne dla innych. Jednym z takich twórców jest wáaĞnie SoáĪenicyn, który w swojej epopei Czerwone Koáo zawará równieĪ opowieĞü o procesie stawania siĊ pisarzem. Te
autotematyczne wątki rozsiane po ogromnym dziele zostają równieĪ omówione przez rosyjskiego krytyka, który stawia Czerwone Koáo w rzĊdzie najwaĪniejszych pisarskich
autobiografii artystycznych XX wieku czy teĪ opowieĞci o losie pisarza. Rozdziaá ten Nemzer podsumowuje wáaĞnie w takim autobiograficznym kluczu, gdyĪ lektura Kwietnia
Siedemnastego skáania go do konstatacji, Īe wáaĞnie opisane w powieĞci przykáady
wiernoĞci wáasnym przekonaniom pozwoliáy na to, Īe wĞród pokolenia dzieci twórców rewolucji pojawiá siĊ wyjątkowy talent SoáĪenicyna.
RozwaĪania Nemzera zamyka rozdziaá poĞwiĊcony tym czĊĞciom dzieáa rosyjskiego noblisty, które nie zostaáy napisane, a istnieją tylko w formie zarysu, ujĊte w oddzielny zbiór zatytuáowany przez pisarza Konspekt nienapisanych wĊzáów. Krytyk rosyjski widzi w pojawieniu siĊ owego zestawienia planowanych czĊĞci Czerwonego Koáa naturalną konsekwencjĊ wybranej przez SoáĪenicyna metody twórczej. Wyznaczenie początku i koĔca okresu historycznego bĊdącego przedmiotem narracji historycznej jest bowiem zawsze naczelnym problemem pisarza-historyka. Z tymi kwestiami borykali siĊ naj-wybitniejsi rosyjscy pisarze – Puszkin, Dostojewski, Toástoj. SoáĪenicyn zaĞ postawiá sobie prócz tego niezwykle trudne zadanie ujĊcia historii jako trwającego aktualnie pro-cesu. Przy tak okreĞlonych zasadach organizacji utworu szczególnie waĪne byáo naĞwiet-lenie genezy pewnych idei i choüby pobieĪne przedstawienie wydarzeĔ póĨniejszych. Nemzer ostro przeciwstawia siĊ tu stwierdzeniom, Īe Czerwone Koáo jest dzieáem niedo-koĔczonym. Wedáug niego szczegóáowoĞü pewnych czĊĞci przy fragmentarycznoĞci i szkicowoĞci innych jest gáĊboko przemyĞlaną decyzją pisarza, powziĊtą jeszcze dáugo przed zakoĔczeniem pracy nad „narracją w odcinkach czasowych”. JednoczeĞnie rosyjski krytyk wskazuje w innych utworach SoáĪenicyna, takich jak opowiadania dwuczĊĞciowe, poemat DróĪka czy Dziennik R-17, elementy, które dopeániają fabuáĊ Czerwonego Koáa
i sprawiają, Īe dorobek twórczy pisarza, mimo róĪnorodnoĞci i fragmentarycznoĞci nie-których dzieá, stanowi harmonijną i nierozdzielną caáoĞü, w której wielki cykl powieĞ-ciowy peáni funkcjĊ spajającą i porządkującą.
Wytrawny krytyk dzielący siĊ w swojej ksiąĪce doĞwiadczeniem czytelniczym ocenia
Czerwone Koáo niezwykle wysoko, zaliczając je do najwybitniejszych dzieá literatury
ro-syjskiej, a Aleksandra SoáĪenicyna stawiając w szeregu najwiĊkszych rosyjskich pisarzy. Wybrana przez Nemzera formuáa pracy pozwala na zaprezentowanie zupeánie subiek-tywnych sądów na temat nie tylko samego dzieáa, ale i przedstawionych w nim w war-stwie tematycznej wydarzeĔ, ocenĊ trafnoĞci wywodów pisarza, a nawet konstruowanie historii alternatywnych, na przykáad na temat zawartoĞci nienapisanych powieĞci. Niety-powy ten zabieg jest doĞü dyskusyjny z punktu widzenia kryteriów naukowoĞci, lecz – jak siĊ wydaje – bardzo odpowiedni jako próba ukazania wyjątkowoĞci wielkiego cyklu SoáĪenicyna i moĪe stanowiü podstawĊ do dalszych dziaáaĔ badawczych. Z tego wzglĊdu omówioną pozycjĊ moĪna szczególnie poleciü literaturoznawcom zajmującym siĊ ro-syjską literaturą dwudziestowieczną, ale takĪe osobom zainteresowanym historią Rosji, poszukującym sposobów rozszyfrowania frapujących dziejów upadku Imperium Ro-syjskiego.
Monika Sidor Instytut Filologii SáowiaĔskiej KUL
