Państwo, gospodarka, społeczeństwo w integrującej się Europie TOM 3

(1)

K ra k o w sk a S zk o ła W yższa im. A n d rz eja F ry cz a M o d rz ew sk ieg o

PAŃSTWO, GOSPODARKA,

SPOŁECZEŃSTWO

W INTEGRUJĄCEJ SIĘ

EUROPIE

M ateriały konferen cyjne pod red. K lem ensa B udzow skiego

tom 3

(2)

Rada Wydawnicza: Klemens Budzowski, Andrzej Kapiszewski, Jacek Majchrowski, Zbigniew Maciąg

Opieka wydawnicza: Halina Baszak Jaroń

ISBN

83-919920-two Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2003

Żadna cząść tej publikaow iic tm>fC być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich.

Na zlecenie: Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Wydawca: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2003

Skład i łamanie: Antykwa

Druk i oprawa:

(3)

Spis treści

PRZEDMOWA, Klemens B udzow ski... 9 Wstęp, Bogusława B ednarczyk... 13 Magdalena Bałut, Ewolucja prawa anydumpingowego w USA . . . 15 Henryk Czubek, Analiza metod równoważenia bilansu handlowe

go w krajach Europy Środkowo-W schodniej... 33 Stanisław Dorobek, Centra logistyczne - szansa rozwoju Eurore

gionu Pomerania ... ... 51 A. C. Д ем ’янчук, I. M. Ц имбалю к, Дослідж ення динаміки мотивів професійної діяльності керівників рофтехосвіти у курсовому підвищенні кваліфікації . . . ... 75 М. Б. Євтух, Про науково-організаційні проблеми ступеневої професійної підготовки п ед а го гів... 87 Miklós Galó, Tasks o f the College o f Nyíregyháza Connected to

Joining the European Region o f Higher E d u c a tio n ... 95 Miklós Galó, Petrilla Gréta Kozma, Area Development Tasks fo r the

Subregions in the North-Eastern Region o f H u n g a r y ... 103 Roman Gurbiel, Koszty dezintegracji w świetle te o r ii ... 109 Edward Jakubowski, Polityka regionalna w aspekcie globalizacji 125 Leszek Korzeniowski, Spółka europejska jako czynnik integracji

gospodarczej... 133 Anna Kosiorowska, Paulina Kowalczyk, Pomoc Unii Europejskiej

w ramach programu P h a r e ... 151 Maria Kozanecka, Otwarcie gospodarek europejskich poddanych

transformacji na napływ bezpośrednich inwestycji zagranicz nych ... 179 Lidia Mesjasz, Czy integracja rynków finansowych doprowadzi do

polaryzacji reżimów kursow ych? ... 191 Andrzej Nowosad, Przekształcenia polityczne i gospodarcze w

obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej wobec proce sów integrującej się E u r o p y ... 205 Barbara Oliwkiewicz, Fundusze strukturalne - perspektywy pomo

(4)

6 Spis treści

Krzysztof Ostrzyniewski, Wpływ zagranicznych inwestycji bezpo średnich na dostosowanie polskiego sektora bankowego do standardów Unii E uropejskiej... 259 Ewa Oziewicz, Globalizacja i regionalizacja we współczesnej go

spodarce św ia to w ej... 281 Bożena Pera, Współzależności handlowe pomiędzy Stanami Zjed

noczonymi a krajami NAFTA ... 291 Magdalena Stratna, Polityka Edukacyjna Unii Europejskiej na przy

kładzie programu S o k r a te s ... 303 Kazimierz Starzyk, Procesy integracyjne w świetle rozwoju gospo

darczego regionu Azji Pacyfiku ... 317 Magdalena Ślusarczyk, Pomoc Unii Europejskiej w zakresie ochro

ny środowiska i transportu w ramach funduszu ISPA ... 337 Jowita Swierczyńska, Zakres pomocy Unii Europejskiej dla Polski w

ramach programu S a phard ... 365 Janusz Tomaszewski, Regionalne bezpieczeństwo ekonomiczne . . . 383 Gyorgy Venter,The Bologna Declaration and Teacher Training . . . 399 László Tamás Vizi, Die Rolle des Faches „Internationale

Beziehun-gen “ im ungarischen Hochschulwesen... 411 Galina Volchenkova, Технологія експертизи педагогічних інно

вацій в умовах інтеграції в міжнародний освітній простір 419 Elżbieta Zębala, Polskie standardy celne w procesie akcesji do Unii

Europejskiej ... 433 Noty o autorach ... 451

(5)

PAŃSTWO, GOSPODARKA,

SPOŁECZEŃSTWO

W INTEGRUJĄCEJ SIĘ

EUROPIE

III MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA KRAKOWSKIEJ SZKOŁY WYŻSZEJ

IM. ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO, K raków 1-3 czerw ca 2003

(6)

R A D Ę N A U K O W Ą III M IĘD Z Y N A R O D O W EJ K O N FE R E N C JI TW O RZY LI:

• Prof. KSW, dr hab. Zbigniew M aciąg - R ektor Krakowskiej Szkoły Wyższej im. A ndrzeja Frycza M odrzew skiego,

• Prof, dr hab. Jerzy M alec - P rorektor Krakowskiej Szkoły W yższej im. A ndrzeja Frycza M odrzew skiego,

• Prof, dr nauk ped. Anatolij D em iańczuk - R ektor M iędzy narodow ego U niw ersytetu w R ów nem , Ukraina,

• Prof. Sergiej Jerochin - R ektor W yższej Uczelni „N arodowa A kadem ia Z arządzania” w K ijow ie, Ukraina,

• D r M iklós G aló - V ice-R ektor N yíregyházi Fóiskola, Węgry, • Prof. Gyórgy Venter - R ektor N yíregyházi Fóiskola, W ęgry, • Prof. KSW, dr K lem ens B udzow ski - K anclerz Krakowskiej Szkoły W yższej im. A ndrzeja Frycza M odrzew skiego,

• Prof. KSW, dr hab. Bogusław a Bednarczyk - Dziekan Wydziału S tosunków M iędzynarodow ych K rakow skiej Szkoły W yższej im. A ndrzeja Frycza M odrzew skiego,

• Prof. KSW, dr hab. B arbara Stoczew ska - Dziekan W ydziału Praw a i A dm inistracji Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza M odrzew skiego,

• Prof. KSW, dr hab. Stanisław K ilian - D ziekan W ydziału Politologii i K om unikacji Społecznej Krakowskiej Szkoły Wyższej im. A ndrzeja Frycza M odrzew skiego,

• Prof. KSW, dr D ariusz Fatuła - Dziekan W ydziału Zarządzania i M arketingu Krakow skiej Szkoły W yższej im. Andrzeja Frycza M odrzewskiego,

• Prof. KSW , dr Z ofia S zarota - D ziekan W ydziału N auk o R odzinie K rakow skiej Szkoły W yższej im. A ndrzeja Frycza M odrzewskiego.

(7)

Przedm ow a

Rok 2003 je s t dla K rakow skiej S zkoły W yższej czasem szczególnym , zarów no ze wzglądu na 500 rocznicę urodzin A ndrzeja Frycza M odrzew skiego - patrona U czelni, ja k i na n o w ą siedzibę w ładz i rozpoczęcie budow y w łasnego cam pusu, a także z uw agi na now ą jakość procesów integracyjnych, zachodzących w Europie, które staw iają przed now oczesnym szkolnictw em w yższym nowe cele i wyzwania.

K reatyw ną form ą w spółpracy i w ym iany m yśli środow isk naukow ych, pozw alającą rów nież na w iększą spójność kształcenia, tak w ażną dla budowy jednej Europy, są m iędzynarodowe konferencje naukowe. Z racji sw ego charakteru um ożliw iają one nie tylko pre zentację poglądów różnych środow isk naukow ych, ale stanow ią również okazję do bezpośrednich kontaktów, często ow ocujących stałą współpracą.

Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza M odrzewskiego zorganizowała w dniach 1-3 czerw ca 2003 roku III M iędzynarodow ą Konferencję N aukow ą, w której udział w zięło ponad stu p racow ników naukow ych z różnych ośrodków akadem ickich z całej Polski oraz z W ęgier, Słowacji, Ukrainy, Serbii, Czech, A ustralii, RFN, Szwecji.

Obrady toczyły się w pięciu sekcjach: 1) sekcja Pi A - Praw o i A dm inistracja, 2) sekcja M iZ - M arketing i Z arządzanie, 3) sekcja SM - Stosunki M iędzynarodow e, 4) sekcja N oR - Nauki o Rodzinie,

5) sekcja PiKS - Politologia i K om unikacja Społeczna. Opublikowany w niniejszym tomie zbiór artykułów został przed stawiony w sekcji Stosunki M iędzynarodow e.

Prof. KSW, d r K lem ens B udzow ski

(8)

T H E A C A D EM IC B O A R D O F TH E 3rd INTERNATIONAL C O N F E R E N C E IN CLU D ED :

• P rofessor Z bigniew M aciąg, Ph.D. - R ector o f Andrzej Frycz M odrzew ski C racow College,

• P rofessor Jerzy M alec, Ph.D. - V ice-R ector o f Andrzej Frycz M odrzew ski Cracow College,

• P rofessor A natoliy D em iańczuk, Ph.D. (Pedagogics) - R ec to r o f the International U niversity in Rowne, Ukraine,

• Professor Sergiy Jerochin - R ector o f the “National Academ y o f M anagem ent” in Kiev, Ukraine,

• M iklós Galó, Ph.D. - V ice-R ector o f Nyíregyházi Foiskola, Hungary,

• P rofessor Gyorgy Venter - R ector o f N yíregyházi Foiskola, Hungary,

• Professor K lem ens B udzow ski, Ph.D. - C hancellor of Andrzej Frycz M odrzew ski Cracow C ollege,

• Professor Bogusława Bednarczyk, Ph.D. - Dean o f the Faculty o f International R elations at Andrzej Frycz M odrzewski Cracow College,

• Professor B arbara Stoczew ska, Ph.D. - Dean o f the Faculty o f Law and A dm inistration at Andrzej Frycz M odrzewski Cracow College,

• P rofessor Stanisław Kilian, Ph.D. - Dean o f the Faculty o f P olitical Science and Social C om m unication at Andrzej Frycz M odrzew ski C racow College,

• Professor D ariusz Fatuła, Ph.D. - Dean o f the Faculty o f M anagem ent and M arketing at A ndrzej Frycz M odrzew ski Cracow College,

• Professor Zofia Szarota, Ph.D. - Dean o f the Faculty of Family Studies at Andrzej Frycz M odrzew ski C racow College.

(9)

F o rew o rd

The year 2003 is a special tim e for Andrzej Frycz M odrzew ski Cracow College, not only because o f the 500,h birth anniversary of the college’s patron, its authorities m oving to new prem ises and the construction of the cam pus being under way, but also ow ing to the new quality o f in tegration p rocesses w hich are taking place in Europe, thanks to which the m odern higher education finds new objectives and faces new challenges.

International academ ic conferences are a creative form o f cooperation and exchange o f view s betw een intellectual circles. They allow a greater uniform ity o f education, which is o f crucial im portance to the form ation o f an integrated Europe. T heir nature enables not only the presentation o f view s o f various university circles, but also direct contacts, often resulting in long-term coopera tion.

On June 1-3, 2003, Andrzej Frycz Modrzewski Cracow College hosted the 3rd International A cadem ic C onference, the participants o f which were over one hundred university professors from different centres of higher education in Poland, Hungary, Slovakia, Ukraine, Serbia, the Czech R epublic, A ustralia, G erm any and Sweden.

The conference was divided into the follow ing sections: 1. Law and A dm inistration,

2. M anagem ent and M arketing, 3. International Relations, 4. Family Studies,

5. Political Science and Social C om m unication.

The collection o f papers published in this volum e was presented in sections International Relations.

P rofessor K lem ens B udzow ski, Ph.D.

(10)

WSTĘP

1 maja 2004 przyniesie radykalną zmianą sytuacji dotychczasowych kandydatów do Unii Europejskiej. Z roli aplikanta i petenta przekształcą się we współdecydenta. Już dziś z przyszłymi członkami konsultuje się większość kwestii wymagających strategicznych decyzji. Przez ostatnie dziesięć lat wy siłek polityczny i intelektualny był skierowany na uzyskanie członkostwa Unii, a w ostatnim okresie negocjacji - na osiągnięcie najlepszych według polityków i ekonomistów warunków akcesji. 1 ten etap mamy już za sobą. Pora zacząć patrzeć przed siebie, lecz niejako petent, ale kraj współodpowiedzial ny za dalsze funkcjonow anie i rozw ój pow iększonej U nii. Z tej perspektywy istotnajest analiza gospodarki europejskiej, z którąjuż dziś gospodarka państw kandydackich, także Polski, jest silnie powiązana. Wie dza na ten temat jest uboga i ograniczona do przeglądu bieżących wskaźni ków makroekonomicznych. Zarówno w ośrodkach rządowych, jak i pozarzą dowych dominuje podejście analizujące, co z konkretnego wydarzenia w innym kraju wynika dla gospodarki polskiej. Stanowczo nie wystarczy to do pełnienia odpowiedzialnej roli współdecydenta. Potrzebna jest pogłębio na wiedza na temat gospodarki europejskiej jako całości i poszczególnych krajów, a także najważniejszych partnerów handlowych i gospodarczych zjed noczonej Europy. Konieczne są pogłębione prace studialne dotyczące me chanizmów międzynarodowych, gdyż organy unijne będą się zajmować w najbliższych latach dalszym rozwojem europejskiego jednolitego Rynku, rywalizacją gospodarczą z USA i krajami azjatyckimi, liberalizacjąhandlu świa towego.

Nie można zapominać, iż Unia jest unikatowym tworem politycznym, że nie daje się ująć w tradycyjne ramy, gdzieś pomiędzy organizacją międzyna rodową a państwem federalnym. Unia nie jest państwem - bowiem państwa członkowskie zachowują daleko posuniętą odrębność, ale instytucyjna ar chitektura Unii skłania państwa do daleko posuniętej solidarności i harmoni zacji prawa i gospodarki. Osobliwą cechąUnii jest owo połączenie głębokiej integracji ekonomiczno-prawnej ze s ła b ą - na razie - integracją polityczną

(11)

14 Bogusława Bednarczyk

i społeczną. Dla niektórych jest to oznaką słabości Unii: ten dysonans ozna cza, że w polityce unijnej narasta „deficyt demokracji”. Mając na uwadze znaczenie i aktualność powyższej problematyki Krakowska Szkoła Wyższa im. A.F. Modrzewskiego zorganizowała w dniach 1-3 czerwca 2003 Między narodową Konferencję Naukową pt. „Państwo, gospodarka, społeczeństwo w integrującej się Europie”.

Obrady w Sekcji Stosunki Międzynarodowe toczyły się w dwóch głów nych nurtach: ekonomicznym i społeczno-edukacyjnym. Tematyka publiko wanych poniżej tekstów jest dość zróżnicowana. Wynika to z szerokiego wachlarza zainteresowań naukowych uczestników konferencji zatrudnionych lub współpracujących z Wydziałem Stosunków Międzynarodowych Kra kowskiej Szkoły Wyższej oraz z wielowątkowości tematu integracji europej skiej. Referaty koncentrowały się głównie wokół problematyki ważniejszych zagadnień dających obraz istoty mechanizmu działania i ekonomicznych skut ków funkcjonowania Unii Europejskiej. Z uwagą zostały potraktowane te kwestie, które mają zasadnicze znaczenie z punktu widzenia interesów Polski w przededniu uzyskania pełnoprawnego członkostwa. Debata poświęcona integracji gospodarczej koncentrowała się wokół takich haseł jak: fundusze strukturalne, integracja rynków finansowych, regionalne bezpieczeństwo eko nomiczne, dostosowywanie polskiego sektora bankowego do standardów Unii Europejskiej. Przedstawiona została także szersza płaszczyzna integracji ekonomicznej (m.in. otwarcie gospodarek europejskich poddanych transfor macji na napływ inwestycji zagranicznych czy globalizacja i regionalizacja we współczesnej gospodarce światowej). W części poświęconej szeroko ro zumianej polityce edukacyjnej Unii Europejskiej znalazły się prace dotyczące programów edukacyjnych Unii, Deklaracji Bolońskiej, oraz nowych metod kształcenia nauczycieli. Należy podkreślić, iż materiał konferencyjny może stać się kanwą rozwoju współpracy KSW z innymi ośrodkami krajowymi i zagranicznymi.

(12)

M agdalena Bałut

Ewolucja prawa antydumpingowego w USA

Dumping jako „dyskrym inacja cenow a pom iędzy rynkami naro dowym i” 1, jak o fenom en handlu m iędzynarodow ego je st przedm io tem legislacji określanej od początku X X wieku. Zjaw isko dum pingu, rozumiane jak o sprzedaż tow arów lub usług za granicę po cenach niższych od cen uzyskiw anych za nie (w analogicznych w arunkach) na rynku krajow ym lub niższych niż koszty w łasne produkcji ekspor tera, uznane zostało za nieuczciw ą m etodę konkurencji.2 Podział praktyk handlow ych na uczciw e i nieuczciw e je s t w przypadku dum pingu dość nieścisły, biorąc pod uw agę choćby konsum entów finalnych eksportow anych dóbr, którzy zainteresow ani są kupnem towarów po m ożliw ie najatrakcyjniejszych cenach. Zjaw isko to nie sie ze sobą jed n ak w ięcej zagrożeń niż korzyści, dlatego w celu ochrony produkcji krajow ej zdecydow ano się podjąć odpow iednie kroki.

W prow adzenie przepisów antydum pingow ych w ynikło z do świadczeń w ielu krajów, których przem ysł poniósł szkodę z pow odu importu zagranicznych dóbr po cenach niższych niż koszty produkcji. W śród krajów, które najw cześniej stw orzyły w łasne kodeksy an tydum pingow e znalazły się: K anada (1904)3, N ow a Zelandia (1905), Australia (1906) i Południow a A fryka (1914). Jednak praw dziw ym

1 Viner J., D umping: A Problem in International Trade, University o f Chicago Press, Chicago 1923, s. 138.

2 J. Eatwell, M. Newman, The N ew Pelgrawe. A D ictionary o f Economics, The Macmillan Press Ltd., London and Basinstoke 1987, s. 937.

3 Regulacje prawne Kanady dotyczące dumpingu posłużyły jako fundament legislacji antydumpingowej dla wielu krajów, które tworzyły swoje przepisy w póź niejszych latach.

(13)

16 Magdalena Bałut

pionierem i innow atorem w dziedzinie legislacji antydum pingowej stały się Stany Zjednoczone (1916).4

N a początku XX wieku głównym instrumentem kontroli importu były cła, nakładane w wielu przypadkach nie ze wzglądów ekono m icznych, ale raczej z pow odu nacisków politycznych. W Stanach Zjednoczonych, podobnie ja k w innych krajach, szkody czynione przez zagraniczne trusty, weszły do polityki handlowej jako argument popierający w prow adzenie w ysokich ceł importowych. Jednakże historia rozw oju antydum pingu w USA przedstaw ia się nieco od miennie. W Stanach Z jednoczonych m echanizm kontroli m onopoli stów i działalność antydum pingow a były ze sobą w ścisłym związku, m ianow icie w czesne regulacje antydum pingow e5 były rozszerze niem przepisów praw a antytrustow ego.6

O dkąd przepisy antydum pingow e rozwinęły się do tego stopnia, iż stały się instrum entem kontroli im portu, w yraźnie odeszły od przepisów antytrustow ych. Ich ew olucję m ożna przedstaw ić w na stępujący sposób7:

Akt Shermana z roku 1890 (The Sherman Antitrust Act o f 1890) A kt Sherm ana zakazuje, pod groźbą surowej kary, przeprow a dzania transakcji, zaw ierania kontraktów czy tworzenia jak ichk ol w iek pow iązań, które m ogłyby prow adzić do ograniczenia handlu w ew nętrznego czy zagranicznego, jego monopolizacji lub nawet pró by zm onopolizowania. Jednakże zastosowanie tej regulacji było mocno ograniczone przez decyzje Sądu N ajw yższego, który zakazyw ał eg zekw ow ania tego przepisu w stosunku do um ów handlowych zaw ie ranych w kraju eksportera zam iast w Stanach Zjednoczonych.

4 M. Finger, A ntydum ping: H ow it Works a nd Who Gets H urt, Studies in International Trade Policy, The University o f Michigan Press, Michigan 1993, s. 14-16.

5 Nie przewidywały one jednak restrykcji importowych, na które naciskali politycy.

6 M. Finger, Antydum ping: H ow it Works and Who Gets Hurt, op. cit., s. 18. 7 Ibidem, s. 18-20.

(14)

Ewolucja prawa antydum pingow ego w USA 17

Paragraf 73 Aktu Wilsona z roku 1894 ( Wilson Tariff Act o f 1894) Kongres Stanów Z jednoczonych w paragrafie 73 A ktu W ilsona postanow ił rozszerzyć zakres regulacji z 1890 roku, uznając k ażdą zm ow ę dotyczącą im portu prow adzącą do ograniczenia handlu czy też w zrostu cen tow arów im portow anych przez U SA , za działania bezpraw ne. Jak pisze Viner, do 1923 roku A kt ten został w yk orzy stany tylko raz w spraw ie Stow arzyszenie A m erykańskich B ank ie rów i Im porterów przeciw ko brazylijskiem u stanow i Sao Paulo w celu ograniczenia eksportu kawy, który spow odow ał w zrost cen tego towaru na rynku Stanów Zjednoczonych.

Prawo antydumpingowe z roku 1916

Ze w zględu na postaw y antyniem ieckie po I w ojnie św iatow ej, w bardzo krótkim czasie rozprzestrzenił się pogląd, jak o b y to nie m ieccy eksporterzy stosow ali praktyki dum pingu drapieżnego8. Z ro zum iałe stały się więc naciski na rew izję ceł. Stany Zjednoczone jednak odniosły się do proponow anej korekty nieco sceptycznie i za przykładem K anady nie podniosły staw ek celnych, ale skoncentro w ały się raczej na legislacji antydum pingow ej. Stosując się do zale ceń adm inistracji prezydenta W oodrowa W ilsona, K ongres U SA uznał za nielegalny im port tow arów po cenach niższych niż aktual na w artość rynkow a (actual m arket value) w kraju produkującym owe dobra, bądź też w kraju eksportującym , jeże li m iał on w zam ia rze w yrządzenie szkody, zniszczenie czy zapobieżenie pow stania nowej gałęzi przem ysłu w Stanach Z jednoczonych lub przy czyn iał by się on do ograniczenia konkurencji.9 Przepis ten w ciąż znajduje się w legislacji Stanów Z jednoczonych, choć ja k podaje John J. Bar- celo został on w ykorzystany jed y n ie w spraw ie firm y Zenith R adio

8 Jeden z rodzajów dumpingu mający na celu zm onopolizow anie rynku w kraju importera poprzez politykę niskich cen (w niektórych przypadkach niższych nawet niż koszty produkcji).

(15)

18 M agdalena Bałut

C orporation przeciw ko M atsushita Electrical Industry C om pany w 1970 roku. Proces ten został jednak um orzony z pow odu braku dow odów odnośnie do stosow ania praktyk dum pingow ych przez ja p o ń sk ą firm ę M atsushita.

Badania Komisji Ceł z 1919 roku

W 1919 roku K om isja Ceł (U.S. T ariff Commission) z własnej inicjatyw y przeprow adziła badania dotyczące konkurencji zagranicz nej działającej na rynku Stanów Zjednoczonych oraz przeanalizow a ła dośw iadczenia K anady odnośnie do przepisów antydum pingo wych. K om isja skontaktow ała się bezpośrednio z 562 przedsiębior stw am i krajow ym i. D odatkow o 13 stow arzyszeń producentów i han dlow ców rozprow adziło w śród sw oich członków ankietę, w której pytano, czy am erykańscy przedsiębiorcy mieli ju ż kiedyś do czynienia z nieuczciw ym i praktykam i w im porcie na rynek USA towarów po cenach niższych niż w artość rynkow a w kraju eksportera. Każde przedsiębiorstw o w Stanach Zjednoczonych, dla którego import ozna czał w zrost konkurencji, było infonnow ane o przebiegu dochodzenia i m iało m ożliw ość zgłaszania w łasnych spostrzeżeń.

W yniki przeprow adzonej ankiety przedstaw iono w tabeli l . 10 Z odpow iedzi nadesłanych przez ankietow ane przedsiębiorstwa w ynikało, że ponad połow a z nich spotkała się z nieuczciw ą konku ren cją zagraniczną. N ajczęściej, bo aż w 97 przypadkach, skargi dotyczyły ostrej konkurencji (np. eksportu po cenach nieosiągalnych dla rodzim ych producentów ). Na drugim m iejscu w śród nieuczci w ych praktyk handlow ych znalazł się dum ping, który został zgłoszo ny w 23 przypadkach.

D um ping został uznany za w ystarczający argum ent do podnie sienia opłat celnych, stąd też regulacje antydum pingow e były unikal nym instrum entem ochrony im portu m ającym u swych podstaw bar dzo niew yszukane, w ręcz prym ityw ne przesłanki zastosow ania.

10 M. Finger, Antydum ping: H ow it Works and Who Gets Hurt, op. cit., s. 19-20.

(16)

Ewolucja praw a antydum pingow ego w USA 19

Tabela 1. Wyniki ankiety Amerykańskiej Komisji Ceł przeprowadzonej w roku 1919 dotyczącej wykrycia dumpingu i innych nieuczciwych zagranicznych sposobów konkurencji.

Dane Liczba

ankietowane przedsiębiorstwa 562

otrzymane odpowiedzi: 281

brak nieuczciwej konkurencji zagranicznej 135

nieuczciwa konkurencja zagraniczna 146

• dumping 23

• ostra konkurencja 97

• groźby 1

• naruszenia znaku handlowego 5

• naruszenia odnośnie do patentu 1

• podrabianie produktów 7

• fałszywe etykietowanie 4

• niedoszacowanie w celu uniknięcia opłat celnych 8

Źródło: M. Finger, Antydum ping: H ow it Works and Who Gets Hurt, op.cit., s. 20.

Podobnie jak w K anadzie w 1904 roku, głos opow iadający się za w prow adzeniem działań antydum pingow ych, był głosem pospoli tej protekcji handlowej.

Prawo antydumpingowe z 1921 roku

Akt A ntydum pingow y z 1916 r. praktycznie nie zm niejszył nacisku na przejęcie praw a antydum pingow ego opartego na w zorze kanadyjskim . M im o że z badań, ja k ie przeprow adziła K om isja Ceł, jasno w ynikało, że w iększość skarg dotyczyła ostrej konkurencji, a nie praktyk dum pingow ych, zarekom endow ała ona w prow adzenie legislacji antydum pingow ej opartej n a przepisach północnego sąsia

(17)

da. K ongres przyjął to praw o w 192 lr. i od tam tej pory jest ono p odstaw ą przepisów antydum pingow ych Stanów Zjednoczonych.

Przepisy z roku 1921 upow ażniały Sekretarza Skarbu, którego departam ent obejm ow ał sw oim zasięgiem rów nież służby celne, do nakładania ceł antydum pingowych w przypadku subiektywnego uzna nia, iż przem ysł w jakikolw iek sposób poniósł lub m ógłby ponieść szkodę bądź też nastąpiłoby w strzym anie pow stania nowej gałęzi przem ysłu w w yniku im portu tow arów po cenach niższych niż ich w artość norm alna w kraju eksportera lub na innych rynkach ekspor tow ych. K ongres przydzielił kom petencje w oszacow aniu szkody K om isji H andlu M iędzynarodow ego - ITC (U.S. International Tra de C om m ission) - przekształconej Kom isji Ceł - i naciskał prezy denta, by ten przydzielił określenie dum pingu Departamentowi Hand lu (U.S. D ep a rtm en t o f Com m erce). M im o iż w niesiono w iele popraw ek natury technicznej, form a praw a antydum pingow ego po została w gruncie rzeczy niezm ieniona.

Przepisy antydum pingow e z 1921 r. pozostały w m ocy aż do 1980r. W 1980 r. U staw a o U m ow ach Handlow ych ( Trade Agre em ent A c t o f 1979) dodała kilka now ych paragrafów do przepisów dotyczących dum pingu, zaw artych w A kcie o Taryfach Handlowych (T a riff A ct) z 1930 r."

O becną podstaw ą praw ną dla przepisów antydumpingowych jest w ielokrotnie now elizow any VII R ozdział Aktu o Taryfach Handlo w ych z 1930r. W niesione popraw ki dotyczyły m iędzy innymi zasad postępow ania adm inistracyjnego i m ożliwie najściślejszego dostoso w ania praw a z 1930r. do P orozum ienia w Sprawie Antydum pingu i Subsydiow ania (A ntidum ping and Subsidies Agreem ents), zaw ar tego w ram ach negocjacji R undy Urugw ajskiej (U ruguay Round A greem ents A c t - URAA z 8 grudnia 1994г). D odatkow ą w ykład n ią p raw a są regulacje ITA (International Trade Adm inistration),

11 R. R. Ludwikowski, R egulacje handlu i biznesu międzynarodowego, tom I, H andel międzynarodowy, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1996, s. 189.

(18)

Tabela 2. Elementy wczesnego prawa Stanów Zjednoczonych regulujące nieuczciwy import w okresie 1890-1921

Regulacje Główne elementy

Akt Shermana, 1890 r.

• zmowa lub powiązania

• zahamowanie,monopolizacja, zamierzenie zmonopolizowa nia handlu zagranicznego lub międzystanowego

• ściśle określona ustawa odnośnie do postępowań karnych • grzywna, kara więzienia, trzyelementowa definicja szkody

Paragraf 73 Aktu Wilsona, 1894 r.

• zmowa lub powiązania w imporcie

• zamiar ograniczenia handlu, wzrost cen w Stanach Zjedno czonych

Akt

Antydumpin gowy z 1916 r.

• import poniżej aktualnej wartości rynkowej

• zamiar ograniczenia konkurencji lub spowodowania szkody przemysłowi USA

Akt

Antydumpin gowy z 1921 r.

• import poniżej uczciwej wartości • szkoda dla przemysłu USA

• kompetencje administracyjne Sekretarza Skarbu • specjalna opłata równa co do wartości różnicy pomiędzy

uczciwą wartością a ceną importową

Paragraf 316, Akt Fordney’a - McCumbera, rok 1922 *

• nieuczciwe sposoby importu i konkurencji

• skutki (zamierzenia) zniszczenia lub uczynienia poważnej szkody

• komisja celna dokonująca rewizji sądowych odnośnie do prawa antydumpingowego

• dodatkowe opłaty rekompensujące nieuczciwe metody postępowania

* Akt Fordney’a - M cCum bera gwarantował silną ochronę tworzących się gałęzi przemysłu (infant industries) tj. produkcji sztucznego jedwabiu, porcelany czy chemikaliów, a także zmodernizował ochronę pozostałych branż.

Źródło: M. Finger, Antydumping: How it Works and Who Gets Hurt, op. cit., s. 21.

(19)

która ja k o organ D epartam entu H andlu adm inistruje12 działalność antydum pingow ą i antysubsydiow ą.13

Postępow anie antydum pingow e m oże zostać wszczęte z w ła snej inicjatyw y 1A lub, co zdarza się najczęściej, na wniosek przem y słu krajow ego, który został dotknięty szkodą pow stałą w w yniku im portu towaru po cenach dum pingowych. Petycje składane są rów nocześnie w biurze ITA і 1TC (International Trade C om m ission).'4 W nioskodaw ca powinien oprzeć swoje podejrzenia na wiarygodnych i dostępnych inform acjach. Postępow anie m oże być w szczęte, jeśli złożony w niosek popierają producenci krajowi w ytw arzający nie m niej niż 25% całej krajowej produkcji tow aru podobnego. N astęp nym krokiem je st obliczenie ogólnej w ielkości produkcji krajowej, która je s t udziałem w szystkich producentów, bez wzglądu na to, czy opow iedzieli się oni za czy przeciw ko wnioskowi. Jeżeli wniosek jest popierany przez producentów w ytw arzających ponad 50% tej sumy, m oże zostać w szcząte postępow anie antydum pingow e.15

IA m a 20 dni (m aksym alnie 40 dni) na ocenienie wniosku i decyzję o w szczęciu postępow ania.16 W tej samej chwili, gdy IA stw ierdza (bądź nie) w ystąpienie dum pingu i określa jeg o rozmiar, 1TC przeprow adza dochodzenie,17 czy przem ysł USA dotknięty zo stał szkodą m aterialną, zagrożony je st jej w ystąpieniem , bądź czy im port po cenach dum pingow ych opóźnił pow stanie nowej gałęzi przem ysłu. ITA ma 140 dni na stw ierdzenie istnienia dum pingu, przy czym czas ten m oże ulec skróceniu do 100 bądź 80 dni, jeśli eksporter był ju ż w cześniej karany nałożeniem ceł antydum pingow ych.18

12 Administracją działań antydumpingowych zajmuje się dokładniej IT (Im p o rt Adm inistration) -jed n a z 4 jednostek ITA.

13 Im port Administration Antidum ping M anual, 1997 na stronie internetowej: http://ita.doc.gov z dn. 23.05.2003 r.

14 The Tariff A ct o f 1930\ 19 U.S.C 1673a-1673h. 15 Ibidem, 19 U.S.C 1673c(4)(A).

16 Ibidem, 19 U.S.C 1673c(l)(A,B).

17 Komisja powinna przeprowadzić badania w ciągu 45 dni od wpłynięcia wniosku, czas ten może zostać przedłużony do 25 dni od daty otrzymania od 1T noty o wszczęciu postępowania antydumpingowego.

(20)

Jeśli ocena w niosku przez IA i ITC da w ynik pozytyw ny (tzn. potw ierdzą istnienie dum pingu i w ystąpienie szkody), podejm uje się kolejne kroki postępowania. W przeciw nym w ypadku w niosek zosta je oddalony, postępow anie praw ne zakończone, a w nioskodaw ca

poinform ow any pisem nie o przyczynach takich ustaleń.

W trakcie postępow ań antydum pingow ych i rew izyjnych, IA wysyła odpow iednie kw estionariusze do zagranicznych producen tów, w których oczekuje spraw ozdania ze sprzedaży obejm ującego okres ostatnich 12 m iesięcy.19 Tak uzyskane inform acje poddaw ane są weryfikacji. Jeśli zainteresow ana strona nie w spółpracuje z orga nami antydum pingow ym i, nie w ykazuje specjalnego zaangażow ania w dostarczaniu potrzebnych inform acji lub dane te są niekom pletne, IA m oże oprzeć sw oje ustalenia na dostępnych jej inform acjach, które niekoniecznie p rzedstaw iają w korzystnym św ietle eksportera. Dlatego w jego interesie je st dostarczyć w szystkie m ożliw e dane, które są w stanie wesprzeć jeg o linię obrony.

Na podstaw ie zebranych inform acji IA dokonuje porów nania cen w im porcie i w artości norm alnej (norm al value) tow arów 20. Należy dopilnow ać, aby dobra były porów nyw ane odpow iednio do różnic w swoich cechach fizycznych i aby porów nanie to dokonyw a ne było na tym sam ym poziom ie handlu.

Jeżeli ustalenia w stępne stw ierdzą istnienie dum pingu, IA obli cza średni m argines dum pingu21 oraz zleca państw ow ym organom celnym pobranie depozytu, zabezpieczenia na towary, które przekro czyły granice USA lub opuściły skład celny. W ysokość depozytu rów na jest w artości należnego cła antydum pingow ego. O stateczna w ysokość cła będzie rów na złożonem u depozytow i, albo, jeśli zosta

19 Dla krajów o gospodarce nierynkowej okres ten wynosi 6 miesięcy. 20 Wartość normalna jest zazwyczaj ustalana na podstawie ceny należnej lub zapłaconej w zwykłym obrocie handlowym przez niezależnych nabywców na rynku krajowym.

21 Jeśli margines dumpingu wynosi mniej niż 2% ad valorem, oznacza to, że dumping jest nieznaczny, więc postępowanie zostaje umorzone.

(21)

nie w szczęte postępow anie rew izyjne22, cłu ustalonem u w trakcie tego postępow ania.

Postępow anie antydum pingow e m oże zostać zakończone we w cześniejszym term inie, jeśli eksporter w ciągu 6 m iesięcy od daty zaw ieszenia postępow ania zaprzestanie sprzedaży towarów po ce nach dum pingow ych na rynek Stanów Zjednoczonych albo podniesie ceny do poziomu, który wyelim inuje margines dumpingu. Postępowa nie m oże zostać zaw ieszone, gdy eksporter zgodzi się przyjąć poro zum ienie cenow e, które zniw elow ałoby szkodę w yrządzoną przem y słowi krajow em u. W ciągu 20 dni od daty zaw ieszenia postępowania zainteresow ane strony m ogą złożyć w niosek o rew izję tegoż zaw ie szenia. K om isja m a 75 dni na stw ierdzenie, czy nastąpiło napraw ie nie szkody przez porozum ienie cenow e zaw arte z eksporterem . Jeśli ustalenia te są negatyw ne, postępow anie zostaje wznowione.23

75 dni po ustaleniach w stępnych IA m oże ogłosić ustalenia ostateczne, przy czym term in ten m oże zostać przedłużony do 135 dni. K om isja pow inna przedstaw ić ustalenia ostateczne najpóźniej 120. dnia po ogłoszeniu pozytyw nych ustaleń wstępnych przez IA, bądź 45 dni po przedstaw ieniu przez IA pozytywnych ustaleń końco w ych.

Jeśli orzeczenie końcow e potwierdza wystąpienia dumpingu, IA pow inna dostarczyć w szystkie dostępne inform acje, z których korzy stała, aby ułatw ić prace Kom isji. Powinna ona także określić m ar gines dum pingu dla eksporterów , których dotyczyło postępow anie, oraz m argines dum pingu dla pozostałych, niewyróżnionych indywidu alnie w toku sprawy. D odatkow o IA ustanaw ia wysokość depozytu, zabezpieczenia celnego dla każdego towaru w prow adzanego na te

22 Postępowanie administracyjne wszczynane w celu stwierdzenia, czy po postępowaniu antydumpingowym rozmiar dumpingu uległ zmianie. Może ono być wszczynane każdego roku. W razie powiększenia się marginesu dumpingu organ celny refunduje tę kwotę z uprzednio złożonego depozytu lub ściąga dodatkową opłatę od eksportera. Nowa stawka cła, jak i depozyt gotówkowy może posłużyć przy kolejnych transakcjach importowych.

23 Przy czym postępowanie nie jest wszczynane od samego początku, ale od momentu otrzymania pozytywnych ustaleń wstępnych.

(22)

ren USA. Jeśli ustalenia końcow e obydw u organów polityki anty dumpingowej (IA oraz ITC) są pozytyw ne, IA nakłada cło antydum pingow e.24 Jeśli orzeczenia są negatyw ne, postępow anie zostaje zakończone.

Tabela 3. Przebieg postępowania antydumpingowego

Dzień Działanie Regulacja IA

0 dzień data wszczęcia

25 dzień ITC określa wstępnie szkodę brak

30 dzień wysłanie kwestionariuszy 351.301 (c)(2)(i) 37 dzień kwestionariusze powracają 351.301(c)(2)(iii) 70 dzień ustalenie realnej wartości

normalnej

351.301(d)(1)

140 dzień

(termin może zostać przedłużony)

wstępne ustalenia 351.205(b)(1)

215 dzień dodatkowe wyjaśnienia, 351.2206(e), 208(0(1), wnioski, dowody, prośby 210(e), 224(c)(2)(3), przesunięcia terminu ustaleń 301(b)(l)(c)(c)(3), ostatecznych 309(c)(d)(i), 310(c)(f) 215 dzień

(termin może zostać przedłużony)

ostateczne ustalenia 351.210

267 dzień nałożenie środka antydumpingowego

351.211(b)

* Kolejne dni liczą się w odniesieniu do dnia w szczęcia postępowania.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Import Administration Antidump ing Manual, 1997 na stronie internetowej: http://ita.doc.gov z dn. 23 maja 2003 r.

24 IA publikuje w Rejestrze Federalnym decyzje odnośnie do nałożenia cła antydumpingowego w ciągu 7 dni od opublikowania pozytyw nego orzeczenia końcowego przez ITC.

(23)

Tabela 4. Liczba postępowań zakończonych nałożeniem cła antydumpingowego w latach 07.1990 - 04.2003 według krajów Kraj 1 990 1 6 6 1 ₁992 ₁99 3 1 9 94 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 o o o CN 20 0 1 20 02 200 3 Suma Argentyna - - - 2 - - - 2 - - 4 Australia - - - 1 - - - 1 Bangladesz - - 1 - - - 1 Belgia - - - 1 - - - 1 - - - - 2 Białoruś - - - 1 - - 1 Brazylia 1 1 1 1 2 2 - - Kz)* - - 1 - 10 Chile - - - 2 - - - 1 - 3 Chiny 1 7 2 1 5 4 -4 ( I z f - 1 4 5 3 2 39 Czechy - - - 1 - - - 1 Filipiny - - - 1 - - 1 Finlandia - - - 1 - - - 1 Francja - - - 1 1 - - - 1 1 - 2 - 6 Hiszpania - - 1 - - - 1 - - 1 - - 4 Holandia - - - 1 - - 1 India - - - 2 1 - - - 1 1 1 2 - 9 Indonezja - - - 2 1 2 1 - 6 Japonia 2 2 - 1 1 2 1 - 1 2 5 2 - - 19 Kanada - - 1 1 - - - 1 - - 2 - 5 Kazachstan - - - 1 ł - 2 Korea Pd. i 1 2 2 - 1 - - 1 2 3 2 1 - 16

(24)

Łotwa - - - 1 - - 1 Malezja - - 1 - - - 1 - - 2 Meksyk 1 - 1 1 - 1 1 (z) - - 1 1 - 2 - 9 Mołdawia - - - 1 1 - 2 Niemcy I I - 2 - 1 - - - 1 - - 1 - 7 Norwegia - 1 - - - 1 Pd. Afryka - - - 1 (z) - 1 1 1 - 1 5 Polska - - - 1 - - - 1 - - 2 Portugalia - - - 1 - 1 Rosja - - 1 - - - - 1 (z) - 1 1 (z) - - 1 5 Rumunia - - - 1 - 1 - - - - 1 1 - - 4 Szwecja - - - 1 - - - - 1 - - - 2 Tajlandia - - 1 - - 2 - - - 1 - - 4 Tajwan - - 2 2 1 - - - 1 2 1 1 1 - 11 Trynidad i Tobago - - - 1 - 1 Turcja - - - 1 1 - - - 2 Ukraina - - - 1 (z) - - - 4 1 - 6 Wenezuela - - - 1 - 1 Węgry - - - 1 - 1 Wielka Brytania 1 1 - 1 - - - 1 - - 1 - 5 Włochy - - - - 1 1 1 - 1 2 1 1 1 - 9 SUMA 8 14 13 22 12 19 4 8 8 21 22 32 26 4 213

* Jedno postępowanie zostało zawieszone.

** Wszczęto 4 postępowania, z których 1 zostało zawieszone.

(25)

U stalenia i decyzje IA podlegają jurysdykcji dw óch sądów federalnych: Sądu H andlu M iędzynarodow ego Stanów Zjednoczo nych (U.S. C ourt o f International Trade) oraz Federalnego Sądu A pelacyjnego (the C ourt o f A ppeals f o r the Federal C ircuit)}5

O d 1990 do 2002 roku Stany Zjednoczone wszczęły 562 postę pow ania antydum pingow e, z których 209 zakończyło się nałożeniem cła antydum pingow ego na tow ary pochodzące z 43 krajów (tabela 4). W przew ażającej ilości były to kraje europejskie i azjatyckie.

W śród nich najw iększą ilością w ytoczonych postępow ań anty dum pingow ych odznaczają się przede w szystkim tygrysy azjatyckie: C hiny (39), Japonia (19), K orea Pd. (16) oraz Tajwan (11). Z araz za nim i, w raz z 10 postępow aniam i na koncie, uplasow ała się Brazylia. K rajom europejskim przew odziły W łochy (aż 9), Niem cy (7) oraz F rancja z U krainą (po 6). Tow ary po cenach dum pingow ych ekspor tow ali także najbliżsi sąsiedzi USA: Kanada (5) i M eksyk (9).

K raje, które najrzadziej były karane cłami antydum pingowym i to przede w szystkim kraje skandynaw skie, Holandia, Portugalia, Czechy, W ęgry, B iałoruś, Łotw a, A ustralia i W enezuela (po 1), ale także Polska, Szw ecja i Turcja (po 2). Nie wynika z tego bynajm niej, że w szystkie te kraje charakteryzują się szczególną uczciw ością handlow ą. W iększość z nich m a bow iem niewielki udział w im porcie do U SA , dlatego trudno z całą odpow iedzialnością stw ierdzić, że kraje te w ystrzegają się nieuczciw ych praktyk handlowych.

Jeśli chodzi o kształtowanie się ilości postępowań na przestrzeni tych 13 lat, pełny zarys sytuacji przedstaw ia w ykres 1. O kres 1990- 1992 i 1996-1998 charakteryzuje się niew ielką liczbą postępow ań antydum pingow ych. W tym czasie nie zanotow ano dużego udziału państw europejskich (tylko N iem cy i W ielka Brytania), a wśród krajów azjatyckich działalność dum pingow ą podejm ow ały jedynie Chiny, Japonia i K orea Pd.

25 Im port Administration Antidum ping M anual, 1997 na stronie internetowej: http://ita.doc.gov z dn. 23.05.2003.

(26)

li c zb a p o s tę p o w a ń

Kształtowanie się liczby postępowań antydumpingowych w latach 1990-2003

Wykres 1.

Źródło: opracowanie własne na podstawie ITC statistics, http:/ita.doc.gov z dn. 23 maja 2003 r.

Z kolei przeplatające je okresy 1993-1995 oraz 1999-2002 w ykazują tendencję zw yżkową. W iązać się to m oże z w łączeniem się krajów Europy Zachodniej do eksportu po cenach dum pingo wych, ale również zauw ażalny w zrost postępow ań antydum pingo wych może być pochodną kryzysu azjatyckiego, który w 1997 roku dotknął Hongkong, Indonezję, Japonię, M alezję, Tajwan, Tajlandię i Południow ą Koreę. Załam anie popytu w ew nętrznego doprow adziło do tego, iż główni eksporterzy na rynki azjatyckie, a także rodzim i producenci zaczęli poszukiwać now ych m ożliw ości zbytu na rynkach europejskich i am erykańskich.

Jak wynika z tabeli 5 (p. s. 30), najw iększą ilość postępow ań zakończonych nałożeniem cła antydum pingow ego prow adzono w o bec importu produktów stalowych i żelaznych. Towary te pochodziły najczęściej z Japonii (15 przypadków ), K orei (13), Tajw anu (9) oraz M eksyku (7) i C hin (6). Europejskim i eksporteram i produktów sta lowych i żelaznych były przede w szystkim Francja (5), H iszpania (4) i Ukraina (4). Warto w tym m iejscu zaznaczyć, że w obec eksportu z Polski wszczęto 2 postępow ania antydum pingow e, przy czym oby dwa dotyczyły w łaśnie om aw ianych tow arów .26

26 W roku 1993 towarem objętym postępowaniem były płyty ze stali, a w 2001 r. postępowanie dotyczyło szyn stalowych.

(27)

Tabela 5. Liczba postępowań zakończonych nałożeniem cła antydumpingowego w latach 07.1990 - 04.2003 według grup towarowych Grupy towarowe 19 9 0 1991 19 9 2 19 9 3 1 9 9 4 199 5 19 9 6 199 7 199 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 Suma rolnicze, leśne, żywnościowe - 1 - - 1 1 3 1 2 3 1 2 2 - 17 chemiczne i farmaceutyczne 6 4 1 1 1 4 - 1 - - 4 1 4 - 27 elektroniczne i komunikacyjne - 1 - 1 żelazo i stal - 1 8 19 6 12 1 5 6 17 15 26 13 1 130 maszyny i sprzęt 1 1 minerały i metale 1 3 2 - 2 2 - - - - - 3 4 3 20 transport - - - - - - - 1 - - - - 1 - 2 tekstylia i odzież - - 1 - - - - - - - - - - - 1 pozostałe - 4 1 2 2 - - - - 1 2 - 2 - 14 SUMA 8 14 13 22 12 19 4 8 8 21 22 32 26 4 213

(28)

N a drugim m iejscu pod w zglądem liczebności w ytoczonych postępow ań plasują sią w yroby przem ysłu chem icznego i farm aceu tycznego (27 spraw). K rajam i eksportującym i tow ary po cenach dum pingow ych były przede w szystkim W ielka B rytania, N iem cy, Korea (po 2 spraw y) oraz Chiny, Indie i W ęgry (po 1).

Wysoki udział w ogólnej liczbie spraw antydum pingow ych m ają także postępow ania w obec eksporterów m inerałów i m etali (20 przypadków), do których zaliczyć m ożna w pierwszej kolejności Chiny (6), R osję (3) oraz B razylię (2).

Polityka antydum pingow a poszczególnych krajów je s t bardzo zróżnicow ana. N iektóre z nich preferują m inim alistyczne podejście do problem u dum pingu, w yznając w obec niskich cen tow arów im por tow anych zasadę „im mniej tym lepiej” (kraje o gospodarce nierynkowej), inne w ybierają podejście elastyczne, zakładające że dum ping m oże być zarów no zjaw iskiem korzystnym (pobudzającym k onku rencję), ja k i przynoszącym szkody i ze w zglądu na jeg o charakter obierają kierunek polityki antydumpingowej (kraje UE). Z kolei Stany Zjednoczone są przedstaw icielem podejścia m oralizatorskiego. Ze w zglądu na otw artość rynku i szeroki w achlarz produkow anych i eksportow anych towarów, adm inistracja stoi na stanow isku, które uznaje dum ping za nieuczciw ą p raktyką handlow ą, w ym agającą w każdym przypadku kontroli i reakcji państw a.

(29)

Bibliografia

B. A. Blonigen, J. H. Park, Dynamie Pricing in the Presence o f Anti dumping Policy: Theory and Evidence, NBER W.P. No. 8477, September 2001.

B. A. Blonigen, Tariff-Jumping AD Duties, NBER W.P. No. w7776, July 2000.

J. Eatwell, M. Newman, The New Pelgrawe. A Dictionary o f Econom ics, The Macmillan Press Ltd., London and Basinstoke 1987.

M. Finger, Antydumping: How it Works and Who Gets Hurt, Studies in International Trade Policy, The University of Michigan Press, Michigan 1993.

Im port Adm inistration Antidum ping Manual, 1997 na stronie internetowej: http://ita.doc.govz dn. 23.05.2003.

ITC statistics, http:/ita.doc.gov z dn. 23maja 2003 r.

M. M. Knetter, T. J. Prusa, Macroeconomic Factors and AD Filings: Evidence from Four Countries, NBER W.P. No. w8010, November 2000.

R. R. Ludwikowski, Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego, tom I, Handel międzynarodowy, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1996.

T. J. Prusa, S. Skeath, The Economic and Strategy Motives fo r Anti dumping Filings, NBER W.P. No. w8424, August 2001.

J. Viner, Dumping: A Problem in International Trade, University of Chicago Press, Chicago 1923.

Streszczenie

Artykuł jest krótką analizą polityki antydumpingowej Stanów Zjed noczonych. Przedstawia m.in. motywy i proces kształtowania się prawa antydumpingowego, począwszy od Aktu Shermana z 1890 r., a skończyw szy na obecnie obowiązujących przepisach; ponadto opis przebiegu postę powania antydumpingowego z zaakcentowaniem roli zaangażowanych w nim instytucji i organów państwowych, a także praktykę antydumpingo wą Stanów Zjednoczonych, koncentrując się na analizie postępowań wsz czętych zarówno wobec określonych grup towarowych, jak i krajów w la tach 1993-2003.

(30)

Henryk Czubek

Analiza metod równoważenia bilansu handlowego

w krajach Europy Środkowo-Wschodniej

Wstęp

Proces transform acji gospodarczej krajów E uropy Środkow o- -W schodniej trw a ju ż ponad 10 lat. N adal jed n ak istnieje w iele problem ów z zakresu polityki gospodarczej, w których ram ach okre ślenie i zastosow anie efektyw nych instrum entów ukierunkow anych na elim inację lub złagodzenie pojaw iających się napiąć, będzie stano wiło o m ożliwościach dalszego rozw oju poszczególnych krajów tego regionu.

Główne w yzw ania, które stoją przed tym i krajam i, to dalsza skuteczna m odernizacja nieefektyw nych sektorów gospodarki (gór nictwa, hutnictwa, przem ysłu stoczniow ego, transportu kolejow ego i rolnictwa) połączona z rzeczyw istą reform ą sektora publicznego. R ealizacja tych celów m usi się jed n ak odbyw ać w ram ach optym a lizacji szeroko rozumianej rów now agi m akroekonom icznej. W ym ier nym w yznacznikiem tej rów now agi je s t obszar pięciu m akro priory tetów, w których ram ach pow inny dokonyw ać się zm iany w g ospo darce1. S ą to:

• zapew nienie realnego w zrostu poziom u PK B na poziom ie wystarczającym przynajm niej na w chłonięcie w olnych zasobów siły roboczej,

1 Często weryfikację optymalizacji przedstawionych pięciu kryteriów przed stawia się w postaci odpowiednio wyskalowanego pięciokąta, gdzie poszczególne wierzchołki posiadają współrzędne zgodne z osiągniętym w danym momencie poziomem danego wskaźnika makroekonomicznego. Por. E. Bombińska, „Zdol ność konkurencyjna gospodarki Polski w okresie transformacji systemowej na tle Czech i Węgier”, praca doktorska, AE Kraków, 2001.

(31)

34 H enryk Czubek

• utrzym anie, a naw et redukcja poziom u bezrobocia, tak aby w niektórych regionach kraju, branżach przem ysłow ych lub grupach społecznych nie staw ało się ono trw ałym problem em strukturalnym ,

• utrzym anie, a w ręcz obniżanie tem pa w zrostu cen na akcep tow alnym społecznie i gospodarczo poziom ie, stwarzającym stabilne warunki prow adzenia działalności gospodarczej dla sektora przedsię biorstw i um acniającym zaufanie do własnej w aluty w śród gospo darstw dom ow ych,

• kontrolow anie na rozsądnym poziom ie skali deficytu budżeto w ego odniesionego do poziom u PKB, przy zapewnieniu prawidłowej realizacji w szystkich ustaw ow o określonych funkcji instytucji pu blicznych,

• zapobieganie znaczącej nierów now adze w obrotach bieżą cych bilansu płatniczego w celu utrzym ania m iędzynarodowej w iary godności danego kraju.

W ram ach ostatniego priorytetu m ożna w yodrębnić zadanie szczegółow e zw iązane z racjonalnym sterow aniem saldem bilansu handlow ego. Jest rzeczą pow szechnie akceptow alną, że kraje trans form acji gospodarczej zm uszone są przez dłuższy czas utrzym ywać ujem ne saldo bilansu handlow ego. Jest to zw iązane z koniecznością m odernizacji swoich gospodarek i zam iarem osiągnięcia standardów istniejących w krajach w ysoko uprzem ysłow ionych. M odernizacja tych gospodarek realizow ana je s t w łaśnie m.in. w ram ach w ym iany tow arow ej z zagranicą zapew niającej dostaw y zagranicznych tech nologii i specjalistycznego now oczesnego sprzętu oraz poprzez na cisk zagranicznej konkurencji na krajow ych producentów dóbr kon sum pcyjnych.

O siąganie tych celów nie m oże się jednak odbyw ać w oderw a niu od racjonalnego kształtow ania w ielkości i struktury bilansu hand low ego, a w ręcz podejm ow ania działań m inim alizujących negatywne skutki deficytu handlow ego. Podstaw ow ym źródłem zapew niającym pokrycie ujem nego salda bilansu handlow ego jest im port kapitału w form ie napływ u zagranicznych funduszy w postaci inwestycji bezpo średnich albo portfelow ych, lub też w ykorzystanie różnego typu instrum entów kredytow ych i dłużnych.

(32)

Analiza m etod rów now ażenia bilansu handlowego. 35

Jak finansować deficyt obrotów towarowych?

Dyskusja na tem at skutków w ykorzystania poszczególnych źró deł pokrycia deficytu handlow ego je st prow adzona ze zm iennym natężeniem zarówho w form ie publikacji naukow ych, prasow ych, jak i spotkań oraz dyskusji w gronie ekspertów. G eneralny obraz w y ła niający się z tej dyskusji oraz em pirycznych dośw iadczeń zgrom adzo nych w okresie końca drugiego i początku trzeciego tysiąclecia m ożna zawrzeć w e w nioskach przedstaw ionych w ram ach tabeli nr

1 i nr 2.2

Tabela 1. Ocena inwestycji zagranicznych z punktu widzenia kraju importera kapitału

Inwestycje portfolio Inwestycje bezpośrednie (BIZ)

z

al

e

ty

• szybkie i bezpieczne źródło gotówki dla państwa w przypadku sprzedaży prywatyzacyjnej

• podniesienie jakości towarów i świadczonych usług

• długoterminowe zaangażowanie się inwestora w ramach zaufania w dobre perspektywy rozwoju danego kraju

• tworzenie bazy kapitałowej dla nowej produkcji w gospodarce narodowej

w

a

d

y

• nacisk na szybkie i duże zyski w przypadku inwestora finansowego

• podwyżki cen dla krajowych konsumentów

• niebezpieczeństwo, że głównym celem inwestycji było przejęcie krajowego potencjału

produkcyjnego i jego likwidacja jako konkurencji dla

zagranicznych zakładów inwestora • obawy i sceptycyzm niektórych

grup społecznych, że zagraniczny inwestor będzie wywierał za duży wpływ na lokalne krajowe wydarzenia społeczno-polityczne i kraj przyjmujący traci przez to część swojej suwerenności

Źródło: opracowanie własne.

2 Przedstawiona klasyfikacja nie jest ostateczna i wyczerpująca, ale odnosi się przede wszystkim do praktycznych doświadczeń procesu napływu zagranicz nych kapitałów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

(33)

36 H enryk Czubek

Tabela 2. Ocena zagranicznych instrumentów kredytowych z punktu widzenia kraju importera kapitału

Kredyty długoterminowe Kredyty krótkoterminowe Obligacje międzynarodowe za le ty • brak konieczności szczegółowych planów rozdysponowania funduszy • względna łatwość dostępu do takich źródeł finansowania • świadectwo wiarygodności danego kraju wobec zagranicznych inwestorów wady • ryzyko zmienności stopy procentowej • długoterminowe obciążenie budżetu • ryzyko zmienności stopy procentowej, • niebezpieczeństwo kumulacji terminów płatności i utrata kontroli nad procesem rolowania zobowiązań

• ryzyko zmienności stopy procentowej, • spekulacyjny napływ i odpływ kapitałów zagrażający stabilności gospodarki, • zależność od oceny wiarygodności kredytowej - marża stopy procentowej • pojedyncze firmy nie

mogą uzyskać lepszych warunków niż kraj, z którego pochodzą Źródło: opracowanie własne.

N a podstaw ie przedstaw ionych w tabeli nr 1 i nr 2 opisów korzyści i negatyw ów poszczególnych rodzajów finansow ania defi cytu bilansu handlow ego m ożna łatwo stw ierdzić, że tylko napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) zapew nia długoterm i nową, stabilną i korzystną współpracą pom iędzy inwestorem i krajem lokow ania kapitału.

W tym m iejscu należy zw rócić uw agę na podstaw ow e znacze nie relacji opisującej stosunek napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do całości odnotow anego w danym okresie deficytu bilansu handlow ego.3 O czyw iście nie należy zapom inać o innych

3 W niektórych krajach, np. na Węgrzech na samym początku okresu trans formacji wystąpiły lata z dodatnim saldem bilansu handlowego, ale podstawowym

(34)

Analiza metod rów now ażenia bilansu handlowego.. 37

źródłach pokrycia tego deficytu, gdyż będą one zaw sze w ystępow ać w mniejszym lub w iększym w ym iarze, ale tylko odpow iednie w yko rzystanie dostatecznie dużego napływ u B IZ je st w m iarę b ezpieczn ą m etodą neutralizacji negatyw nych następstw ujem nego salda bilansu handlowego.

Relacja BIZ/saldo bilansu handlowego w praktyce

M ając w pam ięci ogólny obraz zależności pom iędzy deficytem bilansu handlowego i napływ em , pojaw ia się pytanie, ja k te pow iąza nia kształtow ały się na przestrzeni ostatnich 10 lat w trzech krajach Europy Środkow o-W schodniej, tzn. w C zechach, w Polsce i na W ęgrzech. Przedstaw ienie sytuacji w tym zakresie w raz z o m ów ie niem instrum entów polityki gospodarczej zastosow anych w poszcze gólnych krajach w raz z w yciągnięciem w niosków dotyczących skut ków prow adzonych działań stanow i w łaśnie zasadniczą treść niniej szego artykułu.

Polska “ “ ■■“ “ C ze c h y - — -W ę g r y

Wykres I . BIZ/saldo bilansu handlowego w praktyce

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Narodowego Banku Polskiego (www.nbp.pl), Węgierskiego Banku Narodowego (www.mnb.hu), Czeskiego Banku Narodowego (www.cnb.pl).

problemem stał się wkrótce narastający deficyt handlowy odnotowywany we wszystkich państwach tego regionu.

(35)

38 H enryk Czubek

P ojaw iają się bow iem dw a zasadnicze zagadnienia:

C zy są jak ieś podobieństw a pom iędzy tymi krajam i, czy też każdy kraj realizow ał w łasną politykę w tym zakresie?

Jakie były oficjalne środki adm inistracyjne zastosow ane przez poszczególne kraje w celu przeciw działania negatyw nym następ stw om fluktuacji relacji BIZ do deficytu handlow ego?

Na początku w arto się zastanow ić nad w nioskam i płynącym i z danych zobrazow anych na w ykresie nr l 4.

N ależy stw ierdzić, że istnieją w yraźne różnice w kształtow aniu się analizow anego w skaźnika w ram ach grupy trzech rozpatryw a nych krajów.

D wa przypadki krańcow e stanow ią procesy, jak ie zachodziły w tym zakresie w Polsce i na W ęgrzech.

W Polsce w skaźnik B IZ/deficyt handlu w ahał się na przestrzeni lat 1993-2001 pom iędzy 0,23 i 0,63. Dolny poziom został osiągnięty w 1993 r., natom iast górna granica m iała m iejsce w 2000 r. W tym też czasie odnotow ano jeszcze jedn o lokalne m inim um na poziom ie 0,27 w 1997 r.

W przypadku węgierskim można zauważyć wyraźny trend wzno szący się tego w skaźnika, przy początkow ym poziom ie 1,97 w 1993 r. i m aksym alnej w ielkości 9,37 osiągniętej w 2000 r.

H istoria zm ian relacji B IZ/deficyt handlu w Republice Czeskiej zaw iera się pom iędzy procesam i obserw ow anym i w Polsce i na W ęgrzech, przy czym m ożna wyodrębnić pewne cykliczne fluktuacje w tym zakresie. Początkow y poziom tego w skaźnika w 1993 r. w yniósł 1,24 i następnie obniżył się do w ysokości 0,25 zarejestrow a nej w 1996 r. oraz w artości 0,27 odnotow anej w 1997 r. Dalej w 1999 r. osiągnięte zostało m aksim um w wysokości 2,93 i następnie w skaźnik ten ustabilizow ał się w latach 2000-2001 na poziom ie 1,5.

Szczegółow a prezentacja przypadków poszczególnych trzech krajów zaw arta je s t w następnych częściach artykułu.

4 Wszystkie obliczenia, których wyniki są przedstawione w artykule, zosta ły dokonane na podstawie danych liczbowych prezentowanych na stronach inter netowych odpowiednich banków centralnych w zestawieniach zawierających bi lanse płatnicze sporządzone na bazie płatności.

(36)

Analiza m etod rów noważenia bilansu handlowego. 39

Węgry

Przypadek w ęgierski je st relatywnie nieskom plikow any w inter pretacji i m oże stanow ić dobrą egzem plifikację teorii w yjaśniających zależności pom iędzy m ałym krajem o otwartej gospodarce i otacza jącym go św iatem zew nętrznym . K rytyczny punkt we w spółczesnej historii gospodarczej tego naddunajskiego kraju m iał m iejsce na prze łom ie lat 1994 i 1995. B ył to bow iem okres, kiedy po rezygnacji z system u gospodarki centralnie planow anej, w yw ażona, ostrożna polityka, ja k ą stosow ał, unikający gw ałtow nych posunięć, pierw szy węgierski rząd, osiągnęła granice swoich m ożliw ości i nie dało się ju ż więcej zwlekać z przeprow adzeniem radykalnych reform społeczno- -gospodarczych.

Już w 1993 r. w ystąpiły w obszarze handlu zagranicznego niekorzystne tendencje, kiedy to w artość eksportu obniżyła się o 16,8% do poziom u 8,9 m ld USD, przy rów noczesnym w zroście wartości im portu o 13,2% do kw oty 12,5 m ld USD. G łów nym instrum entem zastosow anym w tym zakresie w 1994 r. była seria siedmiu kolejnych dew aluacji forinta, która łącznie na przestrzeni całego roku osiągnęła skalę 16% (w 1993 r. łączna dew aluacja forinta przeprow adzona w pięciu etapach w yniosła 15%). Nie popra wiło to jed nak znacząco sytuacji i w 1994 r. deficyt handlow y osiągnął rozm iar 3,8 m ld USD, a zadłużenie zagraniczne brutto zw iększyło się o 4,1 m ld U SD , dochodząc do kw oty 28,5 m ld USD.

Te wyniki były bodźcem dla now ego socjaldem okratycznego rządu do sform ułow ania i zastosow ania w m arcu 1995 r. całkow icie nowej strategii gospodarczej, nazw anej od nazw iska ów czesnego m inistra finansów pakietem B okrosa5. C ele now ej strategii były wielowym iarowe i zastosow ano w iele nowych instrum entów polityki gospodarczej nie tylko w odniesieniu do sfery relacji gospodarczych z zagranicą. W obszarze przyw racania rów now agi w ram ach handlu zagranicznego zastosow ano następujące dw a zasadnicze posunięcia:

5 Na początku 1995 roku nastąpiła zmiana na stanowisku ministra finansów Republiki Węgierskiej. Po rezygnacji ministra Laszlo Békesiego, objął je Laszlo Bokros, dotychczasowy dyrektor Banku Budapeszt.

(37)

40 H enryk Czubek

• dokonano jednorazow ej dew aluacji forinta o 9% i zastąpiono dotychczasow y system kursu sztyw nego system em kursu pełzające go w stosunku do koszyka w alut przy zastosow aniu początkow o m iesięcznej stopy dew aluacji w wysokości 1,9%, która w drugiej po łow ie roku została zm niejszona do poziom u 1,3% (łącznie w 1994 r. nastąpiła dew aluacja forinta o 26-27% );

• w prow adzono specjalny podatek im portowy w wysokości 8%, który następnie w okresie dwóch lat stopniow o elim inow ano i doty czył on w szystkich dóbr oprócz nośników energii.

D odatkow ym , bardzo istotnym elem entem strategii było otw ar cie dla inw estorów zagranicznych dostępu do węgierskiej gospodarki w sektorach, które przedtem były niedostępne dla lokat kapitału zagranicznego. W rezultacie nastąpiła szybka pryw atyzacja i sprze daż na rzecz zagranicznych inw estorów całych sektorów produkcji i dystrybucji energii, dystrybucji gazu, telekom unikacji i petrochemii. Stanowiło to istotny impuls dla idących w ślad za nimi inwestycji typu „green-field” .

Sześć lat po zastosow aniu tej wersji terapii szokowej m ożna stwierdzić, że w ęgierski bilans handlu zagranicznego znajduje się pod stabilną kontrolą, co m oże być zaobserw ow ane na podstaw ie danych zobrazow anych na w ykresie nr 2.

w artość rzeczyw ista - - «k w a rta lna średnia ruchom a

Wykres 2. Kwartalne saldo węgierskiego handlu zagranicznego Źródło: dane Węgierskiego Banku Narodowego (www.mnb.hu).

(38)

Analiza metod rów noważenia bilansu handlow ego.. 41

Od m om entu w drożenia postanow ień pakietu B o krosa w ęgier ski kwartalny deficyt handlu zagranicznego zaczął się obniżać z p o ziomu 900 m in euro na przełom ie 1994 i 1995 r. do poziom u 189 min euro, który został osiągnięty w ostatnim kw artale 1997 r. Później deficyt zaczął znow u wzrastać do poziom u 1037 min euro, jak i zare jestrow ano w czw artym kw artale 2000 r. (podobnie w ostatnim kw ar tale 2002 r.). Jest to jed n ak jakościow o różna sytuacja od tej z prze łomu lat 1994-1995, gdyż zachowana została rów now aga w ew nętrzna naw et z niew ielką nadw yżką w budżecie państw a oraz napływ BIZ jest obecnie praw ie 10 razy w iększy niż odnotow any deficyt han dlowy. Daje to w ystarczające pole m anew ru dla racjonalnej dyferen- cjacji w alokacji zagranicznych kapitałów oraz stanow i p ew n ą ochro nę przed nieoczekiwanym i zm ianam i wielkości eksportu i importu.

Republika Czeska

Czechy przejęły po rozpadzie C zechosłow acji bardziej uprze m ysłow ioną i lepiej rozw iniętą część gospodarki byłej Federacji. Um ożliwiło to stosunkow o długie odsuw anie w czasie realizacji koniecznych, ale dotkliw ych społecznie reform strukturalnych. Jed nakże problem y pow oli narastały i objaw iły się z c a łą m ocą na wiosnę 1997 r., kiedy opublikow ano kw artalne dane gospodarcze. Wystąpiło w tedy połączenie braku rów now agi w ew nętrznej i ze wnętrznej. Zm iany tej sytuacji, jak ie nastąpiły w okresie lat 1993—

1998 pokazane są w tabeli nr 3.

Tabela 3. Podstawowe wskaźniki równowagi wewnętrznej i zewnętrznej gospodarki czeskiej w latach 1993-1998

W skaźn i Rok 1993 1994 1995 1996 1997 1998 saldo bilansu handlowego / PKB 1,5% -2,1% -5,4% -10,0% -8,6% -7,7% deficyt budżetowy / PKB -3,3% -0,4% -0,3% -2,2% -6,1% -5,5%