Kraje Europy Środkowej i W schodniej w początkach lat 90. dw udziestego wieku poddane zostały trojakiego rodzaju procesom , wynikającym z przyczyn w ew nętrznych i zew nętrznych. W cześniej ukształtowane ich struktury gospodarcze - określane często jak o zacofane o ograniczonym charakterze otwartości - zostały naruszone pod w pływ em transform acji system ow ej, procesów regio nalno - -integracyjnych (głów nie z U nią Europejską) oraz procesów g lobal nych. Okoliczności te, z jednej strony - w yw ołały w iele negatyw nych skutków w sferze społecznej (bezrobocie) i gospodarczej (re gres produkcji, zerw anie więzi kooperacyjnych), z drugiej strony - stw orzyły dla tych krajów teoretyczne szanse na zm n iejszen ie w długim okresie cyw ilizacyjnego dystansu dzielącego je od krajów wysoko rozwiniętych.
Jednym z przejaw ów przem ian była restrukturyzacja org aniza cyjna i w łasnościow a gospodarek, która m. in. nadal dokonuje się poprzez repryw atyzację i pryw atyzacją m ajątku narodow ego przy aktywnym udziale kapitału zagranicznego.
Rodzi się pytanie, czy m ogła być inna droga do integracji z gospodarką krajów w ysoko rozw iniętych? Sądzę, że m ożliw ości w łączenia się do procesów integracyjnych regionalnych, globalnych były bardzo ograniczone, z uw agi na nieprzystosow anie Europy Środkowej i W schodniej do gospodarki konkurencyjnej, a przede wszystkim z uwagi na dotkliw y brak kapitałów rodzim ych m ogących skutecznie w spółtw orzyć now ą gospodarkę.
Jak w ynika z historii tych krajów, nie tylko zresztą najnow szej, nie m iały one nigdy - poza C zecham i i częściow o W ęgram i - poważniejszych dośw iadczeń oraz osiągnięć w gospodarce rynkowej i tw orzeniu rodzim ych zasobów finansow ych (J. G liniecka, 1992).
180 M aria Kozanecka
C zy i w jak im zakresie uda się stw orzyć w Europie Środkowej i W schodniej now oczesną, efektyw ną strukturę gospodarczą, zależy teraz w pow ażnym stopniu od um acniania się rodzim ego kapitału w oparciu o m ałą i średnią przedsiębiorczość oraz dopływ kapitału zagranicznego. Stąd też przedm iotem m ojego wystąpienia uczyniłam bezpośrednie inw estycje zagraniczne (BIZ). Opierając się na w y daw nictw ach W O R LD Investm ent R aport oraz Państwowej A gen cji Inw estycji Zagranicznych pod uw agę wzięłam te firmy, które zainwestowały powyżej 1 min dolarów w kraju goszczącym inwestora.
Statystyki dotyczące BIZ na św iecie prowadzi się w niektórych krajach od blisko pół wieku, ale ożyw ienie w przepływie inwestycji nastąpiło w drugiej połow ie lat 80. Zw iązane to było z przyspieszo nym procesem globalizacji, a następnie z transform acją system ow ą w E uropie i Azji. Przepływ y (napływ , odpływ) BIZ w świecie w latach 1983-1987 w ynosiły 154 m ld dolarów, w roku 2000 osią gnęły w artość 2420 m ld, czyli nastąpił blisko 16-krotny ich wzrost w skali św iata. Głów nym i odbiorcam i i zarazem inwestoram i BIZ były i są w układzie św iatow ym kraje w ysoko rozwinięte, do których w 2000 r. napłynęło 79% inw estycji, do krajów rozwijających się
19%, a do Europy Środkowej i W schodniej tylko 2% (tabela 1). C echą charakterystyczną napływ u BIZ do interesującego nas regionu je s t zm ienna intensyw ność tego zjawiska. Przyczyn fluktu acji w napływ ie inw estycji upatryw ać należy w nieustabilizowanej sytuacji politycznej niektórych państw, w ograniczonym postępie restrukturyzacji i pryw atyzacji gospodarek narodowych, szczególnie w krajach W spólnoty N iepodległych Państw. Inną sytuacją odnoto w ać m ożna na W ęgrzech, w C zechach i w krajach bałtyckich, gdzie proces pryw atyzacji je st daleko ju ż zaaw ansow any (Z. Chrupek,
2000).
Z asoby bezpośrednich inw estycji zagranicznych pozyskanych od początku transform acji do 2000 r. w łącznie przekroczyły w regio nie 130 m ld dolarów. N ajw iększy w nich udział posiada Polska (28,5% ), a następnie C zechy (16,2% ), W ęgry (15,2%) i Rosja (14,8).
M ając do dyspozycji skum ulow ane zasoby BIZ od początku transfo rm acji do ko ń ca 2000 r. oraz w skaźniki przeliczone na
Otwarcie gospodarek europejskich poddanych transform acji. 181
Tabela 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w latach 1983-2000
Lata Przepływy w świecie mld USD W tym napływ do Europy Środkowej i Wschodniej mld USD
Struktura napływu w % do krajów:
Europy Środkowej i Wschodniej rozwijają cych się wysoko rozwi niętych 1983-1987 153,9 0,02 0,02 24,0 76,0 1988-1992 385,8 1,36 0,07 21,3 78,6 1993 433,4 5,59 2,70 35,0 62,3 1995 655,2 14,31* 4,50 30,4 65,1 1996 696,0 12,30 3,50 36,9 59,6 1997 939,4 18,50 4,00 37,1 58,9 1998 1292,8 17,50 2,70 25,8 71,5 2000 2420,4 26,60 2,00 18,9 79,1 * łącznie z krajami WNP
Źródło: opracowano na podstawie: E. Bednarska, 1995; S. Ładyka, 1997; U. Kopec, 1998,2002.
1 m ieszkańca danego kraju, dokonałam ich uporządkow ania. W yróż niłam trzy grupy państw:
1) o niskim poziom ie BIZ do 380 dolarów na jedneg o m ieszkań ca (Ukraina, M ołdowa, B iałoruś, Rosja, A lbania, M acedonia, R um u nia),
2) o średnim poziom ie od 380 do 760 dolarów (B ułgaria, Litwa, Słowacja),
3) o w ysokim poziom ie powyżej 760 dolarów (C horw acja, Czechy, Estonia, Łotw a, Polska, Słow enia, W ęgry).
Region Europy Środkowej i W schodniej w 2000 r. najw iększy strumień tych inwestycji - m ianow icie 26 m ld dolarów - pozyskał
182 M aria Kozanecka
z Unii Europejskiej (blisko 72%). Krajam i unijnymi, z których napły nęło najw ięcej środków były: Francja, H olandia, Szwecja i Austria (U. Kopeć, 2002). Tradycyjnie w ażnym inwestorem z udziałem 17% były Stany Zjednoczone A m eryki Północnej.
W trój sektorow ym podziale gospodarek głów nym kierunkiem lokat inw estycyjnych do końca 1993 r. był sektor przetwórczy, w którym ulokow ano ponad 60% kapitału zagranicznego, następnie sektor usług z w yraźnie w zrostow ym trendem w drugiej połowie lat 90.
Przy rozpatryw aniu tego problem u w odniesieniu do gałęzi gospodarki widać, że w pierw szym okresie transform acji (lata 1990- 93) najwięcej kapitału przeznaczono na przem ysł żywnościowy, tyto niowy, napojów, m otoryzacyjny i chemiczny oraz handel. W 2000 r. na sektor usług przypadało ju ż blisko 55% , sektor przetw órczy 43%.
N a sektor surow cow y (tzw. pierw otny) przypadało tylko 2% pozyskanych zasobów BIZ.
O gólnie stw ierdzić m ożna, że sektor przetw órczy w regionie Europy Środkowej i W schodniej - pod wpływem BIZ - podlega przebudow ie technologicznej i modernizacji, ale najczęściej jego pro dukcja ukierunkow ana je st na rynki w ew nętrzne - często na bazie im portow anych kom ponentów albo w yznaczonych lim itów surow ców, półfabrykatów z krajów goszczących inwestorów. R ów nocze śnie podkreślić należy, że rozw ijają się głównie gałęzie kapitałochłon ne, a nie pracochłonne, co w konsekw encji zw iększa bezrobocie i ujem ny bilans handlu zagranicznego.
We wszystkich krajach transform ujących się w Europie - z wy łączeniem R osji, w której w artość eksportu przew yższała wartość importu o 56 mld dolarów - bilans handlowy zagraniczny w 2000 r. był ujem ny. N a przykład w P olsce różnica m iędzy w artością im portu i eksportu w ynosiła 17 m ld dolarów, na W ęgrzech, Chorwacji, Rumu nii, C yprze po około 3 m ld dolarów, a w wielu krajach bezrobocie przekraczało 15% (Słow acja 19%, Polska 17%, C horw acja i Bułga ria po 16%).
W ystępują znaczne różnice strukturalne BIZ w sektorze prze tw órczym w układzie m akroekonom icznym . N a przykład na
Wę-T abela 2. B e z p o śre d n ie in w e sty c je za g ra n ic z n e w k rajach E u ro p y Ś ro d k o w ej i W sc h o d n ie j w latach 1 9 9 3 -2 0 0 0
Kraje
Napływ roczny BIZ w min USD Skumulowana wielkość BIZ
1993 1997 1998 2000 1998 rok 2000 rok ogółem w min USD na 1 mieszkańca w USD ogółem w min USD na 1 mieszkańca w USD 1. Albania 20a) 48 45 143 394 104 568 182 2. Białoruś - 200 144 90 466 46 1243 124 3. Bułgaria 101a) 505 401 1002 1352 164 3404 418 4. Chorwacja 16a) 503 873 899 2365 526 4927 1060 5. Czechy 2703 1301 2540 4595 13457 1307 21095 2055 6. Estonia 59a) 267 581 398 1822 1254 2640 1891 7. Litwa 74a) 355 926 379 1625 439 2334 636 8. Łotwa 33а» 521 274 400 1488 612 2081 884 9. Macedonia - 17 119 170 181 82 380 188 10. Mołdowa 0,5 72 85 128 265 61 444 103 11. Polska 991 4908 5129 9342 21722 562 33603 870 12. Rosja 2100 6243 2183 2704 13389 91 19243 133 13. Rumunia 133a) 1129 2063 1041 4250 189 6551 292 14. Słowacja 492 117 466 2075 2062 383 3692 683 15. Słowenia 292 321 165 276 2359 1190 3808 1411 16. Ukraina 198 624 743 595 2801 56 3843 78 17. Węgry 5576 2085 1935 1700 18552 1809 19883 1984 Ogółem Europa Śr.-Wsch. _ 19376 18672 26008 88253 270 130071 385 a) 1992 r.
Źródło: opracowano na podstawie: Economic Survey of Europe in 1996-1997, Economic Commission for Europe, Geneva 1997; World Investment Report 1999, UNCTAD, UN, New York - Geneva 1999; U. Kopeć 1998, 2002; „Wprost” nr 26,2000.
184 Maria Kozanecka
grzech - gdzie praktycznie zakończył się proces pryw atyzacji - najw iększe rozm iary inwestycji typu green field w chłonął przem ysł m aszynow y, elektroniczny, w yposażenie telekom unikacji, produkcja środków transportu. Przedsiębiorstw a z udziałem kapitału zagranicz nego (U. Kopeć, 2002) stanow ią ponad 15% w szystkich przedsię biorstw zarejestrow anych w tym kraju i zatrudniają około 30% siły roboczej Węgier. Udział obcego kapitału w całej gospodarce wynosi około 38% . K orporacje ponadnarodow e odgryw ają dom inującą rolę w w ęgierskim eksporcie - w 2000 r. przypadało na nie 82% tego eksportu. Zatem stwierdzić m ożna, że ich produkcja w dużym stopniu je s t proeksportow a, co znacznie w yróżnia W ęgry na tle innych krajów E uropy Środkowej i W schodniej.
W C zechach w 2000 r. praw ie 70% pozyskanych środków napłynęło do sektora usług, z czego najwięcej do branży finansowej (około 28% ), poprzez zakończenie pryw atyzacji czeskich banków, a następnie do kom unikacji (17% ) oraz handlu (12% ). Sektor prze tw órczy przyciągnął w tym że roku około 29% inwestycji. N a kraje Unii Europejskiej przypadało aż 88% całej wartości BIZ pozyska nych przez C zechy (Niemcy, Francja, Holandia, Austria). Natom iast w 2001 r. najw iększym przedsięw zięciem green field (budowa no w ych zupełnie przedsiębiorstw , albo inw estycje przeznaczone na rozw ój ju ż istniejących środków trw ałych) o w artości 1,5 m ld euro była budow a przez japońsko-francuskie konsorcjum Toyota-Peugeot fabryki m ałolitrażow ych sam ochodów w Kolinie. O pozyskanie tej inw estycji starały się rów nież Polska i Węgry.
W artość czeskich zasobów BIZ na koniec 2000 r. była szaco w ana na 21 m ld dolarów, a w 2001 r. ju ż na 26,7 mld. O znacza to, że w artość tych zasobów na 1 m ieszkańca osiągnęła ponad 2000 dolarów , zdecydow anie um acniając pierw szą pod tym względem pozycję C zech w Europie Środkowej i W schodniej. W pozyskanych przez C zechy zasobach BIZ dom inuje sfera usług (ok. 60%), w tym handel (głów nie poprzez budow ę hiperm arketów ) i finanse (poprzez zakończnie procesu pryw atyzacji czeskich banków ). W sektorze przetw órczym z udziałem 38% najw ięcej zainw estow ano w przem y śle petrochem icznym , chem icznym i gum owym .
Otwarcie gospodarek europejskich poddanych transform acji. 185
W Słowenii, Ł otw ie - oprócz sektora usług - najw ięcej zagra nicznych środków kapitało w y ch w chłonął sek to r p rzetw órczy, w tym przem ysł drzew no-papiem iczy, sam ochodow y, w R osji prze mysł paliw ow o-energetyczny i spożywczy.
Niekorzystnym zjaw iskiem je st to, iż korporacje pon adn arod o we zagraniczne najchętniej lokują swoje środki kapitałow e i działal ność usługow ą w dużych aglom eracjach m iejskich i regionach silniej ju ż zagospodarow anych (A .R W ierzbicki, 2000), utrw alając w ten sposób zastałą strukturę przestrzen n ą potencjału gospo darczeg o sprzed okresu przem ian system ow ych. Taka polityka inw estycyjna korzystna dla inw estora - ze w zględu na w ykształcone rynki pracy i zbytu produkcji - nie sprzyja aktywizacji obszarów słabiej zagospo darowanych. W Estonii w Tallinie skoncentrow ane je st aż 80% wszystkich zasobów BIZ. W Polsce 52% kapitału zagranicznego zlokalizow ano w w ojew ództw ie m azow ieckim (głów nie W arszawa), 9,5% w wojew ództwie w ielkopolskim , a np. tylko 0,5% w podlaskim (I. Zagoździńska, 2002). Podobnie kw estia ta w ygląda na W ęgrzech, gdzie najsilniej rozw inięty R egion C entralny ze stolicą W ęgier kon centruje 51% pozyskanych zagranicznych kapitałów , a rolniczy R e gion Północny tylko 5%. D użą koncentrację przestrzen ną om aw ia nych inwestycji obserw uje się także w Rosji. N a R egion C entralny (głównie M oskwa) przypada 43% inw estycji zagranicznych, a na największy Region Dalekiego W schodu - o pow ierzchni ponad 6 min km2, przypada tylko 5% zainw estow anego kapitału zagranicznego, przy czym ogrom na jeg o część zlokalizow ana je st w jed n y m tylko obwodzie, a m ianow icie sachalińskim .
Zam ykając analizę podjętego problem u, m ożna sform ułow ać kilka ogólniejszych opinii.
N a podstaw ie p rzyw oływ anych m ateriałów staty sty czny ch i opracowań stwierdzić m ożna, że w szystkie kraje Europy Środkowej i W schodniej znajdujące się w okresie transform acji system ow ej, od początku lat 90. radykalnie zm ieniły orientacje polityki gospodarczej na prorynkow ą, otw artą. B ezpośrednim jej efektem był napływ kapitału zagranicznego do różnych sektorów działalności gospodar czej.
186 M aria Kozanecka
Jak ju ż w cześniej w spom niano, w początkow ym okresie szcze gólnym zainteresowaniem kapitału zagranicznego darzony był sektor przetw órczy, a pod koniec lat 90. usługowy. N ależy podkreślić, iż niew ielkim - ja k dotychczas - zainteresow aniem inw estorów cieszy się sektor surowcowy. C zęściow o je st to spow odow ane ogranicze niam i praw nym i, jak ie w ystępują w krajach regionu, a odnoszą się one zw łaszcza do w ykupu ziem i, i co szczególnie istotne w tym przypadku - ziem i pod nieruchom ości. W latach 1998-1999 przyja zne dla BIZ regulacje praw ne w prow adziły w tym zakresie Rosja, U kraina. O prócz różnych ulg, w prow adzono m ożliw ości nabywania gruntów z Państw ow ego Funduszu Ziemi.
O koliczności te m o g ą - przy założeniu, że nastąpi proces re strukturyzacji w ielkich przedsiębiorstw oraz ograniczenie korupcji - znacznie skorygow ać przestrzenny rozkład napływ u kapitału w tej części Europy.
D otychczasow i liderzy pod w zględem skum ulow anych BIZ li czonych na 1 m ieszkańca (C zechy, W ęgry, Estonia, Słow enia) najpraw dopodobniej utrzym ają do 2005 r. dom inującą pozycję, ale w liczbach bezw zględnych najw iększy w zrost napływ u kapitału za granicznego przypuszczalnie w chłoną Rosja, Ukraina, Polska, m.in. ze w zględu na w ielkość krajów , rynków zbytu i potencjał dem ogra ficzny (Z. C hrupek, 2000).
C zęść krajów Europy Środkowej i W schodniej poprzez sprze daż pryw atyzow anych przedsiębiorstw państw ow ych i nowe zachę ty preferencyjne dla inw estorów (np. Bułgaria, Słow acja, Rumunia) m oże oczekiw ać zw iększonych dopływ ów BIZ, w większości przy padków w form ie jo n it ventures.
N a podstaw ie porów nań z krajam i Azji Południowo-W schod- niej i W schodniej m ożna sądzić, że m ało praw dopodobne jest, aby w perspektyw ie krótkiej i dalszej (do 2020 r.) m ógł zaangażow ać się kapitał zagraniczny w sektor surowcowy, np. w górnictw o (z w yłą czeniem ropy naftow ej, gazu). G órnictw o zostanie przypuszczalnie w zarządzaniu spółek akcyjnych kapitału państw ow o-pryw atnego rodzimego.
Otwarcie gospodarek europejskich poddanych transform acji. 187
W krótkiej perspektyw ie do 2005 r. - niezależnie od postępu reform, kapitał zagraniczny um acniać się będzie nadal w sektorze przetw órczym i w iększą jeszcze ekspansję w ykaże w usługach. Mało jednak zainteresow any będzie przem ysłem hutniczym . D o tychczas kapitał am erykański w ykupił zakłady w K oszycach na Słowacji, a kapitał południowokoreański zakłady hutnicze w Otelinox w Rumunii. N abrzm iałe problem y tej branży rozw iązyw ane być m uszą przez rządy poszczególnych krajów, stosow anie przez nie mądrej polityki gospodarczej; m oże w dalszej perspektyw ie część produkcji tego przem ysłu prow adzona będzie w kooperacji z firm am i zagranicznymi zlokalizow anym i na obszarach krajów objętych trans formacją. W roku 2002 m.in. Polska, Czechy, K azachstan złożyły ofertę udziałow ą do firm y o najbardziej globalnym zasięgu na świecie w przem yśle stalow ym - The LNM Group.
Na rozwój branż wysokiej technologii - bez zaplecza b adaw czego - trudno liczyć w om aw ianym regionie. W tych dziedzinach wyjątkowo w iększym zaufaniem inw estorów zagranicznych - ja k dotychczas - obdarzone zostały Czechy. W 2000 r. podjęta została decyzja o budow ie w tym kraju drugiej co do w ielkości fabryki kineskopów na świecie, finansow ana przez holenderski Philips E lec tric (najw iększy zakład kineskopów zlokalizow any je s t w E indhom w Holandii). B ędzie to najw iększa inw estycja typu green field w Czechach. Zakład ten docelow o ma zatrudniać około 3200 pra cow ników i dać dodatkow o pracę około 6000 osób w przedsięb io r stwach kooperujących (U. Kopeć, 2000).
W sferze zainteresowań kapitału zagranicznego pozostanie je sz cze przem ysł środków transportu (np. niem iecki B M W na W ę grzech), farm aceutyczny. W złożonej strukturze branżow ej sektora usług nadal um acniać się będzie kapitał obcy w łączności, b ankow o ści, ubezpieczeniach, hotelarstw ie, nieruchom ościach - w skazu ją na to dośw iadczenia niektórych krajów A m eryki Ł acińskiej. N a bazie restrukturyzacji przedsiębiorstw państw ow ych nastąpi w bliskiej perspektyw ie zw iększony napływ kapitału do podsekcji dystrybucji energii i gazu (w C zechach w 1997 r. kapitał zagraniczny przejął
188 M aria Kozanecka
kontrolę nad energetyką, w Słowenii elektrow nię atom ow ą w Krško przejął kapitał chorw acki (U. Kopeć, 2000)).
P ew ne jest, że procesy integracyjne, globalne - oparte głównie na dopływ ie kapitału do krajów transform ujących się - nie obejm ą w szystkich obszarów i w szystkich dziedzin gospodarki. Niektóre z nich nadal poddane będą procesom gospodarczym o charakterze państw ow o-pryw atnym (J. Kleer, 2000), zależnym przede wszystkim od inicjatyw krajow ych, przedsiębiorczości prywatnej i inicjatyw rządow ych czy naw et w ąsko regionalnych (np. rolnictw o i z nim zw iązane niektóre branże przem ysłu, budow nictw o m ieszkaniow e, usługi drobne publiczne, górnictw o, hutnictwo). Stąd też zapewne p ojaw ią się dosyć silne dysproporcje m iędzy tym co globalne, pań stw ow e i regionalne. O znaczać to będzie, że w gospodarkach om a w ianych krajów utrw alą się ośrodki, strefy w ysoko i mniej rozw inię te, czy w ręcz zacofane, m ogą też narastać rozpiętości dochodow e m iędzy poszczególnym i grupami pracow ników i m ieszkańcam i nie których regionów .
D la ro zw iązyw ania takich i innych problem ów , zrów now aże nia rozw oju, popraw y w arunków życia ludności konieczna je st w ięk sza rozw ag a i stanow czość rządów i społeczeństw om aw ia nych krajów w:
- przeprow adzaniu pryw atyzacji m ajątku narodowego, - zw iększaniu nakładów inw estycyjnych na m odernizację go spodarki,
- popieraniu średniej i drobnej przedsiębiorczości,
- zw iększaniu nakładów na edukację i badania naukow o-roz- wojowe,
a w szystko to zależy od w zrostu produktu krajow ego brutto. Znaczenie dla realizacji takich priorytetów będzie m iało rozszerzenie Unii Europejskiej o kraje Europy Środkowej.
Streszczenie
bezpo-Otwarcie gospodarek europejskich poddanych transformacji... 189
Bibliografia
E. Bednarska, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w gospodarce światowej, [w:l Inwestycje zagraniczne w Polsce, pod redakcją B. Durka, IKiCHZ, Warszawa 1995.
Z. Chrupek, Ocena możliwości napływu kapitału zagranicznego w okresie do roku 2020, [w:] Strategia rozwoju Polski do roku 2020, tom I, Diagnoza ogólnych uwarunkowań rozwojowych, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2000.
Economic Survey o f Europe in 1996-1997, Economic Commision for Europe, Geneva 1998.
J. Gliniecka, Inwestycje zagraniczne w świetle prawa finansowego, Wydawnictwo Prawnicze i Ekonomiczne, LEX”, Gdańsk 1992.
J. Kleer, Koniunktura światowa i procesy globalne, [w:] Strategia rozwoju Polski do roku 2020, tom I, Diagnoza ogólnych uwarunkowań rozwojowych, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa 2000.
U. Kopeć, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Raport jubileuszowy, pod red. B. Durka, IKiCHZ, Warszawa 1998.
U. Kopeć, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w wybranych kra jach Europy Środkowej i Wschodniej, pod red. B. Durka, IKiCHZ, Warsza
wa 2002.
S. Ładyka, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w gospodarce świa towej, [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. B. Durka, IKiCHZ, Warszawa 1997.
Regiony Rassiji, Moskwa 2001.
Statistical Yearbook o f Hungary 2000, Budapest 2001. Statistical Yearbook o f Ukraine fo r 1997, Kijev 1999.
Wierzbicki A.P., 2000, Wpływ megatrendów cywilizacji informacyj nej na sytuację w Polsce, [w:] Strategia rozwoju Polski do roku 2020, tom I, Diagnoza ogólnych uwarunkowań rozwojowych, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa.
World Investment Report 1999, UNCTAD, UN, New York - Geneva 1999.
„Wprost” 2000, nr 26.
I. Zagoździńska, Podmioty z kapitałem zagranicznym w Polsce w 2001 r. (według danych GUS), [w:] Inwestycje zagraniczne, pod red. B. Durki, IKiCHZ, Warszawa 2002.
190 Maria Kozanecka
Streszczenie
Celem artykułu jest określenie tendencji i kierunków napływu bezpo średnich inwestycji zagranicznych (BIZ) do krajów europejskich, objętych transformacją systemową.
Przedstawiono zmienność dopływu BIZ (od początku lat 90. do koń ca 2000 r.) oraz ich ogólne zasoby wyrażone w min USD w poszczególnych państwach. Zwrócono uwagę na pochodzenie kapitału zagranicznego (głów nie z krajów Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych) w sektorach go spodarki.
W pierwszym etapie transformacji (1990-1993) najwięcej inwestycji ulokowanych zostało w przemyśle spożywczym, tytoniowym i napojów, samochodowym i chemicznym oraz w handlu. Od połowy lat 90. w sferze szczególnych zainteresowań znalazły się usługi - głównie telekomunikacja, bankowość, ubezpieczenia.
W krótkiej (do 2005), jak i dalszej perspektywie (do 2020 r.) - chyba niezależnie od postępu prywatyzacji i restrukturyzacji gospodarek w kra jach Europy Środkowej i Wschodniej - kapitał zagraniczny umacniać się
będzie nadal w sektorze przetwórczym i jeszcze większą ekspansję wykaże w usługach. Mało zainteresowany będzie górnictwem i rolnictwem. Na brzmiałe problemy w tych branżach będą musiały być rozwiązywane przy dużym zaangażowaniu rządów poszczególnych krajów i współdziałaniu róż nych partnerów. Może dopiero w dalszej perspektywie, poprzez umocnie nie się rodzimego kapitału - w oparciu o małą i średnią przedsiębiorczość, przy współudziale firm państwowych - bardziej znaczące niż obecnie - część produkcji przemysłowej będzie się odbywać w kooperacji z firmami zagranicznymi, zlokalizowanymi na obszarze krajów objętych transformacją. Nieodzownym warunkiem powodzenia - w trwającym procesie integracji, globalizacji - jest wzrost produktu krajowego brutto i zwiększenie nakła dów na edukację i badania oraz przyspieszenie przemian modernizacyjnych w omawianej części Europy.
L idia M esjasz