Wstęp
Proces transform acji gospodarczej krajów E uropy Środkow o- -W schodniej trw a ju ż ponad 10 lat. N adal jed n ak istnieje w iele problem ów z zakresu polityki gospodarczej, w których ram ach okre ślenie i zastosow anie efektyw nych instrum entów ukierunkow anych na elim inację lub złagodzenie pojaw iających się napiąć, będzie stano wiło o m ożliwościach dalszego rozw oju poszczególnych krajów tego regionu.
Główne w yzw ania, które stoją przed tym i krajam i, to dalsza skuteczna m odernizacja nieefektyw nych sektorów gospodarki (gór nictwa, hutnictwa, przem ysłu stoczniow ego, transportu kolejow ego i rolnictwa) połączona z rzeczyw istą reform ą sektora publicznego. R ealizacja tych celów m usi się jed n ak odbyw ać w ram ach optym a lizacji szeroko rozumianej rów now agi m akroekonom icznej. W ym ier nym w yznacznikiem tej rów now agi je s t obszar pięciu m akro priory tetów, w których ram ach pow inny dokonyw ać się zm iany w g ospo darce1. S ą to:
• zapew nienie realnego w zrostu poziom u PK B na poziom ie wystarczającym przynajm niej na w chłonięcie w olnych zasobów siły roboczej,
1 Często weryfikację optymalizacji przedstawionych pięciu kryteriów przed stawia się w postaci odpowiednio wyskalowanego pięciokąta, gdzie poszczególne wierzchołki posiadają współrzędne zgodne z osiągniętym w danym momencie poziomem danego wskaźnika makroekonomicznego. Por. E. Bombińska, „Zdol ność konkurencyjna gospodarki Polski w okresie transformacji systemowej na tle Czech i Węgier”, praca doktorska, AE Kraków, 2001.
34 H enryk Czubek
• utrzym anie, a naw et redukcja poziom u bezrobocia, tak aby w niektórych regionach kraju, branżach przem ysłow ych lub grupach społecznych nie staw ało się ono trw ałym problem em strukturalnym ,
• utrzym anie, a w ręcz obniżanie tem pa w zrostu cen na akcep tow alnym społecznie i gospodarczo poziom ie, stwarzającym stabilne warunki prow adzenia działalności gospodarczej dla sektora przedsię biorstw i um acniającym zaufanie do własnej w aluty w śród gospo darstw dom ow ych,
• kontrolow anie na rozsądnym poziom ie skali deficytu budżeto w ego odniesionego do poziom u PKB, przy zapewnieniu prawidłowej realizacji w szystkich ustaw ow o określonych funkcji instytucji pu blicznych,
• zapobieganie znaczącej nierów now adze w obrotach bieżą cych bilansu płatniczego w celu utrzym ania m iędzynarodowej w iary godności danego kraju.
W ram ach ostatniego priorytetu m ożna w yodrębnić zadanie szczegółow e zw iązane z racjonalnym sterow aniem saldem bilansu handlow ego. Jest rzeczą pow szechnie akceptow alną, że kraje trans form acji gospodarczej zm uszone są przez dłuższy czas utrzym ywać ujem ne saldo bilansu handlow ego. Jest to zw iązane z koniecznością m odernizacji swoich gospodarek i zam iarem osiągnięcia standardów istniejących w krajach w ysoko uprzem ysłow ionych. M odernizacja tych gospodarek realizow ana je s t w łaśnie m.in. w ram ach w ym iany tow arow ej z zagranicą zapew niającej dostaw y zagranicznych tech nologii i specjalistycznego now oczesnego sprzętu oraz poprzez na cisk zagranicznej konkurencji na krajow ych producentów dóbr kon sum pcyjnych.
O siąganie tych celów nie m oże się jednak odbyw ać w oderw a niu od racjonalnego kształtow ania w ielkości i struktury bilansu hand low ego, a w ręcz podejm ow ania działań m inim alizujących negatywne skutki deficytu handlow ego. Podstaw ow ym źródłem zapew niającym pokrycie ujem nego salda bilansu handlow ego jest im port kapitału w form ie napływ u zagranicznych funduszy w postaci inwestycji bezpo średnich albo portfelow ych, lub też w ykorzystanie różnego typu instrum entów kredytow ych i dłużnych.
Analiza m etod rów now ażenia bilansu handlowego. 35
Jak finansować deficyt obrotów towarowych?
Dyskusja na tem at skutków w ykorzystania poszczególnych źró deł pokrycia deficytu handlow ego je st prow adzona ze zm iennym natężeniem zarówho w form ie publikacji naukow ych, prasow ych, jak i spotkań oraz dyskusji w gronie ekspertów. G eneralny obraz w y ła niający się z tej dyskusji oraz em pirycznych dośw iadczeń zgrom adzo nych w okresie końca drugiego i początku trzeciego tysiąclecia m ożna zawrzeć w e w nioskach przedstaw ionych w ram ach tabeli nr
1 i nr 2.2
Tabela 1. Ocena inwestycji zagranicznych z punktu widzenia kraju importera kapitału
Inwestycje portfolio Inwestycje bezpośrednie (BIZ)
z
al
e
ty
• szybkie i bezpieczne źródło gotówki dla państwa w przypadku sprzedaży prywatyzacyjnej
• podniesienie jakości towarów i świadczonych usług
• długoterminowe zaangażowanie się inwestora w ramach zaufania w dobre perspektywy rozwoju danego kraju
• tworzenie bazy kapitałowej dla nowej produkcji w gospodarce narodowej
w
a
d
y
• nacisk na szybkie i duże zyski w przypadku inwestora finansowego
• podwyżki cen dla krajowych konsumentów
• niebezpieczeństwo, że głównym celem inwestycji było przejęcie krajowego potencjału
produkcyjnego i jego likwidacja jako konkurencji dla
zagranicznych zakładów inwestora • obawy i sceptycyzm niektórych
grup społecznych, że zagraniczny inwestor będzie wywierał za duży wpływ na lokalne krajowe wydarzenia społeczno-polityczne i kraj przyjmujący traci przez to część swojej suwerenności
Źródło: opracowanie własne.
2 Przedstawiona klasyfikacja nie jest ostateczna i wyczerpująca, ale odnosi się przede wszystkim do praktycznych doświadczeń procesu napływu zagranicz nych kapitałów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
36 H enryk Czubek
Tabela 2. Ocena zagranicznych instrumentów kredytowych z punktu widzenia kraju importera kapitału
Kredyty długoterminowe Kredyty krótkoterminowe Obligacje międzynarodowe za le ty • brak konieczności szczegółowych planów rozdysponowania funduszy • względna łatwość dostępu do takich źródeł finansowania • świadectwo wiarygodności danego kraju wobec zagranicznych inwestorów wady • ryzyko zmienności stopy procentowej • długoterminowe obciążenie budżetu • ryzyko zmienności stopy procentowej, • niebezpieczeństwo kumulacji terminów płatności i utrata kontroli nad procesem rolowania zobowiązań
• ryzyko zmienności stopy procentowej, • spekulacyjny napływ i odpływ kapitałów zagrażający stabilności gospodarki, • zależność od oceny wiarygodności kredytowej - marża stopy procentowej • pojedyncze firmy nie
mogą uzyskać lepszych warunków niż kraj, z którego pochodzą Źródło: opracowanie własne.
N a podstaw ie przedstaw ionych w tabeli nr 1 i nr 2 opisów korzyści i negatyw ów poszczególnych rodzajów finansow ania defi cytu bilansu handlow ego m ożna łatwo stw ierdzić, że tylko napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) zapew nia długoterm i nową, stabilną i korzystną współpracą pom iędzy inwestorem i krajem lokow ania kapitału.
W tym m iejscu należy zw rócić uw agę na podstaw ow e znacze nie relacji opisującej stosunek napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do całości odnotow anego w danym okresie deficytu bilansu handlow ego.3 O czyw iście nie należy zapom inać o innych
3 W niektórych krajach, np. na Węgrzech na samym początku okresu trans formacji wystąpiły lata z dodatnim saldem bilansu handlowego, ale podstawowym
Analiza metod rów now ażenia bilansu handlowego.. 37
źródłach pokrycia tego deficytu, gdyż będą one zaw sze w ystępow ać w mniejszym lub w iększym w ym iarze, ale tylko odpow iednie w yko rzystanie dostatecznie dużego napływ u B IZ je st w m iarę b ezpieczn ą m etodą neutralizacji negatyw nych następstw ujem nego salda bilansu handlowego.
Relacja BIZ/saldo bilansu handlowego w praktyce
M ając w pam ięci ogólny obraz zależności pom iędzy deficytem bilansu handlowego i napływ em , pojaw ia się pytanie, ja k te pow iąza nia kształtow ały się na przestrzeni ostatnich 10 lat w trzech krajach Europy Środkow o-W schodniej, tzn. w C zechach, w Polsce i na W ęgrzech. Przedstaw ienie sytuacji w tym zakresie w raz z o m ów ie niem instrum entów polityki gospodarczej zastosow anych w poszcze gólnych krajach w raz z w yciągnięciem w niosków dotyczących skut ków prow adzonych działań stanow i w łaśnie zasadniczą treść niniej szego artykułu.
Polska “ “ ■■“ “ C ze c h y - — -W ę g r y
Wykres I . BIZ/saldo bilansu handlowego w praktyce
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Narodowego Banku Polskiego (www.nbp.pl), Węgierskiego Banku Narodowego (www.mnb.hu), Czeskiego Banku Narodowego (www.cnb.pl).
problemem stał się wkrótce narastający deficyt handlowy odnotowywany we wszystkich państwach tego regionu.
38 H enryk Czubek
P ojaw iają się bow iem dw a zasadnicze zagadnienia:
C zy są jak ieś podobieństw a pom iędzy tymi krajam i, czy też każdy kraj realizow ał w łasną politykę w tym zakresie?
Jakie były oficjalne środki adm inistracyjne zastosow ane przez poszczególne kraje w celu przeciw działania negatyw nym następ stw om fluktuacji relacji BIZ do deficytu handlow ego?
Na początku w arto się zastanow ić nad w nioskam i płynącym i z danych zobrazow anych na w ykresie nr l 4.
N ależy stw ierdzić, że istnieją w yraźne różnice w kształtow aniu się analizow anego w skaźnika w ram ach grupy trzech rozpatryw a nych krajów.
D wa przypadki krańcow e stanow ią procesy, jak ie zachodziły w tym zakresie w Polsce i na W ęgrzech.
W Polsce w skaźnik B IZ/deficyt handlu w ahał się na przestrzeni lat 1993-2001 pom iędzy 0,23 i 0,63. Dolny poziom został osiągnięty w 1993 r., natom iast górna granica m iała m iejsce w 2000 r. W tym też czasie odnotow ano jeszcze jedn o lokalne m inim um na poziom ie 0,27 w 1997 r.
W przypadku węgierskim można zauważyć wyraźny trend wzno szący się tego w skaźnika, przy początkow ym poziom ie 1,97 w 1993 r. i m aksym alnej w ielkości 9,37 osiągniętej w 2000 r.
H istoria zm ian relacji B IZ/deficyt handlu w Republice Czeskiej zaw iera się pom iędzy procesam i obserw ow anym i w Polsce i na W ęgrzech, przy czym m ożna wyodrębnić pewne cykliczne fluktuacje w tym zakresie. Początkow y poziom tego w skaźnika w 1993 r. w yniósł 1,24 i następnie obniżył się do w ysokości 0,25 zarejestrow a nej w 1996 r. oraz w artości 0,27 odnotow anej w 1997 r. Dalej w 1999 r. osiągnięte zostało m aksim um w wysokości 2,93 i następnie w skaźnik ten ustabilizow ał się w latach 2000-2001 na poziom ie 1,5.
Szczegółow a prezentacja przypadków poszczególnych trzech krajów zaw arta je s t w następnych częściach artykułu.
4 Wszystkie obliczenia, których wyniki są przedstawione w artykule, zosta ły dokonane na podstawie danych liczbowych prezentowanych na stronach inter netowych odpowiednich banków centralnych w zestawieniach zawierających bi lanse płatnicze sporządzone na bazie płatności.
Analiza m etod rów noważenia bilansu handlowego. 39
Węgry
Przypadek w ęgierski je st relatywnie nieskom plikow any w inter pretacji i m oże stanow ić dobrą egzem plifikację teorii w yjaśniających zależności pom iędzy m ałym krajem o otwartej gospodarce i otacza jącym go św iatem zew nętrznym . K rytyczny punkt we w spółczesnej historii gospodarczej tego naddunajskiego kraju m iał m iejsce na prze łom ie lat 1994 i 1995. B ył to bow iem okres, kiedy po rezygnacji z system u gospodarki centralnie planow anej, w yw ażona, ostrożna polityka, ja k ą stosow ał, unikający gw ałtow nych posunięć, pierw szy węgierski rząd, osiągnęła granice swoich m ożliw ości i nie dało się ju ż więcej zwlekać z przeprow adzeniem radykalnych reform społeczno- -gospodarczych.
Już w 1993 r. w ystąpiły w obszarze handlu zagranicznego niekorzystne tendencje, kiedy to w artość eksportu obniżyła się o 16,8% do poziom u 8,9 m ld USD, przy rów noczesnym w zroście wartości im portu o 13,2% do kw oty 12,5 m ld USD. G łów nym instrum entem zastosow anym w tym zakresie w 1994 r. była seria siedmiu kolejnych dew aluacji forinta, która łącznie na przestrzeni całego roku osiągnęła skalę 16% (w 1993 r. łączna dew aluacja forinta przeprow adzona w pięciu etapach w yniosła 15%). Nie popra wiło to jed nak znacząco sytuacji i w 1994 r. deficyt handlow y osiągnął rozm iar 3,8 m ld USD, a zadłużenie zagraniczne brutto zw iększyło się o 4,1 m ld U SD , dochodząc do kw oty 28,5 m ld USD.
Te wyniki były bodźcem dla now ego socjaldem okratycznego rządu do sform ułow ania i zastosow ania w m arcu 1995 r. całkow icie nowej strategii gospodarczej, nazw anej od nazw iska ów czesnego m inistra finansów pakietem B okrosa5. C ele now ej strategii były wielowym iarowe i zastosow ano w iele nowych instrum entów polityki gospodarczej nie tylko w odniesieniu do sfery relacji gospodarczych z zagranicą. W obszarze przyw racania rów now agi w ram ach handlu zagranicznego zastosow ano następujące dw a zasadnicze posunięcia:
5 Na początku 1995 roku nastąpiła zmiana na stanowisku ministra finansów Republiki Węgierskiej. Po rezygnacji ministra Laszlo Békesiego, objął je Laszlo Bokros, dotychczasowy dyrektor Banku Budapeszt.
40 H enryk Czubek
• dokonano jednorazow ej dew aluacji forinta o 9% i zastąpiono dotychczasow y system kursu sztyw nego system em kursu pełzające go w stosunku do koszyka w alut przy zastosow aniu początkow o m iesięcznej stopy dew aluacji w wysokości 1,9%, która w drugiej po łow ie roku została zm niejszona do poziom u 1,3% (łącznie w 1994 r. nastąpiła dew aluacja forinta o 26-27% );
• w prow adzono specjalny podatek im portowy w wysokości 8%, który następnie w okresie dwóch lat stopniow o elim inow ano i doty czył on w szystkich dóbr oprócz nośników energii.
D odatkow ym , bardzo istotnym elem entem strategii było otw ar cie dla inw estorów zagranicznych dostępu do węgierskiej gospodarki w sektorach, które przedtem były niedostępne dla lokat kapitału zagranicznego. W rezultacie nastąpiła szybka pryw atyzacja i sprze daż na rzecz zagranicznych inw estorów całych sektorów produkcji i dystrybucji energii, dystrybucji gazu, telekom unikacji i petrochemii. Stanowiło to istotny impuls dla idących w ślad za nimi inwestycji typu „green-field” .
Sześć lat po zastosow aniu tej wersji terapii szokowej m ożna stwierdzić, że w ęgierski bilans handlu zagranicznego znajduje się pod stabilną kontrolą, co m oże być zaobserw ow ane na podstaw ie danych zobrazow anych na w ykresie nr 2.
w artość rzeczyw ista - - «k w a rta lna średnia ruchom a
Wykres 2. Kwartalne saldo węgierskiego handlu zagranicznego Źródło: dane Węgierskiego Banku Narodowego (www.mnb.hu).
Analiza metod rów noważenia bilansu handlow ego.. 41
Od m om entu w drożenia postanow ień pakietu B o krosa w ęgier ski kwartalny deficyt handlu zagranicznego zaczął się obniżać z p o ziomu 900 m in euro na przełom ie 1994 i 1995 r. do poziom u 189 min euro, który został osiągnięty w ostatnim kw artale 1997 r. Później deficyt zaczął znow u wzrastać do poziom u 1037 min euro, jak i zare jestrow ano w czw artym kw artale 2000 r. (podobnie w ostatnim kw ar tale 2002 r.). Jest to jed n ak jakościow o różna sytuacja od tej z prze łomu lat 1994-1995, gdyż zachowana została rów now aga w ew nętrzna naw et z niew ielką nadw yżką w budżecie państw a oraz napływ BIZ jest obecnie praw ie 10 razy w iększy niż odnotow any deficyt han dlowy. Daje to w ystarczające pole m anew ru dla racjonalnej dyferen- cjacji w alokacji zagranicznych kapitałów oraz stanow i p ew n ą ochro nę przed nieoczekiwanym i zm ianam i wielkości eksportu i importu.
Republika Czeska
Czechy przejęły po rozpadzie C zechosłow acji bardziej uprze m ysłow ioną i lepiej rozw iniętą część gospodarki byłej Federacji. Um ożliwiło to stosunkow o długie odsuw anie w czasie realizacji koniecznych, ale dotkliw ych społecznie reform strukturalnych. Jed nakże problem y pow oli narastały i objaw iły się z c a łą m ocą na wiosnę 1997 r., kiedy opublikow ano kw artalne dane gospodarcze. Wystąpiło w tedy połączenie braku rów now agi w ew nętrznej i ze wnętrznej. Zm iany tej sytuacji, jak ie nastąpiły w okresie lat 1993—
1998 pokazane są w tabeli nr 3.
Tabela 3. Podstawowe wskaźniki równowagi wewnętrznej i zewnętrznej gospodarki czeskiej w latach 1993-1998
W skaźn i Rok 1993 1994 1995 1996 1997 1998 saldo bilansu handlowego / PKB 1,5% -2,1% -5,4% -10,0% -8,6% -7,7% deficyt budżetowy / PKB -3,3% -0,4% -0,3% -2,2% -6,1% -5,5%
42 H enryk Czubek
Tak znaczące pogorszenie sytuacji w zakresie w ym iany handlo wej z zag ran icą i rów now agi budżetow ej, ja k ie m iało m iejsce w C zechach na przełom ie 1996/1997, przyczyniło się do znaczące go odpływu kapitałów krótkoterm inowych lokowanych na tym rynku przez zagraniczne fundusze inw estycyjne, a tym sam ym wyzwoliło na rynkach w alutow ych w zm ożoną presją spekulacyjną na czeską koronę.
A by przeciw działać tym negatyw nym procesom czeski rząd podjął w kw ietniu 1997 r. cały szereg działań ukierunkow anych zarów no na sferą rów now agi w ew nętrznej, ja k i zew nętrznej. W ram ach oddziaływ ania na w ielkość deficytu obrotów towarowych w prow adzono obow iązek składania nieoprocentow anych depozytów im portow ych w w ysokości 20% zadeklarow anej kw oty transakcji na okres 6 miesięcy. D ziałaniem skierow anym w stronę podtrzym ania kursu czeskiej w aluty było radykalne podw yższenie stóp procento w ych przez czeski bank centralny. M im o to spekulacyjna presja na koronę nie została powstrzymana i władze monetarne zostały zmuszone w dniu 27 m aja 1997 r. do upłynnienia kursu korony, co przyniosło rezultat jednorazow ej dew aluacji tej w aluty o 12% w stosunku do w artości dolara am erykańskiego. Rząd stanął w tedy znowu w obli czu konieczności w prow adzenia dodatkow ych elem entów polityki stabilizacyjnej, ale były one głów nie skierow ane na sferą wydatków publicznych i w ram ach niej w prow adzono dodatkow e obostrzenia oraz redukcją wydatków. W odniesieniu do polityki m onetarnej w y znaczono now e zasady i ram y w spółpracy z czeskim bankiem cen tralnym , aby poprzez stabilizacją kursu korony oraz zaostrzenie zasad polityki kredytow ej w obec przedsiębiorstw m ożna było efektywnie kształtow ać poziom krajow ych wydatków , a tym sam ym zapobiegać w przyszłości niepożądanem u w zrostow i deficytu handlow ego.6
6 Jedynie w przypadku czeskiego załamania gospodarczego doprowadziło to do bezpośredniego upadku rządzącego gabinetu, kiedy to rząd Vaclava Klausa musiał ustąpić, gdy jego dokument zatytułowany „Korekta polityki gospodarczej oraz dalsze kroki transformacyjne” wywołał wiele kontrowersji w szczególności
Analiza metod rów noważenia bilansu handlowego. 43
wartość rzeczyw ista - - -k w artaln a średnia ruchom a
Wykres 3. Kwartalne saldo czeskiego handlu zagranicznego Źródło: dane Czeskiego Banku Narodowego (www.cnb.cz).
Działania podjqte przez adm inistrację czeską w ciągu 1997 r. zaowocowały zm niejszeniem wartości kw artalnego deficytu h andlo wego z wysokości 1408 min euro w ostatnim kw artale 1996 r. i 1216 min euro w I kw artale 1997 r. do poziom u 198 m in euro w II kw artale 1999 r. Jednakże w okresie kolejnych trzech lat znow u nastąpiło pogorszenie sytuacji i w I kw artale 2002 r. deficyt h and lo wy osiągnął poziom odnotow any na początku 1997 r. (patrz w ykres nr 3). C zęściow ym złagodzeniem zagrożeń w ynikających z takiego rozwoju sytuacji je st utrzym ująca się w ostatnim okresie w ysoka dynam ika eksportu oraz stabilny dopływ now ych bezpośrednich in westycji zagranicznych.
Polska
Polska ju ż na sam ym początku swojej najnow szej historii po 1989 r. zapoczątkow ała, jak o pierw szy kraj w analizow anej zbioro wości, ostre i radykalne zm iany w polityce m akroekonom icznej
w kwestiach wrażliwych, takich jak zmniejszenie tempa wzrostu płac i dotacji budżetowych oraz rosnącego niezadowolenia z powodu powiększającego się bez robocia.
44 H enryk Czubek
i strukturalnej. Skutki tych zm ian dla sfery w ym iany towarowej z zagranicą nie okazały się być całkow icie jednoznaczne. Z jednej strony nastąp ił olbrzym i w zrost w olum enu i w artości obrotów, z drugiej jed n ak odnotow yw ano zw iększający się z roku na rok deficyt w ym iany handlow ej z zagranicą.
Początkow o sytuacja w ydaw ała się być w m iarę pod kontrolą, gdyż w szystkie braki w zakresie rów now agi zewnętrznej były re kom pensow ane dynam icznym w zrostem PKB (6 -7 % w latach 1996 -
1997) napędzanym rosnącym i inwestycjami i boom em konsum pcyj nym . G ospodarka w ychodziła wtedy, na bazie uruchom ienia pro stych rezerw m arnotraw ionych w poprzednim system ie, z trans formacyjnej korekty dostosowania struktury i wielkości podaży do realnie istniejącego poziom u popytu. O gólne rezultaty tego procesu były bardzo pozytyw ne. W okresie lat 90. XX w. w ielkość poziom u PK B zw iększyła się z ok. 60 m ld w 1990 r. do ok. 160 mld USD w 2000 r. (w zrost o ponad 2,5 razy).
Jednak i te czynniki, m ające pozytyw ny w pływ na w zrost PKB zaczęły się pow oli w yczerpyw ać. Już w 1996 r. niektórzy ekonom i ści m ów ili o „przegrzaniu gospodarki”7. Saldo bilansu płatności bie żących zm ieniło się z nadw yżki rzędu 4 proc. PKB w 1994 r. do deficytu rzędu 3 proc. PKB w 1997 r. (7 proc. różnicy PKB w ciągu trzech lat!) i rosło dalej, rok po roku, aż do zimy 1999/2000. N astą piło w tedy sterow ane odgórnie przez adm inistrację rządow ą „chło dzenie gospodarki” i polityka m akroekonom iczna została w konse kw encji nakierow ana na obniżenie dynam iki popytu wewnętrznego. B ardzo w ysokie stopy procentow e, m ocny złoty i zacieśnienie poli tyki fiskalnej w roku 2000 doprow adziły do popraw y równow agi w zakresie handlu zagranicznego oraz zm niejszenia inflacji.
Tak w ięc nie je st m ożliw e w skazanie w obszarze wym iany tow arow ej z zagranicą jednego konkretnego instrum entu polityki
7 Opinia prof. Jana Winieckiego wyrażona w artykule Czy Leszek M iller zostanie polską panią Tchatcher?, Rzeczpospolita, 18.09.2001
Analiza metod rów noważenia bilansu handlow ego. 45
a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a w arto ś ć rze czyw ista - - -k w a r ta ln a ś re dn ia ru ch o m a
Wykres 4. K w artalne saldo p o lsk ieg o handlu zagran iczn ego