DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).2-4
KS. STANISAW ABENDOWICZ
WYCHOWANIE CHRZES´CIJAN
´ SKIE
W KATECHEZIE SZKOLNEJ
Katecheza jest wychowaniem w wierze, a realizuje sie przez nauczanie i s´wia-dectwo. Jest ukierunkowana na rozwój czowieka w wierze, a jednoczes´nie ma byc´ miejscem dialogu Kos´cioa ze wspóczesnym czowiekiem. Jej obecnos´c´ w szkole s´wiadczy, iz w procesie nauczania i wychowania docenia sie znaczenie zasad i ideaów chrzes´cijan´skich, które znajduj a sie u podstaw kultury europej-skiej. Wychowanie chrzes´cijan´skie w katechezie szkolnej pozwala doskonalej akcentowac´ przezycia religijne, podtrzymuje i ubogaca tradycje patriotyczne, a wiec wspomaga proces wychowawczy. Wazn a role peni w tym was´nie prawda zawarta w Objawieniu przekazywanym w Biblii oraz w tradycji chrzes´cijan´skiej1. Z przykazaniem mios´ci Boga i bliz´niego ma wprowadzac´ umiejetnos´c´ braterskie-go wspózycia, wspódziaania i nawi azywania dialogu. Szczególne zadanie, jakie stawia sie katechezie w szkole, dotyczy poznania osoby Jezusa Chrystusa, Jego Dobrej Nowiny o zbawieniu, a takze tradycji chrzes´cijan´skiej. Dlatego tez, jak zauwaza s´w. Jan Pawe II, „Czowiek, który chce zrozumiec´ siebie do kon´ca [...] – musi ze swym niepokojem, niepewnos´ci a, a takze sabos´ci a i grzesznos´ci a, ze swoim zyciem i s´mierci a przyblizyc´ sie do Chrystusa” (RH 10). Potrzeba zatem odniesienia róznych aspektów zycia ludzkiego do osoby Jezusa Chrystusa, gdyz to pozwala w peni rozwijac´ dojrza a osobowos´c´ katechizowanego.
Ks. dr hab. STANISAWABENDOWICZ– prof. KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II, Katedra Katechetyki Integralnej, Instytut Teologii Pastoralnej i Katechetyki, Al. Ra-cawickie 14, 20-950 Lublin; dyrektor Wydziau Katechetycznego Kurii Diecezji Radomskiej; e-mail: slabendowicz@wp.pl
1 Por. J. B
AGROWICZ, Edukacja religijna wspóczesnej modziezy – z´róda i cele, Torun´ 2000, s. 111.
1. POJE CIE WYCHOWANIA CHRZES´CIJAN´ SKIEGO
Pojecie „wychowanie” jest wieloznaczne i róznie interpretowane. Utozsa-mia sie go z katechez a, wychowaniem chrzes´cijan´skim lub wychowaniem do wiary2. Deklaracja o wychowaniu chrzes´cijan´skim Soboru Watykan´skiego II
Gravissimum educationis podaje, ze wychowanie chrzes´cijan´skie „zd aza do ksztatowania osoby ludzkiej w kierunku jej ostatecznego celu, a równo-czes´nie do dobra spoecznos´ci, których czowiek jest czonkiem i w których obowi azkach, gdy doros´nie, bedzie bra udzia” (DWCH 1). W tym znaczeniu wychowanie jest „pomoc a udzielan a czowiekowi w realizacji jego czowie-czen´stwa, w nadaniu zyciu czowieka ostatecznego sensu rozumianego na ogó jako zjednoczenie czowieka z Bogiem poprzez praktykowanie mios´ci bliz´niego” (DWCH 2). Wychowanie chrzes´cijan´skie nalezy wiec rozpatrywac´ jako proces harmonijnej jednos´ci elementów naturalnych i nadprzyrodzonych. Wychowanie jest „rodzeniem” czowieka w znaczeniu duchowym, tzn. „ob-darzaniem czowieczen´stwem”. Rodzice nie tylko rodz a ciao dziecka, ale rodz a caego czowieka, ksztatuj a osobe ludzk a, rodz a jego ducha, ksztatuj a czowieczen´stwo, osobowos´c´ poprzez wychowanie (por. DWCH 2). Wychowa-nie chrzes´cijan´skie w wierze jest oparte na relacji wychowawczej miedzy wychowankiem a wychowawc a3. Czowiek do rozwoju wasnej osobowos´ci potrzebuje wychowania, kochaj acych i wymagaj acych wychowawców. Pozo-stawiony samemu sobie nie jest bowiem w stanie rozwin ac´ w peni swego czowieczen´stwa. Jan Pawe II mówi 2 czerwca 1980 r. w paryskiej siedzibie UNESCO.
W wychowaniu bowiem chodzi was´nie o to, azeby czowiek stawa sie coraz bardziej czowiekiem – o to, azeby bardziej „by”, a nie wiecej „mia” – aby wiec poprzez wszystko, co „ma”, co „posiada”, umia bardziej i peniej byc´ czowie-kiem – to znaczy, azeby równiez umia bardziej „byc´” nie tylko „z drugimi”, ale takze i „dla drugich”4.
2Por. S. D
ZIEKON´ SKI, Wychowanie religijne, w: R. CHAUPNIAK, J. KOCHEL, J. KOSTORZ W. SPYRA(red.), Wokó katechezy posoborowej. Ksiega pami atkowa dedykowana Ks. Biskupowi Gerardowi Kuszowi, wykadowcy Wydziau Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, z okazji 65. rocznicy urodzin, Opole 2004, s. 438.
3Por. A. SKRECZKO, Wychowanie, w: E. OZOROWSKI(red.), Sownik Mazen´stwa i Rodzi-ny, Warszawa-omianki 1999, s. 474.
4J
ANPAWEII, W imie przyszos´ci kultury, w: M. RADWAN(red.), Wiara i kultura.
Zatem potrzebna jest pomoc wychowankowi w stawaniu sie coraz bardziej czowiekiem, co dokonuje sie poprzez jego wszechstronny i harmonijny rozwój: fizyczny, intelektualny, emocjonalny, spoeczny, religijny, moralny. Celem wy-chowania chrzes´cijan´skiego jest ukierunkowanie wychowanka, aby chcia urze-czywistniac´ w swoim zyciu takie wartos´ci, jak: prawda, dobro i piekno. Ponie-waz ich z´ródem jest Bóg bed acy Najwyzszym Dobrem, Prawd a oraz Pieknem, wiec w wychowaniu chrzes´cijan´skim chodzi o to, by wychowanek postawi Boga w Trójcy S´wietej jedynego na pierwszym miejscu, wzrasta w wierze, nadziei i mios´ci oraz cnotach moralnych: roztropnos´ci, sprawiedliwos´ci, umiarkowaniu i mestwie. Celem wychowania jest integralny rozwój czowieka. Nie da sie sku-tecznie wychowywac´ bez s´wiadomos´ci celu, do którego ten proces ma prowa-dzic´. M. Sztaba wskazuje, ze wedug nauczania Kos´cioa:
[...] dojrzaos´c´ ludzka i dojrzaos´c´ chrzes´cijan´ska s a najwyzszym celem wychowa-nia chrzes´cijan´skiego. Tak jedna jak i druga, zdobywane s a w procesie realnego i integralnego wychowania, przebiegaj acego zarówno na paszczyz´nie indywidual-nej, jak i spoecznej5.
Wychowanie chrzes´cijan´skie stanowi istotn a czes´c´ zycia kazdego ochrzczo-nego czowieka. W uksztatowaniu dojrzaej osobowos´ci ludzkiej, zdolnej do podejmowania odpowiedzialnych zadan´ i decyzji w zyciu osobistym oraz w rodzinie i spoeczen´stwie, konieczne jest pos´wiecenie i zaangazowanie wielu osób, gównie rodziców, nauczycieli i wychowawców6.
Sobór Watykan´ski II naucza, iz szczególny obowi azek wychowawczy nale-zy do Kos´cioa, poniewaz ma on zadanie wskazywania wszystkim ludziom drogi zbawienia, a wierz acym udzielania zycia Chrystusowego i wspomagania ich ustawiczn a opiek a, aby mogli osi agn ac´ penie zycia (por. DWCH 1). W wypenianiu obowi azku wychowawczego Kos´ció posuguje sie wieloma s´rodkami, ale szczególnie troszczy sie o te, które s a mu najbardziej was´ciwe, z których niew atpliwie pierwszym jest katechizacja (por. DWCH 4). Wycho-wanie w ramach katechezy ma swoj a specyfike7. Wynika ona z istoty kate-chezy, jej celów i zadan´. Katecheza „jest wychowaniem w wierze dzieci, modziezy i dorosych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrzes´cijan´skiej, przekazywane na ogó w sposób systematyczny i caos´ciowy,
5 M. SZTABA, Spoeczny wymiar wychowania chrzes´cijan´skiego w nauczaniu Kos´cioa katolickiego, „Katecheta” 55 (2011), nr 5, s. 50-58.
6Por. M. D
ZIEWIECKI, Odpowiedzialna pomoc wychowawcza, Radom 1999, s. 3.
7Por. M. M
dla wprowadzenia wierz acych w penie zycia chrzes´cijan´skiego” (CT 18). Polega na podejmowaniu dziaan´ ksztatuj acych osobowos´c´ wychowanka, zdolnego do zajmowania w zyciu postaw inspirowanych wiar a przez siebie wyznawan a i na niej opartych8. Przekazywanie wiary podczas katechezy nie moze byc´ zapoznawaniem i przyswajaniem wiadomos´ci religijnych, lecz ma rozwijac´ i ksztatowac´ wiare ucznia.
Ojciec S´wiety Jan Pawe II podkres´la, ze wnetrze czowieka jest niejako terenem dziaalnos´ci wychowawczej i samowychowawczej. Czowiek ksztatu-je siebie, a nastepnie wszystko wokó siebie. Tak rozumiane wychowanie chrzes´cijan´skie zachodzi w relacji czowieka do samego siebie, Boga, innych osób oraz otaczaj acej rzeczywistos´ci. Wychowanie ma zatem wymiar indywi-dualny i spoeczny. Polega na wzajemnym ubogacaniu sie, czyli obdarzaniu czowieczen´stwem. Od wychowawcy wymaga szczególnej postawy i sposobów pracy opartych na przekonaniach wypywaj acych z rozumu i wiary. Papiez Jan Pawe II wskazuje, ze rodzicielstwo jest pierwszym rodzajem wychowa-nia, nastepnie kontynuuje sie go w szkole, Kos´ciele i spoeczen´stwie. Ten proces wychowawczy powinien prowadzic´ do osi agniecia pewnego stopnia dojrzaos´ci psychofizycznej, czyli do momentu, kiedy „czowiek zaczyna «wychowywac´ sie sam»” (Gratissimam sane, 16). Potrzeba wiec wspópracy róznych s´rodowisk wychowawczych, których trud moze byc´ uwazany za prawdziwe apostolstwo. Wychowanie chrzes´cijan´skie staje sie wtedy „wspól-nym uczestnictwem w prawdzie i mios´ci, w tym ostatecz„wspól-nym celu, który stanowi powoanie czowieka ze strony Boga Ojca, Syna i Ducha S´wietego”9.
2. PODSTAWY CHRZES´CIJAN´ SKIEGO WYCHOWANIA W SYSTEMIE EDUKACJI
W dokumentach katechetycznych Kos´cioa zwraca sie uwage na bardzo wazny postulat w wychowaniu chrzes´cijan´skim na katechezie, którym jest integralnos´c´. „Ten obowi azek zachowania integralnos´ci katechezy dotyczy kazdej formy katechezy, niezaleznie od tego, do jakich grup i osób sie
zwra-ca” (DKP 35). Integralne wychowanie chrzes´cijan´skie ma ukazac´ adekwatne
rozumienie wychowanka w perspektywie chrzes´cijan´skiej. Caos´ciowe
rozu-8 Por. J. SZPET, Dydaktyka katechezy, Poznan´ 1999, s. 36; J. CHARYTAN´ SKI, W kregu zadan´ i tres´ci katechezy, Kraków 1992, s. 191.
9J
ANPAWEII, List apostolski Ojca S´wietego Jana Pawa II do modych caego s´wiata
mienie wychowanka oznacza, ze rodzice, katecheci i wychowawcy uwzgled-niaj a w wychowaniu wszystkie podstawowe sfery czowieczen´stwa, a zatem sfere fizyczn a, emocjonaln a, intelektualn a, moraln a, duchow a, religijn a, spo-eczn a, a takze sfere wartos´ci i wolnos´ci. Takie realistyczne rozumienie wy-chowanka oznacza, ze wychowawca zdaje sobie sprawe zarówno z jego wiel-kos´ci i niezwykos´ci, jak i z jego ograniczen´ i sabos´ci10.
WYCHOWANEK JAKO OSOBA JEST PODMIOTEM WYCHOWANIA
Rozumienie czowieka jako osoby lezy u podstaw koncepcji wychowaw-czych. Przyjmuj ac antropologiczny punkt widzenia, geboko osadzony w per-sonalizmie chrzes´cijan´skim, Ojciec S´wiety Jan Pawe II podkres´la, ze wycho-wanie chrzes´cijan´skie suzy w szczególnym tego sowa znaczeniu „uczo-wieczeniu” czowieka. Czowiek, bed ac czowiekiem od pierwszej chwili swego poczecia w onie matki, stopniowo uczy sie byc´ czowiekiem – i ta podstawowa wiedza utozsamia sie z wychowaniem. Jest on przyszos´ci a swej rodziny i caej ludzkos´ci, jednakze przyszos´c´ czowieka zwi azana jest nie-rozerwalnie z wychowaniem chrzes´cijan´skim11. Jan Pawe II stwierdza: „oso-ba ludzka jest takim dobrem [...], które nie moze byc´ traktowane jak przed-miot uzycia, a was´ciwe i penowartos´ciowe odniesienie do niej stanowi tylko mios´c´”12. Ta godnos´c´ osoby ludzkiej rozci aga sie, obejmuje i dotyczy kaz-dej konkretnej jednostki, takze tej niepenosprawnej fizycznie czy psychicz-nie. W Gratissimam sane czytamy: „Czowiek – byc´ czowiekiem to podsta-wowe powoanie czowieka: byc´ czowiekiem na miare daru, jaki otrzyma. Na miare tego talentu, którym jest samo czowieczen´stwo, a z kolei dopiero na miare wszystkich talentów, jakimi zosta obdarzony” (nr 9).
W akcie wiary bierze udzia cay czowiek wraz ze wszystkimi wadzami duchowymi i cielesnymi. Mozna wiec powiedziec´, ze „Wierzy po prostu czowiek, a wiara jest jego aktem i stanem. Od strony analitycznej wyróznia sie w nim udzia rozumu, woli, uczuc´ i aski”13. Postawa wiary zakada pewien sposób postepowania obejmuj acy wiele paszczyzn zycia danej osoby.
10 Por. S. ABENDOWICZ, Wychowanie w wierze podstawowym zadaniem katechezy, w:
S. ABENDOWICZ(red.), Katecheza w suzbie wiary, Radom 2013, s. 107-108.
11Por. J
ANPAWEII, Przyszos´c´ czowieka to sam czowiek. Homilia wygoszona w czasie
Mszy s´wietej dla rodzin w Portugalii (15 maja 1982), w: J. ZUKOWICZ(red.), Rodzina w
nau-czaniu Jana Pawa II. Antologia wypowiedzi, Kraków 1990, s. 91. 12K. W
OJTYA, Mios´c´ i odpowiedzialnos´c´, Lublin 1986, s. 43.
13M. R
USECKI, Wiara odpowiedzi a na Boze wezwanie, w: M. RUSECKI(red.), Byc´
Duze znaczenie dla katechezy szkolnej ma fakt, iz formowanie postawy chrzes´cijan´skiej u dziecka rozpoczyna sie od komponentu emocjonalnego. Zarówno w katechezie dzieci, jak i modziezy elementy uczuciowe s a istotne i odgrywaj a niejednokrotnie decyduj ac a role w aktywnym nauczaniu i wycho-waniu14. Wraz z rozwojem katechizowanego coraz wyraz´niej zaznacza sie równiez potrzeba wzmacniania wymiaru intelektualnego. Wiedza o Bogu moze rozpoczynac´ proces tworzenia sie nowej postawy, uzupeniac´ istniej ace juz postawy lub je korygowac´15.
POZNANIE PRAWDY WARUNKIEM ROZWOJU OSOBY
Chrystus jest Prawd a, która jest zarazem Dobrem dla wychowanków na chwile obecn a i na cae ich zycie. Tylko takie ukazanie prawdy, jako wartos´ci przyjetej i przezytej, budzi oddz´wiek, angazuje i prowadzi do dziaania. Kate-cheza, jes´li ma byc´ owocna, powinna zawierac´ prawde zbawcz a16. Poznanie prawdy przyniesionej przez Chrystusa jest fundamentem dla przezyc´ na kate-chezie. Konieczna na katechezie atmosfera poszanowania prawdy wynika gównie st ad, ze Chrystus jako Nauczyciel, jako poznana Prawda i przezywa-ne Dobro, wymaga uczciwego podejs´cia do prawdy. W wychowaniu chrzes´ci-jan´skim w katechezie podstawow a role peni prawda zawarta w Objawieniu i w tradycji chrzes´cijan´skiej17. Dyrektorium ogólne o katechizacji podaje, ze: „Tradycja, Pismo S´wiete i Urz ad Nauczycielski Kos´cioa s a gównymi z´ródami przekazu prawdy i religijnej formacji modziezy” (DOK 96). Opiera-j ac sie na tych prawdach, katecheza prowadzi katechizowanych do dojrzaos´ci w wierze oraz do aktywnej postawy wobec zycia. Postawa wiary „wyraza sie w podejmowaniu i realizowaniu przez dzieci i modziez wartos´ci chrzes´cijan´-skich. Szczególnie poprzez przykad (s´wiadectwo) wasnego zycia katecheta ma mozliwos´c´ bezpos´redniego oddziaywania na zachowania wychowan-ków”18. Poznanie prawdy, jako postulat i cel katechezy, powinno byc´ reali-zowane na wszystkich etapach katechizowania19.
14 Por. R. C
HAUPNIAK, Postawa wiary i jej ksztatowanie na katechezie, „Katecheta” 44 (2000), nr 7-8, s. 6-11.
15 Por. S. K
ULPACZYN´ SKI, Ksztatowanie postaw religijnych na katechezie, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 35 (1988), z. 6, s. 83-85.
16Por. E. M
ATERSKI, Odpowiedzialnos´c´ Kos´cioa za katecheze, Radom 1993, s. 167.
17Por. J. B
AGROWICZ, Edukacja religijna, s. 111.
18R. C
HAUPNIAK, Postawa wiary, s. 6-11.
19Por. S.
[Katecheza szkolna], chc ac budzic´ i ksztatowac´ wiare nowych pokolen´, musi czy-nic´ to odpowiedzialnie i s´wiadomie, równomiernie formuj ac caego czowieka w kazdym jego wymiarze. Integracja poznania, woli i uczucia dokonuje sie w osobie. Wiara chrzes´cijan´ska, która ze swej istoty ma osobow a strukture, opiera sie na wolnos´ci i osobowej decyzji wierz acego. Katecheza ma przygotowac´ dzieci i modziez do podjecia i realizacji Bozego zaproszenia20.
PRAWO I OBOWI AZEK RODZICÓW
DO CHRZES´CIJAN´ SKIEGO WYCHOWANIA DZIECKA
Ojciec S´wiety Jan Pawe II w adhortacji Familiaris consortio stwierdza, ze: „Prawo-obowi azek rodziców do wychowania jest czyms´ istotnym i jako taki zwi azany jest z samym przekazywaniem zycia ludzkiego” (FC 36). Po-twierdza to równiez Karta Praw Rodziny: „Rodzice, poniewaz dali zycie dzieciom, maj a pierwotne niezbywalne prawo i pierwszen´stwo do wychowania potomstwa i dlatego musz a byc´ uznani za pierwszych i gównych jego wy-chowawców” (KPR 5). Rodzice maj a prawo i obowi azek do wychowania, które jest zgodne z ich pogl adami, przekonaniami moralnymi i religijnymi (por. FC 27). Takze Deklaracja o wychowaniu chrzes´cijan´skim przypisuje rodzicom szczególne miejsce:
Rodzice, poniewaz dali zycie dzieciom, w najwyzszym stopniu s a obowi azani do wychowania potomstwa i dlatego musz a byc´ uznani za pierwszych i gównych wychowawców. To zadanie wychowawcze jest tak wielkiej wagi, ze jego ewen-tualny brak z trudnos´ci a daby sie zast apic´ (DWCH 3).
Tradycja i kultura rodziny musz a sprzyjac´ dobru i godnos´ci dziecka, totez bardzo wazn a spraw a jest, aby otrzymac´ takze od spoeczen´stwa odpowiedni a pomoc i wsparcie konieczne do wypeniania roli wychowawców21. Rodzina, jako podstawowa komórka zycia spoecznego, jest pierwszym i najwazniej-szym s´rodowiskiem wychowawczym dziecka. Fundamentem rodziny chrzes´ci-jan´skiej jest sakrament mazen´stwa. Chrystus podniós mazen´stwo do god-nos´ci sakramentalnego znaku, poprzez który On sam us´wieca mazonków i ich dzieci, ale takze nakada na rodziców liczne obowi azki. Dekret o apo-stolstwie s´wieckich Apostolicam actuositatem wskazuje na nastepuj ace obo-wi azki:
20J. RATZINGER, Drogi wiary w dobie wspóczesnych przemian, „Communio” 12 (1992),
nr 2, s. 125-128.
21P
Chrzes´cijan´scy mazonkowie s a dla siebie nawzajem, dla swoich dzieci i innych domowników wspópracownikami aski i s´wiadkami wiary. Dla swoich dzieci s a oni pierwszymi zwiastunami wiary i wychowawcami, dlatego niech sowem i przykadem przygotowuj a je do zycia chrzes´cijan´skiego i apostolskiego, pomaga-j a im roztropnie w rozpoznawaniu ich powoania (DA 11).
Rodzina chrzes´cijan´ska, jako cz astka Kos´cioa, uczestniczy w jego posan-nictwie, a wiec równoczes´nie uczestniczy w prorockiej, kapan´skiej i królewskiej misji Chrystusa. Jest ona zatem wezwana do ewangelizacji, modlitwy i suzby, na wzór Chrystusa i Jego Kos´cioa. Rodzina, czyli „domowy Kos´ció”, bed ac szczególnym miejscem ewangelizacji, dojrzewa w wierze i w ten sposób staje sie gosicielk a Ewangelii dla wielu rodzin oraz dla otoczenia, w którym zyje. Ojciec S´wiety Jan Pawe II wskazuje, ze
mazen´stwo i rodzina chrzes´cijan´ska buduj a Kos´ció. W rodzinie bowiem osoba ludzka nie tylko rodzi sie i stopniowo poprzez wychowanie wprowadzana jest we wspólnote ludzk a, ale takze poprzez odrodzenie chrzcielne i wychowanie w wie-rze wprowadzana jest w rodzine Boz a, jak a jest Kos´ció (FC 15).
Jest wezwana zarazem do s´wietos´ci i s´wiadectwa wiary. Dlatego nalezy starac´ sie pomóc rodzicom w dobrym wypenieniu tego trudnego zadania wychowawczego, umacniaj ac swoje przekonania religijno-moralne, daj ac przykad, wymieniaj ac dos´wiadczenia miedzy sob a i z innymi rodzicami oraz z pedagogami i kapanami22. Warunkiem wychowania jest mios´c´ rodziców do dzieci oraz dzieci do rodziców. B. Mierzwin´ski podkres´la, ze
To Bóg da nam rodziców. Rodzice natomiast przekazali nam zycie we wspópra-cy z Bogiem, Stwórc a i Ojcem, s a jego zastepcami na ziemi. Z tej prawdy wypy-wa obustronne zadanie: budowypy-wac´ wzajemn a przyjaz´n´. Rodzice winni stac´ sie pierwszymi przyjaciómi i powiernikami, u których z ufnos´ci a mozna szukac´ pomocy i rady w trudnych, zyciowych problemach23.
22 Por. S. ABENDOWICZ, Wychowanie w rodzinie chrzes´cijan´skiej, „Zeszyty Formacji
Katechetów” 46 (2012), nr 2, s. 33-35.
23B. M
IERZWIN´ SKI, owickie przesanie Jana Pawa II wyzwaniem dla rodziny i szkoy
w wychowaniu modego pokolenia Polaków, „Studia Loviciensia” 9 (2007), s. 43-44; por.
B. MIERZWIN´ SKI, Pedagogizacja mazonków. Relacje miedzy mezczyzn a a kobiet a w mazen´-stwie, „Paedagogia Christiana” (2000), nr 1 (5), s. 189-206.
3. CELE I TRES´CI KATECHEZY SZKOLNEJ
Cele i tres´ci katechezy wynikaj a z oredzia chrzes´cijan´skiego, sytuacji Kos´cioa i dos´wiadczenia uczestnika katechezy. Katechizm Kos´cioa Katolic-kiego podaje, ze katecheza ma dopomóc w osi agnieciu dojrzaos´ci chrzes´ci-jan´skiej, a wiec odpowiedniej postawy religijno-moralnej. Chodzi o „dopro-wadzenie do komunii z Jezusem Chrystusem... Bo tylko On sam moze prowa-dzic´ do mios´ci Ojca w Duchu S´wietym i uczestnictwa w zyciu Trójcy S´wie-tej” (KKK 426). Celem katechezy jest doprowadzenie do osobistego przy-lgniecia i gebokiej zazyos´ci z Bogiem. Jej tres´ci dotycz a róznych wymiarów wiary, a wiec wychowania, nauczania i wtajemniczeniu. Osi agniecie celów wychowawczych wymaga umiejetnego aczenia ich z tres´ci a oredzia chrzes´ci-jan´skiego. Was´ciwa realizacja celów i tres´ci katechezy jest jednym z czynni-ków decyduj acych o skutecznos´ci wychowawczej. Ksztatowanie osobowos´ci katechizowanego, opanowanie przez niego wiedzy religijnej i sposobów poste-powania staje sie tym skuteczniejsze, im silniejsza jest motywacja oraz im wieksza jest jego aktywnos´c´. W realizacji celu wychowawczego w katechezie szkolnej nalezy zawsze pamietac´ o uwzglednieniu dobra czowieka, jego sytuacji zyciowej, dos´wiadczenia religijnego24.
Tres´ci poruszane podczas katechezy szkolnej maj a pomóc uczniom w lep-szym poznaniu Jezusa, Królestwa Bozego, Jego wymagan´ i obietnic zawar-tych w oredziu ewangelicznym oraz Jego dróg i zobowi azan´, jakie nam pozo-stawi (por. DOK 82). W realizacji swojego zadania katecheza wykorzystuje dwa s´rodki, tj. przekazywanie oredzia ewangelicznego i dos´wiadczenie zycia chrzes´cijan´skiego25. Wiedza religijna zdobywana podczas katechezy jest po-trzebna w odnalezieniu odpowiedzi na pytania powstaj ace w refleksji nad zgromadzonymi dos´wiadczeniami. Wychowanie i ksztacenie podczas szkolnej katechezy zakada rozwijanie umiejetnos´ci, sprawnos´ci, zainteresowan´ oraz wyci aganie wniosków i posugiwanie sie zdobytymi wiadomos´ciami, które umozliwiaj a rozwój wiary i zycia wiar a. Aspekt intelektualny zawsze powi-nien prowadzic´ do wymiaru sprawnos´ciowego. Wiara nie jest jedynie intelek-tualnym przyjeciem prawd, ale przede wszystkim podjeciem wezwania ze strony Boga, jest odpowiedzi a na dar, wypywaj ac a z odkrycia wartos´ci26.
24Por. Cz. K
UPISIEWICZ, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1994, s. 92; W. BOOZ,
Sposoby odnajdywania norm moralnych, „Horyzonty Wiary” 6 (1995), s. 87; K. OLBRYCHT,
Dylematy wspóczesnego wychowania, „Znak” 43 (1991), s. 44-45. 25Por. J. S
ZPET, Dydaktyka, s. 23-26.
W rzeczywistos´ci wiary mamy do czynienia nie tylko z poznaniem, zrozumie-niem i przezywazrozumie-niem prawdy religijnej, ale równiez z koniecznos´ci a przyjecia w zyciu okres´lonych postaw religijno-moralnych27. Na katechezie uczen´ zdobywa wiedze i przygotowuje sie do zycia we wspólnocie Kos´cioa. Doko-nuje sie to nie tylko przez informacje, ale i dzieki aktywnos´ci katechizowa-nych i katechety28. Dlatego tez katecheci powinni zawsze dawac´ s´wiadectwo wiary i modlitwy oraz zycia sakramentalnego.
Cele i tres´ci katechezy szkolnej powinny zostac´ w aczone w cel ogólny ksztacenia szkoy, a katecheta, przygotowuj ac cele jednostki metodycznej, musi wzi ac´ pod uwage wczes´niej opracowany plan roczny lub semestral-ny29. Katecheza ma wprowadzic´ katechizowanego we wspólnote Kos´cioa, dopomóc mu w odszukaniu swojego miejsca i was´ciwej roli w s´wiecie oraz w osi agnieciu s´wietos´ci30. Powinna byc´ pomoc a do czynnego, s´wiadomego i godnego uczestniczenia katechizowanych w liturgii Kos´cioa. Nie moze ona ograniczac´ sie do wyjas´niania znaczenia obrzedów, lecz ma wychowywac´ wiernych do modlitwy, dziekczynienia, czynienia pokuty, odmawiania mo-dlitw, do ducha wspólnoty oraz was´ciwego zrozumienia symboliki. S a to elementy konieczne do prawdziwego zycia liturgicznego (por. DCG 25). Spe-cyficzn a cech a katechezy,
rózni acej sie od pierwszego goszenia Ewangelii, która prowadzi do nawrócenia, jest d azenie do podwójnego celu: doprowadzic´ do dojrzaos´ci wiare juz zrodzon a w duszy i uksztatowac´ prawdziwego ucznia Chrystusa przez pogebienie i bardziej uporz adko-wane poznanie Osoby i nauki Chrystusa, naszego Pana (CT 19).
Dyrektorium ogólne o katechizacji przypomina, ze to was´nie katecheza „jest organiczn a i systematyczn a formacj a wiary, jest czyms´ wiecej niz nau-czaniem; jest ona pogebieniem caego zycia chrzes´cijan´skiego” (DOK 67). Równiez Dyrektorium katechetyczne Kos´cioa katolickiego w Polsce podkre-s´la, ze jest ona
27Por. J. S
ZPET, Inicjacyjna funkcja katechezy, „Horyzonty Wiary” 7 (1996), nr 3, s. 56; J. SZPET, Dydaktyka, s. 27-28; M. FINKE, Pedagogika wiary, Poznan´ 1996, s. 11.
28Por. A. BINZ, Katecheta: misja, zawód czy powoanie?, w: Z. MAREK(red.), W suzbie czowiekowi, Kraków 1991, s. 89-101.
29Por. E. O
SEWSKA, Formuowanie celów jednostki katechetycznej, „Katecheta” 47 (2003), nr 5, s. 45-48.
30Por. W. KUBIK, Zasadnicze problemy wspóczesnej dydaktyki w katechezie, „Ateneum
Kapan´skie” 418 (1978), nr 2, s. 233; D. KURZYDO, Koncepcja katechezy dorosych we
wychowaniem w wierze, wypenia wiec funkcje wychowawcz a. Wychowanie w wie-rze dokonuj ace sie w ramach katechezy rózni sie od pozostaych rodzajów wychowa-nia tym, ze inny stawia sobie cel i inne realizuje zadawychowa-nia. Przekaz wiary nie moze polegac´ tylko na przekazywaniu wiadomos´ci religijnych i na ich przyswojeniu przez katechizowanych, lecz ma na celu rozwijac´ i ksztatowac´ ich wiare (DKP 37). Dlatego katecheza powinna „obejmowac´ wychowanie liturgiczne, modli-tewne, moralne, wprowadzenie do zycia we wspólnocie i misji. Katecheza jest bowiem integraln a formacj a wszystkich aspektów zycia chrzes´cijan´skiego”31. Podczas szkolnej katechezy wychowuje sie zatem uczniów do podejmowania zadan´ w szkole, rodzinie i zyciu spoecznym. Jej proces dydaktyczny wymaga zastosowania równiez róznych metod, form i s´rodków pracy, które pomog a wy-chowac´ modych chrzes´cijan na ludzi s´wiadomych swoich zadan´ i odpowiedzial-nych za ich wykonanie oraz twórczych i zaangazowaodpowiedzial-nych. Katechizowani s a wprowadzani do wspólnego podejmowania i realizowania wyznaczonych celów czy tez rozwi azywania przedstawionych problemów. Dzieki temu tres´ci, z który-mi sie zapoznali, gebiej zapadn a w ich umysy i przenikn a ich serca32. Mówi ac o tres´ci, nalezy odnies´c´ sie do tych wymiarów, które powinny przewijac´ sie poprzez ca a katecheze szkoln a. S a to podstawowe wymiary: biblijny, liturgiczny i eklezjalny oraz egzystencjalny, ekumeniczny i eschatologiczny. Wskazane wy-miary realizuj a katecheze wiern a Bogu i czowiekowi.
Wymiar biblijny katechezy akcentuje jej zwi azek z Pismem S´wietym. Dy-rektorium katechetyczne Kos´cioa katolickiego w Polsce wskazuje, ze „gów-nym z´ródem katechezy jest Sowo Boze zawarte w s´wietej Tradycji i Pis´mie S´wietym” (DKP 32). Biblijnos´c´ posugi sowa oznacza wiec korzystanie z tre-s´ci zawartych w Starym i Nowym Testamencie oraz respektowanie jego inter-pretacji podawanej przez Kos´ció33. Katecheza powinna byc´ przeniknieta mys´l a, duchem i postawami biblijnymi i ewangelicznymi (por. CT 27).
Wymiar liturgiczny katechezy szkolnej wskazuje na jej powi azanie z li-turgi a Kos´cioa. To w niej „ma miejsce goszenie i s´wiadectwo wiary, po-przez znaki i symbole uczy ona, jakie powinno byc´ zycie chrzes´cijan´skie”34.
31Por. E. O
SEWSKA, Formuowanie celów, s. 45-48.
32Por. M. S´
NIEZ YN´SKI, Realizacja zajec´ katechezy w podaj acym toku nauczania (wyniki badan´), w: M. S´NIEZ YN´SKI (red.), Katecheta w szkole. Poradnik pedagogiczny, Kraków 1994, s. 197-198; A. DUGOSZ, Jak przygotowywac´ i oceniac´ katecheze, Czestochowa 1997, s. 77; S. ABENDOWICZ, Udoskonalenie katechezy przez stosowanie zasady aktywnos´ci, „Zeszyty Formacji Katechetów” 21(2006), nr 1, s. 84-85.
33 Por. Z. M
AREK, Zbawcze oredzie w posudze katechetycznej, w: Katecheza Kos´cioa
w s´wietle Dyrektorium ogólnego o katechizacji, Kraków 1999, s. 114. 34J. S
Do zadan´ ksztacenia i wychowywania liturgicznego w katechezie na pierw-szym miejscu nalezy zapoznanie z rokiem liturgicznym, w którym uobecniaj a sie decyduj ace wydarzenia naszego zbawienia (por. KL 102). Dlatego tez katecheza wypenia swoje zadanie, gdy prowadzi do liturgii i z niej czerpie tres´ci dla przepowiadania zbawienia. W ten sposób przyczynia sie do penego i s´wiadomego uczestnictwa i rozwoju osobistej poboznos´ci35. Katecheza szkolna powinna: pomagac´ w s´wiadomym, czynnym i owocnym uczestnictwie w liturgii, uczyc´ rozumienia i posugiwania sie symbolami, aczyc´ sie z prze-zywaniem roku liturgicznego oraz zachecac´ do uczestnictwa w liturgii i nabo-zen´stwach (por. DKP 76). Mówi ac o liturgii, jako z´ródle katechezy, podkres´la sie, ze jest zarazem przepowiadaniem i celebrowaniem misterium zbawienia. To z niej czerpie swoj a duchowos´c´, dynamizm i sie katechizacja szkolna, parafialna oraz domowa36.
Wymiar eklezjalny katechezy szkolnej wi aze sie z ksztatowaniem w ucz-niach s´wiadomos´ci, ze nalez a do Kos´cioa i maj a go budowac´, a takze s a zobowi azani do odpowiedzialnos´ci za niego. Uczniowie maj a dochodzic´ do was´ciwej s´wiadomos´ci Kos´cioa przez dos´wiadczenie i przezycie go w grupie katechetycznej jako maej wspólnocie kos´cielnej37. Dlatego celem katechezy jest ksztatowanie takich postaw, jak:
solidarnos´c´ miedzyludzka, wzajemna pomoc i zrozumienie, budowanie jednos´ci, dobro wspólne, gotowos´c´ do wspóodpowiedzialnos´ci, otwartos´c´, czujnos´c´, zdol-nos´c´ wydawania s adów, twórczos´c´, zaangazowanie spoeczne, odpowiedzialnos´c´ polityczna, gospodarnos´c´38.
Dzieki wymiarowi eklezjalnemu katechezy uczen´ wie, ze Kos´ció jako widzialna i spoeczna rzeczywistos´c´ zawiera w sobie gebsz a, niewidzialn a i nadprzyrodzon a rzeczywistos´c´. W katechezie urzeczywistnia sie suzba prawdzie, za któr a Kos´ció jest odpowiedzialny (por. RH 19).
35Por. S. REJMONIAK, Liturgia w katechezie, w: R. MURAWSKI(red.), Teoretyczne zaoze-nia katechezy modziezowej, Warszawa 1989, s. 308-323; S. ABENDOWICZ, Katecheza –
wymiar biblijny, eklezjalny, liturgiczny, egzystencjalny, ekumeniczny, w: C. ROGOWSKI(red.),
Leksykon pedagogiki religii, Warszawa 2007, s. 269-270. 36Por. S.
ABENDOWICZ, Formacja katechetów w dokumentach Kos´cioa i literaturze
kateche-tyczno-dydaktycznej po Soborze Watykan´skim II, Sandomierz 1997, s. 132; S. LECH, Wymiar
litur-giczny, w: M. MAJEWSKI (red.), Podstawowe wymiary katechezy, Kraków 1991, s. 68.
37Por. S.
ABENDOWICZ, Katecheza – wymiar, s. 267-268; J. BAGROWICZ, Kos´ció w
kate-chezie, „Collectanea Theologica” 46 (1976), f. 4, s. 197-206. 38J. S
W katechezie szkolnej potrzebna jest integralnos´c´ tres´ci, gdyz wówczas mozliwe jest odnalezienie odpowiedzi na nurtuj ace czowieka pytania. Dlatego nie moze w niej, zabrakn ac´ tematów o wierze, gdyz tylko otwarcie sie na Boga staje sie podstaw a do odpowiedzi na pytania o charakterze religijnym. Wiedza i wiara powinny wzajemnie sie wspierac´, gdyz s a darem Boga39. Katecheta w swoim dziaaniu musi kierowac´ sie zasad a przezyciowos´ci i pogl adowos´ci. W przekazie katechetycznym konieczne jest równiez uwzglednienie tres´ci in-nych nauk40. Dobieraj ac cele i tres´ci katechetyczne, powinno sie kierowac´ trzema zasadami: 1) dostosowaniem do mozliwos´ci poznawczych ucznia; 2) uwzglednieniem mozliwos´ci zrozumienia prawdy; 3) uwzglednieniem aktual-nych potrzeb i zainteresowan´ uczestnika. W przekazie tres´ci nalezy uwzglednic´ miedzy innymi nastepuj ace wskazania:
– nauczanie musi byc´ „uporz adkowane wedug pewnych zasad, czyli przekazy-wane w sposób systematyczny, aby nie byo improwizoprzekazy-wane, ale udzielane we-dug ustalonego planu, dzieki któremu osi agnie swój jasno okres´lony cel;
– nauczanie powinno dotyczyc´ tego, co podstawowe i najwazniejsze, nie poru-szaj ac zadnych kwestii spornych i nie staj ac sie teologicznym poszukiwaniem albo naukowym wykadem;
– nauczanie musi byc´ wystarczaj aco pene, to znaczy takie, aby nie poprzestawao na pierwszej zapowiedzi tajemnicy chrzes´cijan´skiej, któr a przekazuje kerygma;
– ma to byc´ pene wprowadzenie w chrzes´cijan´stwo, dotycz ace wszystkich ele-mentów zycia chrzes´cijan´skiego (CT 21).
4. WIELOASPEKTOWE ZADANIA KATECHEZY W adhortacji Jana Pawa II Catechesi tradendae czytamy:
katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, modziezy i dorosych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrzes´cijan´skiej, przekazywane na ogó w sposób systematyczny i caos´ciowy, dla wprowadzenia wierz acych w penie zycia chrzes´cijan´skiego (CT 18).
Katecheza szkolna ma zatem pomagac´ w rozwijaniu tej wiary, która jest darem Boga. Jednoczes´nie katecheza jest spotkaniem z Chrystusem Zmar-twychwstaym we wspólnocie wiary. Papiez Franciszek podkres´la, ze wiara
39Por. Tamze, s. 34.
40 Por. J. SZPET, Tres´ci i z´róda katechezy, w: J. STALA (red.), Dydaktyka katechezy,
Tarnów 2004, cz. I, s. 128-129; J. SZPET, D. JACKOWIAK, Lekcje religii szko a wiary, Poznan´
rodzi sie w spotkaniu z Bogiem zywym, który nas wzywa i ukazuje nam swoj a mi-os´c´, mios´c´ nas uprzedzaj ac a, na której mozemy sie oprzec´, by trwac´ niezomnie i budowac´ zycie. Przemienieni przez te mios´c´, otrzymujemy nowe oczy, dos´wiadcza-my, ze jest w niej zawarta wielka obietnica peni i kierujemy spojrzenie w przyszos´c´. Wiara, któr a przyjmujemy od Boga jako dar nadprzyrodzony, jawi sie jako s´wiato na drodze, wskazuj ace kierunek naszej wedrówki w czasie (Lumen fidei, nr 4).
DOPROWADZIC´ DO SPOTKANIA Z CHRYSTUSEM
Centrum katechezy jest Jezus Chrystus, a poznawanie Go jako Drogi, Prawdy i Z ycia prowadzi do wiary (por. DCG 12). Dlatego tez jednym z istotnych warunków skutecznej katechezy dzieci, modziezy i dorosych jest stopniowa inicjacja w sowo Boze, w umiejetnos´c´ suchania i odpowiedzi na nie. Inaczej katechizowani nie odkryj a mios´ci Boga do nich objawionej w Jezusie Chrystusie, nie odkryj a chrzes´cijan´stwa jako drogi realizacji zbawienia, ale i har-monijnego rozwoju osobowego, jako fundamentu, na którym mozna budowac´ zy-cie godne czowieka, dokonywac´ w zyciu s´wiadomych i wolnych wyborów41.
Stae spotykanie sie z Chrystusem w róznych formach katechezy jest wyj atko-wo potrzebne ze wzgledu na przekazywan a prawde o nas samych i o naszym zy-ciu. Katecheza szkolna jest miejscem, w którym spotykamy sie z Tym, który jest jedynym Mistrzem i Nauczycielem. Umozliwia ona nieustanny kontakt z Chry-stusem, który nie tylko mówi o mios´ci, ale do kon´ca nas umiowa. Stwarza szanse osobistego odkrywania i upewnienia sie, ze prawdy Ewangelii s a suszne i nie ograniczaj a w zaden sposób wolnos´ci czowieka. Chrystus uczy norm i za-sad ewangelicznych nie po to, by ograniczac´ wolnos´c´, lecz po to, by czowiek nie krzywdzi siebie i drugiego czowieka. Katecheza powinna prowadzic´ do spotkania z Chrystusem, który wyzwala czowieka z niewoli grzechu i uzdalnia do wyboru dobra, prawdy i piekna. Zjednoczenie z Jezusem Chrystusem doko-nuje sie przede wszystkim na modlitwie. Kiedy katecheza jest przeniknieta mo-dlitw a, wtedy praktykowanie zycia chrzes´cijan´skiego osi aga swoj a gebie (por. DCG 85).
UMOZ LIWIC´ PRZEZYCIE NAWRÓCENIA
Istot a i celem posugi Sowa jest doprowadzenie do „wewnetrznej przemia-ny” czowieka. Ci, którzy suchaj a Dobrej Nowiny i przyjmuj a j a, zmieniaj a swoje zycie osobiste i spoeczne. Przyjecie nowego zycia w duchu Ewangelii
41J. BAGROWICZ, Spoeczny wymiar odpowiedzialnos´ci Kos´cioa za dzieo edukacji religij-nej, „Studia Wocawskie” 11 (2009), s. 118-131.
wymaga ogromnego trudu i wysiku ze strony czowieka. Dlatego tez Chry-stus umacnia i obdarza wszystkich swoj a ask a w sakramentach, zwaszcza w Eucharystii (por. CT 23). Ewangelizacja ze swoim bogactwem form zmie-nia czowieka i rzeczywistos´c´ s´wiata. Usyszane na katechezie sowo Boze prowadzi do staego nawracania sie i przemiany zycia. Deklaracja o wycho-waniu chrzes´cijan´skim Soboru Watykan´skiego II Gravissimum educationis zacheca do niesienia pomocy dzieciom, modziezy, aby w ten sposób rozwijac´ ich wrodzone was´ciwos´ci fizyczne, moralne i intelektualne. Dzieci i modziez „maj a prawo, aby pobudzano ich do oceny wartos´ci moralnych wedle prawi-dowego sumienia i do przyjmowania owych wartos´ci przez osobisty wybór” (DWCH 1). Wychowanie w wierze to formowanie sumienia, które w sposób wolny i odpowiedzialny odpowiada na Boze wezwanie zawarte w przykaza-niach i bogosawien´stwach. Wychowanie moralne powinno otwierac´ czowie-ka na aske i miosierdzie, ksztatuj ac postawe pokuty i pojednania (por. DKP 20; DCG 85; KKK 1697). Zadaniem katechezy jest rozwój osoby ludzkiej, który polega przede wszystkim na uksztatowaniu sumienia, na pobudzeniu go do oceny wartos´ci moralnych, a nastepnie przyjecia za wasne oraz coraz lepszego poznawania i miowania Boga. Rozwój moralny dziecka umozliwia wiec podejmowanie odpowiedzialnos´ci za kierowanie swym postepowaniem i zyciem. Wymaga zas´ wysiku i stanowczego przezwyciezania przeszkód na drodze do osi agniecia prawdziwej wolnos´ci42.
WPROWADZIC´ WE WSPÓLNOTE I LITURGIE
Wedug Instrumentum laboris, wspólnota stanowi istotne z´ródo dos´wiad-czen´ chrzes´cijan´skich dla katechizowanych43. Katecheza pozbawiona aczno-s´ci ze wspólnot a moze okazac´ sie bezowocna. Kto przez wiare z aczy sie z Jezusem Chrystusem, stara sie umocnic´ te wiare przez katecheze, aby zyc´ we wspólnocie z innymi, którzy id a t a sam a drog a. Maj a to byc´ wspólnoty stwarzaj ace warunki wzajemnego poznania i ksztatuj ace wiezi prawdziwego braterstwa. Przede wszystkim wspólnoty te maj a wasne dos´wiadczenie po-przez acznos´c´ z zyciem caego Kos´cioa. Powinny one uznac´ prymat sowa Bozego, celebrowac´ wiare w sakramentach, doceniac´ acznos´c´ z hierarchi a oraz miec´ s´wiadomos´c´ uczestnictwa w zadaniach misyjnych Kos´cioa po-wszechnego. Katecheza ma prowadzic´ nie tylko do umiejetnos´ci zycia we wspólnocie Kos´cioa, lecz takze we wspólnocie rodzinnej, narodowej oraz we
42Por. S. ABENDOWICZ, Wychowanie spoeczne w katechezie, „Zeszyty Formacji
Kateche-tów” 42 (2011), nr 2, s. 68.
wspólnocie ludzi innych wyznan´ i kultur. Chrzes´cijanin powinien w kazdej spoecznos´ci dawac´ s´wiadectwo zycia z Chrystusem i dla Niego. Powinien równiez s´wiadczyc´ o Chrystusie w zyciu spoecznym i politycznym, a kate-cheza winna byc´ miejscem przekazywania historii narodu i spoecznej nauki Kos´cioa (por. DKP 28; DCG 86). Katecheza musi ukazywac´ znaczenie litur-gii i sakramentów oraz przygotowywac´ do godnego i penego ich przyjmowa-nia, celebrowania i przezywania w zyciu codziennym (por. DCG 85). Dopro-wadzenie do takiego was´nie przezycia wspólnoty z Chrystusem podczas katechezy i w czasie liturgii jest jednym z celów katechizacji44.
PROWADZIC´ DO PRZYJECIA ZNAKÓW ORAZ S´WIADECTWA I APOSTOLSTWA
W katechezie celem jest goszenie sowa Bozego oraz rozbudzenie wiary, która prowadzi do zjednoczenia z Chrystusem45. Istotne znaczenie w przeka-zywaniu Ewangelii ma postawa ludzi wierz acych, a szczególnie przekazicieli Dobrej Nowiny – katechetów. Przekaz sowa Bozego w katechezie jest zwi azany z ogromnym trudem. Jednak to zaangazowanie katechety w przekaz autentycznej nauki Jezusa Chrystusa prowadzi do aktywizacji samych uczniów, którzy chc a dzielic´ sie z innymi ludz´mi poznan a prawd a. Jes´li katecheza jest dobrze prowa-dzona, to – jak stwierdza Jana Pawe II – „rycho chrzes´cijanie zapragn a, aby dac´ s´wiadectwo swej wierze, przekazac´ j a dzieciom, ukazywac´ innym i suzyc´ wspólnocie ludzkiej w kazdy sposób” (CT 24). Katecheza jest misyjna, poniewaz pobudza do rozwazan´ o religijnos´ci innych spoecznos´ci ludzkich i wznieca powoania misyjne, a jednoczes´nie rozwija postawe szacunku wobec innych ludzi i skania do dawania im chrzes´cijan´skiego s´wiadectwa.
5. INTEGRACJA ODDZIAYWAN´ DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZYCH
W SYSTEMIE SZKOLNYM
Kazdy czowiek uczestniczy w zyciu okres´lonego s´rodowiska spoecznego, które jest dla niego z´ródem aktywnej i twórczej dziaalnos´ci. Szkoa jest czes´ci a s´rodowiska wychowawczego, dla którego podstaw a jest rodzina. Wpyw na przebieg rozwoju uczniów maj a zatem kontakty spoeczne nawi a-zywane w rodzinie, ale takze te, które zostay nawi azane podczas zajec´
poza-44Por. E. MATERSKI, „Redemptor hominis” w katechezie, w: Jan Pawe II naucza, t. V,
Lublin 1982, s. 146 n.
45Por. G. M
lekcyjnych i lekcyjnych, uczestnictwo w dziaalnos´ci organizacji dzieciecych i modziezowych oraz instytucji kulturalno-os´wiatowych. Kontakty kolezen´-skie i przebywanie z wychowawcami czy opiekunami pomaga w ksztatowa-niu sie pogl adów i przekonan´. Cay system szkolny nastawiony jest na prze-kazywanie wiedzy i ksztacenie okres´lonych umiejetnos´ci i postaw. W szkole powinny byc´ tez zaspokajane potrzeby spoeczne. W tym celu tworzone s a wspólnoty uczniowskie czy grupy kolezen´skie, które d az a do osi agania wspól-nych celów. Chodzi o to, aby szkoa moga byc´ twórczym s´rodowiskiem wychowawczym, które ksztatuje osobowos´c´ dziecka46. Bior ac pod uwage zadania stoj ace przed szko a, trudno nie zauwazyc´, ze stanowi ona jedn a z zasadniczych form oddziaywania wychowawczego na dzieci i modziez. Obok nauczania i ksztacenia umiejetnos´ci ma wpyw na wychowanie, które zostaje uznane za równorzedny wymiar pracy edukacyjnej nauczyciela. Dlate-go byc´ dojrzaym wychowawc a oznacza byc´ czytelnym w wychowaniu po-przez wartos´ci, które sie prezentuje. Wychowanek jest wnikliwym i czuym obserwatorem. Kazdy fasz i zakamanie mog a spowodowac´ utrate zaufania. Zatem autentycznos´c´ wychowawcy, zgodnos´c´ z samym sob a i z wartos´ciami, staje sie istotnym wymogiem w procesie wychowania47.
Kos´ció, bed ac s´wiadomy swej odpowiedzialnos´ci za katecheze, powinien uatwiac´ wspóprace oraz dbac´ o zbieznos´c´ i ci agos´c´ zasadniczego kierunku oddziaywania wychowawczego w szkole. Ukazuj ac katecheze jako podstawo-we zadanie Kos´cioa, podkres´la sie, ze dla czowieka pragn acego pogebic´ swoj a wiare i relacje osobowe z Chrystusem jest ona istotnym sposobem spotkania sie z Nim. Jako forma posugi sowa suzy odkrywaniu i zarazem doskonaleniu wiezi. Dziaalnos´c´ duszpasterska i katechetyczna dotycz aca dzieci i modziezy jest w zasadzie przeduzeniem i uzupenieniem tego, co powinna przekazywac´ rodzina. Poniewaz jednak rodzina i inne s´rodowiska wychowawcze s a dos´wiadczane przez rózne problemy, które wynikaj a ze wspóczesnych niebezpieczen´stw, st ad nieodzowna jest troska Kos´cioa o wspóprace w dziedzinie formacji religijnej modego pokolenia48. Dyrekto-rium ogólne o katechizacji wymienia trzy zasadnicze grupy niebezpieczen´stw,
46Por. Z. SKÓRNY, Psychologia wychowawcza dla nauczycieli, Warszawa 1992, s. 33-38;
M. PRZETACZNIK-GIEROWSKA, G. MAKIEO-JARZ A, Psychologia rozwojowa i wychowawcza
wieku dzieciecego, Warszawa 1992, s. 314.
47Por. H. WRON´ SKA, Katecheza podstawowym zadaniem Kos´cioa, „Roczniki
Teologiczno-Kanoniczne” 37 (1990), z. 6, s. 52; J. STALA, Wspópraca rodziny, szkoy i parafii w dziele
wychowania, w: J. STALA(red.), Dydaktyka katechezy, cz. I, Tarnów 2004, s. 350-352.
48Por. H. W
jakie groz a wychowaniu religijnemu: 1) trudnos´ci was´ciwe dla caego wycho-wania moralnego, zwi azane z upadkiem autorytetów, relatywizacj a wartos´ci, kryzysem wokó zagadnienia prawdy; 2) redukowanie wychowania do wy-ksztacenia; 3) redukowanie katechezy i nauczania religii do funkcji wycho-wawczej, a przez to odrywanie katechezy od prawdy, która wychowawczo motywuje (por. DOK 40-42). Powyzsze niebezpieczen´stwa mog a byc´ przed-miotem dialogu rodziny, szkoy i Kos´cioa. Kazdemu ze s´rodowisk wycho-wawczych zalezy najpierw na tym, by wychowanie moralne byo skuteczne. Skutecznos´c´ tego wychowania jest skutkiem przyjecia pewnych zaozen´. Na-kada to na Kos´ció szczególn a odpowiedzialnos´c´ stawania w obronie prawdy i godnos´ci czowieka. Tak wiec oddziaywania dydaktyczno-wychowawcze w systemie szkolnym bed a polegay na ukazywaniu prawdy, iz wychowanie opiera sie na zdobywaniu wiedzy i ksztaceniu umiejetnos´ci oraz ukazywaniu i dowartos´ciowaniu prawdy. Potrzebna jest zatem integracja pomiedzy s´rodo-wiskami wychowawczymi i mozna wskazac´ na trzy kregi, z którymi Kos´ció podejmuje dialog podczas szkolnych katechez. Najs´cis´lejszy kr ag stanowi a praktykuj ace rodziny katolickie. W tym wypadku dialog ten ma szanse prze-rodzic´ sie w pen a wspóprace w bardzo wielu dziedzinach. Do nieco szersze-go kregu nalez a rodziny niepraktykuj ace. Mimo pewnych napiec´ mozliwe jest ustalenie dla dobra czowieka wielu dziedzin wspódziaania. Najszerszy kr ag obejmuje rodziny niewierz ace lub niekatolickie, których dzieci nie uczeszcza-j a na katecheze. Katecheta moze byc´ im znany jako po prostu dobry wycho-wawca, a sam dialog moze stac´ sie podstaw a wspódziaania i waznym narze-dziem oceny wspópracy miedzy s´rodowiskami wychowawczymi49.
6. WSPÓPRACA KATECHETÓW Z RODZICAMI W KATECHEZIE SZKOLNEJ
W procesie katechezy szkolnej istnieje potrzeba wspópracy róznych s´rodo-wisk. Podkres´la sie bardzo wazn a role s´rodowiska rodzinnego, które w rozwoju czowieka nie moze byc´ w zaden sposób zast apione50. Zarówno w systemach os´wiatowych, jak i w planowaniu katechetycznym, zwraca sie szczególn a uwage na dom rodzinny. Zauwaza sie coraz czes´ciej koniecznos´c´ wzajemnego
oddziay-49Por. J. S
TALA, Wspópraca, s. 367-370.
50Por. B. K
LAUS, Dziecko w rodzinie – zasady katolickiego wychowania, w: W. SZEW -CZYK (red.), Przyszos´c´ ludzkos´ci idzie przez rodzine, Warszawa 1992, s. 250-261.
wania na siebie w relacjach: szkoarodzina, katechetarodzice51. D azenie do wspódziaania rodziców, katechetów i nauczycieli w dziele wychowania dzieci i modziezy jest odczytywane jako warunek konieczny rozwoju osobowos´ci modego pokolenia. Directorium catechisticum generale podaje, ze
[...] wspópraca miedzy katechetami a rodzicami konieczna jest do tego, by wy-chowanie dzieci postepowao w zgodny i odpowiedni sposób. Taka wspópraca dokonuje sie z obopólnym pozytkiem, a obydwie strony czerpi a st ad pomoc do wykonywania swoich specyficznych zadan´ (DCG 79).
Wspópraca pomiedzy rodzicami i katechetami sprzyja stworzeniu prawdzi-wego s´rodowiska wychowawczego. Ojciec S´wiety Jan Pawe II wskazuje, ze edukacja
[...] ma pomagac´ ucz acym sie, aby tam, gdzie zyj a, z kazdym dniem doskonalili sie jako ludzie, by coraz bardziej „byli”, a nie tylko „mieli”. Nauczanie szkolne jest jednym z aspektów edukacji, ale nie moze stac´ sie aspektem jedynym. Wszystkie aspekty wychowania musz a byc´ coraz bardziej zintegrowane. Dzieki jednos´ci procesu wychowawczego osobowos´c´ i zycie modego czowieka staj a sie coraz bardziej spój-ne. Wszyscy – rodzice, nauczyciele, wychowawcy, grupy duszpasterskie – powinni zaangazowac´ sie we wspóln a prace na rzecz edukacji. Powinni tez pamietac´, ze to, czego nauczaj a, musi byc´ poparte s´wiadectwem ich zycia. Modzi s a bowiem wrazli-wi na s´wrazli-wiadectwo dawane im przez dorosych, którzy s a dla nich wzorem. Rodzina nadal pozostaje podstawowym miejscem wychowania52.
Rodzice s a pierwszymi wychowawcami wiary swoich dzieci i dlatego istnieje koniecznos´c´ us´wiadamiania rodzicom, ze ani Kos´ció, ani szkoa nie zast api a rodziców i ze nie mog a oni obowi azku tego nakadac´ wy acznie na ksiezy, katechetów, nauczycieli i wychowawców. Powinni sami dbac´ o religij-ne wychowanie dzieci oraz wspópracowac´ z instytucjami wychowawczymi w celu gebszego rozwoju wiary, a takze wychowaniu dzieci i modziezy. Zgodnie ze wskazaniami II Polskiego Synodu Plenarnego, pan´stwo (szkoa) i Kos´ció maj a suzyc´ wychowawcz a pomoc a rodzicom i rodzinie53. Nie mo-g a one odbierac´ autonomii i inicjatywy rodzinie, przywaszczac´ sobie jej
51 Por. H. WISTUBA, Wspópraca rodziców z katechet a w nauczaniu wiary, „Katecheta”
14 (1970), s. 255.
52J
ANPAWEII, Wychowanie modego pokolenia zadaniem wszystkich, http://www.opoka. org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/edukacja_03072004.html (dostep: 14.02. 2015); JAN PAWE II, Wstan´cie, chodz´my, Kraków 2004, s. 80-84.
uprawnien´ czy tez ingerowac´ w jej zycie. Szczególnie w dziedzinach, w któ-rych rodzice nie s a w stanie zaspokoic´ wszystkich potrzeb zwi azanych z cao-s´ciowym procesem wychowawczym, zasada pomocniczos´ci wspiera odpowie-dzialnos´c´ rodzicielsk a, potwierdzaj ac zarazem jej fundamentalny charakter. Rodzice pozostaj a zawsze pierwszymi wychowawcami swoich dzieci. Bez rodziców dziaania s a i bed a zawsze nieskuteczne. Dlatego tez „od kateche-tów wymaga sie staej wspópracy z rodzicami” (DOK 179).
Rodzina, bed aca podstawowym s´rodowiskiem zycia czowieka, jest tez dla niego waznym s´rodowiskiem katechetycznym. Do rodziców, jako gównych wychowawców swoich dzieci, nalezy stworzenie w rodzinie klimatu mios´ci, bezpieczen´stwa i wzajemnego szacunku, który bedzie sprzyja dobremu wy-chowaniu (por. FC 36). Dzieki bliskiemu kontaktowi z rodzicami u dzieci rodzi sie stopniowo dos´wiadczenie religijne, które rzutuje póz´niej na dalszy proces ich religijnego wychowania. Dyrektorium ogólne o katechizacji stwier-dza, ze rodzina ma szczególny przywilej:
[...] przekazuje Ewangelie, zakorzeniaj ac j a w konteks´cie najgebszych wartos´ci ludzkich. Na tej ludzkiej podstawie nastepuje gebsze wtajemniczenie w zycie chrzes´cijan´skie: przebudzenie zmysu Boga, pierwsze kroki w modlitwie, wycho-wanie moralnego sumienia, formacja chrzes´cijan´skiego zmysu mios´ci ludzkiej rozumianej jako odbicie mios´ci Boga Stwórcy i Ojca (DOK 255).
Bezpos´rednimi wychowawcami dzieci s a rodzice. Jes´li to zadanie dziel a z in-nymi ludz´mi, takze z instytucjami, na przykad z Kos´cioem czy szko a, to za-wiera sie w tym prawidowe odzwierciedlenie zasady pomocniczos´ci (por. FC 36). Katecheci s a sojusznikami rodziców w religijnym wychowaniu dziecka, w prowadzeniu go do peni czowieczen´stwa, w budowaniu relacji zakotwiczo-nych na przykazaniu mios´ci bliz´niego i ukazywaniu drogi zbawienia. Od nich chrzes´cijan´scy rodzice mog a oczekiwac´ pomocy. Przykadem wiary powinni wspierac´ rodziców w ich posudze oraz wspomagac´ i suzyc´ rad a w zakresie wychowania religijnego i ogólnoludzkiego. Stay kontakt rodziców i katechetów pomaga w rozwi azaniu wielu problemów i umacnia wiare katechizowanych.
7. MOZ LIWOS´CI ODDZIAYWAN´ WYCHOWAWCZYCH W SZKOLE Z UWZGLE DNIENIEM SPECYFIKI KATECHEZY
Katecheza zajmuje sie przekazem, czyli nauczaniem tres´ci objawionych przez Boga. By ukazac´ swoj a oryginalnos´c´ i dynamizm, katecheza musi
za-chowac´ charakter osobowy Sowa Bozego. Zarówno nauczyciel, jak i uczen´ powinni pokazac´ swoim zyciem, na czym polega postawa przyjecia Chrystusa, zycia z Nim i gotowos´c´ dania odpowiedzi na Jego wezwanie. W przeciwien´-stwie do tres´ci nauk s´wieckich tres´ci katechezy musz a byc´ przyjete w duchu wiary. Tres´ci przedmiotów s´wieckich nie domagaj a sie od uczniów wiary oraz ich s´wiadczenia osobistym zyciem. Katecheza domaga sie wiary i s´wiadectwa tych, którzy jej tres´ci przekazuj a i przyjmuj a54. Z tego wynika, ze:
– katecheza moze byc´ przyjeta i zrozumiana jedynie przy pomocy aski Bozej. Dlatego zarówno u katechety, jak i u katechizowanych warunkiem koniecznym podczas katechezy jest postawa: adoracji, pokory, otwarcia umy-su i serca na otrzymywane prawdy. W nauczaniu opieramy sie na autorytecie samego Boga, na Jego m adros´ci i dobroci;
– katecheta wspópracuje z Duchem S´wietym przez metodyczny przekaz tres´ci katechetycznych, ich tumaczenie oraz ukazywanie ich zwi azku z zy-ciem osobistym kazdego z uczniów. Zarówno katecheta, jak i uczniowie powinni wspópracowac´ z Duchem S´wietym;
– nauczanie katechetyczne odwouje sie do inteligencji i woli czowieka oraz do najgebszego pragnienia poznania Boga;
– katecheza moze byc´ przyjeta wówczas, gdy u przyjmuj acego istnieje pragnienie bycia lepszym oraz pragnienie dania pozytywnej odpowiedzi na wezwanie Boga;
– katecheza bedzie zrozumiana jedynie wtedy, gdy odwouje sie do wol-nos´ci osobistej ucznia i j a respektuje. Katecheta nie moze zmusic´ ucznia do przyjecia wiary. Jego sia przekonywania nie polega jedynie na logice argu-mentów, ale na dziaaniu Boga55.
Podstawowymi z´ródami tres´ci katechezy s a: Pismo S´wiete, nauczanie Kos´cioa oraz liturgia. Katecheci, nauczaj ac z upowaznienia Kos´cioa, uczest-nicz a w jego misji i przekazuj a sowo Boze zgodnie z jego interpretacj a. W kazdej jednostce katechetycznej powinno realizowac´ sie trzy podstawowe cele: 1) uczyc´, czyli przekazywac´ doktryne chrzes´cijan´sk a, utrwalac´ j a i syste-matyzowac´; 2) uwewnetrzniac´ (interioryzowac´) przekazywane prawdy, czyli wypracowywac´ postawy chrzes´cijan´skie (ksztatowac´ osobowos´c´); 3) pomagac´
54 Por. J. K
RASZEWSKI, Katechizowac´, ale jak?, Pock 1995, s. 5-7; A. MAJ, Programy
wychowawcze szkoy – ku szkole wychowuj acej, „Zeszyty Formacji Katechetów” 12 (2003),
nr 4, s. 63.
55Por. S.
ABENDOWICZ, Wychowanie dzieci i modziezy w katechezie szkolnej, w: M. ZA -J AC, XXV Lat nauczania religii w szkole, Lublin 2015, s. 198-199.
uczniowi w spotkaniu z Bogiem i pogebianiu z Nim przyjaz´ni56. Katecheza w szkole kieruje sie takimi samymi prawami i zasadami, jak inne przedmioty szkolne. Jest ona form a nauczania, w której wystepuj a wszystkie elementy typowe dla nauczania szkolnego: okres´lona wiedza do przekazania, podrecz-nik i inne pomoce dydaktyczne, zadania domowe oraz oceny w postaci stop-ni. Stawia sobie dwa cele: dydaktyczny i wychowawczy i tak jak inne przedmioty w szkole chce równiez nauczyc´ okres´lonych tres´ci oraz wycho-wywac´ i formowac´ osobowos´c´ ucznia poprzez zastosowanie ich w zyciu. Nalezy pamietac´, ze w katechezie oprócz przekazywanej wiedzy wazne jest s´wiadectwo wiary katechety. Równiez czas trwania jednostki katechetycznej jest taki sam, jak szkolnej jednostki lekcyjnej. Metody dydaktyczne, stoso-wane szczególnie na lekcjach przedmiotów humanistycznych, mog a byc´ wy-korzystane w czes´ci dydaktycznej jednostki katechetycznej. Do nich nalez a miedzy innymi: opowiadanie, pogadanka, wykad, dyskusja, praca z podrecz-nikiem, praca z ksi azk a lub dokumentem, drama, tekst luk, rysunek. Istnieje tez podobien´stwo s´rodków dydaktycznych wykorzystywanych na katechezie i na innych lekcjach szkolnych. Nalez a do nich: telewizor, komputer, tablica szkolna, tablice magnetyczne. Równiez wszelkiego rodzaju mapy, obrazy, zdjecia, przez´rocza, filmy, pyty s a stosowane i na katechezie, i na innych lekcjach szkolnych. Podobnie etapy nauczania nastepuj ace po sobie sukcesyw-nie, zarówno w toku lekcyjnym przedmiotów s´wieckich, jak i w katechetycz-nym, wyrazaj a sie przez dziaania nauczyciela i ucznia. Nauczyciel w proce-sie nauczania powinien: przedstawic´ tres´ci (ukazac´ konkretn a prawde); wytu-maczyc´ (wyróznic´ poszczególne idee lekcji); zastosowac´ (powrócic´ do zycia). Natomiast zadaniem ucznia jest: przyj ac´ tres´ci, zwane inaczej poznaniem zmysowym lub percepcj a; zrozumiec´ (udzia inteligencji); dziaac´ (udzia woli).
Pomimo istniej acych róznic miedzy przedmiotami szkolnymi a katechez a mozna mówic´ o wspólnych dziaaniach wychowawczych. Wazne jest wspó-dziaanie, aby nauka szkolna nie bya tylko zdobywaniem wiedzy, ale przede wszystkim umiejetnos´ci, sprawnos´ci i postaw. W przypadku katechezy szkol-nej oprócz wiedzy o Bogu wazne jest s´wiadectwo wiary katechety, a wiec zycie modlitw a i sakramentami57.
56Por. J. K
RASZEWSKI, Katechizowac´, s. 8-11.
57Por. J. S
ZPET, Przyszos´c´ lekcji religii w polskiej szkole, Poznan´ 2002, s. 36; K. PAWLI -NA, Modziez kon´ca XX wieku, „Ateneum Kapan´skie” 533 (1998), s. 66; Z. JANCZEWSKI,
Kate-cheza w s´wiadomos´ci modziezy szkó s´rednich w rejonie pilskim. Studium socjologiczno-pasto-ralne, Poznan´ 2000, s. 227.
Wspópraca katechetów ze szko a i nauczycielami powinna zatem dokony-wac´ sie we wzajemnej suzbie i zrozumieniu. W ten sposób w szkole bedzie wypeniac´ sie zadania wyznaczone przez Kos´ció, jak tez wybrane cele i za-dania szkoy58. Zadania postawione przez Kos´ció koncentruj a sie wokó wychowania chrzes´cijan´skiego i przekazywania nauki wiary (por. DKP 83). Natomiast zadania postawione przez szkoe wi az a sie z „wbudowaniem kate-chezy w swoist a strukture szkoy”59. Zwi azane jest to s´cis´le z
w aczeniem nauczycieli religii w zakres odpowiedzialnos´ci za realizacje programu wychowawczego i dydaktycznego szkoy (takze szkolnego programu korelacji mie-dzyprzedmiotowej i s´ciezek edukacyjnych), jak równiez, z podleganiem szkolnych lekcji religii, takim samym, jak w przypadku, innych nauczycieli i przedmiotów nauczania, wymaganiom systematycznos´ci i organizacji zajec´ lekcyjnych oraz spra-wowania nadzoru pedagogicznego (DKP 82).
Chodzi tu o wybór spos´ród celów i zadan´ szkoy takich, które nios a ze sob a podstawowe wartos´ci etyczne i moralne. Katecheci powinni równiez w aczac´ sie w proces rozwijania krytycznych i twórczych zdolnos´ci wycho-wanków, aby w ten sposób przygotowac´ ich do aktywnego zaangazowania w zycie spoeczen´stwa i podjecia za nie odpowiedzialnos´ci. W zwi azku z tym od katechety wymaga sie takiej organizacji procesu nauczania, która suzy zaangazowaniu wszystkich sfer osobowos´ci ucznia. Metody, s´rodki, zasady czy pomoce katechetyczne s a tu traktowane jako s´rodek przekazu wiedzy religijnej. Ich was´ciwe zastosowanie wymaga odwoywania sie do osi agniec´ wspó-czesnej dydaktyki, pedagogiki i psychologii. Dlatego tez w szkolnym naucza-niu religii przywi azuje sie wage do wielos´ci i róznorodnos´ci metod i technik wielostronnie aktywizuj acych uczniów oraz do materiaów edukacyjnych (np. kart pracy, technologii informacyjnej). Postuluje sie twórcze wykorzystanie w toku katechezy zarówno elementów metodycznych obecnych w innych przedmiotach szkolnego nauczania, jak i metod was´ciwych katechezie (np.
58 Por. R. MURAWSKI, Ewangelizacyjny charakter katechezy, „Ateneum Kapan´skie”
84 (1992), z. 2, s. 184; G. PUCHALSKI, Perspektywy nowej ewangelizacji w nauczaniu Jana
Pawa II, „Studia Elbl askie” 3 (2001), s. 231-243; J. SZPET, Ewangelizacyjny wymiar szkolnych
lekcji religii, w: S. DZIEKON´ SKI(red.), Katecheza ewangelizacyjna w rodzinie, parafii, szkole, Warszawa 2002, s. 185-204.
59 P. TOMASIK, Ewangelizacja – katecheza – nauczanie religii w szkole. Wyjas´nienie podstawowych terminów, w: S. DZIEKON´ SKI(red.), Ewangelizowac´ czy katechizowac´?, Warsza-wa 2002, s. 47.
metod biblijnych, liturgicznych). Zastosowanie strategii edukacyjnych w szkol-nej katechezie ma na celu wspieranie integralszkol-nej edukacji religijszkol-nej60.
*
Wychowanie dzieci i modziezy w katechezie szkolnej ma ukazywac´ ucz-nia w perspektywie chrzes´cijan´skiej. Caos´ciowe rozumienie wychowanka oznacza, ze rodzice, katecheci i wychowawcy uwzgledniaj a w wychowaniu wszystkie podstawowe sfery czowieczen´stwa, a zatem sfere fizyczn a, emocjo-naln a, intelektualn a, moraln a, duchow a, religijn a, spoeczn a, a takze sfere wartos´ci i wolnos´ci. Katecheci powinni budzic´ i stopniowo rozwijac´ w wy-chowanku przekonanie o tym, ze chrzes´cijaninem jest sie nie przez urodzenie w rodzinie chrzes´cijan´skiej, ale z wolnego i przemys´lanego wyboru ochrzczo-nego61. Nauczania i wychowania w katechezie i poprzez katecheze szkoln a nie mozna ograniczyc´ tylko do wymiaru religijnego, ale trzeba miec´ na wzgledzie caego czowieka. Nalezy widziec´ integraln a formacje, ksztatuj ac a osobowos´c´ wychowanka i jego postawe wobec otaczaj acego s´wiata. Nie cho-dzi o przekaz wiedzy i systemu norm postepowania, ale o upodobnienie sie do Jezusa Chrystusa i w ten sposób stania sie prawdziwym chrzes´cijani-nem62. Wychowanie i nauczanie na katechezie dokonuje sie we wspólnocie, która jest was´ciwym s´rodowiskiem ksztatuj acym pen a osobowos´c´ ludzk a i chrzes´cijan´sk a. Sobór Watykan´ski II naucza, ze: „Czowiek z gebi swej natury jest istot a spoeczn a, totez bez stosunków z innymi ludz´mi nie moze ani zyc´, ani rozwin ac´ swoich uzdolnien´” (KDK 12). Wspólnota w Kos´ciele jest dzieem Bozym i ludzkim. Jej z´ródem i wzorem jest wspólnota trynitarna osób Boskich Ojca, Syna i Ducha S´wietego63.
Wychowanie chrzes´cijan´skie w katechezie szkolnej to takze nauka dobrego wypoczynku. Dokonuje sie ono w konkretnej kulturze i poprzez kulture, a jego
60 Por. J
AN PAWE II, Szkoa i religia. Przemówienie do kapanów diecezji rzymskiej, „L’Osservatore Romano” 4 (1981), s. 14; A. OFFMAN´ SKI, Katechizowany podmiotem przemian
kulturowych w nauce w szkole, w: J. STALA (red.), Dzisiejszy katechizowany. Stan aktualny
i wyzwania, Kraków: WAM 2002, s. 15. 61Por. J. S
ZPET, Dydaktyka, s. 36; J. CHARYTAN´ SKI, W kregu zadan´, s. 191.
62Por. J. BAGROWICZ, Katecheza jako wychowanie, „Horyzonty Wiary” 1996, nr 7, s. 38;
J. CHARYTAN´ SKI, W kregu zadan´, s. 179.
63Por. S.
ABENDOWICZ, Wychowanie spoeczne, s. 65; M. MAJEWSKI, Antropologiczna
celem jest dostarczenie czowiekowi symboli, norm, wzorów i wartos´ci64. Prze-sanie w zakresie wychowania chrzes´cijan´skiego, jakie gosi Kos´ció, jest chrze-s´cijan´skim oredziem budzenia z us´pienia moralnego, wymaga konsekwencji w mys´leniu i dziaaniu. W wychowaniu chodzi o przekaz systemu norm poste-powania i udzielenie pomocy w poszukiwaniu wasnej tozsamos´ci oraz upodob-nienie sie do Chrystusa przez suzenie innym ludziom65.
BIBLIOGRAFIA
II Polski Synod Plenarny (1991-1999), Poznan´: Pallottinum 2001.
BAGROWICZJ., Edukacja religijna wspóczesnej modziezy – z´róda i cele, Torun´: UMK 2000. BAGROWICZJ., Katecheza jako wychowanie, „Horyzonty Wiary” 1996, nr 7, s. 38-47. BAGROWICZJ., Kos´ció w katechezie, „Collectanea Theologica” 46 (1976), f. 4, s. 197-206. BAGROWICZ J., Spoeczny wymiar odpowiedzialnos´ci Kos´cioa za dzieo edukacji religijnej,
„Studia Wocawskie” 11 (2009), s. 118-131.
BINZA., Katecheta: misja, zawód czy powoanie?, w: Z. MAREK(red.), W suzbie czowieko-wi, Kraków 1991, s. 89-101.
BOOZW., Sposoby odnajdywania norm moralnych, „Horyzonty Wiary” 6 (1995), s. 84-89. CHAUPNIAK R., Postawa wiary i jej ksztatowanie na katechezie, „Katecheta” 44 (2000),
nr 7-8, s. 6-11.
CHARYTAN´ SKI J., W kregu zadan´ i tres´ci katechezy, Kraków: WAM 1992.
DUGOSZA., Jak przygotowywac´ i oceniac´ katecheze, Czestochowa: Kuria MatropolitarnaTy-godnik „Niedziela” 1997.
DZIEKON´ SKIS., Wychowanie religijne, w: R. CHAUPNIAK, J. KOCHEL, J. KOSTORZW. SPYRA (red.), Wokó katechezy posoborowej. Ksiega pami atkowa dedykowana Ks. Biskupowi Gerardowi Kuszowi, wykadowcy Wydziau Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, z okazji 65. rocznicy urodzin, Opole: RWWTUO 2004, s. 438.
DZIEWIECKI M., Odpowiedzialna pomoc wychowawcza, Radom: Wyd. Ave 1999. FINKEM., Pedagogika wiary, Poznan´: PWT 1996.
Instrumentum Laboris Synodu Biskupów, Rzym 1977.
JANCZEWSKIZ., Katecheza w s´wiadomos´ci modziezy szkó s´rednich w rejonie pilskim. Stu-dium socjologiczno-pastoralne, Poznan´ 2000.
JAN PAWE II, List do modych caego s´wiata „Parati semper” Ojca S´wietego Jana Pawa II z okazji Miedzynarodowego Roku Modziezy, Rzym 1985.
JAN PAWE II, Przyszos´c´ czowieka to sam czowiek. Homilia wygoszona w czasie Mszy s´wietej dla rodzin w Portugalii (15 maja 1982), w: J. ZUKOWICZ(red.), Rodzina w naucza-niu Jana Pawa II. Antologia wypowiedzi, Kraków: Wyd. Naukowe PAT 1990, s. 90-93. JANPAWEII, Szkoa i religia. Przemówienie do kapanów diecezji rzymskiej, „L’Osservatore
Romano” 4 (1981), s. 14-16.
64Por. J
AN PAWE II, W imie przyszos´ci kultury, s. 58-59.
65Por. J. C
JANPAWEII, W imie przyszos´ci kultury, w: M. RADWAN(red.), Jan Pawe II. Wiara i kultu-ra. Dokumenty, przemówienia, homilie, RzymLublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1988, s. 51-68.
JANPAWE II, Wstan´cie, chodz´my, Kraków: WAM 2004.
JANPAWE II, Wychowanie modego pokolenia zadaniem wszystkich, http://www.opoka.org. pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/edukacja_03072004.html (dostep: 14.02. 2015).
KLAUS B., Dziecko w rodzinie – zasady katolickiego wychowania, w: W. SZEWCZYK (red.), Przyszos´c´ ludzkos´ci idzie przez rodzine, Warszawa: Michalineum 1992, s. 250-261. KRASZEWSKI J., Katechizowac´, ale jak?, Pock 1995.
KUBIKW., Zasadnicze problemy wspóczesnej dydaktyki w katechezie, „Ateneum Kapan´skie” 418 (1978), nr 2, s. 230-235.
KULPACZYN´ SKI S., Ksztatowanie postaw religijnych na katechezie, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 35 (1988), z. 6, s. 83-85.
KUPISIEWICZ Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa: BGW 1994.
KURZYDO D., Koncepcja katechezy dorosych we wspóczesnych dokumentach Kos´cioa, Kraków: WAM 2003.
LECHS., Wymiar liturgiczny, w: M. MAJEWSKI(red.), Podstawowe wymiary katechezy, Kra-ków: Poligrafia Salezjan´ska 1991, s. 68-69.
ABENDOWICZS., Formacja katechetów w dokumentach Kos´cioa i literaturze katechetyczno-dydaktycznej po Soborze Watykan´skim II, Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne 1997. ABENDOWICZS., Katecheza – wymiar biblijny, eklezjalny, liturgiczny, egzystencjalny,
ekumenicz-ny, w: C. ROGOWSKI (red.), Leksykon pedagogiki religii, Warszawa: Verbinum 2007, s. 264-274.
ABENDOWICZS., Wychowanie dzieci i modziezy w katechezie szkolnej, w: M. ZAJ AC(red.), XXV lat nauczania religii w szkole, Lublin: Wyd. Natan 2015, s. 191-204.
ABENDOWICZ S., Wychowanie spoeczne w katechezie, „Zeszyty Formacji Katechetów” 42 (2011), nr 2, s. 59-70.
ABENDOWICZ S., Wychowanie w rodzinie chrzes´cijan´skiej, „Zeszyty Formacji Katechetów” 46 (2012), nr 2, s. 33-40.
ABENDOWICZ S., Wychowanie w wierze podstawowym zadaniem katechezy, w: S. ABEN -DOWICZ (red.), Katecheza w suzbie wiary, Radom: Wydawnictwo Diecezji Radomskiej „Ave” 2013, s. 107-120.
MAJ A., Kompetencje pedagogiczne nauczyciela religii, „Zeszyty Formacji Katechetów” 60 (2016), nr 4, s. 77-88.
MAJ A., Programy wychowawcze szkoy ku szkole wychowuj acej, „Zeszyty Formacji Kate-chetów” 12 (2003), nr 4, s. 63-75.
MAJEWSKIM., Antropologiczna koncepcja katechezy, Lublin: KUL 1974.
MAJEWSKIM., Spotkania katechezy z teologi a, Kraków: Poligrafia Salezjan´ska 1995. MAREK Z., Zbawcze oredzie w posudze katechetycznej, w: Katecheza Kos´cioa w s´wietle
Dyrektorium ogólnego o katechizacji, Kraków: Poligrafia Salezjan´ska 1999, s. 90-118. MATERSKI E., Odpowiedzialnos´c´ Kos´cioa za katecheze, Radom: Wydawnictwo Diecezjalne
1993.
MATERSKIE., „Redemptor hominis” w katechezie, w: Jan Pawe II naucza, t. V, Lublin 1982, s. 136-150.
MEDICAG., Documento di Base. Komentarz, Torino 1972.
MIERZWIN´ SKIB., owickie przesanie Jana Pawa II wyzwaniem dla rodziny i szkoy w wycho-waniu modego pokolenia Polaków, „Studia Loviciensia” 9 (2007), s. 43-54.
MIERZWIN´ SKIB., Pedagogizacja mazonków. Relacje miedzy mezczyzn a a kobiet a w mazen´-stwie, „Paedagogia Christiana” 2000, nr 1 (5), s. 189-206.
MURAWSKIR., Ewangelizacyjny charakter katechezy, „Ateneum Kapan´skie” 84 (1992), z. 2, s. 183-186.
OFFMAN´ SKI A., Katechizowany podmiotem przemian kulturowych w nauce w szkole, w: J. STALA(red.), Dzisiejszy katechizowany. Stan aktualny i wyzwania, Krakóe: WAM 2002, s. 14-23.
OLBRYCHT K., Dylematy wspóczesnego wychowania, „Znak” 43 (1991), s. 43-45.
OSEWSKA E., Formuowanie celów jednostki katechetycznej, „Katecheta” 47 (2003), nr 5, s. 45-48.
PAPIESKA RADA DS. RODZINY, Ludzka pciowos´c´: prawda i znaczenie, omianki: Instytut Studiów nad Rodzin a 1996.
PAWLINA K., Modziez kon´ca XX wieku, „Ateneum Kapan´skie” 533 (1998), s. 64-66. PRZETACZNIK-GIEROWSKAM., MAKIEO-JARZ AG., Psychologia rozwojowa i wychowawcza
wieku dzieciecego, Warszawa: WSIP 1992.
PUCHALSKI G., Perspektywy nowej ewangelizacji w nauczaniu Jana Pawa II, „Studia Elbl a-skie” 3 (2001), s. 231-243.
RATZINGERJ., Drogi wiary w dobie wspóczesnych przemian, „Communio” 12 (1992), nr 2, s. 125-128.
REJMONIAKS., Liturgia w katechezie, w: R. MURAWSKI(red.), Teoretyczne zaozenia kateche-zy modziezowej, Warszawa: Wydawnictwo Salezjan´skie 1989, s. 308-323.
RUSECKI M., Wiara odpowiedzi a na Boze wezwanie, w: M. RUSECKI, Byc´ chrzes´cijaninem dzis´. Teologia dla szkó s´rednich, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1992, s. 57-67. SKÓRNY Z., Psychologia wychowawcza dla nauczycieli, Warszawa: WSIP 1992.
SKRECZKO A., Wychowanie, w: E. OZOROWSKI, Sownik Mazen´stwa i Rodziny, Warsza-waomianki: ATK 1999, s. 474-476.
STALA J., Wspópraca rodziny, szkoy i parafii w dziele wychowania, w: J. STALA (red.), Dydaktyka katechezy, cz. I, Tarnów: Biblos 2004, s. 350-352.
SZPETJ., Dydaktyka katechezy, Poznan´: UMK 1999.
SZPETJ., Ewangelizacyjny wymiar szkolnych lekcji religii, w: S. DZIEKON´ SKI(red.), Katecheza ewangelizacyjna w rodzinie, parafii, szkole, Warszawa: UKSW 2002, s. 185-204. SZPETJ., Inicjacyjna funkcja katechezy, „Horyzonty Wiary” 7 (1996), nr 3, s. 55-72. SZPETJ., Przyszos´c´ lekcji religii w polskiej szkole, Poznan´: Ksiegarnia S´wietego Wojciecha
2002.
SZPETJ., Tres´ci i z´róda katechezy, w: J. STALA(red.), Dydaktyka katechezy, cz. I, Tarnów: Biblos 2004, s. 128-129.
SZPETJ., JACKOWIAKD., Lekcje religii szko a wiary, Poznan´: Pocki Instytut Wydawniczy 1996. SZTABAM., Spoeczny wymiar wychowania chrzes´cijan´skiego w nauczaniu Kos´cioa katolickiego,
„Katecheta” 55 (2011), nr 5, s. 50-58.
S´NIEZ YN´SKI M., Realizacja zajec´ katechezy w podaj acym toku nauczania (wyniki badan´), w: M. S´NIEZ YN´SKI(red.), Katecheta w szkole. Poradnik pedagogiczny, Kraków 1994, s. 189-199. TOMASIKP., Ewangelizacja – katecheza – nauczanie religii w szkole. Wyjas´nienie podstawo-wych terminów, w: S. DZIEKON´ SKI(red.), Ewangelizowac´ czy katechizowac´?, Warszawa: VERBINUM Wydawnictwo Ksiezy Werbistów 2002, s. 23-51.
WISTUBA H., Wspópraca rodziców z katechet a w nauczaniu wiary, „Katecheta” 14 (1970), s. 254-256.
WOJTYA K., Mios´c´ i odpowiedzialnos´c´, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1986. WRON´ SKAH., Katecheza podstawowym zadaniem Kos´cioa, „Roczniki
