7 Niniejsza książka jest zbiorem tekstów naukowców i artystów, którzy
zgodzi-li się wziąć udział w projekcie dyscypzgodzi-liny/sztuki1, będącym przestrzenią debaty,
a nierzadko również sporu, na polu filozofii i teorii sztuki. Nazwa projektu miała: a) w przewrotny sposób przypominać o dyscyplinującym sztukę charakterze na-uki; b) zwracać uwagę na samodyscyplinowanie się sztna-uki; c) i wreszcie podkre-ślać spotykanie się i zderzanie różnych dyscyplin naukowych z różnymi przeja-wami sztuki.
Pierwsza odsłona projektu dyscypliny/sztuki dotyczyła teorii obrazu, i to właśnie jej rozwinięciem jest ta publikacja. Nie oznacza to jednak, że autorami zamiesz-czonych tu tekstów są wyłącznie prelegenci owej pierwszej odsłony. Gabrie-le Werner, której tekst otwiera tom, została zaproszona przez nas do drugie-go etapu: psychoanaliza w badaniu sztuki, natomiast artyści Roman Dziadkiewicz i Tomasz Kozak, których teksty (i film) z kolei zamykają publikację, zostali zapro-szeni do ostatniego etapu: sztuka teorii. Jednocześnie oprócz referatu Stanisła-wa Czekalskiego żaden inny artykuł nie stanowi bezpośredniego zapisu wystą-pienia. W kilku wypadkach (Werner, Dziadkiewicz, Kozak) autorzy postanowi-li przesłać (lub zostapostanowi-li przez nas o to poproszeni) zupełnie inny tekst, mieszczą-cy się w zakładanych przez nas ramach problemowych. Dlatego książkę traktu-jemy jako swobodną dokumentację cyklu wykładów odbywających się w ramach projektu.
Zaproponowany zbiór tekstów nie został również pomyślany jako antologia, której zadaniem jest prezentacja najważniejszych nurtów w dziedzinie – mó-wiąc najogólniej – dyscyplin naukowych czy też perspektyw badawczych, któ-rych przedmiotem może być obraz. Jest on przede wszystkim podsumowaniem dotychczasowych działań w ramach projektu. Jest także, mamy nadzieję, cen-nym materiałem edukacyjcen-nym i badawczym dla naukowców i studentów kie-runków humanistycznych, którzy są tego zbioru najważniejszymi adresatami. Osoby specjalizujące się w badaniu obrazu odnajdą tu niemal zupełnie niezna-ne w naszym kraju, lub znaniezna-ne słabo, teoretyczniezna-ne propozycje, jak koncepcja pola obrazu Wolframa Pichlera. Liczymy również, że sam układ tekstów i rysująca się w książce siatka problemowa, a więc stworzona przez redaktorów narracja, oka-żą się inspirujące.
W toku prac nad publikacją zdaliśmy sobie sprawę, że, obok obrazu, wspólnym mianownikiem wszystkich tekstów jest cielesność, bez względu na to, czy rozu-miana jest ona tekstualnie, materialnie, czy też jako zawieranie się jednego mo-delu w drugim. Wspomnieć w tym miejscu należy, że planując cykl wykładów, nie
1 Projekt rozpoczął się w maju 2009 roku w Krakowie z inicjatywy Fundacji SPLOT, przy wsparciu Bunkra Sztuki i Małopolskiego Instytutu Kultury.
P
aweł Brożyński, Małgorzata Jędrzejczyk
dyscyplin
y/
8 o b ra z/ ci ał o
odnosiliśmy się do Beltingowskiej triady medium–obraz–ciało. W zależności od krytycznego nastawienia osoby oceniającej, oznaczać to może zatem niezwykłą przenikliwość diagnozy Beltinga bądź jej oczywistość i tautologiczność. Głównym sprawcą naszej (auto)diagnozy był Tomasz Kozak, który w odpowie-dzi na zaproszenie do uw odpowie-działu w sztuce teorii zaproponował pokaz swojego naj-nowszego wówczas (maj 2012) filmu FLASH OF THE NEW FLESH 1, który w po-staci linku do Filmoteki Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie dołączamy do książki. Kolejne rozmowy o koncepcji publikacji prowadzone z Romanem Dziadkiewiczem utwierdzały nas w przekonaniu, że zatytułowanie jej obraz/
ciało jest najwłaściwsze. Tym sposobem wyłonił się nowy sposób czytania
nie-których tekstów, ustanowiony niejako w poprzek ich zasadniczej treści. Tekst Dziadkiewicza oraz opatrzony krytycznym komentarzem film Kozaka są jednocześnie gestem wprowadzenia artystów w dyskurs teoretyczny na ich własnych warunkach. Mocne, niepoprawne politycznie i obrazoburcze wypo-wiedzi obu artystów są jednocześnie skrajnie odmienne. Podczas gdy Dziadkie-wicz nawołuje do fizjologicznego, zmysłowego i erotycznego kontaktu z obra-zem, karcąc kąśliwymi uwagami znudzonych akademików, Kozak przestrzega przed uwodzącą siłą obrazu, wycofując się na pozycje dyskursywne, niemal iko-noklastyczne, komponując swój film jako ilustrację filozoficznych pojęć i narzę-dzie hermeneutyczne. Zadaniem, a jednocześnie wyzwaniem dla czytelnika jest wysłuchanie obu głosów równie uważnie oraz próba paradoksalnego dostrze-żenia racji w nich obu. Następnym krokiem zaś jest przeczytanie poprzednich tekstów ponownie, już po doświadczeniu Fizjologii obrazów oraz FLASH OF THE
NEW FLESH 1 (i komentarza do filmu).
W dyskursie akademickim wciąż dominujące wydaje się przekonanie, że wielość problemów i pytań dotyczących obrazu należy sformułować w obrębie jednego, najlepiej nowo powołanego projektu badawczego. W ten sposób powstały teo-ria obrazu, ogólna nauka o obrazie i nauka o obrazie, studia nad kulturą wizualną czy studia nad wizualnością, a wreszcie antropologia obrazu. Przekonanie o ko-nieczności stworzenia nowej teorii, dyscypliny czy perspektywy badawczej wy-nikało z poczucia – będącego wspólnym doświadczeniem różnych badaczy – że żadna z dotychczasowych nauk nie ujmuje specyfiki obrazu we właściwy sposób. Historia sztuki zajmuje się przede wszystkim obrazem artystycznym, ignorując nieartystyczną kulturę wizualną; kulturoznawstwo przyjmuje ogólną perspek-tywę kulturową nieadekwatną do medium; filozofia zaś zbyt mocno upojęcio-wia obraz. Oczywiście lista zarzutów pod adresem tradycyjnych dyscyplin jest znacznie szersza. Jednocześnie większość najważniejszych badaczy zajmujących się obrazem działa w instytucjonalnych ramach owych tradycyjnych dyscyplin. Dotyczy to również autorów, z których propozycjami czytelnik za chwilę pew-nie się zapozna. Otóż, poza dwójką artystów, wszyscy są wykładowcami historii
9 P aw eł B ro ży ń sk i, M ał go rz at a Ję d rz ej cz yk d ys cy p lin y/ sz tu ki
sztuki w Austrii, Czechach, Niemczech, Polsce i Szwajcarii. Większość z nich stu-diowała jednak kilka różnych kierunków, w tym również kierunki ścisłe. Ów stan rzeczy skłania do przekonania, że od tworzenia konsystencji nowych dyscyplin ważniejsze jest sprawne i heurystyczne formułowanie problemów badawczych – w czym, mamy nadzieję, pomoże ta publikacja.
