'i
L A T A N O W I C Z
TAJEMNICE
I FAŁSZERSTWA
KSIĘGOWOŚCI I BILANSÓW.
STANI SŁAW LATANOWICZ,
zaprzysiężony i publicznie
ustanowiony rewizor ksiąg.
P o z n a ń 1934. W ł a s n y n a k ł a d a u t o r a .
T E G O Ż A U T O R A :
1. K sięgow ość a m e ry k a ń sk a — P oznań 1910 (wyd. m anuskr.).
2. M oralność p o d atk o w a — P ozn ań 1932.
3. B ib ljo g ra fja księgow ości, b ilan su i o rg a n iz a c ji p ra c y — P oznań 1933.
4. R ew izja księgow ości i b ilan su w zasadzie i w p r a k ty c e — P ozn ań 1933/4.
5. T ajem n ice i fałszerstw a księgow ości i bilansów — P oznań 1933/4.
6. T abela am o rty z a c ji — P oznań 1934.
7. K a lk u la c je i zyskow ność (w przy g otow aniu). 8. O rzeczenia zn aw cy księgow ości „ 9. W zory i k r y ty k a b ilansów „ 10. P rz y k ła d y tru d n y c h księgow ań „
D r u k p r y w a t n y .
E g z e m p l a r zA nr.
W M M
i l
W s z e l k i e p r a w a z a s t r z e ż o n e . P r z e d r u k - n a w e t c z ę ś c i o w y - d o z w o l o n y t y l k o z a p I s e m - n e m z e z w o l e n i e m . S T A N I S Ł A W L A T A N O W I C Z , P o z n a ń , S e w . M i e l ż y ń s k l e g o 4 . P. K- O . P o z n a ń nr . 2 1 3 7 4 0 .S P I S R Z E C Z Y : S tro n y P o d z i a ł t r e ś c i . . . 6— 8 W s t ę p ... . . . 9— 16 rp> 1 r e s c :r r A. P r z y c z y n y ... . . . 1 7 - 21 B. Sposoby p o p ełn ian ia nad uży ć . . . 23— 56 C. P rzedm io t nadużyć . . . 57—142 D. S półki p ra w n e . . . . . 143—218 E. S tw ierd zen ia i zap obiegania . . . . 219—238 Z a k o ń c z e n i e i n o t a t k i ' . . 239—240
P o d z i a ł t r e ś c i :
A. Przyczyny ... 17
P ra co w n ic y — O p ła ty skarbow e.
B. Sposoby popełniania nadużyć.
I. O gólne p rz y k ła d y . . . 25 II. P erson el i u r z ę d n i c y ... 51
K a sje rz y — K asa u rzę d o w a — S k ład n ic a — K iero w n ik — K re w n i — W a lu ty obce — K sięgow y i k a s je r w je d n e j osobie — K ra d zieże — S p rz e n ie w ie rz e n ia — W spół d ziała n ia
III. W łaściciele p rzed sięb io rstw . . 49
P rz y k ład y .
C. P rzedm iot nadużyć.
I. R a c h u n k o w o ś ć ... 59
Zliczenia — P rz e n ie sie n ia — P rz y k ła d y .
II. Kasowość ... 64
K asy poboczne — W y d a tk i ty m czasow e — W y d a tk i p ry w a tn e — B a n k i i czeki — P rz y k ład y .
III. D ow ody ... 75
P rz y k ład y .
IY. Księgowość 76
P rz y k ła d y — K sięgow ość p rze b itk o w a
Strona i k a rto te k a . Y. In w e n tu ry 81 P rz y k ła d y . YI. B ilanse ...88 P rz y k ła d y . VII. Stan m a ją tk o w y ... 96
W k ład y k a p ita łu — P re te n s je — O dszk o d o w a n ia — M a ją te k p r y w a tn y — C ichy udział.
VIII. N iew ypłacalność ... 104
M a ją te k p ry w a tn y — Z astaw y — W eksle grzecznościow e — T o w a ry kom isow e — O d szkodow ania — U padłości — P rz y k ład y .
IX. R entow ność ...113
P rz y k ład y .
X. L ichw a i cen y n ad m iern e . . . . 120
O d se tk i — R yzyko — C ichy 'w spólnik.
Strona XI. Z yski ...123 P rz y k ła d y . XII. S t r a t y ... 127 T o w ary — Z biory — K om is — Z w ro ty — Z aliczki — Z ak u p y — W y d a tk i p ry w a tn e — R uchom ości i nieru ch o m o ści — A m o rty za cje — P ra w a — U działy.
XIII. P o d atk i i o p ła ty publiczne . . . . 139
P rz y k ła d y .
S półki p raw n e.
I. P rzy czy n y , sposoby i ro zm iary n aduży ć 145
P rz y k ła d y z czasów u b ie g ły ch — N au k a ek o n o m ji — P rz y k ła d y .
II. K ap itały spółek a k c y jn y c h . . . 153
W k ła d y gotów kow e i rzeczo w e — W p ła ty p rz e jśc io w e — P ie rw sz y b ila n s w y n ik o w y — F in an so w a n ia.
III. K ap itały spółek z ogran iczo ną odpo
w iedzialnością ... 160
W k ła d y p rz e jśc io w e — W k ła d y rzeczo w e — Je d y n y w łaścic iel u d z ia łó w — P ożyczki.
IV. K sięgow ość ... 164
K sięgow ość p o d w ó jn a.
Y. S tan m a ją tk o w y ...165
P odw yższenia — O b n iże n ia — A m o rty za c je — P ro c esy — In w e n tu ry — P rz y k ła d y .
VI. Stan w ypłacalności ... 177
S posoby zm ian — W ierzy c iele — B ilan se m iesięczn e — P rz y k ła d y .
VII. Z yski i s t r a t y ... 185
P odw yższenia — O b n iże n ia — R óżnice w a lu to w e — P rz y k ła d y .
VIII. P erso n el ...190
K a te g o rje n ad u ż y ć — K re w n i i p r z y ja ciele — W sp ó łp ra ca — N ad m iar zaufania.
IX. Z arząd y ...193
P rz y k ła d y .
X. R ad y n adzorcze ... 197
S k ład osobow y — Z an ied b an ia — P rz y
Strona
k ła d y — O dpow iedzialność — P rz e p isy p raw n e.
XI. K om isje re w iz y jn e ...205
P rz e p isy p ra w n e — P rz y k ła d y — Samo rząd y . XII. R ew izje f a c h o w e ... 208 R e w izje: fo rm a ln e — m a te r ja ln e — o b sz er n e — b ez w arto śc io w e — S to su n k i z a g ra n ic zn e — S p ra w o z d an ia i orzeczen ia — P rz y k ła d y . XIII. S praw o zd an ia s p ó ł e k ... 214
O stro żn o ść — T ajem n ic e h an d lo w e itp . — N ad u ż y cia — P rz y k ła d y — P rz e p isy p ra w n e .
XIV. O głoszenia sp ółek ... 218
T re ść i form a.
E. Stwierdzenia i zapobiegania.
I. P o p ra w k i ... 221
S posoby — W y w a b ia n ia — P rz y k ła d y .
II. U łatw ien ia w p o p ełn ian iu nad u ży ć . . 223
Ł ączenie czynności — D ow ody i asy g n a - c je — K w ity — F il je.
III. Z apobieganie . . . . 226
N ie p o rz ą d k i i zaległości — U rlo p y — N ie dołęgi — O łów ek — C zeki — W y d a tk i p ry w a tn e — K o n to k o re n t — Z aliczenia — P rz y k ła d y .
IV. W y k ry c ie ... 233
K o n tro le — P rz e p isy w a n ia — S kładnice.
V. R ew izje f a c h o w e ...235
S p ółdzielnie — F ach o w iec — D o ra d c a — S półki rew iz y jn e.
Z a k o ń c z e n i e ... 239 N o t a t k i ... 240
Staropolskie przysłow ie:
Lepiej sie< d z i ś upatrować,
N iżeli j u t r o żałować.
F ałszow anie k siąg i dow odów rozpoczęło się p ra w ie rów nocześnie z w yn alezien iem księgow ości w ogóle. D zieło niem ieckie B. W. S chw eickera „Zwidach B uchhalten", d r u kow ane w N ory mb ergi w ro k u 1549, zaw iera ju ż opis złe go p ro w ad zen ia ksiąg i fałszy w y ch dow odów. O d tego czasu u p ły n ęło blisko 400 łat, w k tó ry m to czasie fałszer stw a n ie u stały.
W okresie ty m w ydano w e w szy stk ich k r a ja c h liczne dzieła o sposobie w y tę p ie n ia błędów um yślnych i n ieu m y śl nych, lecz bez rad y k aln eg o sk utk u. W gazetach m ożna p ra w ie codziennie sp otykać opisy n a jró ż n ie jsz y c h f a ł szerstw , a od czasu do czasu z d a rz a ją się a fe ry św iatow ego znaczenia.
A b y zu p ełn ie zapobiec w szy stk im fałszerskim m a n ip u lacjom , je s t w ykluczone. M ożna ty lk o sposobności do po p ełn ien ia błędów i fałszerstw ograniczyć, a sk u tk i złago dzić.
N ie m ożna n aw et tw ierdzić, b y m a n ip u lac je fałszersk ie b y ły p o p ełn ian e p rzez zaw odow ych lu b ru ty n o w an y ch przestępców , ja k to się d zieje w in n y ch dziedzinach c z y nów k ary g o d n y ch . P rzestęp c a ta k i rzadko k ie d y może p ra k ty k i swe p o w tarzać po w y k ry c iu je d n e j sp raw y , gdyż św iadom ie n ik t takieg o człow ieka n ie zaan g ażu je do p ra c y .
W szystkie te fałszerstw a i m a n ip u la c je w księgow ości i bilansach pop ełn ian e są zw y k le p rzygodnie, zależnie od sposobności, pow odów i b ra k u k o n tro li. Bardzo często p o w odem m a n ip u lac y j je s t n ie n ależ y te p rzep ro w ad ze n ie k o ntro li, w ięc p rzestęp stw a z d a rz a ją się często pod płasz czykiem rew izji, w y k o n a n e j pozornie.
12
W przed sięb io rstw ach p ry w a tn y c h p o p ełn ia n adu ży cia p rzew ażn ie perso n el na szkodę w łaścicieli. Zdarzyć się to może p ra w ie w k ażdem p rzedsiębiorstw ie, a w razie w y k ry c ia p rzestę p stw a je st w łaściciel częstokroć zm uszony do z a ta je n ia fak tu, ob aw iając się zw y k le złych sk u tk ó w dla sw ej firm y. Nie dochodzi n aw et do sk a rg cy w iln y ch ce lem u zy sk an ia z w ro tu sprzen iew ierzo n y ch sum.
Jed y n ą b ro n ią je s t tu zapobieżenie nadużyciom przez zaprow ad zenie zupełnie ściśle w y k o n y w a n y ch k o n tro li i rew izy j.
W łaściciele p rzed sięb io rstw p ry w a tn y c h u c ie k a ją się ty lk o w ów czas do m a n ip u la c y j niedozw olonych, je żeli is t n ie je chęć poszkodow ania udziałow ców lu b S k a rb u P a ń stw a.
S pólnik b ro n i się ró w nież p rzed s tra tą p rzez d o k o n y w an ie k o n tro li. C elem zapobieżenia nadużyciom wogóle, a d la u trz y m a n ia dobrego sto su n k u i zau fan ia pom iędzy w sp ó ln ik am i z a tru d n ia się stale rew izora-fachow ca, k tó ry w p ew nych w y p ad k ach sp o rn y ch może być n aw et p o śred n ikiem do załogodzenia lub załatw ie n ia sprzeczek.
N atom iast S k arb P ań stw a s ta ra się o zapobieżenie i w y k ry c ie m a n ip u la c y j niedozw olonych, p rzep ro w ad za jąc r e w iz je przez w łasn y ch u rzęd nik ów . R ew idenci ci są je d n a k sk ręp o w an i przepisam i form alnem i, p rzez co n ie je d n o k ro t nie zachodzą sprzeczności pom iędzy poglądam i rew id entów a k ie ro w n ik a m i przedsiębiorstw a. Z darza się często, że d robne p rzek ro czen ie form alności się w y olbrzym ia, n a tom iast w ielk ich i sy stem aty czn y ch nadużyć rew id en t nie zauw aża.
Pow odem n ajro z m aitszy ch nadużyć ze stro n y w łaści cieli w zględnie k ie ro w n ik ó w p rzed sięb io rstw je st zw y k le
n iesp raw ied liw e tra k to w a n ie podatników , k tó rz y u s iłu ją — k a ż d y n a sw ój sposób — w y ró w n ać p o w stałe szkody z pow odu nadm ierneg o podatku.
13
S k u tk i n ad u ży ć w p rzed sięb io rstw ach p ry w a tn y c h n ie m a ją ta k w ielkiego znaczenia, ja k p rzestę p stw a p rz y p ro w adzeniu spółek p raw n y ch . W ty c h przedsięb io rstw ach je st w łaściciel niew idoczny, a przew ażn ie nieznany , d la tego nieuczciw ym urzędnikom b ra k poczucia, iż w y rz ą d z a ją szkodę w łaścicielow i. Z tego też w łaśn ie pow odu w spółkach p raw n y ch pow inno b y ć w y k o n a n ie k o n tro li i re w iz ji n a jw a ż n ie jsz ą częścią o rg an izacji. U staw odaw ca p rz e w id u je ju ż p ew ną kon tro lę, lecz j e j w y n ik zależy od je j w y konania.
Pomim o n a jró ż n ie jsz y c h p ow ażnych zarzu tó w co do sposobu p ro w adzen ia i k o n tro lo w an ia spółek a k c y jn y c h i spółdzielni stan ich liczebny n ie ulega zm niejszeniu. W ro k u 1927 było ich 16 918, a w ro k u 1930 ju ż 19 960.
W in teresie d obra społeczeństw a n ależy zatem dbać o to, ażeby zau fan ie o b y w ateli do ty c h spółek p ra w n y c h nie upadało. P rzed sięb io rstw a te są zb iornikam i oszczęd ności społeczeństw a, k tó ry c h uru cho m ienie n a le ż y do n a j w ażn ie jszy ch zadań ekonom ji. Podczas g d y p ry w a tn e p rzed sięb io rstw a p ra c u ją p ra w ie zaw sze ty lk o k ap itałe m w łasnym , to spółki p ra w n e p o słu g u ją się je d y n ie k ap itałe m obcych ludzi, k tó rz y zw y k le nie b io rą u d ziału w k ie ro w nictw ie przed siębio rstw a.
Po każdem w y k ry c iu w ięk szy ch n ad u ży ć w spółkach p raw n y ch , a zw łaszcza w bankach, m ożna spostrzec znacz n y o d pływ złożonych oszczędności. L udzie ch o w ają p ie niądze w n a jró ż n ie jsz y c h zak a m ark ac h lub w y p o ży czają je osobom niegodnym , n a czem tra c i n ie ty lk o poszczególny obyw atel, lecz całe społeczeństw o.
14
F ałszow anie k siąg i bilansów p rzy n o si n ie ty lk o szko d y m a te rja ln e w łaścicielow i w zględnie udziałow com , lecz w y w ie ra ta k ż e zg u b n y w p ły w n a cało k ształt ek o nom ji spo łecznej. Księgowość z bilansem m a bow iem b y ć odbiciem stan u przedsięb iorstw a, a j e j w y n ik je s t bardzo w a ż n y dla w szy stk ich po czynań i przepisó w gospodarczych. Z tego też pow odu z e sta w iają w ład ze ce n tra ln e n a podstaw ie ogłoszonych bilansów p o trzeb n e dla społeczeństw a s ta ty sty k i itd., k tó re są p odstaw ą w szy stk ich rozporządzeń i ustaw . Jeśli zatem przed staw io n o b ilan se fałszyw e, to i sta ty sty k a je s t b łę d n a i może b y ć pow odem w ręcz szko d liw y ch zarządzeń.
D la d o b ra społeczeństw a m a zatem k ażd a osoba, k tó ra w ja k ib ą d ź sposób sty k a się z księgow ością i bilansem , obow iązek p rzed sta w ien ia p raw dziw ego j e j stanu. O bo w ią z e k ten ciąży p rzed ew szy stk iem n a w ładzach n a d z o r czych, a tak że n a k ażd y m poszczególnym członku,
Z pow odu w ie lk ie j ilości spółek p ra w n y c h ilość człon ków ra d nadzorczych i k o m isy j re w iz y jn y c h je s t o lb rzy mia. N ie u leg a w ątpliw ości, że w ięk sza ich część nie zna się n a sposobie w y k o n y w a n ia rew izy j. D latego też p rz e w id u ją u staw y z atru d n ian ie rew izorów -fachow ców , k tó rz y osobom odpow iedzialnym m a ją w skazać d rogę i sposoby do uzd ro w ien ia stosunków w zględnie do zapobieżenia n a d użyciom . S p ecjaln e k o m p e ten cje p o siad ają Izby P rzem y słow o-H andlow e, k tó re w m yśl przepisów p ra w n y c h u sta n a w ia ją zau fan ia godne osoby ja k o zaprzy siężon y ch rew i zorów ksiąg. K ażda sp ółka p ra w n a p o w in n a zasięgać rad y ty c h fachow ców w zględnie z atru d n iać ich do s ta łe j ko n tro li.
N ie oznacza to b y n a jm n ie j, ażeb y członkow ie ra d n a d zorczych w zg lęd nie k o m isy j re w iz y jn y c h nie potrzebo w ali ju ż dokonyw ać re w iz y j w ogóle, p o zo staw iając w szystko
15 sw em u rew izorow i-fachow cow i. Mimo z a tru d n ie n ia re w i zora obow iązek i odpow iedzialność członków ra d n ad zo r czych i k o m isy j re w iz y jn y c h b y n a jm n ie j nie upada.
R ew izorzy - fachow cy p o jm u ją zw y k le sw e zadan ie pod ty m w zględem b łędnie. R ew izo r n ie może zastąpić ty ch osób, lecz m oże b y ć je d y n ie ich d o radcą w e w szelk ich za gadnieniach księgow ości i bilansu. D e c y z ja co do ty c h za gadnień n ależy zaw sze do w ład z nad zorczy ch p rzed się b io r stwa. R ew izor n ig d y nie może ta k ie j d e c y z ji pow ziąć sa m odzielnie, a n aw et je s t rzeczą niedozw oloną w y ty k a n ie stw ierd zo n y ch u ch y b ień odnośnym w inow ajcom .
O bow iązkiem rew izo ra je s t stw ierlzić stan fa k ty c z n y i p rzed staw ić go z w łasnem i u w agam i i rad am i odnośnym organom odpow iedzialnym .
P rz y stałem zatru d n ie n iu w spółce w in ien rew izo r się starać o zapobieganie nadużyciom , u ła tw ia ją c p rzez to członkom r a d y n ad zo rc zej i k o m isji r e w iz y jn e j obow iązek w y k o n y w a n ia re w iz ji i pow zięcia decy zji, d o ty czącej p ro w ad zenia przedsięb iorstw a.
N ie u leg a w ątpliw ości, że dotychczas to le ru je się dość dużo p rzek ro czeń , ta k p ra w n y c h ja k i form alnych, w k się gowości i w bilansach, z je d n e j stro n y z pow odu b ra k u odpow iedniego w y szk o len ia perso nelu , z d ru g ie j w sk u tek nieśw iadom ości poszczególnych członków ra d nadzorczych i k o m isy j re w iz y jn y c h . O d p ow ied nie w y ch o w an ie i p o u czenie osób zain tereso w an y ch p rz y c z y n iło b y się do u zd ro w ien ia stosunków .
K siążka n in ie jsz a m a w łaśn ie zw rócić c z u jn ą uw agę w szystkim osobom zain tereso w an y m n a do kon y w an ie nadużyć. R o z m i a r y t y c h p r z e s t ę p s t w s ą z n a c z n i e w i ę k s z e , n i ż s i ę n a o g ó ł p r z y p u s z c z a . K ażdy sam odzielny rew izo r - fachow iec m ógłby n ie jed n o o tern pow iedzieć. Społeczeństw o d o w iad u je się ty lk o
16
o ty c h w y p ad k ach , k tó re są przedm iotem dochodzeń sądo w ych. Znacznie w ięk sza część nad uży ć p o zo staje w u k r y ciu. R ew izor je s t oczyw iście zw iązan y ta je m n ic ą zaw o dową, a k ie ro w n ic y p rzed się b io rstw a w zględnie o rg a n y nadzorcze zw y k le m ilczą, ażeb y nie zaszkodzić p rz e d siębiorstw u. T r z e b a z a t e m w s z y s i t k i m z a i n t e r e s o< w ,'a- n y m n a t o z w r ó c i ć u w a g ę , j a k i e n i e b e z p i e c z e ń s t w a k r y j ą s i ę w k s i ę g o w o ś c i i b i 1 a n- s a c h , o r a z j a k i e s k u t k i p o w s t a j ą p r z e z n i e - o d p o w i e d n i p w y k o n y w a n i e k o n t r l o d i i rel- w i z j i .
P odane w p ra c y p rz y k ła d y zn an e mi są z w ła s n e j p ra k ty k i. N azw iska m usiałem je d n a k opuścić ze w zg lęd u n a konieczność zachow ania ta je m n ic y zaw odow ej.
P rz y cz y n y P ra co w n ic y 19
1 P rz y c z y n y p o p ełn ian ia nad uży ć m a ją albo pod łoże m a te rja ln e n a szkodę w łaściciela, udziałow ca, S k arb u P ań stw a itp., albo p o w sta ją z chęci u k ry c ia w łaściw ego stan u rzeczy, ja k strat, nieod p ow iedn ie go pro w ad zen ia p rzed sięb io rstw a, p rzek ro cz en ia u staw itp.
2 N iem a praw ie przed siębio rstw a, w k tó rem b y n a d u życia b y ły w ykluczone- O czyw iście nie w szy stk ie te n ad u ży cia dotyczą księgow ości. W iele z nich m a ją za podłoże chęć k rad zieży itp. T y m rzeczom m ożna n ie ty lk o zapobiec i w y k ry ć je p rzez k o n tro le osobi ste, lecz ta k ż e przez o dpow iednie p ro w ad zen ie księgi łub k a rto te k i skład ow ej.
3 S a m a ś w i a d o m o ś ć p r a c o w n i k ó w , ż e k o n t r o l a w y k r y j e n i e w ą t p l i w i e b r a k i , z m u s z a p e r s o n e l d o u c zic i w! o ś cii i w y r a b i a p r z e ś w i a d c z e n i e , ż e n a w e t p o d e j r z e n i e j e s t k w e s t j ą b a r d z o n i e p r z y j e m n ą i s z k o d l i w ą .
4 In n y ro d z a j n ad u ży ć p o w staje p rzez n i e u m y ś l n e b ł ę d y . C hociaż niezgodności p ra w ie zaw sze się w y k r y ją , to p o w sta je je d n a k szkoda d la p rzed się b io r stw a, niezaw sze w p raw d zie m a te rja ln a , ale p r z y n a j m n iej m o raln a F a k t stw ierd ze n ia błędów je s t ' dla k a ż d e g o in te re se n ta zaw sze dow odem nieodpow ie dniego p ro w ad zen ia lu b k o n tro lo w an ia p rzed się b io r stwa.
5 N ieum yślne b łę d y p o w sta ją przez nieostrożność, pow ierzchow ność, niedołęstw o i niezdolność p erso n e lu. T akich ludzi żadn e p rzed sięb io rstw o zatru d n iać nie pow inno, n aw et za nisk iem w ynagrodzeniem . 6 Istn ie ją tak że ta k zw ane b łę d y u m y ś l n e , k tó re
nie-2 0 P rz y cz y n y
zaw sze są one k ary g o d n e. U m yślne b łę d y p o w sta ją zw y k le celem zatuszow ania popełnionego b łę d u n ie um yślnego.
7 Bardzo często je d n a k p o p ełn ia się b łę d y u m yślne w ten sposób, że nad u ży cie rob i w rażen ie o m y łk i n ie um y śln ej, k tó ra zasługiw ać m a n a un iew inn ien ie.
#
8 N iep o rząd k i i b ra k i dow odów uzasad nia się b a r dzo często w zględam i n a o p ł a t y s k a r b o w e . C ho dzi tu p rzew ażn ie o ra c h u n k i i k w ity , k tó re albo nie is tn ie ją w cale, albo są podp isan e ty lk o przez p erso n el lub kiero w nictw o. S tw ierd zen ie zgodności ta k ic h do w odów je s t zw y k le niem ożliw e.
9 N iekoniecznie m usi w y staw ien ie tego ro d z a ju do w odów m ieć podłoże św iadom ego u c h y la n ia się p rzed płaceniem o p łat skarbow ych.
Jeżeli n a p rz y k ła d d a w n ie j istn iał zw y czaj, że d la z ak u p u zboża lub in n y c h p ro d u k tó w ro ln y ch w d ro b n y ch ilościach prow adzono k w ita rju s z e lub in n e do w ody, podpisane p rzez dostaw cę, to a k u ratn o ść tę po rzucono z tego pow odu, że dow ody ta k ie, p rzew y ższa ją c e sumę 20 złotych, m a ją b yć ostem plow ane. P rz y w ięk szy ch ilościach tak ich p o z y c y j w y d a te k osięgnąć m oże w ciągu ro k u w y so k ie sumy.
10 T ak samo niezaw sze w y sta w ia się ra c h u n k i dla odbiorców , i to za obopólną zgodą, ze w zględu n a o p ła ty stem plow e. O d bio rca to w a ru godzi się ch ętn ie na to, b y jeg o nazw isko n ie dostało się do k siąg dostaw cy. P rzez to u n ik a odbiorca n ie p rz y je m n y c h docho dzeń w ró żn y ch celach podatkow ych.
11 P o d a t n i k ponosi zw y k le s tra ty przez to, żć w ładze skarbo w e k w e s tjo n u ją jeg o d e k la ra c ję , w y m ie rz a ją c m u w yższą opłatę. O dw ołań p o d atk o w y ch
O p ła ty sk a rb o w e 21
w ład ze nie z a ła tw ia ją w p rzep isan y m czasie, lecz często dopiero po k ilk u latach. W m iędzyczasie w y m ierzo n y p o d atek został zapłaco ny lub przym usow o ściągnięty. N ad m iern ie odbliczonego p o d a tk u nie p ła ci p o d atn ik p ra w ie n ig d y dob ro w oln ie i n a ra ż a się p rzez to n a dalsze ko szty i stra ty , k tó ry c h się nie zw raca, chociażby odw ołanie jeg o w zupełności u z n a no za słuszne.
12 S tra ty te sta ra się p o d atn ik w y ró w n ać w w ięk szej lub m n ie jsz e j m ierze n a sw ój sposób, przez co po w s ta ją w łaśn ie liczne b łę d y i n iejasn o ści p rz y p ro w a d zeniu ksiąg. N iek ied y p ro s ty zupełn ie p rz y p a d e k k się g u je się n ie jasn o z obaw y, ażeby p rzez ja sn e p o sta w ienie sp ra w y nie n arazić się n a odm ienną in te r p r e ta c ję p rzepisó w ze stro n y u rzęd n ik ó w skarbow ych. 13 W łaściciele p rzed sięb io rstw n a ra ż a ją się w ten
sposób często n a jeszcze w ięk sze straty , p o niew aż u n i k an ie w y staw ien ia n a le ż y ty c h dow odów w y k o rz y s tu je personel dla celów osobistych, gdyż u n ie w in n ia sw e w łasn e k a ry g o d n e czy n y błęd am i lub n ad u ży c ia m i w łaściciela w zględem in s ty tu c y j fiskalnych.
14 W ta k ic h w y p a d k a c h zd arza się n aw et, że p erso n el p rz y p ie rw sz e j le p sze j sprzeczce czyni szefow i od po w iednie zarzu ty , a w razie p o w stan ia p o w ażn iejsze go sporu d e n u n c ju je go n aw et p rzed w ładzam i.
15 W y n ik a z tego, że w łaściciele w zg lędn ie k ie ro w n icy p rzed sięb io rstw p o w inn i się zaw sze starać o n a j- ś c i ś l e j s z e z a p i s y w a n i a d o k s i ą g i n a j d o
k ł a d n i e j s z e d o w o d y , choćby p rzez to m iały p ow stać sp o ry z w ład zam i skarbo w em i o o p ła ty s k a r bow e.
N iesłuszne w y m ia ry m ożna zaczepić odw oła niem, w n ajg o rszy m razie trz e b a o p łatę zapłacić, lecz zato może w łaściciel łub k ie ro w n ik b y ć zup ełn ie
spo-2 spo-2 P rz y c z y n y
k o jn y o całość i spraw ność o rg an iz acji w e w n ę trz n e j, g d y ż z a w s z e b ę d z i e z u p e ł n i e n i e z a l e ż n y m o d p e r s o n e l u .
#
16 Inne ro d zaje m n iej lub w ięce j św iadom ych p rz e k roczeń ze w zględu n a rzekom e niespraw ied liw o ści w przepisach i p o stęp o w an iu w ład z skarbow ych po- w sta ją p rz y zestaw ien iu in w e n tu ry i bilansu. Te kw e- s tje n ig d y nie p rz e sta n ą istnieć, gdyż p rz y c z y n ą w szelk ich sporów je st fa k t rozbieżności, często bard zo w ie lk ie j, pom iędzy zasadam i u staw h an d lo w y ch a p o datkow ych . N a jw ię c e j ta k ic h sporów p o w staje p rz y obliczaniu w arto ści p re te n sjj, zapasów , odpisów itd. 17 N iezaw sze zestaw ia w łaściciel w zg lęd n ie k ie ro w
n ik bilans niepraw id łow o, ażeby obliczyć m n iejszy m a ją te k w zględ nie m n iejszy zysk.
C zęsto d zieje się w ręcz p r z e c i w n i e , je ż e li n a p rz y k ła d odnośny bilans m a b y ć p o d staw ą do p rz y ję c ia w sp ó ln ik a lub u zy sk an ia k re d y tu . K ierow nik n atom iast zain tereso w an y je s t w tenczas w y n ik ie m b i lansu, jeżeli p o b ie ra ta n tje m e od czystego zysku. Po- zatem m a on m oralne pow ody do u p ięk szen ia bilansu, je ż e li chce swoim przeło żon y m w ładzom okazać sw ą zdolność i pilność w p ro w ad zen iu przedsięb io rstw a. 18 Jest rzeczą p ra w ie niem ożliw ą, a b y nigdzie i n ig d y
nie b y ło błędów lub nadużyć.
Są to c h o r o b y każdego p rzed sięb io rstw a i k a ż d e j księgow ości. Z upełnie w y tęp ić nie m o żna ani chorób, ani nadużyć. M ożna ich liczbę i sk u tk i zm n iejszy ć w zg lęd n ie księgow ość uzdrow ić, lecz n a j l e p s z e m l e k a r s t w e m j e s t z a p o b i e ż e n i e n a d u ż y c i o m .
S posoby 2 5
I. O gólne p rz y k ła d y .
19 Sposoby p o p ełn ian ia nadu ży ć w księgow ości i b i lansie są n ad zw y czaj liczne. C hociaż p o w ta rz a ją się stale pew ne ro d z a je ty c h nadużyć, to k a ż d y w y p ad ek je s t in d y w id u a ln ie zabarw ion y, zależnie od osoby fa ł szerza i od w idoków w y k ry c ia przestępstw a.
Z d a rz a ją się często w y p ad k i, że fałszow ania k siąg są ta k z d u m i e w a j ą c o p r o s t o dokonane, że w łaśnie przez to n a jm n ie j p o d p ad ają.
20 N ajn ieb ezp ieczn iejszy m sposobem d o k o n an ia n a d użyć je s t z a t a j e n i e w y p a d k u n a sam ym p o c z ą t- k u. N iezapisanych p o z y c y j ta k łatw o w y k ry ć nie można, zw łaszcza, gdy jedn ocześnie dokonano p o p ra w ek lub w p ro st u su n ięcia odnośnych doku m en tó w po d staw ow ych.
Z tego też pow odu n ależy n a jw ię c e j u w ażać n a to, a że b y k a ż d y w y p a d e k tra n s a k c ji n a sam ym p o czątku b y ł ta k u ch w ycony, ażeb y jego zn ik n ięcie było w y kluczone.
21 Jeżeli np. e k sp e d y c ja w y d a je to w ar za p o k w ito w aniem odbioru, a pośw iadczenie to ginie w drodze do księgow ości, to w y k ry c ie tego b łę d u um yślnego czy nieum yśln eg o je s t ty lk o m ożliw e, g d y p ro w ad zi się księgi w zględn ie k o n tro le składow e.
22 W in n y m w y p ad k u może k a s je r odebrać p ie n ią dze, pokw itow ać odbiór, lecz nie w pisać w p ły w u do księgi k asow ej. P o dstaw a do dalszego księgo w ania ginie zaraz n a początku, a w y k ry c ie n astąp ić m oże do p iero po pew n y m czasie, g d y k lie n t odbierze u p om nie nie, o ile i ono n ie zn ik n ie p rzed w ysłaniem .
2 6 S posoby
Inne sposoby fałszo w ania k siąg p o w sta ją w n a stę p u ją c y c h okolicznościach:
23 K s i ę g o w o ś c i n i e p r o w a d z i s i ę b i e ż ą - c o. w sk u te k czego p rz y w y k ry c iu ja k ich b ąd ź różnic tru d n o je s t stw ierdzić, czy chodzi o błędy, czy też o um yślne działanie.
24 P ozostaw ia się w o l n e m i e j s c a w t e k ś c i e , ażeby w razie k o n tro li o d n o śn ej stro n y m iejsce to w y zyskać m ożna n a zapisanie fałszyw ych p o zy cy j. Z w y k łe czyni się to p rz y ko ń cu strony.
25 P o zy cy j niezg od ny ch nie p o p ra w ia się n a m iejscu, lecz d o k o n u je się ta k zw an ych s t o r n o w a ń , k tó ry c h ta jn ik i znane są je d y n ie odnośnem u księgow em u. Roz poznanie treści stornow ania, a szczególnie odpo w ied nie go u ch w y cen ia w zględn ie sprostow ania, n ie je st dla każdego zrozum iałe. Z w ykle zad o w ala się szef lub k ie ro w n ik faktem , że w idzi p o zy cje storno w ania, nie ' p rzy p u szczając, że p rzez tę p o zy cję popełniono w ła
śnie nadużycie.
26 P rz y p o p r a w k a c h ^ b ardzo często n ie u n ik n io nych, d o k o n u je się zm ian y w te n sposób, że n ie w ia domo, co książkow ano p r z e d t e m . D lateg o tru d n o je s t rozpoznać, czy p o p ra w k i dokonano należycie. 27 P r z e n i e s i e n i a d o k o n u je się n a f a ł s z y w e
k o n ta tak , iż zw yk le, n aw et w ra z ie w y k ry c ia , u n ie w innić się m ożna om yłką. Jeszcze g o rzej p rzed sta w ia się spraw a, je żeli ta k ie fałszyw e p rzen iesien ie rz e k o mo w y ró w n u je się p rzez stornow anie, a fak ty c zn ie p o p ełn ia się d ru g ie fałszerstw o.
28 W y d z ie r a się k a r ty i u zu p ełn ia p rzez inne. P o niew aż je d n a k k a r ty zw y k le są num erow ane, w ięc u ży w a się do tego celu c z y ste j k a r ty z in n e j księgi z ty m sam ym nu m erem bieżącym , albo te j sam ej k sięg i z po dobną liczbą.
Ogólne przykłady 2 7 T ak np. z k sięgi z 192 stron am i w y d z ie ra się zap i saną k a r tę 92, u z u p e łn ia ją c ją k a r tą 192, k tó r a zw y k le z n a jd u je się p rz y ko ńcu księgi. Z będną liczbę „1“ w y sk ro b ie się.
29 B ardzo o rd y n arn y m , lecz n ie ta k rzad k im w y p ad - . kiem je s t o b l a n i e od n ośn ej stro n y atram entem , rzekom o przez nieuw agę. Jeżeli pism o b y ło świeże, to w y lan ie a tra m e n tu uniem ożliw ia zup ełn ie o d czy ta nie daw niejszego tek stu . P rz y starszem piśm ie n a to m iast je st odczy tanie tru d n e , lecz możliwe.
30 D osyć rozpow szechnionym zw y czajem je s t u ż y w a nie c h e m i c z n y c h p ł y n ó w do w y w a b ia n ia plam . C zęsto je d n a k służą te same chem iczne p ły n y do w y w ab ian ia cały ch zdań, a jeszcze częściej do usun ięcia poszczególnych słów lub liczb w księgach i dow odach.
T ży w an ie ty c h chem icznych p ły n ó w je st zup ełn ie
jaw n e. W w ięk szy ch b iurach m ożna spostrzec n aw et n a b iu rk a c h w idoczne zdaleka p u d ełeczk a ze znanem i ogólnie środ kam i chem icznem i w dw óch buteleczkach.
Ż a d e n s z e f w z g l ę d n i e k i e r o w n i k n i e p o w i n i e n p o z w o l i ć n a u ż y w a n i e c h e m i k a ł j ó w d o u s u n i ę c i a p 1 a ni. F akt częstego p o p lam ien ia dokum entów i k siąg w y sta rc z y zu p ełn ie j a ko dowód, że odnośna osoba je s t n ie c h lu jn a i n ie za słu g u je na to, ażeb y j ą dopuścić do ta k w ażn y ch d o k u m entów , lakierni są księgi i dow ody.
31 W edług liczny ch orzeczeń sądow ych k s i ę g i s ą z a w s z e d o k u m e n t a m i i p o p ra w k i w n ich w ce lach zaciem niania lub u k ry c ia n ad u ży ć należą do czy nów k a ry g o d n y ch . N ow y kodeks k a r n y p rz e w id u je u k a ra n ie ty c h w y p a d k ó w w ed łu g a r ty k u łu 2SI.
2 8 Sposoby
32 In n ą k a te g o rją fałszerstw są czyny, dokonane ce lem f a ł s z y w e g o p r z e d s t a w i e n i a s t a n u m a j ą t k o w e g o . Zależnie od okoliczności i celu stan ten p rzed staw ia się albo za ko rzy stn ie, albo za nisko.
P rzed staw ie n ie za w y s o k i e g o stan u m a ją tk o w ego lub zysku zachodzi w w y p ad k ach , z m ie rz a ją cych do u zy sk an ia k red y tó w , ta n tjem , udziałów w z y skach i t. p.
N atom iast za n i s k o p rzed sta w ia się b ilans w te n czas, gdy chodzi o u stąp ien ie w spólnika, k w est je p o datkow e, obniżenie d y w id en d y lub k u rsu a k c y j itp, '33 W y p ad k i fałszyw ego p rzed sta w ian ia sta n u m a ją t
kow ego są ta k stare, ja k istn ien ie zag ad n ien ia zesta w ien ia bilansów .
Szczególnie ciek aw y opis o upad łych dłużnikach z n a jd u je się w rozporządzeniu m iasta G d ań sk a z dnia 25 k w ie tn ia 1 7 3 1 r. W ro zporządzeniu tern w y m ien ia się czy n y k ary g o d n e, b y n a jm n ie j n ieró żn iące się od czynów , sp o ty k an y ch d zisiaj n a k ażd y m k ro k u . Roz
p orządzen ie to c h a ra k te ry z u je n a stę p u ją c e w y p a d k i ja k o karyrgodne:
a) je ż e li d łu ż n ik u p a d ły zaciąga now e długi, nie m o gąc n aw et s ta ry c h p re te n s y j pok ry ć,
b) je ż e li pieniądze, to w a ry itp. u k ry w a p rzed w ie rzycielam i,
•c) je żeli księgow ości nie p ro w ad zi należycie, fałszu je lub księgi w ogóle usuw a,
O gólne p rz y k ła d y
29
d) je żeli w y sta w ia fałszy w e w eksle, d o kum en ty i k o n tra k ty ,
e) jeżeli stan m a ją tk o w y p o d aje fałszyw ie,
f) je ż e li to w ary , p a p ie ry w artościo w e itp. k ró tk o p rzed upadłością sp rz e d a je p o n iż e j cen y lu b za bezcen,
g) je ż e li rzeczy te d a je rod zinie sw ej lub d o b ry m znajo m ym n a przech o w an ie lu b je w ypożycza, w iedząc o tern, że ich n ie o db ierze zpow rotem . (W yciąg z o ry g in a łu ze zbiorów autora).
#
34 Szczególnie n ależy u w ażać n a sposoby fałszow ania d o w o d ó w, przechodzący ch n astęp n ie przez księgo* wość. O prócz zn an y ch naogół p o p ra w e k dat, liczb, nazw isk itp. p o w sta je w ie lk a część ty c h n ad u ży ć z te* go pow odu, że n a kw icie po zostaw ia się w o ln e m iejsce, k tó re odnośny p rzestę p ca po z ałatw ie n iu tra n s a k c ji po* p ra w ia i w odpow iedni sposób do k sią g
zapisuje-35 N ajp ro stszem ta k iem n adu ży ciem je s t poprawienie* s u m y , zw łaszcza g d y chodzi o k ró tk ie słowa.
Jeżeli np. w y p is u je się słow nie sum ę sto, to w p i su je się to słowo m a ch in aln ie w śro d k u odnośnej lin ji. Jeżeli w n astęp stw ie p rzed i po tem słow ie n ie w y k r e śla się w olnego m iejsca, to z łatw ością m ożna ze słowa, sto zrobić ty siącsto albo stopięćdziesiąt. P o p ra w k a ta tem ła tw ie j się uda, je ż e li k w it w y p isy w a ł k a s je r i on w łasn o ręczn ie ty m sam ym c h a ra k te re m pism a p o trz e b n e słow o dopisał.
3 0
S posoby36 P ew ien tru d n ie js z y sposób d o k o n y w an ia n ad u ży ć ze szkodą m a te rja ln ą d la odnośnych p rzed sięb io rstw za chodzi p rz y p rzec h o w an iu p a p i e r ó w w a r t o ś c i o w y c h .
N o r m a l n i e p rzep ro w ad za n e k o n tro le i re w i z je nie w y d o b ęd ą n a ja w ta k ic h faktów , ja k ie zacho dzą p rz y zam ianie p raw d ziw y ch p ap ieró w w a rto ś ciow ych n a fałszyw e. Z w ykle p rz y ta k ic h k o n tro lach ogranicza się b ad an ia do sztuk, nazw y, num erów , sum itp., nie b a d a ją c w ogóle au ten ty czności odnośnego p a p ie ru w artościow ego.
37 Jeżeli e fe k ty te są w łasnością p rzedsięb io rstw a, to fałszerstw o w y k r y je się p rz y sposobności sp rzed aży ty c h papierów . Sposobność ta zd arz a się n ato m iast rzadko, je ż e li p a p ie ry te nie są p rzezn aczo ne do sp rze daży, lecz stano w ią ja k iś żelazny fundusz itp,
38 N ajczęściej je d n a k sp o ty k a się ta k ie nad u ży cia p rzy depozytach k lien tó w , k tó rz y n ie in te re s u ją się p rzez dłuższy czas sw ojem i p ap ieram i ze w zg lęd u n a fakt, że p a p ie ry te p rz e d s ta w ia ją ich stałą lo k a tę pieniędzy. T ym k lien to m w y sta rc z y u zn anie w zg lęd n ie w y p ła c e nie im pro cen tó w lub dy w id en dy .
39 Jeszcze gorsze sy tu a c je zachodzą w w y p ad kach , gdzie zam ienione p a p ie ry są praw dziw e, lecz w y co fan e z obiegu, bądź to p rzez am o rty zację, w y k u p itp. lub p rzez u niew ażnienie. W ta k ich w y p ad k ach w y sta rc z y zam iana num erów , ażeb y u tru d n ić w y k ry cie.
P e rso n e l i u rz ę d n ic y
31
II. Personel i urzędnicy.
40 N a jw ię c e j sposobności i pow odów do p o p ełn ian ia nad użyć m a oczyw iście personel. P rzedm iotem sp rz e n ie w ierzen ia są p rzed ew szy stk iem p ie n iąd ze i tow ary , n astęp n ie znaczki pocztow e, stem plow e itp. N adużycia te m ożna stw ierd zić łatw o i zapobiec im ta k ż e p rzez stałe i ścisłe kon tro le.
41 T ru d n ie j p rzed sta w ia się sp raw a, je ż e li sp rzen ie w ierze ń d o k o n u je się n a pod staw ie zan iech an ia k sięg o w a n ia lub fałszy w y ch księgow ań.
42 Jeszcze tru d n ie j w y k ry ć nadużycia, je żeli w m a n i p u la c ja c h b ie rz e u d ział w ięce j osób. P rzedm iotem n a d u żyć p rzez k ilk a osób są zw y k le zapasy, p re te n s je lub podział zysków .
43 P rz y z a p a s a c h m ogą nad u ży cia nastąpić w ten sposób, że k się g u je się to w ary , k tó re w cale nie n a deszły', albo wy^syła się to w a ry bez obciążenia odbiorcy. Czasem k się g u je się fałszyw e lub zm yślone nazw isko, u z n a je p rz y zak u p ie w yższe lub p rz y sp rzed aży niższe ceny.
44 P rz y ra c h u n k a ch o d b i o r c ó w i d o s t a w c ó w p o p e łn ia się nad u ży cia p rz y pom ocy zm yślonych lub fa ł szyw ych księgo w ań zw rotó w itp., p rzez p rzen iesien ia z jed n eg o k o n ta n a d ru g ie
itd-3 2 S posoby
45 P rz y p o d z i a l e z y s k ó w natom iast p o w sta ją m a n ip u la c je p rzez sztuczne podw yższenie zysku, u sk u tecznione p rzez n ad m iern e obliczenie zapasów lub nie- księgow anie długów i zaległości.
46 P ew nem odrębn em n adużyciem je s t u ży w an ie u rz ą dzeń p rzed sięb io rstw a oraz zapasów n a c e l e w ł a s n e .
Chodzi tu t a j n ie ty lk o o z a b ieran ie przedm iotów bez zap łaty , lecz ta k ż e o zak u p to w aró w itp. n a ra c h u n ek firm y, podczas gd y odnośne p rzed m io ty p rz e sy ła dostaw ca do p ry w a tn y c h m ieszkań u rzęd n ik ó w . P rzy d o k o n y w an iu ty c h n ad u ży ć p o słu g u je się p e rs o n e l zw y k le zm yślonem i lub fałszyw em i dow odam i.
Ja k ró żn o ro d n y ch n a d u ż y ć d o k o n u je p e r s o n e l , w y n ik a z n a s tę p u ją c y c h a i u t e n t y c z u y c h p rzy k ła d ó w :
K a s je rz y
33
47 G łów nv księgow y i p rz y ja c ie l k a s je r k i w sp ółpraco w ali w ten sposób, że n ie zapisyw an o w p ły w ó w z PKO . do k asy, lecz ty lk o n a koncie. W y d an e ak ce p ty w łasn e p rzed sięb io rstw a zap isy w an o ja k o rozchód k a sowy. U d zielanie u rzęd n ik o m zaliczek księgow ano j a ko rozchód n a k o szty handlow e, lecz p rz y k o ń cu m ie siąca n ie p o trącan o zaliczek, ty lk o w y k sięgow ano cał k o w itą pen sję.
M an ip u lacje te trw a ły cały rok, nim zo stały w y k r y te p rzez rew izora-fachow ca. Sw oboda ty c h osób się gała ta k daleko, że m a n ip u la c y j ty c h d okonyw ano n a w et jeszcze w tenczas, g d y rew izo r rozpoczął ju ż sw oje pracę.
W szelkie początkow o znalezione d y fe re n c je u n ie w inniano n ad m iern ą p ra c ą i zaległościam i w księgow o ści. K o n to k o ren t prow adzono n a lu źn y ch k artach , a w razie p o trze b y w y p isy w an o now e k a rty , niszcząc stare.
#
48 P ew ien w łaściciel p rzed sięb io rstw a detalicznego, k tó r y nie m ógł przez pew ien czas sam p ro w ad zić p rz e d siębiorstw a, oddał n ad zó r n ad niem p e w n e j sta rsz e j oso bie, u d z ie la ją c j e j p ro k u ry . O soba ta w y k o n y w a ła czynności z tern zw iązane ubocznie, poniew aż m iała jeszcze in n e zatru d n ien ie.
W składzie nie prow adzono księgow ości w cale, lecz p rzy jm o w an o je d y n ie w p ły w y za sprzedaż gotów kow ą oraz w y p łacan o dro b n e rach u n k i. C odziennie w ieczorem przynoszono pozostałą gotów kę oraz k w ity ow em u p ro k u ren to w i. Ten u rząd z ił się ta k sp ry tn ie , że od k iero w n iczk i sk ład u p rz y jm o w a ł codziennie po św iadczenie, ile p ie n ięd zy m u w ręczy ła. Sum y te b y ły zaw sze obliczone ju ż po p o trą c e n iu w szelkich do k ona n y ch w składzie w y d atk ó w .
3 4 S posoby
Ów k ie ro w n ik w zg lęd n ie p ro k u re n t p ro w ad ził j e dnocześnie księgow ość i zap isy w ał w n ie j ja k o dochód ze sp rzed aży to w aró w t y l k o w r ę c z o n ą m u g o t ó w k ę , w k ła d a ją c ja k o dow ód ow e pośw iadczenie k iero w n iczk i składu . ' N atom iast rozchody dokonane w składzie, a p o trą c o n e ju ż od w p ły w ó w , księgow ał rów nież, przez co w y d a tk i te ponosiło p rzed się b io r stw o dw a razy.
G dy z ty c h po w o d ó w k sięg o w an y rozchód p rz e w y ższał dochód, w p is y w a ł p ro k u re n t odpow iednie su m y ja k o sw oje w k ła d y , donosząc n aw et w łaścicielow i składu, że p rzed się b io rstw o źle p ro sp e ru je , p rzez co je st on zm uszony w k ła d a ć w łasn ą gotów kę.
N ieobecność w łaścic iela p rzec iąg ała się (było to podczas w o jn y ), a p rz e z cały te n czas n ik t n ie m iał sposobności i m ożliw ości k o n tro lo w an ia owego kierow - n ik a -p ro k u re n ta . D o p ie ro g dy sum a jego rzekom ych w k ład ó w osiągn ęła ta k w y so k ą kw otę, iż p rzek rac zała ona znacznie sto su n k i finansow e ow ego k ie ro w n ik a , zaczęły nasuw ać się w łaścicielo w i p o d ejrz en ia. Z tego pow odu polecił on zn ajo m em u o b serw ację kasow ości w składzie. P rz y sp ra w d z a n iu codziennych sum zbioru stw ierdzono je d e n w y p a d e k p o d ejrz an y , k tó r y p rz y czy n ił się do w y k r y c ia c a łe j spraw y .
O tóż pew nego d n ia w yłożone w składzie w y d a tk i w y n o siły ta k dużo, że z sum y o b ro tu tego d n ia pozo stała drobnostka. N ieu czciw y k ie ro w n ik ju ż się ta k p rzy zw y czaił do sw ych m a n ip u lac y j, że zap isał d o k ła d nie ty lk o tę pozostałą d ro b n ą sumę ja k o obrót. To p od padło, gdyż dzień te n w y k a z y w a ł zw y k le n ajlep sze o b ro ty pośród w sz y stk ic h dn i tygodnia.
G dy z tego p o w o d u in terp elo w an o k iero w n iczk ę składu, p rzed sta w iła o n a k a rte c z k ę z tego dnia, na k tó r e j w y k azała w ła ś c iw y p rzy ch ó d i rozchód. T akie
K asa u rzę d o w a
35
k a rte c z k i p o siad ała k ie ro w n ic zk a za k a ż d y dzień, o czem je d n a k ów k ie ro w n ik n ie w iedział. W te n spo sób b yło m ożna dopiero stw ierd zić ro zm iary nadużyć w przedsiębio rstw ie.
#
49 W p e w n e j kasie u rzęd o w ej zauw ażono po pew n ym czasie, że p erso n el się z a n ied b u je i le k cew aży zarz ą d zenia k ie ro w n ik a kasy. W szczęte dochodzenia w e w n ę trz n e w y k azały , iż u rzęd n icy p o są d z a ją k ie ro w n i k a k a s y o różne m a n ip u lacje, lecz w szystkiego pow ie
dzieć n ie u m ieli lu b nie chcieli.
Ze w zględów służbow ych nie m ożna b yło odrazu w y stą p ić przeciw ko k ie ro w n ik o w i k a s y w sposób n a le żyty. Rozpoczęto w ięc d y s k re tn e dochodzenia. O prócz te g o p rzy stąp io n o do dokładnego b ad an ia dow odów kasow ych. Ze w zględu n a w ielk ą ilość dow odów i chęć p rzy sp ieszen ia w y ja śn ie n ia pow ierzono re w iz ję k ilk u osobom. R ew izja je d n a k niczego n ie w y k azała, a od nośni k o n tro le rz y podp isali n aw et zgodność ksiąg kasow ych.
Zaznaczyć je d n a k należy, że k o n tro le rz y ci nie b y li fachow cam i, lecz u rzęd n ik am i w y ższej k a te g o rji, niż k ie ro w n ik kasy. D op iero p rz y p a d e k p rzy cz y n ił się do w y k ry c ia nadużyć.
O tóż spostrzeżono rzekom ą w p łatę jed n eg o z d o staw ców ty tu łe m zw ro tu za w y p łaco n e m u p rzez u rząd k ilk a zaliczek. B yła to pow ażna kw ota. je d n ą z osób zain tereso w an y ch uderzy ło, iż ku p iec ten m ógł o d ra z u zw rócić ta k w ielk ą sumę. P o z y c ja p rzy ch o d o w a b y ła je d n a k w p orząd k u , gdyż pom iędzy
dowo-3 6 Sposoby
darni zn ajd o w a ła się a sy g n a c ja przychodow a, p o d p i sana zu p ełn ie przepisow o przez odnośnych u rz ę d n i ków i kupca, k tó r y p ien iąd ze rzekom o zw rócił.
B adanie ow ego k u p ca w y k ry ło jedn ak , że te n że żad n y ch p ien ięd zy nie zw racał, a odnośną a sy g n a c ję przycho do w ą podpisał ty lk o na życzenie k ie ro w n ik a kasy. K a s je r tłóm aczy ł kupcow i, że popełniono błąd, k tó r y ze w zględu n a o stre p rz e p isy form alne m usi być w te n sposób w y ró w n an y . P rz y p a r ty do m u ru k ie ro w n ik k asy zaręczał nadal, że k u p iec ów sumę tę zw ró cił. K upiec je d n a k udow odnił sw o ją księgow ością k a sow ą oraz k ontem bankow em , że w ty m czasie nie m iał ty le gotów ki i d lateg o w p łacić j e j nie mógł.
P rzez re w iz ję fachow ą w y ja ś n iła się sp raw a w n a stę p u ją c y sposób: D o staw cy rozm aici p o b ie ra li p rz y zam ów ieniu zaliczki, n a k tó re w y staw iali k w ity . Na w y słan e pocztą p ien iąd ze is tn ia ły k w ity pocztow e. G dy odnośna p a r tja to w aró w zo stała dostarczona, w y p isy w ał dostaw ca c a łk o w ity rach u n ek , k tó r y znow u z pow ołaniem się n a o stre p rzep isy m usiał być p o kw ito w an y .
K ierow nik k asy w p isy w a ł te ra z ja k o rozchód ca łą sum ę rach u n k u , n ie p o trą c a ją c żadnych zaliczek. M an ip u lacje te u ła tw ia ł b ra k k o n to k o ren tu , k tó re g o się p rz y księgow ości k a m e ra listy c z n e j zw y k le n ie p ro w adzi.
P oniew aż je d n a k chodziło o k ilk u dostaw ców i o w ie lk ie sum y, w ięc w końcu sum y rozchodu ta k się zw iększyły, że pomimo dużych w p ły w ó w p rz e k ro czy ły rozchód. Z tego to pow odu w y b ra ł sobie k ie ro w n ik k a sy jedn ego z kupców , od k tó rego w ym ógł ow e pośw iadczenie rzekom ego w p ły w u gotów ki.
S kładnica 3 7 50 W pew nem p rzed sięb io rstw ie zbożow em z a k u p y w ano od dostaw ców zboże w licznych p ozycjach. Kie ro w n ik sk ład n icy obcinał zaw sze dostaw com obliczoną w agę itp., w ięc siłą rzeczy p o w stały n a d m ia ry zapasów . P row adzono d o k ład n ą księgę składow ą, p o p a rtą wszel- kiem i po trzeb nem i dow odam i. Z tego też pow odu k ie ro w n ik sk ład u łatw o m ógł sobie obliczyć, ile n ad m iar w ynosi.
W y ró w n y w a ł ten n ad m iar je d n a k w te n sposób, że w y sta w ia ł asy g n acje p rzy ch o d u zboża p rz y ja c ie lo wi, k tó ry ja k o ro ln ik ta k że dostarczał zboże. P r z y ja ciel kasow ał n a pod staw ie te j asy g n a c ji pieniądze lub żądał u zn an ia swego ra c h u n k u za zboże, k tó re w rze czyw istości w p ły n ęło , lecz n ie od niego.
P rzedsiębio rstw o zatem poszkodow ane nie było, gdyż to w ar otrzym ało. Szkoda p rzed sięb io rstw a p o w stała ty lk o z tego pow odu, że ro ln icy z biegiem czasu nie p rzy n o sili ju ż w ięce j zboża do te j firm y, nie chcąc się godzić n a stałe obcinanie im w agi.
C hociaż zatem w ty m w y p a d k u w p ro st poszkodo w ani b y li ty lk o odnośni d ro bni rolnicy, to sk u tk i tego poniosło je d n a k przedsiębiorstw o, bo p rzez m a n ip u la cje nieuczciw ego k ie ro w n ik a sk ład n icy n araziło się na zarzui, że je s t firm ą oszukańczą.
51 P ew ne przedsiębiorstw o p rzem ysłow e zaw arło um o w ę z kiero w n ik iem , że oprócz p e n sji po b ierać będzie ta n tje m ę od zy sk u b ru tto . Ze w zg lęd u n a ro zm iary
3 6 Sposoby
p rzed sięb io rstw a zatru d n ian o stale rew izora-fachow ca, k tó ry je d n a k n i e po dlegał Izbie P rzem ysłow o-H andlo w ej. R ew izor te n p o sy łał co p ew ien czas do firm y p o m ocników swoich, k tó rz y robili dużo haczy k ó w i k re se k i praco w ali w iele godzin. Po uk oń czeniu ta k ie j re w iz ji rew izor w y d aw ał sp raw o zd an ie na kilk u d ziesięciu stronach. W szystko było ładnie, czysto napisane, z w y k resam i i liczbam i, k tó ry c h n ik t z w ład zy n ad zo rczej nie zrozum iał. Ze w zględu je d n a k n a okazała zew n ę trz n ą form ę ro b iły spraw o zd an ia te oczyw iście zaw sze dobre w rażen ie. K ażda lik w id a c ja rew izo ra b y ła b a r dzo w ysoka, bo sięg ała zaw sze k ilk u n a s tu ty się c y zło tych, p rzyczem za czynności każdego p om ocnika li czono k ilk ad zie siąt złotych dzienn ie oprócz p o stro n ny ch w y datków .
Po u p ły w ie trze ch la t u d erzy ło je d n a k w ładze n a d zorcze, że pomimo d o b ry ch w p ły w ó w p rzed się b io r stw o się ch w ieje tak , iż nie starczyło n aw et na w y p ła ty robotników . W zięty w k rzy żo w y ogień p y ta ń k sięgow y w y zn ał nareszcie, że m a pew ne p o d e jrz e n ia co do poborów k ie ro w n ik a p rzed siębiorstw a, czego j e d n ak stw ierd zić nie może, poniew aż n ie zn a um ow y pom iędzy k ie ro w n ik iem a w ład zam i nadzofrczemi. Zw rócił uw ag ę n a to, że z k o n to k o ren tu , pro w ad zo n e go w system ie k a rto te k i, zn ik a od czasu do czasu k o nto k ie ro w n ik a, dlatego niezaw sze je s t w stanie w szy stk ie p o zy cje przenosić.
W obec tego p o d e jrz e n ia polecono innem u rew izo row i - fachow cow i zbadanie tego k onta. O d ra z u o k a zało się, że k ie ro w n ik p o b ie ra ł n ad m iern e w y n a g ro dzenia n a pod staw ie fałszyw ie zestaw ionych obliczeń. T ak n a p rz y k ła d p o b ie ra ł 1000 zł. m iesięcznie za u ży w an ie w łasnego sam ochodu, chociaż p rzed się b io r stw o posiadało dw a sam ochody sto jące bezczynnie.
K iero w n ik
39
W szelkie koszty połączone z u trzy m an iem swego sa m ochodu w y b ie ra ł k ie ro w n ik rów nież z k a sy p rzed się biorstw a.
N astępn ie stw ierdzono, że p r z y obliczeniu ta n tje - m v od zy sk u b ru tto dołączono do dochodu w y d a tk i za in w estv cje, k tó re zw y k le n ie zm n ie jsz a ją dyw id endy . D odanie ta k ich sum bvło tu ta j je d n a k w p ro st fałsze r stw em , gdyż w y d a tk i te zn a jd o w a ły się n a osobnych rach u n k ach , n iew ciąg n ięty ch w cale do rozchodu w zg lę dnie strat.
W ten sposób w y b ra ł k ie ro w n ik z przed siębiorstw a b ezp ra w n ie i niesłusznie w p rzeciąg u trze ch la t 100 000 zł. Pomim o że p o zy cje te w w ięk szej części p rzech o d ziły n aw et przez k o n to d y re k to ra , to je d n a k ani r e w izor, ani pom ocnicy jego rzekom o nic o tern n ie w ie dzieli, a w obszernych spraw ozd aniach nie pisnęli ani słów ka o koncie d y re k to ra .
O czyw iście w y d a te k n a rew izo ra oraz n ad m iern ie przez k ie ro w n ik a w k ró tk im o k resie trze ch la t w y b ra n a sum a 100 000 zł. m u siały w p ły n ą ć na stan finan so w y przedsiębio rstw a, k tó re posiadało ty lk o 300 000 zł. k a p ita łu zakładow ego. D o piero zm iana k ie ro w n ik a w y k azała, że przedsiębiorstw o je s t żyw otne. Od tego czasu odrzuca ono co ro k n aw et pow ażne zyski.
52 W pew nem przed sięb io rstw ie p raco w ały w spólnie dw ie osoby po k rew n e, je d n a ja k o k a s je rk a i księgo w a, d ru g a ja k o k ie ro w n ic zk a oddziału gospodarczego. O bie p o p ełn iały m a n ip u lac je: je d n a p rz y kasie, d ru g a p rz y zak u p ie tow arów . N adużycia te doszły do ta k w ielk ich rozm iarów , że przedsiębiorstw o się zachw iało, mimo że na zew n ątrz znakom icie prosperow ało.
4 0 Sposoby
"Władze skarbo w e zaczepiły księgow ość p rzed się biorstw a, tw ierdząc, że p odane obroty nie m ogą się zgadzać. D opiero w tenczas p rzy w o łał w łaściciel p rzed sięb io rstw a rew izo ra - fachow ca, k tó ry s tw ie r dził, że bilans je st sfałszo w an y i nie zgadza się w cale z k sięgą głów ną. N adzór nad księgow ością oraz ze staw ien ie bilansów w y k o n y w a ł k sięgow y przy go d n y , k tó r y p rzeb y w ał w przed sięb io rstw ie ty lk o je d n ą do dw óch godzin dziennie i rzekom o niczego nie spo strzegał.
#
53 W p rzed sięb io rstw ie h a n d lu zagranicznego p ra c o w ano w czasach w ah ań k u rsó w dużo obcem i w alutam i. K sięgow ość prow adzono w w alu cie k ra jo w e j, a w alu ty obce tra k to w a n o na osobnym rach u n k u . W księdze k aso w ej um ieszczano p o zy cje obcych w a lu t ty lk o w tenczas, je żeli zostały zam ienione n a w alu tę k ra jo w ą .
W alu ty te b y ły źródłem w ielkiego doro b k u k a sje ra , k tó ry u p ra w ia ł niem i sp ek u lacje. W ty m o k re sie k u rs w a lu t zm ieniał się codziennie. K a sje r m iał p ien iąd ze zagraniczne stale pod rę k ą i w ciąż niem i m anipulow ał. Jeżeli k u rs się podw yższał, to k sięg o w ał, że sp rzed aży dokonano d n ia poprzedniego. B yty stra ty , to zapisy w ał je w d n iu n astęp nym . Różnice j e dnego d n ia stan o w iły ta k dużo, że k a s je r z ara b iał co dzien nie bardzo pow ażne sumy.
K ontrole o d b y w ały się p ra w ie codziennie, a je żeli m onitow ano ja k ie ś d y fe re n c je , to k a s je r u m iał się zaw sze w yłgać, że z pow odu n ad m iaru p ra c y nie m ógł dokończyć księgow ania.
K sięgow y i k a s je r
41
54 W p e w n e j spółdzielni b an k o w ej p raco w ał od d łu ż szego czasu k ie ro w n ik księgow ości, k tó r y ze w zględu n a w ielk ie zau fan ie p ro w ad ził ta k że kasę. Po pew nym czasie stan spółdzielni znacznie się pogorszył, chociaż n aze w n ątrz nie b y ło to w idoczne.
Po zakończeniu jedn ego ro k u o k aza ły się niezgod ności bilansow e. S taran o się o ich w y ró w n an ie przez d o konanie w e w n ę trz n e j rew izji, ażeb y się nie n arazić n a w y d a tk i na rew izo ra - fachow ca. R ew izje te w y k o n y w ał oczyw iście p rzew ażn ie ów k iero w n ik k sięgo w ości i k a s je r w je d n e j osobie. Po dłu gich i żm udnych p raca ch bilans rzekom o się zgadzał i został p rzez w a l ne zgrom adzenie p rz y ję ty .
N astęp n y je d n a k ro k w y k a z y w a ł pogorszenie sto sunków finansow ych. W księgow ości psuło się coś coraz w ięcej. Po u k o ńczeniu drugiego ro k u znow u się b ilans n ie zgadzał.
P rzy w o łan o rew izora-fachow ca, k tó r y stw ierd ził od razu, że n ie ty lk o p ro w izo ry czn y bilans za ostatni ro k je s t fałszyw y, lecz ta k że b ilans z ro k u p o p rz e dniego. P rz y ścisłej re w iz ji okazało się, że ów k ie ro w n ik księgow ości i k a s je r w je d n e j osobie p o trafił fałszow ać księgow ość pomimo s ta łe j w e w n ę trz n e j k o n tro li.
Pom ógł m u do tego w ad liw y a często sp o ty k an y sposób p ro w ad zen ia żu rn alu . M ianow icie p row adzi się ż u rn a l w n ie p rz e rw a n y m ciąg u p rzez cały ro k bez zam knięcia m iesięcznego. Ż u rnal zaw ie rał k ilk a d z ie siąt ru b ry k , przez co p rzen iesien ia b y ły tru d n e, gdyż re z u lta t zap isy w an y ch sum pow ięk szał się ze stro n y n a stronę. K o ntrolo w anie ty c h sum b yło zatem b a r dzo u ciążliw e i ograniczało się z w y k le do p rzeliczen ia stro n y , nie zw ażano n a p rzen iesien ia sum.
4 2 Sposoby
K a sje r ów p o tra fił się ta k sp ry tn ie urządzić, że przenosząc sum ę ru b ry k i kasy, om ylił się o pew n ą kw otę rów nocześnie w dwócli m iejscach- T ak n ap rzy - k ła d przenosząc dochód w w ysokości 165 000 zł. p rz e niósł ty lk o 156 000 zł., a o różnicę 9 000 zł. p odw yższył ru b ry k ę „w inien" p rz y innem koncie, ja k n a p rz y k ła d k o n to k o ren cie, koncie w ek sli, ak ceptów itp.
W ten sposób oczyw iście k o n ta te w y k a z y w a ły d y fe re n c je . P o p ra w ia ł je w ten sposób, że albo u rz ą dzał fik c y jn e konta, albo sto rn o w ał przez in n e k się gow ania, przez co oczyw iście pow stał bałagan. Po- róism yw ano w szystkie p ozy cje w k o n to k o ren cie i k się gach w ekslow ych, p rzeliczano w sz y stk ie stro n y żur- nalu, lecz o p rzen iesien iach w ż u rn a lu n ik t nie m y ś la ł P ra c a ta w ogóle b yła bard zo tru d n a, gdyż przy' końcu ro k u przen iesio n e sum y o siąg ały zw y k le k ilk a mil jo n ó w złotych,
Kiedyr w reszcie n ad u ży c ia w y k ry to , k a s je r zd ąży ł ju ż usunąć ta k pow ażne kw oty, że n aru szo n y został n aw et k a p ita ł udziałow y7.
#
55 W in n y m w y p a d k u księg ow y p o tra fił u k ry ć fak t spow odow anych p rzez n ad u życia s tra t w te n sposób, że w b ilan sie końcowymi um ieścił ra ch u n e k p ry w a tn y n ie ty lk o w ak ty w ach , lecz oprócz tego jeszcze w s tra tach, p o d w y ższają c p rzez to zysk sztucznie o sum ę ra c h u n k u p ry w atn eg o . Szef w p raw d z ie p o z y c ję tę spostrzegł, lecz księgow y w y ja ś n ia ł k w e s tję tę ja k u koniecznie p o trz e b n ą form alność bilansow ą.
K ra d zieże
43
W ja k i sposób p erso n el i u rzęd n icy m ogą uszczu plać m a ją te k p rzed się b io rstw a p rzez k r a d z i e ż e i s p r z e n i e w i e r z e n i a tow arów , w y n ik a z n a stę p u ją c y c h p rzy k ła d ó w :
#
56 K iero w n ik i in n i u rzęd n icy p e w n e j firm y b rali z w a rsz ta tu przed sięb io rstw a p rzed m io ty i k aza li w y k o n y w ać re p e ra c je dla siebie, bez z a p ła ty w zględn ie zw ro tu kosztów . O dnośne nu m ero w an e r a p o rty w a r sztatow e odkład ano osobno, a p rz y w y k o n an iu re w iz ji b ra k odnośnych nu m eró w ra p o rtu uzasadniono znisz czeniem p rzez rob otnikó w p rzy w y p isy w an iu .
#
57 W innem p rzed sięb io rstw ie w ysy łano to w a ry na okaz, k tó re je d n a k n ig d y n ie w racały . O dnośni eks- p e d je n c i ośw iadczali zw ykle, że p rz e sy łk i rzekom o p rz y sz ły zpow rotem . W n a jle p sz y m razie w p łaca li do k a sy d ro b n ą sum ę ty lk o za je d e n przedm iot.
D ziało się to w dosyć pow ażnem p rzedsięb io rstw ie. W łaśnie ze w zględu n a te w y p a d k i zaprow adzono do p iero p ó ź n ie j ścisłą k o n tro lę k a ż d e j ta k ie j paczki, w y chodzącej ze składu.
58 W tem sam em p rzed się b io rstw ie mimo k o n tro li sp rzen ie w ierzał p ew ien bardzo m łody człow iek to w a ry w n a s tę p u ją c y sposób:
N ie k ażd y k lie n t zab ierał to w a r ze sobą. W tak ich w y p ad k ach w y p isy w a ła k a s je r k a odnośny adres, po d a ją c ze w zg lędu n a k o n tro lę n o tatk ę, czy to w ar je s t za płacony, w zg lęd nie gdzie je s t zanotow any.
4 4 Sposoby
Podczas w ielkiego ru ch u w y ręczała się k a s je rk a uczniam i, k tó rz y w m yśl j e j p o lecen ia w y p isy w ali adresy.
F a k t te n w y z y sk a ł je d e n z uczni w ten sposób, że w y p isy w a ł sobie n a w łasn ą rę k ę k ilk a k a rte k z n o ta t ką, iż to w a r je s t zapłacony. Był p rz y te m ta k bez czelny, że u ży w ał do tego celu skrótów szefa, k tó ry rów nież d aw ał często p o lecen ia do w y sy ła n ia paczek. U szyk ow aw szy sobie p aczk ę ze sk rad zio n y m tow arem , n a le p ia ł n a n ią k a r tk ę z ad resem sw ych do b ry ch zn a jo m y ch i oddaw ał p aczk ę do ek sp ed y cji. W spólni k ie m jeg o b y ł w łasn y b rat, k tó r y n ie om ieszkał ode b ra ć paczki od znajom ych.
D la od m iany n alep iał n a paczkę ad res ze zm yślo- nem nazw iskiem . P aczki te chow ał i w yno sił je poza godzinam i służbow em i. K o rzystał bow iem z fak tu , że używ ano uczni do roznoszenia paczek po zam knięciu in teresu , g d y w ozy e k sp e d y c y jn e ju ż nie k urso w ały.
P ew nego razu zapom niał ów uczeń paczkę z a d re sem zn ajo m y ch oddać do ek sp ed y cji. P aczkę znale- zionp w n ien ależy tem m iejscu, p rzez co cała spraw a się w y k ry ła .
#
59 Zaw iadow ca sk ład n icy m eldow ał firm ie zapasy to w aró w rzekom o zepsutych, n astęp n ie je d e n z u rz ę dników p rzed sięb io rstw a sp rzed aw ał to w a ry te ja k o zniszczone po znacznie n iższej cenie sw oim znajom ym .
Jeżeli p rz y k o n tro lach stw ierdzono ja k ieb ąd ź n a d w y żk i, to zaw iadow ca sk ład n icy w y p isy w a ł szybko dow ody p rzy ch o d u tow arów , rzekom o zak upion y ch, p o słu g u ją c się p rz y te m nazw iskiem swego znajom ego. O soba ta w y p isy w a ła w n astęp stw ie rach u n ek , d a ją c ja k o dow ód pośw iadczenia k ie ro w n ik a składn icy , że to w a r odebrano.
K rad zieże 45
60 R o b o t n i c y p rzed sięb io rstw przem y sło w y ch m a ją n a jró ż n o ro d n ie jsz e p o m y sły do w y n o szen ia to w arów . N aw et mimo re w iz y j osobistych p rz y w y jśc iu z fa b ry k i zachodzą zaw sze w y p a d k i u k ry w a n ia to w a rów w pom ysłow y sposób. S łużą do tego celu lask i w y d rążo n e, fa jk i, d zbank i do p o tra w lu b kaw y.
T ak n a p rz y k ła d w ynoszono w p e w n e j fab ry ce czekolady m asow o cu k ier w dzbankach, w k tó ry c h ro b o tn icy p rzy n o sili ze sobą kaw ę. P rz y k o n tro li u w y jś c ia z fa b ry k i pok azyw ano n aw et dzbanki, lecz p ra w ie zaw sze z resztk am i rzekom o n ie w y p ite j kaw y. F ak ty c zn ie za w ie ra ły d zb an k i cu k ie r w m n ie jsz e j lub w ięk szej ilości, k tó r y ja k o cięższy od k a w y b y ł na spodzie, podczas gdy u g ó ry p ły w a ła cie n k a w arstw a kaw y.
N ie k tó rz y k o n tro le rz y n ie zau w aży li w cale, że ta k w ie lu rob otników nie w y p ija sw ej k aw y , in n i znów b y li z ro b o tn ik am i w zmowie. G d y p rzy p ad k o w o j e den z k ie ro w n ik ó w b y ł ob ecny p rz y ta k ie j kon tro li, w y o a d ł jednem u z robotnik ów przez n ieu w ag ę dzb a nek, z k tó reg o w y la ł się c u k ie r z kaw ą.
W te n sposób dopiero w y ja ś n iła się tajem n ica w ielk ich b ra k ó w cu k ru , k tó r e j nie m ożna by ło ta k długo przez żadne k a lk u la c je dociec.
