mineralog i petrograf, przez wiele lat reprezentowa³ Polskê w Komisji Kosmomineralogii Miêdzynarodowej Asocjacji Mineralogicznej (IMA – International Mineralogical Asso-ciation). Jest on równie¿ autorem licznych encyklopedycz-nych opracowañ dotycz¹cych minera³ów i meteorytów.
W bibliografii znajdziemy nazwiska bardziej lub mniej znane. Z tych czêœciej wymienianych wiek XIX reprezen-tuj¹ Domeyko, Jundzi³³ i Kramsztyk, którzy z powodze-niem popularyzowali „kamienie meteorytyczne”. Wiek XX to niew¹tpliwie epoka Jerzego Pokrzywnickiego, twórcy kanonu polskich meteorytów, którego prace zinwentaryzo-wano na ponad 4 stronach. Z ¿yj¹cych badaczy bogato przedstawia siê dorobek pañstwa Hurników, a tak¿e Karwow-skiego i ¯bika. Imponuj¹ca jest liczba publikacji redaktora wydawanego od prawie 20 lat czasopisma Meteoryt – Pilskiego. Bez cytowania nazwisk warto mówiæ o auto-rach, których publikacje pojawi³y siê po roku 2000. Ich
liczba œwiadczy o dynamicznym rozwoju meteorytyki w naszym kraju. Dostrzec to mo¿na w dodanym aneksie za 2011 rok, w którym widniej¹ a¿ 52 pozycje. Oznacza to, ¿e w Polsce miesiêcznie powstaje co najmniej 5 nowych publikacji w dziedzinie meteorytyki. W du¿ej mierze jest to zas³ug¹ cz³onków Polskiego Towarzystwa Meteoryto-wego. Ich owocna, blisko 10-letnia dzia³alnoœæ (jubileusz obchodzony bêdzie w 2012 roku) przynosi efekty – jednym z bardziej znacz¹cych jest w³aœnie Bibliografia meteory-tyki polskiej.
Tê niezmiernie ciekaw¹ pozycjê zainteresowani znajd¹ przede wszystkim w bibliotekach. Dla chêtnych jest te¿ szansa nabycia wydawnictwa bezpoœrednio w Polskim Towarzystwie Meteorytowym. Wiêcej informacji na stro-nie internetowej: http://www.ptmet.org.pl/index.htm.
Wies³aw Czajka
IGLIÑSKI B., BUCZKOWSKI R., CICHOSZ M. & PIECHOTA G. – Technologie geoenergetyczne. Mono-grafia. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Toruñ 2010, 176 str.
Kolejna – po Technologiach bioenergetycznych (Igliñ-ski i in., 2009, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko-³aja Kopernika) – monografia zespo³u autorów z Wydzia³u Chemii Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, opublikowana dziêki dofinansowaniu ze œrodków Wojewódzkiego Fun-duszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu, dotyczy geotermii g³êbokiej i pomp ciep³a – elementów odnawialnych Ÿróde³ energii (OZE). Wartoœæ monografii zwiêksza fakt, ¿e uwzglêdniono w niej dane z ponad 350 ankiet rozes³anych w maju 2010 roku do firm zajmu-j¹cych siê produkcj¹ oraz wdra¿aniem pomp ciep³a (za³. 1), jak te¿ do odbiorców indywidualnych pomp (za³. 2). Praca jest bogato ilustrowana kolorowymi zdjêciami, schematami, rysunkami i tabelami, a po ka¿dym rozdziale znajduje siê obszerna literatura, co niew¹tpliwie równie¿ podnosi walory monografii.
Podzia³ omawianej publikacji nawi¹zuje do podzia³u geotermii na wysokotemperaturow¹, zwan¹ geotermi¹ g³êbok¹, oraz niskotemperaturow¹. Geotermii wysoko-temperaturowej poœwiêcono rozdzia³y: Technologie oraz metody pozyskiwania i wykorzystywania energii geoter-malnej (str. 14–37); Ciep³ownie geotermalne w Polsce (str. 39–66); Wykorzystanie wód geotermalnych na cele balneologiczne i rekreacyjne w Polsce (str. 67–97); Wyko-rzystanie energii geotermalnej na œwiecie (str. 98–125) (³¹cznie cztery rozdzia³y – 111 str.). Z kolei geotermiê niskotemperaturow¹, która wymaga u¿ycia pomp ciep³a, opisano w rozdzia³ach: Pompy i wymienniki ciep³a (str. 126– –145); Pompy ciep³a w Polsce (str. 146–169), w którym zamieszczono m.in. opis ankiet wys³anych zarówno do firm zajmuj¹cych siê produkcj¹, jak i do odbiorców indy-widualnych tych pomp, oraz Podsumowanie, z do³¹czo-nymi jako za³¹czniki 1 i 2 wspomniado³¹czo-nymi ankietami (³¹cznie 47 str.).
W dobie wzrastaj¹cego zainteresowania geotermi¹ g³ê-bok¹ istotne s¹ dane o zasobach geotermalnych Polski na tle Europy, jak równie¿ o okrêgach i prowincjach geoter-malnych w Polsce. W monografii przedstawiono infor-macje na oba te tematy, opieraj¹c siê na pracach prof. Juliusza
Soko³owskiego i wspó³autorów (1987–2008) w opracowa-niu prof. Jacka Zimnego i in. 2008 (Polska Geotermalna Asocjacja im. prof. J. Soko³owskiego, Kraków 2008) opu-blikowanych na ³amach Naszego Dziennika z 1 paŸdzier-nika 2008 roku. Odczuwa siê brak komentarza do przed-stawionych danych. Celowe wydaje siê skonfrontowanie tego obrazu z innymi opracowaniami tych zagadnieñ, tym bardziej ¿e toczy siê dyskusja, czy wiêksz¹ szansê na rozwój ni¿ geotermia maj¹ energia wiatrowa i energia j¹drowa.
Korzystnie by³oby w tej czêœci przytoczyæ obowi¹-zuj¹ce dokumenty unijne i krajowe zwi¹zane z omawian¹ problematyk¹. S¹ nimi: pakiet energetyczno-klimatyczny „3 × 20” (w licznych dokumentach podawany niew³aœciwie
772
jako klimatyczno-energetyczny – J.S.) zaproponowany przez Komisjê Europejsk¹ w styczniu 2008 roku, a osta-tecznie uchwalony przez Parlament Europejski 17 grudnia 2008 roku, który m.in. przewiduje, ¿e w okresie do 2020 roku w porównaniu z bazowym rokiem 1990, kraje UE:
zmniejsz¹ emisjê CO2o 20% (w Polsce ponad 90%
produkcji energetycznej i blisko 77% produkcji ciep³a pochodzi z wêgla);
zwiêksz¹ udzia³ OZE do 20% – Dyrektywa Parlamen-tu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze Ÿróde³ odnawialnych zmieniaj¹ca i w nastêpstwie uchylaj¹ca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz. Urz. UE L140/16 z 5 czerwca 2009 r.) przyto-czona w sposób niepe³ny na str. 152 monografii; zmniejsz¹ zu¿ycie energii o 20% poprzez sprawnoœæ
energetyczn¹.
Brakuje odniesienia do tematu zawartego w istotnym dokumencie krajowym – Polityce energetycznej Polski do roku 2030 przyjêtej uchwa³¹ Rady Ministrów z 10 listopada 2009 roku – w którym zapisano m.in. o zmniejszeniu ener-goch³onnoœci polskiej gospodarki i do utrzymania zero-energetycznego wzrostu gospodarczego.
Interesuj¹cy jest rozdzia³ o ciep³owniach geotermal-nych w Polsce, w którym zawarto omówienie czyngeotermal-nych zak³adów geotermalnych z uwzglêdnieniem ich historii oraz efektów ekonomicznych. W Polsce – wg stanu na wrzesieñ 2010 roku – zak³ady geotermalne istniej¹ m.in. w Bañskiej Ni¿nej (Geotermia Podhalañska), Mszczonowie (Geotermia Mazowiecka – dawna Geotermia ¯yrardow-skiej), S³omnikach k. Krakowa, Pyrzycach k. Szczecina, Uniejowie (Geotermia Uniejów). W lipcu 2010 roku wstrzy-mano wytwarzanie ciep³a w Starogardzie Szczeciñskim, w którym instalacje pracowa³y w latach 2006–2010. W rozdziale tym nale¿a³o wspomnieæ o nowej technologii opracowanej przez konstruktorów zwi¹zanych ze spó³k¹ Geotermia Podkarpacie (a nie Podhalañska), zwanej termo-elektrowni¹ Teryd. Rozwi¹zanie to jest unikatowe w skali œwiata. Jednym z atutów technologii jest jej uniwersalnoœæ, bo termoelektrownia mo¿e byæ zasilana ciep³em pocho-dz¹cym z bardzo ró¿nych Ÿróde³, np. z energii zawartej w wodach wypompowywanych z szybów kopalnianych (por. J. Krzemiñski, Polska geotermia ci¹gle w impasie, Dziennik Gazeta Prawna z 24 lutego 2011 roku).
W tym samym rozdziale omówiono równie¿ zak³ady geotermalne bêd¹ce w budowie, a mianowicie: Geotermia w Gostyninie, Geotermia Toruñska, Geotermia Kleszczów, Geotermia Poddêbice. Szczegó³owo scharakteryzowano parametry wód leczniczych i termalnych w siedmiu uzdro-wiskach wykorzystuj¹cych wodê geotermaln¹ w Polsce – Ciechocinek, Cieplice Œl¹skie-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Konstancin, L¹dek-Zdrój, Ustroñ, jak te¿ wody geotermalne wykorzystywane w celach rekreacyj-nych – Bukowina Tatrzañska (Terma Bukowina Tatrzañ-ska), Grudzi¹dz (Geotermia Grudzi¹dz), Mszczonów (Termy Mszczonów), Uniejów (Termy Uniejów), Szaflary (Termy
Podhalañskie), Zakopane (Aquapark w Zakopanem oraz Polana Szymanowska).
Zestawienie produkcji ciep³a i energii elektrycznej w zak³adach geotermalnych w 2005 roku w 73 krajach œwiata oraz omówienie wykorzystania energii geotermalnej w 26 wybranych krajach œwiata, w tym obszerne dotycz¹ce Islandii, Nowej Zelandii, USA, Wêgrzech i W³oszech, stanowi ciekawy materia³ do porównania skali zjawiska na œwiecie.
Druga czêœæ monografii poœwiêcona jest pompom ciep³a, jednemu z najczêœciej przez cz³owieka stosowanych sposobów ogrzewania, ale ma³o znanemu. Obok historii stosowania pomp ciep³a – zasadê dzia³ania jako pierwszy opublikowa³ Francuz N.L.S. Carnot w 1824 roku (st¹d u¿y-wane s¹ pojêcia cykl i silnik Carnota), zaœ na skalê prze-mys³ow¹ zastosowano pompê ciep³a w zak³adzie farbiarskim do zatê¿ania ³ugu sodowego w 1914 roku w Szwajcarii – opisano podzia³ i zasadê ich dzia³ania, technologiê ciep³a odpadowego (np. ciep³a ze œcieków, wody wodoci¹gowej) czy ciep³a z odpadów komunalnych oraz sprawnoœæ pomp ciep³a.
W rozdziale Pompy ciep³a w Polsce omówiono rynek pomp ciep³a, zaznaczaj¹c, ¿e jest on stosunkowo m³ody (pierwsze pompy za³o¿ono w roku 1955; w 2003 roku powo³ano Polskie Stowarzyszenie Pomp Ciep³a – PSPC), ale rozwija siê dynamicznie i autorzy przypuszczaj¹, ¿e w 2010 roku liczba pomp ciep³a zainstalowanych w kraju powinna osi¹gn¹æ 10 tys. sztuk, zaœ prognozy rozwoju rynku pomp ciep³a w Polsce wskazuj¹, ¿e roczne zapotrze-bowanie wyniesie 50–70 tys. sztuk. W omówieniu efektu œrodowiskowego ich stosowania przytoczono co prawda najwa¿niejsze unijne akty prawne – Dyrektywê 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 roku (patrz wczeœniej) i Dyrektywê 2005/32/WE z 6 lipca 2005 rroku (tzw. EuP – Energy Using Products) – ale nie podano ich pe³nych tytu³ów. Ca³y ten podrozdzia³ potraktowano zbyt ogólnikowo.
Szczególnie wa¿na merytorycznie jest dalsza czêœæ omawianego rozdzia³u, w której przedstawiono kilkanaœcie rozwi¹zañ proekologicznych z zastosowaniem pomp ciep³a w Polsce. Jedno z nich, w Benonie (woj. pomorskie), opracowa³ J. Kowalak, specjalista ds. edukacji ekologicz-nej Stowarzyszenia Eko-Inicjatywa z Kwidzynia; inne przy-k³ady to m.in. Bielawa (woj. dolnoœl¹skie), gdzie utwo-rzono Centrum Odnawialnych róde³ Energii, Centrum Biznesu EXBUD-u w Kielcach, hotel Bulwar w Toruniu czy kilka obiektów w ¯ywcu (dziêki temu Miejskie Przed-siêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji ¯ywiec zosta³o w roku 2000 laureatem konkursu Nasza gmina chroni klimat).
Omawiana monografia to kompendium wiedzy o aktu-alnoœciach technologii geoenergetycznych w Polsce (na tle danych ze œwiata), która mo¿e przyczyniæ siê do wiêkszego zainteresowania w Polsce rozwojem geotermii g³êbokiej, jak te¿ powszechniejszego stosowania pomp ciep³a.
Janusz Stochlak
773 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 12, 2011
