JANINA STADNIK•
ZOONIMIA WSI WYDRZA
W POWIECIE TARNOBRZESKIM
Niniejsza praca zostaNa powi cona zoonimii wsi Wydrza, poNo!onej w gminie Gr bów, na obrze!ach dawnej Puszczy Sandomierskiej. Jest to trze-cia praca zwi"zana z zoonimi" ludow" Gr bowszczyzny1, a czwarta dotycz"ca
powiatu tarnobrzeskiego2. Terminologia, stan bada# i klasyfikacja zoonimów
zostaNy przedstawione obszernie w artykule J. Bubaka3, a w skrócie we wst
-pie do Zoonimii wsi Zabrnie4.
Podczas wywiadu zebrano 638 nazw wNasnych zwierz"t, w tym 16 nazw koni, 65 nazw krów, 1 nazw byczka, 9 nazw kóz, 406 nazw psów, 144 nazwy kotów i 4 nazwy królików.
NAZWY KONI
Najwi cej nazw koni pochodzi od imion osobowych:
Basia, 1. br"zowa klacz, 2. jasnobr"zowa klacz. Zdr. od imienia Barbara.
Dr JANINA STADNIK – nauczycielka j zyka polskiego w Zespole SzkóN Ponadgimnazjal-nych nr 1 w Tarnobrzegu; adres do korespondencji: e-mail: jstadnik450@o2.pl
1 J. S t a d n i k, Zoonimia wsi Zabrnie w pow. tarnobrzeskim, „Studia Filologiczne”
2(2001), s. 43-52; t a !, Zoonimia wsi Krawce w pow. tarnobrzeskim, „Roczniki Humani-styczne” 55(2007), z.6, s. 121-143.
2 T a !, Zoonimia wsi Jadachy w pow. tarnobrzeskim, „Studia Filologiczne” 3(2002), s. 43-53. 3 Zoonimia – nazwy zwierzt, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E.
Rzetelska-Feleszko, Warszawa– Kraków 1998, s. 329-341.
Ba ka, 1. czarna klacz, 2. trzy br"zowe klacze, 3. brunatna klacz, 4. czerwona
klacz. Zdr. od imienia Barbara.
Ka ka, klacz maci kasztanowej. Zdr. od imienia Katarzyna. Kuba, czarny ko#. Zdr. od imienia Jakub.
Nazwy wi"!"ce si z wygl"dem zwierz cia, a cilej z barw" jego sierci:
Burka, br"zowa klacz. Od ap. bury, z przyr. -ka.
Kasztan, rudawobr"zowy ko#. Por. ap. kasztan ‘ko# maj"cy sier$ koloru
owocu kasztanowca, rudawobr"zow" w ró!nych odcieniach’ SSz. PozostaNe nazwy to:
Cieczka, czarna klacz redniego wzrostu. WedNug informatora nazwa wywodzi
si od cech charakteru; por. gw. Cieka$5 ‘biega$, p dzi$, goni$, lata$’;
tak-!e ciec ‘biec, p dzi$’.
Haga, klacz gniada. WedNug informatora tak j" nazwaNa kuzynka od imienia
klaczy ze stadniny.
Lalka, ciemnobr"zowa klacz. Od ap. lalka.
Lenor, ko# maci czarnej. Nazw nadali mu urz dnicy z SAPART6. Por.
na-zw pNynu do prania weNny: Lenor.
Perszing, czarny ko#. Od nazwy pocisku rakietowego: pershing.
Sumka, czarna klacz. Por. sumka zdr. od suma ‘pewna ilo$ pieni dzy’ SSz. Wierna, ciemnobr"zowa klacz. Od ap. wierny, z t" nazwa zostaNa kupiona.
NAZWY KRÓW
W nazewnictwie krów najliczniejsz" grup tworz" nazwy okrelaj"ce bez-porednio lub metaforycznie ma$ zwierz cia. Do grupy nazw okrelaj"cych pigmentacj sierci (barwy neutralne i wNaciwe, jednolite i niejednolite) nale!":
Burka, 1. krowa bura, 2. biaNo-br"zowa krowa. Od ap. bury, ‘ciemnoszary
o brunatnym odcieniu’ SSz, z przyr. -ka.
5 T a !, Słownik gwary Gr!bowa (gwara lasowska), WrocNaw 1973 (mps pracy
magister-skiej w Archiwum Uniwersytetu WrocNawskiego i u autorki).
Jagoda, dwie czarne krowy. Od ap. jagoda a. czarna jagoda ‘krzewinka
z rodziny wrzosowatych o czarnych owocach z niebieskawym nalotem’ SSz.
Kalina, 1. biaNo-czerwona 2. dwie czerwone krowy, 3. czerwono-biaNa. Od ap. kalina; por. kalinowy ‘maj"cy kolor owoców kaliny’ SSz.
Krasa, czarno-biaNa krowa. Od ap. krasy dial. ‘pstry, zwykle o zwierz tach
czarnych czy czerwonych z biaNymi plamami’ SSE.
Krasula, 1. trzy czerwono-biaNe krowy, 2. br"zowo-biaNa, 3. biaNo-br"zowa,
4. dwie czarne w biaNe Naty, 5. osiemnacie krów czarno-biaNych, 6. cztery krowy biaNo-czarne. Od ap. krasy; z przyr. -ula.
Kwiatula, czarna w biaNe Natki, z biaN" plamk" w ksztaNcie kwiatka na czole.
Od ap. kwiat, z przyr. -ula.
Łaciata, dwie czarno-biaNe krowy. Od ap. łaciaty ‘niejednolity pod wzgl dem
barwy; pokryty plamami o innym odcieniu lub kolorze ni! caNa powierzch-nia’ SSz.
Malinka, czarno-biaNa krowa. Zdr. od ap. malina; por. malinowy ‘maj"cy kolor
wNaciwy owocom malin; ró!owoczerwony’ SSz.
Smolicha, dwie czarne krowy. Od ap. smoła, z przyr. -icha; por. czarny jak smoła. Wi niocha, dwie czerwone krowy. Od ap. wi nia, tu w znaczeniu ‘kolor
wi-niowy’; z przyr. -ocha.
Z wNaciwociami umaszczenia wi"!e si te! nazwa wskazuj"ca plam in-nej barwy zlokalizowan" na Nbie zwierz cia:
Łysocha, dwie czerwone krowy z biaNym Nbem. Od ap. łysy, z przyr. -ocha.
Na wygl"d lub zachowanie zwierz cia wskazuj" ponadto:
Łania, czarno-biaNa krowa. Od ap. łania ‘samica jelenia lub daniela’ SSz. Mucha, krowa maci szarej. Od ap. mucha.
Osa, krowa br"zow-biaNa. WedNug informatora nazw nadano ze wzgl du na
zachowanie krowy.
Sarna, krowa maci rudej. WedNug wNaciciela nazw nadano ze wzgl du na
jej wygl"d. Jest wysoka, szczupNa, Nagodna, przypomina sarn . Nazwy wskazuj"ce na wiek krowy:
Młoda, czerwono-biaNa krowa. Stara, czarno-biaNa krowa.
Nazwa wskazuj"ca na wielko$ krowy:
Małocha, czerwona krowa. Od ap. maNy, z przyr. -ocha.
W funkcji nazwy wNasnej mo!e wyst"pi$ wyraz pospolity b d"cy okrele-niem krowy:
Ciełucha, 1. krowa biaNo-czarna, 2. dwie krowy maci czerwonej. Por. ap. ciełuszka ‘mNoda krowa, jaNóweczka’ SGP.
Nazwy krów pochodne od nazw znanych z seriali telewizyjnych i reklam:
Milka, 1. biaNo-czarna krowa, 2. dwie krowy czerwono-biaNe, 3. dwie krowy
maci czerwonej. W zwi"zku z reklam" czekolady Milka.
Mucia, biaNo-czarna krowa. Por. Mu"ka – nazwa krowy z filmu Sami swoi. Mu"ka, 1. trzy czarne krowy, 2. trzy czarno-biaNe, 3. trzy czerwono-biaNe.
Na-zwa przej ta z filmu Sami swoi.
Nazwy pochodne od nazwisk wNacicieli:
Baranka, krowa maci czerwonej. Od nazwiska pierwszego wNaciciela krowy,
z przyr. -ka.
Górajka, czarna krowa. Kupiona od wNacicielki o nazwisku Góraj; z przyr. -ka.
Nazwy pochodne od imion osobowych peNnych:
Klaudia, krowa maci czarnej. Malwina, biaNo-czerwona krowa.
Nazwy pochodne od imion osobowych zdrobniaNych lub spieszczonych:
Basia, biaNo-czerwona krowa. Zdr. od imienia Barbara.
Ba ka, 1. dwie biaNo-czerwone krowy, 2. pNowa w biaNe Naty. Zdr. od imienia Barbara.
Józia, czerwono-biaNa krowa. Zdr. od imienia Józefa. Kajtu , biaNo-czarny byczek. Zdr.od imienia Kajetan. Małgosia, biaNo-czarna krowa. Zdr. od imienia Małgorzata. Marusia, biaNo-br"zowa krowa. Od ros. imienia Marusia < Maria.
Zula, krowa maci czerwono-biaNej. Zdr. od imienia Zuzanna.
PozostaNe nazwy:
Kizia, czarno-biaNa krowa. Por. zawoNanie na kota: kizia. Małpa, krowa czarna w biaNe plamy. Od ap. małpa.
Palmówka, czerwono-biaNa krowa. Od ap. palma z przyr. -ówka.
NAZWY KÓZ
Od pewnego czasu rolnicy ponownie hoduj" kozy. Zanotowano 9 nazw kóz, pochodz"cych.:
a) od imion peNnych:
Emilia, szara koza.
Malwina, biaNo-czarna koza.
b) od imion zdrobniaNych i spieszczonych:
Emilka, biaNo-czarna koza. Zdr. od imienia Emilia. Kasia, biaNa koza. Zdr. od imienia Katarzyna. Mela, biaNo-czarna koza. Zdr. od imienia Melania.
lub wskazuj"cych na:
c) ogólne podobie#stwo okrelonej kozy do innego zwierz cia:
Misia, czarna koza. Od ap. mi .
d) wiek kozy:
Starucha, biaNo-pNowa koza. Od ap. stary, z przyr. -ucha.
e) wielko$ kozy:
f) inn" cech zewn trzn":
Bazia, biaNo-czarna koza, z biaN" plamk" na czole, st"d nazwa. WedNug
infor-matora bazia to ’kotek na witkach wierzbowych’.
NAZWY PSÓW
W funkcji nazw wNasnych mog" wyst"pi$ nazwy pospolite (rodzime i obce) b d"ce okreleniami psów:
Azor, 1. czarno-biaNy kundel, 2. du!y, czarny pies, 3. du!y, rudy chart, 4.
du-!y, czarny owczarek niemiecki, 5. dwa du!e, br"zowe psy, 6. pies czarny, redniego wzrostu, 7. maNy, czarny podpalany kundel, 8. czarny kundel, 9. maNy, czarny pies, 10. szary pies, 11. du!y czarny, podpalany niemiecki wilczur. Z fr. azor ‘pies’.
Azorek, 1. niski, czarny pies, 2. czarno-biaNy kundel, 3. rudy pies redniego
wzrostu. Zdr. od Azor.
Brysiek, redniego wzrostu szary pies, 2. czarny, podpalany pies. Zdr. od Bry ,
a to od ap. brytan7.
Dingo, 1. czarno-biaNy kundel, 2. czarny, du!y mieszaniec. Od ap. dingo ‘dziki
pies australijski’ SSz.
Dog, wy!eN. Z ang. dog ‘pies’.
Haski, du!y, czarny pies. Od rasy psów Huskey.
Kundel, maNy, czarny, podpalany kundel. Od ap. kundel ‘pies, mieszaniec
ra-sowy, najcz ciej wiejski pies podwórzowy’ SSz.
Op, owczarek podhala#ski. Skrót od: owczarek podhala#ski.
Sunia, 1. maNa, ruda suczka, 2. suczka maNa, czarna o dNugiej sierci, 3. suczka
czarna podpalana, 4. ruda suczka, mieszaniec z jamnikiem. Zdr. od ap. suka.
Wilczur, czarny, podpalany wilczur. Od ap. wilczur.
7 S. T o m a s z e w s k a, D. K s k a, Zoonimia gminy Buczek w województwie sieradzkim,
Do cz stych nale!" nazwy okrelaj"ce ma$ zwierz cia:
Burek, 1. dwa maNe, bure kundle, 2. bury, podpalany pies, 3. bernardyn,
4. maNy, czarny, podpalany pies. Od ap. bury, z przyr. -ek; por. pot. burek ‘nierasowy pies podwórzowy; kundel’ SSz.
Ciapek, 1. maNy, biaNy kundel w czarne ciapki (plamki), a wi c od cechy
ze-wn trznej psa8.
Karu , maNy, czarny pies. Od ap. kary ‘o maci konia: czarny’ SSz, z przyr. -u . Łatek, 1. du!y, rudo-biaNy pies, 2. maNy, br"zowo-biaNy kundel, 3. biaNy
w czarne Naty kundel, 4. maNy, czarno-biaNy, podpalany kundel, 5. redniego wzrostu czarno-biaNy pies, 6. dwa du!e, czarno-biaNe miesza#ce, 7. niego wzrostu cztery psy czarno-biaNe, 8. dwa biaNo-czarne kundle, 9. red-niego wzrostu biaNo-czarny pies, 10. pies rudy, wysoki, w biaNe Naty,11. du-!y, czarno-biaNy pies, 12. maNy kundel, br"zowy, w biaNe Naty, 13. dudu-!y, czarno-biaNy pies, 14. maNy, biaNo-czarny kundel. Od ap. łata, zdr. łatka ‘plama odmiennego koloru na upierzeniu lub sierci zwierz"t’ SSE.
Łatka, 1. czarna suczka w biaNe Natki, 2. biaNo-czarna suczka. Zdr. od ap. łata. Rudi, rudy pies. Od ap. rudy, z przyr. obcym-, por. ni!ej Roki, Tobi.
Szarek, redniego wzrostu, szary pies. Od ap. szary, z przyr. -ek.
Z wNaciwociami umaszczenia wi"!" si te! nazwy metaforyczne:
Cygan, 1. du!y, czarny pies, 2. wysoki, czarny mieszaniec, 3. du!y, czarny,
podpalany wilczur, 4. redniego wzrostu czarny kundel, 5. pies redniego wzrostu, czarny o dNugiej sierci, 6. czarny kundel z dNug" sierci", 7. czar-ny mieszaniec z biaN" krawatk", 8. wilczur czarczar-ny, podpalaczar-ny, 9. maNy, czarny podpalany. Por. wyra!enie czarny jak Cygan SSz.
Czekolada, du!a, br"zowa suka. Od ap. czekolada. Krecik, du!y, czarny podpalany wilczur. Zdr. od ap. kret. Kruczek, czarny kundel. Zdr. od ap. kruk.
Lisek, rudy pies podobny do lisa. Zdr. od ap. lis.
Mucha,1. suczka biaNo-czarna, mieszaniec, 2. pi $ maNych czarnych suczek,
3. maNa czarna podpalana suczka. Od ap. mucha.
Mulat, maNy, br"zowo-rudy pies. Od Mulat ‘czNowiek urodzony ze zwi"zku
biaNego m !czyzny z Murzynk" lub biaNej kobiety z Murzynem’ SWO.
8 Cz. K o s y l, Kynonimy literackie na tle zoonimii uzualnej, cz. I, „Onomastica” 41(1996),
Murzyn, 1. dwa du!e, czarne psy, 2. maNy, czarny kundel o dNugiej sierci,
3. dwa maNe, czarne kundle, 4. maNy, czarny podpalany pies, 5. dwa du!e, czarne psy, 6. maNy, czarny pies, 7. wilczur czarny, podpalany. Por. pot.
czarny jak Murzyn.
Mrówka, maNa, czarna suczka. Od ap. mrówka. Pchełka, maNa, czarna suczka. Zdr. od ap. pchła. $nie%ka, maNa, biaNa suczka. Od ap. nieg, z przyr. -ka.
Kolejna grupa obejmuje nazwy wskazuj"ce na ogólne podobie#stwo okre-lonych psów do innych zwierz"t, przedmiotów, narz dzi, potraw itp. Pod-staw" porównania s" takie cechy zwierz cia, jak: wielko$, ksztaNt sylwetki, tusza, ubarwienie, rodzaj sierci, charakterystyczna dla niego czynno$. Do tej grupy zaliczam nazwy:
Baryła, biaNa suka. Od ap. baryła ‘rodzaj du!ej beczki’ SSz; por. te! ap. ba-ryłka przen. ‘osoba gruba, otyNa, grubas’ SSz.
Bczek, czarny, podpalany kundel. Zdr. od ap. bk.
Kł!buszka, maNa, czarna suczka. Por. kł!buszek ‘maNy kN bek’ SSz.
Mi , 1. pies du!y, biaNo-czarny, o dNugiej sierci, 2. dwa maNe czarne psy,
3. pies maNy, czarny, o dNugiej sierci, 4. maNy, biaNy owczarek górski. Por. ap. mi ‘pieszczotliwie, !artobliwie o nied%wiedziu; zabawka dzieci ca wyobra!aj"ca nied%wiadka’ SSz.
Misia, 1. maNa, ruda suczka, 2. !óNta suka z czarnym pyskiem, mieszaniec. Od
ap. mi .
Misiek, 1. dwa maNe, czarne kundle, 2. du!y, biaNy, o dNugiej sierci w czarne
Naty owczarek, 3. redniego wzrostu, czarny podpalany kundel, 4. redniego wzrostu czarny pies, 5. biaNy kundel, 6. maNy, rudy pies, 7. maNy, biaNy pies, 8. czarny, redniego wzrostu pies, 9. biaNo-rudy redniej wielkoci pies, 10. bury o dNugiej sierci, redniego wzrostu pies, 11. czarny, o dNugiej sierci pies, 12. maNy, rudy kundel, 13. maNy, bury kundel, 14. pies sierci !óNtej, 15. du!y biaNy pies, 16. czarny, du!y owczarek, 17. du!y, biaNy w br"zowe Naty pies, 18. jasnobr"zowy bernardyn. Od ap. mi , z przyr. -ek.
Mi ka, !óNta suka. Od ap. mi , z przyr. -ka. Misiu, du!y, czarny, podpalany pies. Od ap. mi .
Nied&wiadek, pies redniego wzrostu, br"zowy, o krótkiej sierci. Zdr. od ap. nied&wied&.
Nied&wied&, pies szaro-czarny, podpalany, o dNugiej sierci. Od ap. nied&-wied&.
Perła, 1. suka wilczur, 2. suka niskiego wzrostu, czarna podpalana. Od ap. perła.
Perełka, 2 czarno-biaNe suczki. Zdr. od ap. perła. Płatek, du!y, czarny, pies. Od ap. płatek.
Tofik, 1. maNy, bury pies, 2. maNy, czarno-biaNy pies, 3. maNy, czarny pies. Por. toffi ‘cukierek mleczny, ci"gn"cy si ’ SSz.
Tygrys, rudy pies. Od ap. tygrys.
'aba, 1. maNa, czarna suczka, 2. czarny pies redniej wielkoci, 3. maNy,
br"-zowy pies, 4. biaNo-popielaty maNy pies. Od ap. %aba.
'abka, 1. maNa, czarna suczka, 2. suczka br"zowo-biaNa, 3. maNa, szara
pod-palana suczka. Zdr. od ap. %aba. Na puszyst" sier$ wskazuj" nazwy:
Punia, 1. suczka o sierci biaNo-!óNtej, 2. suka biaNo-czarna, owczarek alzacki,
3. czarna suka. W zwi"zku z ap. puch, puszek.
Puniek, maNy, rudy piesek. Zob. wy!ej. Punio, !óNty pies. Zob. wy!ej.
Pusia, maNa, czarna podpalana suczka. Zob. wy!ej. Puszałek, czarny mieszaniec o dNugiej sierci. Zob. wy!ej.
Puszek, 1. maNy, czarny kundel, 2. maNy, czarny pies, 3. wilczur, 4. redniej
wielkoci czarny, puszysty pies, 5. maNy, bury pies, 6. biaNo-br"zowy pies, 7. biaNo-rudy pies, 8. kundel, czarny podpalany, mieszaniec z wilczurem, 9. !óNty pies. Od ap. puszek.
Na wielko$ psa wskazuj" nazwy:
Bimbek, szary jamnik, doberman. W formie Bimbek ekspresywne ud%wi
cz-nienie (por. babra" i papra"). Por. pot. pimpek ‘o maNym dziecku, bardzo ni-skim m !czy%nie’, pimperlaj ‘ kurdupel, p drak, zabawny malec, smarkacz’9.
Bobik, 1. czarny, podpalany pies, 2. pies o !óNtej sierci. Od ap. bobo
pieszcz. ‘maNe dziecko, zwykle niemowl ’, z przyr. -ik.
Bobu , maNy, rudy pies. Od ap. bobo, z przyr. -u .
Kulka, 1. maNa, czarna podpalana suczka, 2. rudy pies, Zdr. od ap. kula. Pimpek, 1. kundel redniego wzrostu, czarny, podpalany, o dNugiej sierci,
2. kundel redniej wielkoci z krótk" sierci", 3. maNy, rudy piesek, 4. du!y,
biaNy pies, 5. maNy, popielato-br"zowy kundel, 6. maNy, czarny pies, 7. red-niego wzrostu czarny pies, 8. czarny, podpalany jamnik, 9. pudel o czarnej sierci, 10. wysoki, jasnobr"zowy pies, 11. maNy, biaNy pies, 12. du!y, czarny pies, 13. biaNo-!óNty pies. Por. Bimbek.
Pimpa, czarna, maNa suczka. Zob. Pimpek.
Pimpola, czarna suczka redniego wzrostu. Zob. Pimpek.
Nazwy wskazuj"ce na charakter, usposobienie, inteligencj , nawyki i skNon-noci psów, ich ró!norodne wady i zalety rozpatrywane z perspektywy wNaci-ciela:
Baca, owczarek górski. Cz sta nazwa psów pasterskich, od ap. baca.
Ciapek, 1. maNy, czarny pies, 2. biaNo-czarny pies, 3. maNy, rudy o dNugiej
sier-ci. Por. gw. ciapek ‘lamazarny, powolny’ SSz.
Dzikus, pies redniego wzrostu, czarno-biaNy. Od ap. dziki – ze wzgl du na
jego zachowanie.
Gapa, maNy, czarny pies o dNugiej sierci. Por. ap. gapa ‘czNowiek
nierozgar-ni ty, nierozgar-nieuwa!ny, fujara, oferma’ SSz.
Lejek, maNy, czarno-biaNy pies. Od ap. la" (ze wzgl du na cz ste potrzeby
fi-zjologiczne).
Morus, 1. du!y, rudy pies, 2. maNy, czarny kundel, 3. du!y, szaro-biaNy kundel.
Od ap. morus ‘brudas’ BrSE.
Osa, br"zowa, maNa suczka. Od ap. osa, 2. przen. ‘o kim uszczypliwym,
zja-dliwym, dokuczliwym’, fraz. ci!ty jak osa.
Psota, maNa, czarna suczka. Od ap. psoci".
Szczeku , 1. maNy, rudy kundel, 2. maNy, pNowy pies, 3. redniego wzrostu,
czarny z biaN" krawatk". Od ap. szczeka", z przyr. -u .
Do pNaszczyzny konsytuacji (stycznoci) zaliczam nazwy, które nawi"zuj" do pewnych zdarze# dotycz"cych konkretnego zwierz cia i ró!nych okolicz-noci towarzysz"cych aktowi nominacji:
Norka, maNa, czarna, podpalana suczka. Lubi kopa$ nory. Od ap. nora,
z przyr. -ka.
Znajda, suka, czarna podpalona. ZostaNa znaleziona przez wNaciciela. Por. ap. znajda ‘dziecko znalezione, dziecko nieznanych rodziców’ SSz.
Liczn" grup tworz" nazwy pochodne od imion bohaterów literackich i filmowych lub od nazw zaczerpni tych z seriali telewizyjnych i reklam:
Aks, du!y, czarny mieszaniec. Nazwa wzi ta od nazwy dezodorantu Axe. Atos, 1. du!y, czarny owczarek niemiecki, 2. bernardyn, o sierci br"zowej.
Od bohatera powieci Trzej muszkieterowie A. Dumasa.
Aza, 1. du!a, czarna suka, 2. wy!lica, 3. suka czarna, podpalana. Por. imi
Cyganki z Chaty za wsi J. I. Kraszewskiego.
Bambo, czarny kundel redniego wzrostu. Nazwa wzi ta z wiersza Murzynek Bambo J. Tuwima.
Bambek, niski, czarny pies. Por. Bambo; z przyr. -ek.
Bary, 1. biaNo-czarny kundel, 2. trzy du!e, biaNe owczarki podhala#skie,
3. du!y, czarny pies, 4. dwa czarne, podpalane wilczury, 5. du!y, czarny mieszaniec. Nazwa zapo!yczona z powieci Curwooda Bari, syn Szarej
Wilczycy.
Betowen, du!y bernardyn, o sierci biaNo-br"zowo-czarnej. Od imienia psa
z filmu Beethoven.
Bolek, maNy, czarny mieszaniec. Od imienia Bolek z serialu Bolek i Lolek. Bugs, 1. maNy, rudy kundel, 2. wy!eN. Od imienia z filmu Królik Bugs.
Bulinka, maNa, biaNo-br"zowa, suczka. Por. imi baNwanka z serialu
telewizyj-nego dla dzieci Buli.
Cywil, 1. du!y, czarny, podpalany wilczur, 2. szary, maNy kundel, 3. du!y,
czarny mieszaniec, 4. du!y, czarny podpalany wilczur. Nazwa przej ta z serialu telewizyjnego Przygody psa Cywila.
Dino, 1. wilczur, 2. du!y, czarno-biaNy pies, 3. wilczur czarny, podpalany, 4.
dwa maNe, czarne psy, 5. wy!eN. Por. Dino – imi dinozaura z serialu
Mi!-dzy nami jaskiniowcami.
Dunaj, 1. wilczur, 2. czarny, podpalany. Nazwa znana z powieci Ten obcy
J. Jurgielewiczowej.
D%eki, 1. rudy pies, 2. wilczur, 3. maNy, czarny kundelek, 4. maNy
biaNo-br"zowo-czarny pies, 5. maNy, rudy kundel, 6. czarno-biaNo-szary pies, 7. du!y, czarny pies, 8. owczarek. Por. imi psa z serialu telewizyjnego dla dzieci D%eki i Nuka.
Elza, biaNy, du!y owczarek górski. Nazwa przej ta z filmu Elza z afryka#-skiego buszu.
Fazi, 1. maNy, czarny pies, 2. niski czarny kundel, 3. br"zowy podpalany
Fifek, maNy, rudy kundel. Por. Fifi imi chNopca z serialu Rodzina zast!pcza,
z przyr. -ek; w serialu Fifi jest zdr. od Filip.
Fifi, biaNy kundel. Zob. Fifek.
Goldi, maNy, br"zowy pies. WedNug wNaciciela imi psa pochodzi od nazwiska
austriackiego skoczka Andreasa Goldbergera, popularnie zwanego Goldi.
Golec, czarny, redniego wzrostu mieszaniec. Por. nazwisko muzyków z
ze-spoNu Golec uOrkiestra.
Gucio, 1. maNy, br"zowy pies, 2. du!y, szary pies. Nazwa zaczerpni ta z
se-rialu telewizyjnego Pszczółka Maja.
Kazan, du!y, czarny pies. Kynonim zapo!yczony z powieci Curwooda Szara wilczyca.
Klakier, du!y, biaNy pies. Nazwa kota z serialu telewizyjnego dla dzieci Smurfy. Kusy, wy!eN. Por. imi psa w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza.
Lessi, du!a br"zowa suka. Por. imi psa z ksi"!ki Lassie, wró" Erica Knighta. Maja, maNa, czarna suczka. Nazwa przej ta z serialu telewizyjnego Pszczółka
Maja.
Mika, 1. czarna suka, wilczur, 2. du!a suka o szarej sierci. Por. imi z serialu
telewizyjnego Myszka Miki i go cie.
Mikru , jamnik. Nazwa zaczerpni ta z ksi"!ki J. Grabowskiego Puc, Bursztyn i go cie.
Nuka, 1. maNa, biaNa suczka, 2. suka redniego wzrostu o sierci kremowej,
3. br"zowa suka, 4. du!a, czarna suka. Por. serial telewizyjny dla dzieci
D%eki i Nuka.
Pimpu , maNy, szary pies. Nazwa przej ta z utworu M. Konopnickiej Szkolne przygody Pimpusia Sadełko.
Pipi, maNy, czarny pies, 2. suczka, kundelek o popielatej, dNugiej sierci.
Na-zwa zapo!yczona od imienia bohaterki z opowiadania szwedzkiej pisarki Astrid Lindgren Pipi Langstrum obchodzi Bo%e Narodzenie.
Pluto, 1. pies niskiego wzrostu, bury, 2. pies redniego wzrostu,
biaNo-br"-zowy, o puszystej sierci, 3. maNy biaNo-br"zowy pies, 4. maNy czarno-biaNy pies. Nazwa znana z serialu telewizyjnego Przygody Myszki Miki i Kaczora
Donalda W. Disneya.
Rambo, 1. maNy, biaNo-rudy pies, 2. czarno-biaNy pies, 3. du!y, rudy w czarne
pr gi mieszaniec, 4. czarno-biaNa suczka, 5. du!y, biaNy owczarek górski, 6. du!y, czarny mieszaniec. Od imienia tytuNowego bohatera z filmu Rambo.
Reksio, 1. maNy, czarny kundel, 2. dwa czarno-biaNe kundle, 3. dwa rude psy
redniego wzrostu, 4. redniego wzrostu bury kundel, 5. du!y, biaNy pies, 6. maNego wzrostu, popielaty, o dNugiej sierci, 7. redniej wielkoci czarny
pies. Por. imi psa z serialu telewizyjnego Reksio lub z filmu Reksio i
Pu-cek na podstawie opowiadania J. Grabowskiego.
Robik, maNy, czarny pies. Nazwa zapo!yczona z opowiadania Rob i Rab. Rocco, du!y, czarny podpalany pies. Nazwa zapo!yczona od imienia
wNo-skiego re!ysera Rocco Tano.
Roki, 1. wilczur, 2. czarny, podpalany bokser, 3. du!y, rudy pies, 4. owczarek
niemiecki, czarny podpalany. Nazwa pochodzi z filmu Rocky; tak nazywa si tytuNowy bohater – bokser.
Saba, 1. du!y, czarny podpalany pies, 2. du!y biaNy mieszaniec, 3. du!y biaNo-
rudy pies, 4. du!y, czarny pies, 5. szara, wysoka suka, w czarne kropki, 6. du!ego wzrostu biaNa suka, 7. bernardyn. Nazwa zapo!yczona z powieci H. Sienkiewicza W pustyni i w puszczy.
Skiba, pies redniego wzrostu czarno-biaNy. Nazwa przej ta z filmu Pazury Skiby. Skubi, du!y, br"zowy pies. Nazwa psa z serialu lub filmu dla dzieci
(kre-skówki) Scooby-Doo.
Spajka, czarno-biaNa wy!lica Od nazwy brytyjskiego zespoNu muzycznego Spice Girls.
Szarik, 1. du!y, czarny pies, 2. owczarek niemiecki, czarny podpalany, 3. dwa
du!e rudo-biaNe psy, 4. cztery du!e, czarne wilczury, 5. du!y, czarny mie-szaniec, 6. cztery du!e, czarne podpalane wilczury, 7. trzy du!e czarne miesza#ce, 8. maNy, rudy pies, 9. du!y mieszaniec o sierci br"zowej. Ky-nonim zapo!yczony z powieci J. Przymanowskiego Czterej pancerni
i pies, która staNa si podstaw" scenariusza popularnego serialu
telewizyj-nego. Por. ros. szarik ‘kulka, kuleczka’.
Szogun, 1. wilczur, 2. du!y, czarny mieszaniec, 3. czarny podpalany pies.
Na-zwa zapo!yczona z tytuNu filmu Szogun.
Tarzan, du!y, rudy pies. Por. Tarzan, bohater powieci Burroughsa, wielu
filmów i komiksów.
Tina, 1. maNa, pNowa suczka, 2. dobermanka. Nazwa przej ta z tytuNu
czasopi-sma Tina.
Zora, suczka rasy wy!eN. Zob. wy!ej.
Zorro, du!y, czarny mieszaniec. Nazwa przej ta od nazwy bohatera z serialu
lub filmu Zorro.
Od nazw postaci mitologicznych i historycznych pochodz":
Amor, biaNo-szary wilczur. Por. Amor – rzymski bóg miNoci. Nazwa kojarzy
Ares, 1. collie, 2. trzy du!e, czarne, podpalane psy, 3. wilczur, 4. kundel
red-niego wzrostu, czarny podpalany, 5. czarny, du!y mieszaniec, 6. owczarek. Por. Ares, gr. bóg wojny; wedNug SMGR pies nale!y do zwierz"t powi -conych Aresowi.
Brutus, 1. czarno-biaNy du!y pies, 2. du!y, czarny pies, 3. rottweiler, 4.
wil-czur, 5. czarny podpalany pies. Por. Brutus, polityk i pisarz rzymski, uczestnik spisku przeciw Cezarowi. Nazwa przeniesiona na skutek wtór-nego skojarzenia z ap. brutal, brutalny.
Cezar, 1. owczarek kaukaski, 2. du!y, rudy pies, 3. du!y, czarny pies, 4. du!y,
czarny mieszaniec. Od imienia rzym. wodza i m !a stanu.
Diana, 1. suka sierci biaNo-rudej, chart, 2. suka, wilczur. Od imienia
rzym-skiej bogini Nowów i lasów uto!samianej z greck" Artemid", wNadczyni" la-sów i dzikich zwierz"t. Bogini ta uwa!ana jest za patronk myliwych.
Gaja 1. suka, owczarek górski, 2. wy!lica. Por. gr. Gaja – Ziemia; wedNug
SMGR pojmowana jako !ywioN pierwotny, z którego powstaNy pokolenia bogów.
Hades, pies rasy bernardyn. Por. Hades, gr. bóg zmarNych, SMGR.
Hektor, wilczur. Por. Hektor, gr. bohater troja#ski, syn Priama i Hekabe,
SMGR.
Nero, 1. czarny, podpalany pies, 2. czarny, redniego wzrostu pies, 3. du!y
mieszaniec, szaro-biaNy, 4. redniego wzrostu rudo-biaNy mieszaniec, 5. du-!y, szary pies, 6. dudu-!y, rudy pies, 7. pies czarny, z niewielkimi jasnymi plamami, redniej wielkoci, 8. maNy, jasnobr"zowy pies. Od imienia cesa-rza rzymskiego (ze wzgl du na warto$ konotacyjn" ‘okrutny, zNy’). Nazwy pochodne od zaszczytnych tytuNów:
Lady, rottweiler, suka, czarna podpalana. Od ang. lady ‘angielski tytuN
przy-sNuguj"cy !onie i córkom lorda; tak!e zwrot grzecznociowy; pani’.
Lord, 1. niski, czarny, podpalany kundel, 2. du!y, szaro-biaNy pies, 3. czarno-
-szary wilczur. Od ap. lord ‘dziedziczny tytuN wy!szej szlachty angielskiej przysNuguj"cy parom Anglii; tak!e nadawany za zasNugi; osoba maj"ca ten tytuN’ SSz.
Reks, 1. biaNy, du!y pies, 2. czarny pies redniego wzrostu, 3. szary
miesza-niec, 4. biaNy kundel redniego wzrostu, 5. czarny, redniego wzrostu mie-szaniec, 6. du!y, czarno-biaNy pies, 7. maNy, biaNy kundel, 8. biaNo-czarny, redni kundel, 9. redniego wzrostu mieszaniec biaNo-br"zowo-czarny. Od Nac. rex ‘król’.
Grup kynonimów pochodnych od imion osobowych reprezentuj": a) nazwy od imion peNnych:
Adela, suczka, kundel o dNugiej sierci, maci br"zowej. Od imienia Adela. Bazyli, mieszaniec z wilczurem. Od rzadko spotykanego imienia Bazyli. Bernard, du!y, biaNo-br"zowy pies, bernardyn. Od imienia Bernard z
nawi"-zaniem do nazw rasy.
Bruno, du!y, czarny, podpalany pies. Od imienia Bruno. Daria, biaNy owczarek. Od imienia Daria.
Feliks, maNy, czarny, podpalany kundel. Od imimienia Feliks. Iwo, du!y, czarny wilczur. Od imienia Iwo.
Kacper, 1. pies redniego wzrostu, biaNy, o puszystej, dNugiej sierci, 2. du!y,
czarny podpalany, 3. czarny podpalany. Od imienia Kacper.
Michał, kundel redniego wzrostu, br"zowy. Od imienia Michał.
Oskar, 1. wilczur, 2. maNy, czarny pies, 3. wy!eN, 4. du!y mieszaniec z !óNtymi
Natami, 5. du!y, czarny pies o puszystej sierci, 6. du!y, czarny mieszaniec, podpalany, 7. wilczur podpalany. Od imienia Oskar.
b) nazwy od imion zdrobniaNych lub spieszczonych:
Adelka, suka du!a biaNo-!óNta. Zdr. od imienia Adela.
Bartek, 1. maNy, rudy pies, 2. maNy, czarny pies, 3. wysoki, czarny mieszaniec
o dNugiej sierci. Zdr. od imienia Bartłomiej.
Czarek, 1. czarno-biaNy mieszaniec, 2. czarny redniego wzrostu pies, 3. maNy,
czarny pies, 4. kundel maNy, czarny, o dNugiej sierci. 5. maNy, czarny, pod-palany pies, 6. du!y, biaNo-czarny pies. Od ap. czarny z nawi"zaniem do imienia Czarek – zdr. od Cezary10.
Czaru , biaNo-popielaty kundel. Zob. wy!ej.
Dora, suka rasy bernardyn. Skr. od imienia Dorota, Teodora. Felek, maNy, br"zowy pies. Zdr. od imienia Felicjan albo Feliks.
Fred, 1. maNy, biaNo-rudy kundel, 2. redniego wzrostu biaNo-rudy mieszaniec
o dNugiej sierci. Zdr. od imienia Alfred.
Fredi, rudy mieszaniec. Zob. wy!ej.
Grze , biaNy, podpalany pies. Zdr. od imienia Grzegorz. Hipcio, maNy, biaNo-czarny pies. Zdr. od imienia Hipolit.
10 S. W a r c h o N, Kwestionariusz do badania zoonimii ludowej w Polsce na tle
Kajtek, maNy, rudy kundel. Zdr. od imienia Kajetan, por. te! pot. kajtek
‘o maNym chNopcu; o kim niskim’.
Kuba, 1. redniego wzrostu czarny podpalany pies, 2. redniego wzrostu
czar-ny mieszaniec, 3. dwa maNe, rude kundle, 4. du!y biaNo-rudy pies, 5. biaNo- -br"zowy kundel, 6. maNy, czarny kundel. Zdr. od imienia Jakub.
Kubu , 1. maNy, rudy kundel, 2. dwa, maNe, czarne psy, 3. du!y, czarny
owcza-rek niemiecki, 4. czarny mieszaniec, 5. redniego wzrostu, czarny z biaNym krawatem, z br"zowo-biaNymi stopami, 6. maNy, czarny z biaNym krawatem, 7. czarny kundel z biaNymi Natkami. Zdr. od imienia Jakub.
Maciek, 1. redniego wzrostu czarny mieszaniec o kr conej sierci, 2. czarny,
tNusty pies, 3. tNusty, bury kundel. Zdr. od imienia Maciej; por. te! ap.
ma-ciek ‘salceson; !oN"dek; brzuch zwNaszcza du!y; ob!artuch’ KSGP.
Maks, 1. maNy, rudy pies, 2. maNy, br"zowy pies, 3. dwa du!e, czarne psy,
4. redniego wzrostu czarny mieszaniec, 5. du!y, br"zowo-rudy pies, 6. czarny, redniego wzrostu pies, 7. czarny, podpalany kundel, 8. owcza-rek kaukaski, 9. bernardyn du!y, o dNugiej sierci, biaNy w br"zowe Naty, 10. wilczur. Zdr. od imienia Maksymilian.
Maksio, !óNto-czarno-biaNy pies. Zob. wy!ej. Maniu , maNy, rudy pies. Zdr. od imienia Marian.
Micio, maNy, biaNo-czarny pies. Zdr. od imienia Mieczysław a. Mikołaj. Miku , niski kundel, czarny, podpalany. Zdr. od imienia Mikołaj. Nela, suka rasy bokser. Zdr. od imienia Aniela, Kornela.
Ola, czarna podpalana suka. Zdr. od imienia Aleksandra. Ziutek, biaNo-!óNty pies. Zdr. od imienia Józef.
c) od imion i nazwisk obcych:
Berta, 1. ruda suczka, kundel, 2. owczarek niemiecki. Por. niem. imienia Berta. Borys, 1. czarno-biaNy pies, 2. owczarek niemiecki, czarny podpalany. Od ros.
imienia Borys.
D%on, niski czarny kundel. Od ang. imienia John.
D%ony, du!y, czarny owczarek. Od ang. imienia Johnny < John. Ester, du!a, czarna suka, mieszaniec. Od !yd. imienia Ester.
Nelson, czarny kundel redniego wzrostu. kundel. Od ang. nazwiska Nelson
(spotykane te! w funkcji imienia).
Niko, du!y, czarny wilczur. Por. Nac. imienia Nicon. Rita, suka !óNto-biaNo-czarna. Od imienia Rita.
Semir, wilczur. Nazwa od imienia Simira Stilica, piNkarza z Boni graj"cego
w „Lechu” Pozna#.
Sara, 1. wilczur – suka, 2. collie – suka, 3. cocker-spanier, br"zowo-biaNa
su-ka, 4. rottweiler, czarna susu-ka, 5. ruda suczsu-ka, 6. owczarek niemiecki, 7. biaNo-czarna suka. Od imienia !yd. Sara.
Sonia, 1. suka, szary wilczur, 2. maNa, czarna podpalana suczka. Od ros.
imie-nia Soimie-nia.
Tobi, rudy pies. Por. ang. zdr. od imienia Tobias.
PozostaNe nazwy psów to:
Babin, !óNty pies. Od ap. baba.
Bambus, czarny, podpalany pies. Mo!e od pot. bambus ‘Murzyn’. Bos, wy!eN. Od ap. boss ‘szef, zwierzchnik’.
Bucz, biaNo-br"zowy bernardyn. Od ap. bucze", ‘wydawa$ niski, przeci"gNy
d%wi k’ SSz.
Busia, du!a suka, br"zowo-biaNa rasy Lessi. Nazwa niejasna.
Bzyku, maNy, czarny kundel. Od ap. bzyk ‘d%wi k wydawany przez owady
w locie, wskutek szybkiego poruszania skrzydNami’.
Cacek, maNy, czarny kundel. Zdaniem wNaciciela nazwa pochodzi od ap. cac-ko przestarz. ‘zabawka dziecinna’ SSz.
Capucino, maNy, be!owy pies. Od nazwy kawy Cappuccino. Caro, czarny, podpalany pies. Od ap. caro ‘kolor w kartach’.
Dolar, 1. bernardyn, 2. dalmaty#czyk. Od ap. dolar ‘jednostka monetarna
Stanów Zjednoczonych Ameryki PóNnocnej’ SSz.
Drinks, bokser, 2. wy!eN. Od ap. ang. drink ‘pi$’.
Figa, ruda suczka. Od ap. figa ‘owoc drzewa figowego’ SSz.
Fido, czarny podpalany pies. Nazwa zapo!yczona od producenta czapek
dzie-ci cych Fido.
Jarpen, cocker – spaniel br"zowo-biaNy, o sierci dNugiej kr conej. Nazwa
niejasna.
Jerniu, pies rasy york przywieziony z tym imieniem z Francji. Nazwa niejasna. Korek, czarny podpalany. Od ap. korek ‘masa korkowa, surowiec uzyskiwany
z kory niektórych rolin drzewiastych (d"b korkowy, korkowiec amurski) SSz.
Laka, redniego wzrostu br"zowa suczka. Od ap. laka ‘!ywica u!ywana do
wyrobu i zdobienia naczy#, mebli, pudeNek itp.’ SSz.
Micha, br"zowa podpalana suka. Od ap. micha < misa.
Mikrobi, maNy, czarny pies. WedNug informatorki nazwa pochodzi od wyrazu mikrobus.
Opciuch, biaNy, du!y owczarek podhala#ski. Nazwa niejasna. Piko, maNy, czarny mieszaniec. Od ap. pik ‘kolor w kartach’.
Panda, czarna podpalana suka. Od ap. panda ‘zwierz drapie!ne z rodziny
szopów !yj"ce w Azji (w Chinach)’ SSz.
Perszing, czarny pies. Od nazwy pocisku rakietowego: pesrhing. Piku , maNy, czarno-biaNy pies. Od ap. pik, zob. wy!ej.
Pinek, ciemnobr"zowy pies. Nazwa niejasna.
Pysia, suczka peki#czyk. WedNug informatora nazwa pochodzi od ap. pysio,
spieszczenie od pysk.
Pysio, maNy br"zowy kundel, o dNugiej sierci. Zob. wy!ej. Py ka, suczka o br"zowej sierci. Zob. wy!ej.
Rose, pies maNy, czarny podpalany, o dNugiej sierci. WNacicielka opiekuje si
psami we Francji. Ma dwa psy w Polsce: Rose i Zaza.
Sigma, czarny, podpalany owczarek niemiecki. Por. sigma ‘nazwa litery
alfa-betu greckiego’ SWO.
Silikon, maNy czarny pies. Od ap. sylikon ‘tworzywo krzemoorganiczne’ SWO. Smok, du!y, biaNy owczarek podhala#ski. Od ap. smok.
Szajbus, czarny podpalany pies. Por. pot. szajbus ‘osoba o
niezrównowa!o-nym zachowaniu’.
Szaman, biaNy pies w czarne Naty. Od ap. szaman ‘u niektórych spoNecze#stw
niecywilizowanych: czarownik, znachor, porednicz"cy mi dzy duchami a lud%mi, posiadaj"cy jakoby nadprzyrodzon" moc oddziaNywania na rze-czywisto$’ SSz.
Tajfun, du!y, br"zowo-biaNy pies. Od ap. tajfun ‘cyklon tropikalny o bardzo
niskim cinieniu w rodku i wiatrach o sile huraganu, wyst puj"cy w poNu-dniowo-wschodniej Azji i w zachodniej cz ci Oceanu Spokojnego’ SSz.
Tiger, czarny podpalany mieszaniec. Od ang. tiger ‘tygrys’. Zaza, czarna podpalana suczka. Zob. Rose.
'ulik, pies !óNty. Por. pot. %ulik ‘Nobuz, chuligan, awanturnik’.
NAZWY KOTÓW
Nazewnictwo kotów jest sNabo zakorzenione i stosunkowo nowe. Potwier-dziNy to wczeniej przeprowadzone badania we wsiach: Zabrnie, Jadachy
i Krawce. Imiona kotom nadaj" najcz ciej dzieci. OgóNem zanotowano 144 nazwy kotów.
Nazwy okrelaj"ce ma$ zwierz cia:
Białus, biaNy kot. Od ap. biały, z przyr. -us. Buras, bury kot. Od ap. bury, z przyr. -as.
Burasek, bury kot. Od ap. bury, z form. zNo!onym -as-ek. Burek, 1. buro-biaNy kot, 2. bury kot. Od ap. bury, z przyr. -ek. Buru , bury kot. Od ap. bury, z przyr. -u .
Bury , ciemnobr"zowy kot. Od ap. bury, z przyr. -y . Czarnuch, czarny kot. Od ap. czarny, z przyr. -uch.
Krasy, biaNo-szary kot. Od ap. krasy dial. ‘pstry, zwykle o zwierz tach
czar-nych czy czerwoczar-nych z biaNymi plamami’ SSE.
Łatek, 1. szaro-biaNy kot, 2. czarno-biaNy kot, 3. kot czarny z biaNymi Natami. Od
ap. łata ’plama odmiennego koloru na upierzeniu lub sierci zwierz"t’ SSE.
Łatka, czarno-biaNa kotka. Zdr. od ap. łata.
Rudi, du!y, rudy kot. Od ap. rudy, z nawi"zaniem do imienia Rudi < Rudolf. Rudy, pi $ rudych kotów. Od ap. rudy.
Rudzik, 1. rudy kot z br"zowymi pasemkami, 2. biaNo-rudy kot. Od ap. rudy
z przyr. -ik.
Siwula, kotka biaNo-siwa. Od ap. siwy, z przyr. -ula. Siwulka, popielata kotka. Zob. wy!ej.
Siwy, siwy kot. Od ap. siwy.
Szarek, biaNo-szary kot. Od ap. szary, z przyr. -ek.
Z wygl"dem zewn trznym zwierz"t N"cz" si te! inne nazwy o typie moty-wacji bezporedniej lub metaforycznej:
Bbel, szary kot. Od ap. bbel.
Bidusia, maNy, biaNy kot. Od ap. biedny a. bieda, z przyr. -usia.
Brzydula, szaro-br"zowo-ruda kotka. Tak nazwana ze wzgl du na brzydk"
sier$. Od ap. brzydki, z przyr. -ula.
Kitka, maNa, biaNo-czarno-br"zowa kotka. Zdr. od ap. kita ‘puszysty ogon
Kropka, biaNy kot w czarne kropki. Od ap. kropka. Nazwa nadana mNodemu
zwierz ciu i utrwalona siN" konserwatyzmu j zykowego11.
Kruczek, czarny kot. Por. wyra!enie czarny jak kruk. SSz.
Krzywy Ogonek, czarny kot. Od cechy zewn trznej; kot ma krzywy ogon. Mi , biaNo-bury kot. Od ap. mi .
Misia, 1. biaNo-czarna kotka, 2. szara kotka. Od ap. mi . Murzynek, czarny kot. Por. pot. czarny jak Murzyn. Murzynka, czarna kot. Zob. wy!ej.
Nutka, szara kotka. Zdr. od ap. nuta.
Pimpek, szaro-biaNy kot. Por. pot. pimpek ‘o maNym dziecku, bardzo niskim
m !czy%nie.’
Popiołek, popielaty kot. Od ap. popiół z przyr. -ek, por. popielaty ‘maj"cy
barw podobn" do popioNu, jasnoszary’ SSz.
Skarpetka, szara kotka z biaN" krawatk" i biaNymi skarpetkami na nogach. Zdr.
od ap. skarpetka.
Smole#, czarny kot. Od ap. smoła.
Szczurek, szary w biaNe Naty kot. Zdr. od ap. szczur. Tajger, szary kot. Od ang. tiger ‘tygrys’.
Tygrys, bury w szare pr gi kot. Z wygl"du podobny do tygrysa, gro%ny, c
t-kowany. Od ap. tygrys.
Tygrysek, 1. szaro-biaNy kot, 2. szary kot o dNugiej sierci. Zdr. od ap. tygrys.
Nazwa wskazuj"ca na wNaciwo$ sierci:
Pusia, bura, puszysta kotka. W zwi"zku z ap. puch, puszek. Puszek, mieszaniec z persem, rudy puszysty kot. Od ap. puszek.
Kolejne nazwy wskazuj" na charakter lub usposobienie zwierz cia:
Bimbelek, czarny kot. Od ap. bimba" ‘lekcewa!y$ kogo lub co’.
Dra#ciuch, 1. biaNo-br"zowy kot, 2. biaNo-czarny kot. Nazwano je ze wzgl du
na zachowanie. Od ap. dra#, z przyr. -ciuch.
Dzikus, czarny kot w !óNte kropki. Od ap. dziki, z przyr. -us.
Hrabia, biaNy, du!y kot. Zdaniem wNacicielki kot dumny, kapryny. Od ap. hrabia.
11 Cz. K o s y l, Nazewnictwo kotów w literaturze pi!knej na tle zoonimii uzualnej, cz. I,
Klusia, bury, otyNy kot. Od ap. klusek.
Lotna, biaNo-czarna kotka. Od ap. lotny; por. lata" l. pot. ‘biega$ ugania$,
wNóczy$ si ’ SSz
Pyszałek, szary kot. Por. ap. pyszałek ‘czNowiek zarozumiaNy, pyszny, butny’ SSz.
Nazwy utworzone od czasowników i wykrzykników onomatopeicznych, wyra!aj"cych naladowanie gNosu wydawanego przez koty:
Miauczyk, !óNto-czarny kot. Od ap. miaucze", z przyr. -yk.
Mruczek, 1. szaro-biaNy kot, 2. biaNy kot, 3. sze$ czarno-biaNych kotów,
4. szaro-br"zowo-biaNy kot, 5. biaNy kot w czarne Naty, 6. szary kot, 7. czar-ny kot, 8. popielaty kot. Od ap. mrucze", z przyr. -ek.
Mruczka, szara kotka. Od ap. mrucze", z przyr. -ka.
Mruczu , 1. czarno-biaNy kot, 2. szary kot. Od ap. mrucze", z przyr. -u Mrumek, bury kot. Od ap. mrucze" a od wykrzyknika mru – mru!
Kolejn" grupk obejmuj" nazwy, które wywodz" si od pierwotnych za-woNa# na koty (interiekcji). Niektóre z nich mog" te! wtórnie funkcjonowa$ w j zyku jako synonimy wyrazu kot12.
Kicia, bury kot. Por. zawoNania na kota: kici, kicia, kiciu . Kicia Lola, szara kotka. Zob. wy!ej. Druga cz. od imienia Lola. Kici, biaNo-popielaty kot. Zob. wy!ej.
Kidzia, czarno-biaNa kotka. Por. kicia.
Kizia, bury kot. Por. zawoNanie na kota: kizia.
Kizia-Mizia, kotka biaNo-czarna z rudymi pr"!kami kotka. Por. zawoNania: kizia, kyzia; te! w poN"czeniu kizia-mizia, kizi- miziu.
Kiziu , 1. czarny kot, 2. biaNo-szary kot. Od kizia, z przyr. -u
Nazwy pochodne od imion osobowych: a) od imion peNnych:
Anita, szara kotka. Bazyli, bury kot. Kacper, biaNo-szary kot.
Oskar,1. maNy, biaNy kot, 2. rudy kot.
Pafnucy, czarny kot.
Sara, 1. bura kotka, 2. czarno-br"zowa kotka. Walenty, biaNo-szary kot.
b) od imion zdrobniaNych lub spieszczonych:
Franek, biaNo-szary kot. Zdr. od imienia Franciszek. Kubu , czarny kot. Zdr. od imienia Jakub.
Maciek, 1. popielaty kot, 2. kot perski. Zdr. od imienia Maciej. Maks, rudo-biaNy kot. Zdr. od imienia Maksymilian.
Micio, biaNy kot o dNugiej sierci. Zdr. od imienia Mieczysław. Miciu, biaNo-szary kot. Zob. wy!ej.
Mietek, czarny kot. Zdr. od imienia Mieczysław.
Moli, czarny, póNperski kot. Por. ang. Molly < Mary (=Maria). Rysiek, rudy kot. Zdr. od Ryszard.
Rysia, bura kotka. Zdr. od imienia Ryszard. Tom, szary kot. Zdr. od imienia Tomasz.
Tula, czarno-br"zowa kotka. Zdr. od imienia Oktawia, Antonina. Wacek, czarno-biaNy kot. Zdr. od imienia Wacław.
Walu , bury kot. Zdr. od imienia Walenty.
Nazwy pochodne od imion bohaterów literackich i filmowych lub od imion znanych z seriali telewizyjnych i reklam:
Betowen, szary kot. Od imienia psa z filmu Beethoven.
Bonifacy, czarny kot. Nazwa przej ta z bajki Przygody kota Filemona. Chantaro, czarno-biaNy kot. Od imienia chomika z bajki Chantaro.
Cywil, czarny kot. Nazwa znana z serialu telewizyjnego Przygody psa Cywila. Dzinks, czarny kot z biaN" Natk". Por. nazw stworka z japo#skiej kreskówki
Poke Mon.
Filemon, 1. biaNo-szary kot, 2. biaNo-czarny kot, 3. rudo-biaNy kot, 4. czarny
kot. Nazwa zaczerpni ta z telewizyjnego serialu dla dzieci Przygody kota
Filemona.
Gizmo, szary kot. Por. nazw stworka z telewizyjnej bajki Gremliny (ang.
tytuN The Greamlis).
Gremlin, szary kot. Zob. wy!ej.
Gucio, 1. maNy, szary kot, 2. szary kot. Nazwa przej ta z serialu telewizyjnego Pszczółka Maja.
Jerry, szary kot. Od nazwy myszki z kreskówki Tom and Jerry.
Klakier, 1. maNy, czarny kot, 2. czarno-biaNy kot, 3. czarny kot. Por. nazw
kota z filmu dla dzieci Smurfy.
Kultok, kot perski. Por. nazw zespoNu Kult, w którym piewa Kazik Staszewski. Mika, mieszaniec persa, br"zowo-biaNa-czarno-!óNta kotka. Zob. Miki.
Miki, 1. czarno-biaNy kot, 2. biaNo-ruda kotka. Nazwa przej ta z serialu
telewi-zyjnego Myszka Miki.
Mikula, czarna kotka. Zob. Miki.
Mufaza, kot perski, popielato-rudy o dNugiej sierci. Od imienia lwa z filmu Król Lew”(Lion King).
Pucek, czarno-biaNy kot. Nazwa pochodzi z ksi"!ki Reksio i Pucek J.
Grabow-skiego.
Od imion postaci historycznych i mitologicznych:
Bachus, biaNo-bury kot. Por. Dionizos, zwany te! Bachusem ‘bóg winnej
lato-roli, wina i mistycznego szaNu’ SMGR.
Cezar, szary, perski kot. Od imimienia rzym. wodza i m !a stanu. Herod, czarny kot. Od imienia króla Judei, znanego z Biblii.
PozostaNe nazwy:
Babi, biaNo-czarny kot. Od ap. Baba, z przyr. -i, por. Rudi. Czika, póNperski kot. Por. hiszp. chica ‘dziewczyna’.
Mi Pty , milutki popielaty kot. Nazwa zNo!. Pierwszy czNon od ap. mi , drugi
od ap. pty , ‘ciastko wyrabiane z parzonego ciasta, napeNnione bit" mie-tan"’ SSz.
Mikana, rudo-czarno-biaNy kot. Nazwa niejasna. Mina, czarno-biaNa kotka. Nazwa niejasna. Mosiełek, czarny kot. Nazwa niejasna. Ninia, biaNo-szara kotka. Nazwa niejasna
Nutka, szara kotka. Zdr. od ap. nuta; por. te! nuci$.
Ojciec, czarny kot. Od ap. ojciec. WNacicielka ma kilka kotów i jednego
naj-starszego nazwaNa ojciec.
Perełka, 1. czarny kot, 2. szaro-biaNy kot. Zdr. od ap. perła.
Persia, 1. czarno-ruda puszysta kotka, mieszaniec z persem, 2. szaro-bura
puszysta kotka. Od ap. pers ‘rasa kota’.
NAZWY KRÓLIKÓW
Bugs, czarno-biaNy królik. Por. imienia królika z telewizyjnej bajki Królik Bugs. Misiek, szary królik. Zdr. od ap. mi z przyr. -ek.
Trusia, du!y, szary królik. Por. zawoNania na królika: tru , tru .
Zorro, szary królik, przy oczach ma czarne Natki. Por. imienia tytuNowego
bo-hatera filmu Zorro.
W zoonimii wsi Wydrza najwi cej nazw koni (9) pochodzi od imion oso-bowych: Basia, Ba ka (6), Ka ka i Kuba. Wyst puj" tylko dwie nazwy wi"-!"ce si z wygl"dem zwierz cia, a cisNej z barw" jego sierci: Burka i
kasz-tan. Nowe nazwy koni, dotychczas niespotykane w tym regionie, to: Cieczka, Haga, Lenor, Perszing i Sumka.
W nazewnictwie krów wi kszo$ nazw ma zwi"zek z wygl"dem zwierz -cia, a wi c barw" jego sierci czy te! wzorzystoci" deseniu (48): Burka (2),
Jagoda, Kalina (4), Krasa, Krasula (31), Kwiatula, Łaciata, Malinka, Smoli-cha i Wi nioSmoli-cha. S" to nazwy typowe dla dawnej zoonimii ludowej.
Do tradycyjnych zaliczam te! nazwy: 1. wskazuj"ce na wiek krowy:
Mło-da, Stara, 2. wskazuj"ce na wielko$ krowy: Małocha. 3. wskazuj"ce na
wy-gl"d i zachowanie zwierz cia: Łania, Mucha, Osa, Sarna, 4. nazw okre-laj"c" pNe$ zwierz cia: Ciełucha.
W nazewnictwie krów w Wydrzy wyst puj" ponadto nazwy pochodne od imion osobowych peNnych: Klaudia, Malwina oraz od imion zdrobniaNych i spie-szczonych: Basia, Ba ka (3), Małgosia, Marusia i Zula. U!ywanie „ludzkich” imion dla zwierz"t jest bardzo charakterystyczne dla wspóNczesnej zoonimii.
Zanotowano tylko dziewi $ nazw kóz. Dwie nazwy kóz pochodz" od imion peNnych: Emilia, Malwina. Od imion zdrobniaNych i spieszczonych pochodz" trzy nazwy: Emilka, Kasia i Mela. Wyst puj" jeszcze cztery inne nazwy:
Mi-sia od ap. mi , Starucha od ap. stara, Bazia od ap. bazia ’kotek na witkach
wierzbowych’ i Mała.
SNownictwo dotycz"ce psów jest bogate i zró!nicowanie. Do nazw trady-cyjnych zaliczamy wyrazy pospolite (rodzime i obce) b d"ce okreleniami psów, które mog" wyst"pi$ w funkcji nazw wNasnych np. Azor (11), Azorek (3), Brysiek (2), Dingo (2), Dog, Haski, Kundel, Sunia (4) i Wilczur. Zalicza-my tu tak!e nazwy okrelaj"ce ma$ zwierz cia: Burek (4), Ciapek, Karu ,
Łatek (14), Łatka i Szarek. Z wNaciwociami umaszczenia wi"!" si te!
na-zwy o typie motywacji bezporedniej lub metaforycznej np. Cygan (9),
i $nie%ka. Tak!e do tradycyjnych nale!" nazwy wskazuj"ce na puszyst" sier$:
Punia (2), Puniek, Pusia, Puszatek, Puszek (9) oraz nazwy wskazuj"ce na
ogólne podobie#stwo okrelonych psów do innych zwierz"t: Mi (4), Misia (2), Misiek (18), Nied&wiadek, Nied&wied&, Tygrys, 'aba (4) i 'abka (3).
Obok nazw tradycyjnych uwidaczniaj" si nowe tendencje w nazewnictwie. Liczn" grup tworz" nazwy pochodne od imion bohaterów literackich i fil-mowych lub od imion znanych z seriali telewizyjnych i reklam np. Aks, Atos (2), Aza, Bambo, Bary (5), Betowen, Bolek, Bugs, Cywil (4), Dina (5), Dunaj,
D%eki (8), Eliza, Fazi (3), Fifek, Goldi, Golec, Gucio (2), Kazan, Klakier, Ku-sy, Maja, Mika (2), Mikru , Nuka (4), Pimpu , Pluto (4), Rambo (6), Reksio
(7), Robik, Rocco, Roki (4), Saba (7), Skubi, Spajka, Szarik (9), Szogun (3),
Tarzan, Tina (2), Zoro i Zora. Wyst puj" tak!e kynonimy pochodne od imion
postaci mitologicznych i historycznych np. Amor, Ares (6), Brutus (3), Cezar (3), Diana (2), Gaja (2), Hades, Hektor, Nero (8), Tora (2) oraz nazwy po-chodne od zaszczytnych tytuNów: Lady, Lord (3), Reks (9).
Pojawia si nowy typ nazw psów równy imionom osobowym rodzimym i obcym. W tej grupie kynonimów wyst puj" nazwy pochodne od imion peN-nych: Adela, Bazyli, Bernard, Bruno, Iwo, Daria, Feliks, Kacper (3), Michał,
Oskar (7), od imion zdrobniaNych lub spieszczonych: Adelka, Bartek (2), Cza-rek (6), Czaru , Dora, Felek, Fred (2), Fredi, Grze , Hipcio, Kajtek, Kuba (6), Kubu (7), Maciek (3), Maks (10), Maksio, Maniu , Micio, Miku , Nela, Ola
i Ziutek i od imion obcych: Berta (2), Borys (2), D%on, D%ony, Ester, Iwo,
Nel-son, Niko, Sadam, Sara (5), Sonia (2), Rita, Tobi.
Zebrano równie! stosunkowo du!o (142) nazw kotów. Do tradycyjnych na-le!" nazwy okrelaj"ce ma$ zwierz cia: Białus, Buras, Burasek, Burek (2),
Buru , Burys, Czarnuch, Krasy, Łatek (3), Rudek (2), Rudi, Rudy, Siwula, Siwulka, Siwy i Szarek lub wskazuj"ce na charakter i usposobienie zwierz cia: Bimbelek, Dra#ciuch, Dzikus, Hrabia, Klusia i Lotna. W tej grupie zwierz"t
znajdziemy równie! nazwy zwi"zane z wygl"dem zewn trznym zwierz"t, o typie motywacji bezporedniej lub metaforycznej: Kitka, Kropka, Kruczek,
Krzywy Ogonek, Mi , Misia (2), Murzynek, Murzynka, Nutka, Popiołek, Pusia, Puszek, Smole#, Tajger i Tygrys, nazwy wywodz"ce si od pierwotnych
za-woNa# na koty: Kici, Kicia, Kidzia, Kizia, Kizia-Mizia, Kiziu , Kiziu i Minia oraz nazwy utworzone od czasowników i wykrzykników onomatopeicznych, wyra!aj"cych naladowanie gNosu wydawanego przez koty: Miauczyk,
Mru-czek (8), Mruczka, Mruczu (2) i Mrumek.
Obok tradycyjnych nazw uwidaczniaj" si w nazewnictwie kotów nowe ten-dencje. Zanotowano 24 nazwy kotów pochodnych od imion bohaterów literackich
i filmowych: Betowen, Bonifacy, Chantaro, Cywil, Dino, Dzinks, Filemon (4),
Gizmo, Gremlin, Gucio (2), Jerry, Klakier (3), Kultok, Mika, Miki (2), Mufona i Pucek, a tak!e nazwy utworzone od imion postaci historycznych i
mitologicz-nych: Bachus, Cezar i Herod. Do nazw nowego typu zaliczymy równie! nazwy pochodne od imion osobowych peNnych lub zdrobniaNych i spieszczonych: Anita,
Bazyli, Kacper, Panfucy i Walenty. Franek, Kubu , Maciek (3), Maks, Micio, Miciu, Mietek, Rysiek, Rysia, Tom, Tula, Wacek i Walu .
Niektóre nazwy powtarzaj" si w obr bie ró!nych gatunków zwierz"t: Basia (nazwa klaczy i krowy), Ba ka (nazwa 6 klaczy i 3 krów), Betowen (nazwa kota i psa), Burka (nazwa klaczy i krowy), Cezar (nazwa 3 psów i kota), Latek (nazwa 3 kotów i 14 psów), Misiek (nazwa królika i 18 psów), Tajger (nazwa psa i kota).
Zauwa!y$ trzeba, !e dawniej nie nadawano imion kotom i królikom. Obecnie szerzy si zwyczaj nazywania kotów, zwNaszcza w rodzinach, gdzie s" maNe dzieci.
WYKAZ SKRÓTÓW
BrSE – A. B r ü c k n e r, S:ownik etymologiczny j!zyka polskiego, Warszawa 1959. KSGP – J. K a r N o w i c z, S:ownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków 1900-1911. SGP – S:ownik gwar polskich PAN, od 1977 r.
SMGR – P. G r i m a l, S:ownik mitologii greckiej i rzymskiej, przeN. J. uanowski, WrocNaw 1987. SSE – F. S N a w s k i, S:ownik etymologiczny j!zyka polskiego, t. I-V, Kraków 1952-1982. SSz – S:ownik j!zyka polskiego, red. M. Szymczak, t. I-III, Warszawa 1978-1981. SWO – S:ownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1980.
ZOONIMY OF WYDRZA VILLAGE IN TARNOBRZEG ADMINISTRATIVE DISTRICT
S u m m a r y
The article is devoted in the folk names of domestic animals such as: horses, coves and bull-calve, goats, rabbits, dogs and cats.
The material consisting of 638 names was collected in Wydrza village in Tarnobrzeg ad-ministrative district. The author discusses the motivation of names and their formative built. She also draws attention to the changes which have been in progress in folk zoomymy (the rejection of traditional names to the benefit of the new ones, especially these derived from personal names and often overtaken from the mass media).
S:owa kluczowe: onomastyka, zoonimia ludowa, motywacja nazw. Key words: onomastics, folk zoonimy, names motivation.
