R e c e n z j e 195
„Zeszyty Historyczne Politechniki W a r s z a w s k i e j " 1 9 9 6 - 1 9 9 9 .
Z. 1. Politechnika w Powstaniu Warszawskim w pięćdziesiątą rocznicę (1944-1994), Warszawa 1996, 130 s., ind. nazwisk, i lustr.
Z. 2. Geneza Wydziału Inżynierii Materiałowej Politechniki Warszawskiej 1898-1970. O p r a c o w a ł prof, dr hab. inż. E u g e n i u s z T y r k i e l . W a r s z a w a 1996, 21 Os., ilustr. Z. 3. Historia Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej 1965-1995. Opracował
dr inż. A n d r z e j S t a n i s z e w s k i . W a r s z a w a 1997, 156 s„ ind. n a z w i s k , ilustr. Z. 4. Historia Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej.
Geneza i historia Instytutu Pojazdów. Opracował prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew J a ś k i e w i c z . W a r s z a w a 1998, 160 s., ilustr.
Z. 5. Historia Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. Historia Instytutu Podstaw Budowy Maszyn 1970-1996. Opracował prof. zw. dr hab. inż. Z b i g n i e w O s i ń s k i . W a r s z a w a 1999, 109 s., ilustr.
Politechnika W a r s z a w s k a ( P W ) , n a j w i ę k s z a uczelnia t e c h n i c z n a w Polsce, nie posiada s y n t e t y c z n e g o opracowania, z a w i e r a j ą c e g o całość j e j d z i e j ó w . N a g r o m a dziło się natomiast sporo publikacji c z ą s t k o w y c h , k o n c e n t r u j ą c y c h się na p o s z c z e -gólnych f r a g m e n t a c h historii uczelni. N a j s t a r s z e o p r a c o w a n i e d o t y c z y S z k o ł y P r z y g o t o w a w c z e j do Instytutu Politechnicznego ( 1826— 1831 )1, która z a p o c z ą t k o wała dzieje c y w i l n e g o w y ż s z e g o szkolnictwa t e c h n i c z n e g o w W a r s z a w i e . W k r ó t -ce od o p u b l i k o w a n i a pracy R o d k i e w i c z a minie r ó w n o stulecie i c z a s n a j w y ż s z y , aby szkole tej poświęcić n o w o c z e s n ą m o n o g r a f i ę .
N a j s ł a b i e j z n a m y dzieje W a r s z a w s k i e g o Instytutu P o l i t e c h n i c z n e g o im. cara M i k o ł a j a II ( W I P ) f u n k c j o n u j ą c e g o w latach 1 8 9 8 - 1 9 0 5 i 1 9 0 8 - 1 9 1 5 . Ż a d e n z hi-storyków nie p o d j ą ł się o l b r z y m i e g o trudu przebrnięcia przez o b s z e r n e r o s y j s k i e materiały archiwalne, w d u ż e j części rękopisy, z n a j d u j ą c e się w zespole W I P p r z e c h o w y w a n y m w A r c h i w u m P a ń s t w o w y m m.st. W a r s z a w y . U z u p e ł n i a j ą j e w i e l o t o m o w e sprawozdania i spisy studentów tej uczelni. J e d y n i e a k t y w n o ś ć polityczna młodzieży W I P znalazła szerszy o d d ź w i ę k we w s p o m n i e n i a c h i arty-kule p o ś w i ę c o n y m głównie słynnemu, s t y c z n i o w e m u (1905 r.) w i e c o w i studen-tów, w w y n i k u którego uczelnię z a m k n i ę t o do 1908 r.2
Sporo w i e m y o f u n k c j o n o w a n i u uczelni w okresie m i ę d z y w o j e n n y m na p o d -stawie ksiąg p a m i ą t k o w y c h , zwłaszcza p i e r w s z e j o b e j m u j ą c e j lata 1 9 1 5 - 1 9 2 5 , i o p r a c o w a n i a p o ś w i ę c o n e g o p r o f e s o r o m P W . O m ó w i o n o w n i m strukturę de-m o g r a f i c z n ą , p o c h o d z e n i e terytorialne i społeczne p r o f e s o r ó w , u k o ń c z o n e szkoły i uczelnie, doświadczenia młodości, źródła rekrutacji p r o f e s o r ó w , z w ł a s z c z a w pierwszych latach istnienia uczelni, kariery n a u k o w e , a k t y w n o ś ć polityczną, życie c o d z i e n n e i zainteresowania p r o f e s o r ó w3.
Najwięcej trudności napotykają badania okresu wojny i okupacji. Poszukiwań szczupłych i rozproszonych materiałów archiwalnych nikt dotychczas nie podjął się. Skoncentrowano się natomiast na gromadzeniu wspomnień profesorów i stu-dentów. Pracownia Historyczna Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej w latach 1978-1984 zgromadziła 157 nagrań i nadesłanych tekstów, w sumie około 2200 stron maszynopisu, a wybór z nich wydano w 1990 r. Spore zainteresowanie budzi przebieg walk podczas powstania warszawskiego na terenie i w okolicach PW4. Po II wojnie światowej dokumentowano najnowsze dzieje P W dziesięciolecia-mi, kolejnymi księgami pamiątkowymi5. Ale tylko do połowy lat siedemdziesią-tych, ponieważ od tego momentu nie ukazała się żadna zbiorcza księga pamiątkowa. Koncepcja pierwszej księgi, obejmującej lata 1945-1955, odbiega wyraźnie od dwu pozostałych. Bardzo marginalnie potraktowano dorobek uczelni w okresie międzywojennym, eksponując osiągnięcia w Polsce Ludowej, kolejno poszczególnych wydziałów. Natomiast w dwu pozostałych szeroko omówiono działalność Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego i funkcjono-wanie P W w latach międzywojennych, przy czym te ostatnie potraktowano, zwłaszcza w księdze obejmującej lata 1915-1965, nazbyt krytycznie w konwencji charakterystycznej dla epoki lat sześćdziesiątych. Skrótowo omówiono W I P . W księdze z 1965 r. zaprezentowano ujęcie problemowe, omawiając kolejno takie zagadnienia, jak: rozwój uczelni, organizacja pracy naukowej, finansowanie ba-dań, laboratoria, wydawnictwa, biblioteka, nauczanie, studenci, organizacje spo-łeczne, gmachy. Księgę obejmującą lata 1826-1976 wyraźnie podzielono na dwie części. Pierwsza obejmowała historię i ogólne problemy rozwoju uczelni, a w dru-giej zrekapitulowano dorobek poszczególnych grup wydziałów.
Następna grupa publikacji obejmuje wydziały i katedry. Pojawiły się one na początku lat sześćdziesiątych, a spiętrzenie nastąpiło w związku z pięćdziesiątą rocznicą powstania P W . Jedno z pierwszych dotyczyło Wydziału Komunikacji i Katedry Miernictwa6. W latach 1965-1968 ukazały się trzy obszerne opracowa-nia, w których omówiono pięćdziesięcioletni dorobek Wydziału Architektury, wydziałów mechanicznych i inżynieryjnych7. Druga fala zainteresowania się historią wydziałów nastąpiła w latach osiemdziesiątych, wówczas powstały zarysy dziejów wydziałów: Inżynierii Lądowej, Elektrycznego, Elektroniki, Mechaniki Precyzyjnej8.
Integralną częścią historii P W jest historia szkoły Wawelberga i Rotwanda9. Publikacje dotyczące tej szkoły to głównie powielaczowe broszury wydane z oka-zji kolejnych zjazdów absolwentów oraz teksty o charakterze wspomnieniowym10. Początkowy okres funkcjonowania szkoły dokumentuje praca T.Eytnera i źródło-wy artykuł R. Jakubowa".
Recenzje 197 Poczesne miejsce wśród publikacji zajmuje biografistyka. Od połowy lat pięćdziesiątych ukazują się biografie profesorów uczelni, najpierw w formie odbitek zczasopism,anastępnie samoistnych publikacji powielaczowych1 2. Z oka-zji 150 rocznicy założenia Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego ukazały się biogramy wszystkich rektorów uczelni warszawskiej, od Kajetana Garbińskiego począwszy1 3. Istotną rolę odegrała Pracownia Historyczna Bibliote-ki Głównej PW, której pracownicy i współpracownicy opracowali i wydali w for-mie jednokartkowego druku przeszło 100 biogramów profesorów PW1 4. Wiele biogramów profesorów PW ukazało się w Polskim Słowniku Biograficznym i
Słow-niku Biograficznym Techników Polskich. Natomiast rzadkością są książki
poświę-cone życiu i działalności poszczególnych profesorów. Jedynie kilku spośród nich doczekało się obszernych, naukowych opracowań, a to: Karol Jankowski, Feliks Kucharzewski, Henryk Mierzejewski, Wojciech Świętosławski i Tadeusz Tołwiń-ski15. Można do tej grupy dołączyć biografię Romana Rybarskiego, który przez pewien okres czasu wykładał ekonomię na PW1 6. Odmienny, popularny charakter ma książka poświęcona S.Bryle, zaś prace o Wacławie Iwanowskim i Ignacym Mościckim koncentrują się niemal wyłącznie na ich działalności politycznej1 7.
W pracach biograficznych nieocenione wprost usługi oddają bibliografie pub-likacji pracowników PW, chociaż niestety nie obejmują one pełnego dorobku naukowego, zwłaszcza bibliografia dotycząca okresu 1915— 1965l8.
Kilkuletnia przerwa w publikacjach poświęconych dziejom PW zakończyła się w połowie lat dziewięćdziesiątych, kiedy to uruchomiono wydawanie „Zeszytów Historycznych PW". W latach 1996-1999 ukazało się łącznie 5 zeszytów, których redaktorem naukowym jest Maria Królikowska.
Pierwszy poświęcono powstaniu warszawskiemu. Zgromadzono w nim wspo-mnienia o przebiegu walk powstańczych w rejonie PW oraz wspowspo-mnienia późniejszych profesorów PW, uczestników powstania w innych rejonach Warsza-wy. Wspomnienia powyższe uzupełniono artykułami dotyczącymi techniki uzbro-jenia w powstaniu warszawskiml 9, wzbogacone ciekawymi zdjęciami i rysunkami,
konspiracyjnego Biura Badań Technicznych (przedruk), warszawskich budowli w czasie walk powstańczych. Uzupełniają powyższe teksty: gawęda Barbary Wachowicz o Tadeuszu Zawadzkim i członkach Batalionu »Zośka« oraz listy żołnierzy 3 Batalionu Pancernego - VI Zgrupowania AK Obwodu Śródmieście «Golski» oraz pracowników i studentów PW biorących udział w powstaniu warszawskim w różnych rejonach Warszawy i jej okolicach. Wszystkie opubliko-wane artykuły stanowią jedynie przyczynki, swego rodzaju rekonesans w intere-sujące zagadnienia okupacji i powstania warszawskiego. Szersze i wnikliwe omó-wienie tych problemów wymaga żmudnych kwerend archiwalnych, prasowych
i ewentualnego zbierania relacji. Okupacyjne dzieje PW czekają w dalszym ciągu na swego autora.
Wszystkie opracowania, oczywiście oprócz pierwszego dotyczącego powsta-nia warszawskiego, mają podobną strukturę treściową. Obejmują podstawowe zagadnienia dla całej uczelni lub jej jednostek, a więc: strukturę organizacyjną, kadrę naukową i wykonywane przez nią zadania dydaktyczne oraz naukowe. Największy walor tych opracowań zawiera się w ukazaniu dorobku naukowego omawianych wydziałów i instytutów. Autorzy byli przez wiele lat pracownikami lub kierownikami tych jednostek i znakomicie orientują się w zakresie prowadzo-nych badań, którymi wielokrotnie kierowali, i ich rezultatów. Na przykład prof. Zbigniew Osiński kierował Instytutem Podstaw Budowy Maszyn w latach
1970-1996, a jego opracowanie dotyczy właśnie tego okresu, czyli powstawania insty-tutu i dorobku naukowego poszczególnych zespołów badawczych. Natomiast różnego rodzaju wykazy, np. składy osobowe, bibliografię publikacji pracowni-ków umieścił w części załącznikowej, która objętościowo stanowi połowę pracy. Dzięki temu stała się ona przejrzysta, a narracja zwarta.
Znaczne zastrzeżenia budzi warsztat historyczny autorów. Sprawa jest jasna w przypadku prof. Z.Osińskiego, kierował on omawianym instytutem i, jak można sądzić, jest w posiadaniu różnego rodzaju materiałów jego dotyczących, ale nigdzie tego nie zasygnalizowano. A z pewnością na podstawie 6 ogólnie znanych pozycji bibliograficznych nie można napisać tak szczegółowego opracowania. W wielkim kłopocie znajdzie się zatem osoba, która będzie chciała poszerzyć wiedzę na temat Instytutu Podstaw Budowy Maszyn i przejrzeć materiały, którymi dysponował autor opracowania. Najkorzystniej pod tym względem przedstawia się praca Andrzeja Staniszewskiego, dotycząca Wydziału Elektrycznego, który skrupulatnie podał z jakich materiałów korzystał i prawie w każdym przypadku, gdzie one znajdują się, jeśli nie zostały opublikowane.
Niekiedy, nawet we fragmentach dotyczących odległych historycznie wyda-rzeń, autorzy nie powołują się na żadne źródła i opracowania. Na przykład J.Brodacki w artykule o technice uzbrojenia w powstaniu warszawskim nie powołał się na żadne opracowanie. Z tekstu wynika, że autor korzystał zapewne głównie z książki K. Satory20. Autorzy (Z.Jaśkiewicz i E.Tyrkiel) często cytują międzywojenne wydawnictwa politechniczne, np. Plan wykładów i skład osobowy, ale nie ma ich w bibliografii. Nie można poprzestać na tak ogólnikowej informacji, jaką zaproponował E. Tyrkiel: „Przytoczone tu informacje o faktach oraz cytaty pochodzą z dokumentów znajdujących się w Archiwum Politechniki Warsza-wskiej" (s. 113). Z kontekstu można sądzić, że chodzi o teczkę osobową profesora Karola Wesołowskiego, ale być może chodzi o akta rektoratu. W rezultacie, gdyby
Recenzje 199
ktoś chciał przeczytać te akta, musiałby stracić wiele czasu na poszukiwania, albowiem A r c h i w u m PW d y s p o n u j e znacznym zasobem materiałów.
Podobnie u Z.Jaśkiewicza, cytat na s.23 nie został opatrzony przypisem i wobec tego nie wiemy, gdzie mamy poszukiwać sprawozdania prof. Jerzego B u k o w s k i e -go, czy w A r c h i w u m P W , rektoracie, zbiorach J.Bukowskie-go, czy u autora tekstu. Tenże autor jest niekonsekwentny w cytowaniu biogramów, raz podaje ich auto-rów w przypisie (s.13,16), ale j u ż tego nie czyni w biogramie Edwarda Habicha (s. 5 6 - 5 8 ) i innych. Jeśli autor nie powołuje się na żadne źródła, to powstaje pytanie, czy sam opracował te obszerne biogramy, a jeśli tak, to z jakich korzystał materia-łów? Skądinąd łatwo stwierdzić, że autor skrupulatnie i wiernie korzystał z 6 zeszytu Słownika Biograficznego Techników Polskich.
Autorzy (Z.Jaśkiewicz i E.Tyrkiel) nawiązujący w swoich opracowaniach do historii mieli problemy z dotarciem do źródeł. Poszukiwania jednak ograniczyli tylko do P W . Jaśkiewicz stwierdził: „Prawdopodobnie prowadzili oni [wykładow-cy rosyjs[wykładow-cy - J . P . ] wykłady z zakresu kotłów parowych, maszyn parowych i paro-w o z ó paro-w (być może paro-w formie stanoparo-wiącej zaczątki specjalności kolejoparo-wej), ale w P W nie zachowały się żadne materiały dotyczące programu zajęć lub nazwisk w y k ł a d o w c ó w omawianych przedmiotów" (s.8). W identycznym tonie w y p o w i a -da się Tyrkiel: „Niestety nie przechowały się w Politechnice materiały, z których wynikałoby, jaki był program wykładów z metalurgii oraz ćwiczeń w Laborato-rium Metalurgicznym prowadzonych przez prof. M.Zieglera" (s. 17). Oczywiście, materiały te są tyle tylko, że nie znajdują się na PW, ale w zespole W a r s z a w s k i e g o Instytutu Politechnicznego im. cara Mikołaja II, udostępnianym w A r c h i w u m Pań-s t w o w y m m.Pań-st. W a r Pań-s z a w y . N a ich podPań-stawie można Pań-stwierdzić, że maPań-szyny i kotły parowe wykładał A.J.Kasmin oraz ustalić programy poszczególnych przedmiotów2 1.
D w a j wspomniani autorzy zaprezentowali diametralnie odmienny stosunek do tradycji. Tyrkiel włącza słusznie do tradycji P W rosyjski WIP, co więcej weryfi-kuje pojawiającą się tezę o niskim poziomie n a u k o w y m uczelni. O m ó w i o n a szeroko kariera i dokonania naukowe prof. Michała Zieglera wskazuje, że w W I P wykładali uczeni o formacie europejskim, mający ścisłe kontakty z nauką zacho-dnioeuropejską. Natomiast wątpliwości ma Jaśkiewicz stwierdzając: „Zadania (tzn. odszukania «korzeni» Instytutu Pojazdów) nie ułatwia również wątpliwość, od kiedy należy liczyć powstanie Politechniki W a r s z a w s k i e j : czy od utworzenia Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w 1826 r. (jak to przyj-m o w a n o w okresie propagandy sukcesu w PRL), czy od powstania w y przyj-m i e n i o n e g o wcześniej Instytutu Politechnicznego w 1898 г., czy też - co w y d a j e mi się najbardziej u z a s a d n i o n e - o d u t w o r z e n i a P W wyłącznie z polskimi w y k ł a d o w c a m i i polskim j ę z y k i e m wykładowym w 1915 r." (s.8). Jak sądzę, nie chodzi tu o datę powstania PW, bo w tej materii data 1915 r. jest oczywista, ale do jakiej przeszłości
można nawiązywać omawiając jej dzieje. Czy zaczynać narrację od 1915 г., czy też od 1826 r. i włączyć rosyjski WIP? W tym względzie podzielam pogląd Tyrkiela, który włączył w dziedzictwo naukowe PW dokonania Zieglera. Wskutek skomplikowanych dziejów politycznych ziem polskich, wiele uczelni polskich znalazło się w podobnej sytuacji. Na przykład dotyczy to również Politechniki Lwowskiej, w której, jeszcze jako Akademii Technicznej, językiem wykładowym w latach 1844-1871 był język niemiecki22. Czy wobec tego dzieje Politechniki Lwowskiej należy zaczynać od lat siedemdziesiątych XIX wieku? Z pewnością nie i do tego przychylają się autorzy kolejnych opracowań o Politechnice Lwow-skiej, rozpoczynając narrację od 1844 r.23
Zupełnym nieporozumieniem jest włączenie Szkoły Przygotowawczej do In-stytutu Politechnicznego w nurt propagandy sukcesu PRL w latach siedemdziesią-tych. Po pierwsze, książka nawiązująca do dziejów tej szkoły została bardzo ostrożnie zatytułowana 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie
1826-1976, a prof. Józef Miąso dowiódł, że szkoła przy końcu swego krótkiego
istnienia osiągnęła poziom wyższej uczelni technicznej. Po drugie, jeśli przyjąć tezę o propagandzie sukcesu, to datę jej trzeba przesunąć na 1904 г., kiedy A.J.Rodkiewicz ogłosił swoją pracę Pierwsza politechnika polska 1825-1831. I po trzecie, dlaczego musimy zawsze deprecjonować nasze polskie, autentyczne, nawet skromne sukcesy, a do nich można z pewnością zaliczyć uruchomienie Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego.
Wszystkie prace (z. 2 - 5 ) są niemal pozbawione wątku politycznego. Jedynie dla Wydziału Elektrycznego podano nazwiska pierwszych sekretarzy oddziałowej organizacji Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1970-1973 oraz nieco informacji o działalności tej partii, związków zawodowych i organizacji młodzieżowych. Trochę jest o atmosferze politycznej w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w pracy Z.Jaśkiewicza. Jest to zastanawiające, że tak wszech-obecna partia miała tak znikomy wpływ na życie uczelniane, albo autorzy unikali tego problemu lub nie dysponowali odpowiednimi materiałami. Najbardziej za-skakuje jednak brakjakiejkolwiek wzmianki natury politycznej o najczarniejszym, stalinowskim okresie w dziejach PRL. Czyżby uczelnie były w tych czasach oazami wolności i swobód politycznych, a kadra naukowa nie dyskutowała, oficjalnie i prywatnie, na tematy polityczne? Są to oczywiście pytania retoryczne.
Na uwagę zasługuje fakt, że prof. E.Tyrkiel przywrócił PW postać prof. Jana Czochralskiego, któremu po II wojnie światowej bez żadnych podstaw zarzucono kolaborację z Niemcami i pozbawiono miejsca w społeczności akademickiej. Przez wiele lat powojennych milczano o jego wybitnych osiągnięciach naukowych.
Jak już zasygnalizowałem, autorzy koncentrują się na omawianiu działalności naukowej. Przytaczane wielostronicowe wykazy publikacji, doktoratów, habilitacji,
Recenzje 201
nagród i w y r ó ż n i e ń m o g ą i m p o n o w a ć . W i e l e z tych prac u z y s k a ł o u z n a n i e nie tylko w kraju, ale również poza j e g o g r a n i c a m i . Autorzy a k c e n t u j ą ścisłe z w i ą z k i uczelni z p r z e m y s ł e m , o m a w i a j ą c prace b a d a w c z e w y k o n a n e na zlecenie p o s z c z e -gólnych z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h . N a p o d s t a w i e tych prac m o ż n a z o r i e n t o w a ć się, j a k k l u c z o w ą rolę o d g r y w a P W w polskich naukach technicznych. W i e l u w y c h o w a n k ó w P W zasiliło kadry n a u k o w e uczelni technicznych w całej Polsce, a liczni ich p r a c o w n i c y właśnie w P W zdobywali k o l e j n e stopnie n a u k o w e .
A l e są r ó w n i e ż z j a w i s k a wielce n i e p o k o j ą c e , np. z n a c z ą c a liczba e t a t o w y c h a d i u n k t ó w b e z p e r s p e k t y w habilitacji, g w a ł t o w n i e m a l e j ą c a liczba starszych asystentów, asystentów i asystentów stażystów. W Instytucie P o d s t a w B u d o w y M a -szyn w 1976 r. asystentów było 37, a w 1996 r. zaledwie 4. Z a kilkanaście lat p o w s t a n i e o l b r z y m i a luka p o k o l e n i o w a wśród s a m o d z i e l n y c h p r a c o w n i k ó w nauki. P o t w i e r d z a to m a l e j ą c a liczba doktoratów. N a przykład na W y d z i a l e E l e k t r y c z n y m r e k o r d o w y był rok 1975, kiedy w y p r o m o w a n o 38 d o k t o r ó w , a w 1990 r. z a l e d w i e 9. Są to z j a w i s k a charakterystyczne dla całej nauki polskiej, a w y n i k a j ą one, generalnie rzecz u j m u j ą c , z pauperyzacji uczelni i p r a c o w n i k ó w n a u k o w y c h .
Korzystanie z o m a w i a n y c h prac utrudnia brak i n d e k s ó w n a z w i s k , z a m i e s z -c z o n o go j e d y n i e w zeszy-cie trze-cim, p o ś w i ę -c o n y m W y d z i a ł o w i E l e k t r y -c z n e m u . W pracach o tak wielkiej liczbie nazwisk indeks j e s t n i e z b ę d n y , ułatwia nie tylko p o s z u k i w a n i a , ale także p o z w a l a na szybką orientację w f o r m a c h a k t y w n o ś c i i ich skali d a n e j o s o b y . M a m nadzieję, że w kolejnych zeszytach indeks n a z w i s k będzie o b o w i ą z k o w ą i integralną ich częścią.
O p u b l i k o w a n e zeszyty p o t w i e r d z a j ą zasadę, którą m o ż n a z a o b s e r w o w a ć od wielu lat. Z a i n t e r e s o w a n i e własną przeszłością p r z e j a w i a j ą g ł ó w n i e W y d z i a ł Elektryczny i wydziały mechaniczne. A c o z innymi w y d z i a ł a m i ? M o ż n a m i e ć nadzieję, że dalsze zeszyty tego c y k l i c z n e g o w y d a w n i c t w a b ę d ą p o ś w i ę c o n e k o l e j n y m w y d z i a ł o m i na podstawie takiego k o m p l e t u o p r a c o w a ń p o w s t a n i e synteza d z i e j ó w P W , zwłaszcza n a j n o w s z e g o okresu po II w o j n i e ś w i a t o w e j . O b y .
Przypisy
1 A.J. R o d k i e w i c z : Pierwsza politechnika polska 1825-1831, Kraków-Lwów 1904.
2 Wspomnienia byłych studentów Politechniki Warszawskiej z pierwszych lat jej
istnienia (1898-1905). Warszawa 1935; J. P i ł a t o w i с z : Młodzież Warszawskiego Instytutu Politechnicznego w walce z caratem ( 1898-1905). „Rocznik Warszawski", t. XX (1988) s.71-100.
3 Politechnika Warszawska 19151925. Księga pamiątkowa. Pod red. L. S t a n i e
. Warszawa 1965 - fragment poświęcony studentom wydano w oddzielnej broszurze, por. R. Ł ą k o w s k i : Politechnika Warszawska 1915-1965. Studenci. Warszawa 1965; J. P i ł a t o w i c z : Politechnika Warszawska w dwudziestoleciu międzywojennym. „Rocznik Warszawski", t. XXIII (1993) s. 109-139; J. P i ł a t o w i с z : Profesorowie
Politechniki Warszawskiej w dwudziestoleciu międzywojennym. Warszawa 1999.
4 Politechnika Warszawska 1939-1945. Wspomnienia pracowników i studentów.
Warszawa 1990; E. В r u 1 i ń s к i : 3 Batalion Pancerny AK ,, Golski". Warszawa 1996; M. K r ó l i k o w s k a : VI Zgrupowanie AK Golski. III Batalion Pancerny. Warszawa
1999.
5 Dziesięciolecie Politechniki Warszawskiej w Polsce Ludowej 1945-1955. Pod red.
H. Ś m i g i e l s k i e g o . Warszawa 1956; Politechnika Warszawska 1915-1965 ...; 150
lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 18261976. Pod red. E. O 1 s z e w
-s к i e g o . War-szawa 1979.
6 Wydział Komunikacji [Politechniki Warszawskiej] w latach 1949-1961. Warszawa
1961 ; Kronika pierwszej Katedry Miernictwa na PW1830-1916-1961. Zebra! i opracował S. W a 1 с z а к . Warszawa 1961; Katedra Teorii Maszyn i Mechanizmów [Politechniki
Warszawskiej] w latach 1955-1965. Warszawa 1966 - tylko pierwszą część tej pracy
poświęcono historii katedry, druga, zdecydowanie większa, objętościowo, zawiera arty-kuły pracowników katedry. Są to publikacje powielaczowe, jak można sądzić podobne wydały inne wydziały lub katedry.
150 lat wydziałów Inżynierii Budowlanej, Inżynierii Sanitarnej i Wodnej, Komunikacji, Geodezji i Kartografii PW 1915-1965. Materiały do historii. Pod red. B. K a i a b i
ri-s k i e g o . Warri-szawa 1965; Warri-szawri-ska Szkoła Architektury 1915-1965. 50-lecie
Wydziału Architektury PW. Warszawa 1967; 50 lat wydziałów mechanicznych PW 1915-1965. Warszawa 1968.
8 Z dziejów Wydziału Inżynierii Lcidowej PWw latach 18261970. Pod red. Z. К i e -t l i ń s k i e j i J . M u -t e r m i l c h a . Warszawa 1983 ; Zaiys his-torii Wydziału Elek-t -tyczne go
1921-1981. Pod red. Z.G r u n w a 1 d a . Warszawa 1983; Historia i dorobek Wydziału Elektroniki PW 1977-1986. Pod red. Cz. R a j s к i e g o . Warszawa 1986; Wydział Mechaniki Precyzyjnej [PW] 1962-1987. Historia i osiągnięcia. Warszawa 1987.
9 Jest to nazwa potoczna, formalno-prawne zmieniały się następująco: Średnia Szkoła Techniczna M. Mittego (1895-1897), Średnia Szkoła Mechaniczno-Techniczna H. Wa-welberga i S. Rotwanda ( 1897- 1919), Państwowa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotech-niki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda (1919-1929), Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda (1929-1939), Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki (1940-1941), w latach 1941-1944 nastąpił podział na dwie szkoły Państwową Szkołę Budowy Maszyn II stopnia i Państwo-wą Szkołę Elektryczną; po zakończeniu wojny: Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H.Wawelberga i S. Rotwanda (II—XII 1945), Szkoła Inży-nierska im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie (XII 1945-1951).
Recenzje 203
10 Por. пр. К. К w i a t к o w s к i : Historia Szkoły im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, Warszawa 1965; T.U. S z m i g i e l s k a : Szkoła Wawelberga i Rotwanda (wydanie z okazji Zjazdu Wawelberczyków we wrześniu 1980 г.). Warszawa 1980; To była wspaniała szkoła. Z dziejów Szkoły im. H.Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie ( 1895-1951 ). W stulecie założenia szkoły. Warszawa 1995.
11 T. E y t n e r : Monografia Szkoły Mechaniczno-Teclwicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie ( 1895-1907). Warszawa 1909; R. J a k u b ó w : Pierwsze dzie-sięciolecie szkoły technicznej Wawelberga i Rotwanda ( 1895-1905). „Rozprawy z Dzie-j ó w Oświaty" t. XXXIV ( 1991 ) s.75-91.
12 Por. np. J. В u к o w s к i : Czesław Witoszyński. „Kwartalnik Historii Nauki i Tech-niki", 1956 nr 1 s. 109-157; Lech Niemojewski. Warszawa 1962; Stefan Bryła. Warszawa 1963; Edward Warchałowski. Pod red. Cz. К a m e 1 i . Warszawa 1963.
13 Rektorzy Politechniki 1826-1976. Warszawa 1976.
l 4B . G a d o m s k i : Prace badawcze Biblioteki Głównej PW nad dziejami wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie. W: Miejsce i rola biblioteki wyższej szkoły technicznej w pracach naukowo-badawczych i dydaktyczno-wychowawczych. Warszawa
1978 s.89-93.
15 J. R o g u s к а : Karol Jankowski. Architekt warszawski początku XX wieku. Życie i twórczość. Warszawa 1978; J. P i l a t o w i c z : Feliks Kucharzewski (1849-1935). Historyk techniki. Warszawa 1998; J. P i ł a t o w i с z : Henryk Mierzejewski ( 1881-1929). Działacz polityczny, inżynier, naukowiec, dydaktyk, założyciel i pierwszy prezes Stowarzy-szenia Inżynierów Mechaników Polskich. Warszawa 1996; S. Z а ш e с к i : Wkład Wojciecha Swiętosławskiego (18811968) do chemii fizycznej. Wrocław 1981; T. K o -t a s z e w i с z : Tadeusz Tołwiński 1887-1951. Życie i -twórczość. Warszawa 1992 (maszynopis pracy doktorskiej obronionej na Wydziale Architektury PW).
1 6 J. W a s к a n : Koncepcje społeczno-polityczne Romana Rybarskiego. Toruń 1991 ; J. C h o d o r o w s k i : Roman Rybarski (1887-1942). Z historii polskiej myśli ekonomicznej i prawnoustrojowej pierwszej połowy XX wieku. Wrocław 1997.
17 J. A u g u s t y n : Stefan Bryła. Życie i dzieło. Warszawa 1994; J. T u r o n e k : Wacław Iwanowski i odrodzenie Białorusi. Warszawa 1992; S.M. N o w i n o w s k i : Prezydent Ignacy Mościcki. Warszawa 1994.
^ Bibliografia publikacji pracowników Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politech-nicznego w Warszawie. Bibliografia publikacji pracowników (Polaków) WIP. Warszawa
1985; W. J a n k o w c r n y , M . J a s i ń s k a : Bibliografia publikacji pracowników PW 19151965. Warszwa 1972; Bibliografia publikacji pracowników PW 19441974. C z . I -V, Warszawa 1975, 1977,1978; Bibliografia publikacji pracowników PW 1975-1978. Cz. I-III. Warszawa 1981; Bibliografia publikacji pracowników PW 1979-1980, t. VII, cz.
1-3. Warszawa 1984; Bibliografia publikacji pracowników PW 1981-1982. Warszawa 1987; Bibliografia publikacji pracowników PW 1983-1984. Warszawa 1988; Bibliografia publikacji pracowników PW 1985-1986. Warszawa 1990. Od 1987 r. bibliografia znajduje
1 9 N i e w i e m , na j a k i e j podstawie J.Brodacki (s.42) przypisał k o n s t r u k c j ę pistoletów
V i S i M O R S tylko Piotrowi W i l n i e w c z y c o w i . Obie konstrukcje były w s p ó l n y m dziełem W i l n i e w c z y c a i Jana Skrzypińskiego. Sam W i l n i e w c z y c tak relacjonuje powstanie nazwy ViS: „ N o w o n a r o d z o n e m u «dziecięciu» trzeba było nadać imię. B a w i ą c się ołówkiem d y r e k t o r Skrzypiński napisał : « W i l n i e w c z y c i Skrzypiński» i powiedział :
- N i e c h pan złoży pierwsze litery. - « W i S»
- P o d o b a się panu n a z w a ? - C h ę t n i e j ą p r z y j m u j ę .
Pierwsze e g z e m p l a r z e pistoletu nazywały się więc « W i S» od n a z w i s k twórców. Do-piero kiedy pistolet został oficjalnie przyjęty na uzbrojenie wyraz « W i S» na życzenie D e p a r t a m e n t u U z b r o j e n i a został zmieniony na «V i S», co po łacinie znaczy «Siła». W o j n a i partyzantka s p o w o d o w a ł y , że n a z w a zaczęła o z n a c z a ć samą rzecz". P. W i l n i e w -c z y -c : ViS i MORS,. „ M u z e a l n i -c t w o W o j s k o w e " 1.1 (1959) s.324.
2 0 K. S a t o r a : Produkcja uzbrojenia w polskim ruchu oporu 1939-1944. Warszawa 1985.
2 1 Por. na ten temat: J. P i ł a t o w i c z : Henryk Mierzejewski..., s. 14—15. D o k ł a d n e
p r o g r a m y p r z e d m i o t ó w z n a j d u j ą się w zespole W I P , sygn. 6,109, 4 1 1 , 4 1 2 .
2 2 J. P i ł a t o w i с z : Politechnika Lwowska w dwudziestoleciu międzywojennym. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", 1991 nr 1 s. 2 6 - 2 9 .
2 3 Z. P o p ł a w s k i : Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844-1945. Wrocław 1992; Politechnika Lwowska 1844-1945. Wrocław 1993.
Józef Piłatowicz (Warszawa)
N o t y r e c e n z y j n e
Tadeusz B r z e z i ń s k i : Polskie peregrynacje po dyplomy lekarskie ( od Średniowiecza po odzyskanie niepodległości w 1918 г.). W a r s z a w a 1999 W y d a w -nictwo Retro-Art.. Komitet Historii Nauki i Techniki P A N , 566 s.
Książka jest pierwszą próbą syntezy podjętego tematu i opiera się na pracach różnych autorów, Analizie poddano grupę 10 764 lekarzy, którzy uzyskali dyplo-my lekarskie do 1918 r. Książkę uzupełnia tabelaryczny wykaz liczby dyplomów medycznych zdobytych przez Polaków na zagranicznych uczelniach z uwzględ-nieniem miejsca ich uzyskania i okresu historycznego. Dołączono do niej także indeks nazwisk występujących w tekście oraz obszerną, liczącą 346 stron (s. 1 5 1 -497), bibliografię wykorzystanych prac i źródeł.
