Sądy wspólnotowe jako sądy administracyjne

(1)

Marek Jaśkowski

Sądy wspólnotowe jako sądy

administracyjne

Kwartalnik Prawa Publicznego 1/1, 81-113

(2)

K W A R T A L N I K P R A W A P U B L I C Z N E G O ROK I *NR 1/2001* UKSW - WARSZAWA • TNOiK - TORUŃ

Marek Jaśkowski*

SĄDY WSPÓLNOTOWE

JAKO SĄDY ADMINISTRACYJNE

1. Ws t ę p

Ze względu n a przyznane w T raktacie ustanaw iającym W spólno tę E uropejską (TWE) kompetencje, Trybunał Sprawiedliwości Wspól not Europejskich (TS), w spom agany w określonym zakresie przez Sąd Pierwszej Instancji, pełni rolę sądu międzynarodowego, konstytucyj nego, adm inistracyjnego, pracy, cywilnego i try b u n ału arbitrażowego. Celem niniejszego opracowania je s t przybliżenie sposobu, w ja k i TS realizuje zad an ia sąd u adm inistracyjnego.

Początkowe uwagi artykułu poświęcone będą wyjaśnieniu i uporząd kowaniu podstawowych pojęć z omawianego zakresu, a także przedsta wione zostaną pokrótce zagadnienia organizacji obu organów sądowych Wspólnoty. Następnie omówione zostaną uregulowania prawne dotyczące postępowania o unieważnienie (stwierdzenie nieważności) a k tu wspólno towego. Rozważone zostaną po kolei następujące zagadnienia: zaskarżal- ne akty, legitymacja procesowa, przesłanki stwierdzenia nieważności i skut ki praw ne orzeczenia Trybunału wydanego w omawianym postępowaniu. W opracowaniu uwzględniono orzeczenia wydane w spraw ach z za kresu szeroko rozum ianego praw a konkurencji tylko o tyle, o ile wyni kają z nich zasady ogólne dla postępow ania o stw ierdzenie nieważności ak tu wspólnotowego. Pom inięto nato m iast rozw iązania i zasady specy ficzne dla spraw z zak resu praw a konkurencji ze względu n a liczne odrębności. Pom inięto również skargę n a bezczynność organu.

Ponie-’ Mgr Marek Jaśkowski - asystent w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Eu ropejskiego, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.

(3)

waż przedm iotem opracowania je s t działalność sądow nictw a WE jako sądow nictw a adm inistracyjnego Wspólnoty, a rty k u ł nie om awia kom petencji TS wobec aktów przyjętych w n a podstaw ie T ra k ta tu o Unii Europejskiej, a więc poza W spólnotami.

I o sta tn ia uw aga o ch arak terze porządkowym : choć T rybunał Sprawiedliwości je s t sądem wspólnym dla w szystkich trzech Wspól not, to poniższe uw agi ograniczone są do przepisów T ra k ta tu u s ta n a wiającego W spólnotę Europejską. Podejście to je s t uzasadnione z je d nej stro n y identycznością rozw iązań przyjętych w ram ach W spólnoty Europejskiej i E uropejską W spólnotą E nergii Atomowej (E uratom ), z drugiej - rychłym (23.7.2002 r.) wygaśnięciem T ra k ta tu u stan a w ia ją cego E uropejską W spólnotę Węgla i S tali (EWWS) i, w zw iązku z tym , ograniczonym walorem praktycznym rozw ażań n ad tym dokum entem .

2. P

ojęcie sądownictwa administracyjnego

Aby przedstaw ić w ja k i sposób wspólnotowy TS pełni rolę sądu adm inistracyjnego WE należy wyjaśnić podstawowe pojęcia z om aw ia nego zakresu.

Je d n ą z form kontroli adm inistracji je s t sądownictwo ad m in istra cyjne. Sąd adm inistracyjny charakteryzuje się następującym i cecha mi. J e s t to:

1) organ sądowy;

2) niezaw isły od adm inistracji;

3) wyspecjalizowany w stosow aniu praw a;

4) kontrolujący działalność adm inistracji pod k ątem legalności1. Co do zasady w ram ach kom petencji sądu adm inistracyjnego nie leży orzekanie o legalności aktów norm atyw nych, tj. aktów o c h arak te rze ogólnym i abstrakcyjnym . W tej dziedzinie właściwe są sądy kon stytucyjne. N atom iast sądy adm inistracyjne orzekają o zgodności z p ra wem aktów indyw idualnego stosow ania praw a, tzw. „aktów adm ini stracyjnych”. A kt ta k i jest:

1) czynnością o p artą n a przepisach praw a adm inistracyjnego; 2) władczym oświadczeniem woli;

3) w ydaw any przez organy adm inistracji;

4) podwójnie konkretny - tj. w ydany w konkretnej spraw ie wobec oznaczonego podm iotu2.

1 Por. J. Boć, Prawo adm inistracyjne, Wrocław 1998, s. 362-363.

2 M. Wierzbowski, A. Wiktorowska [w:] Z. Cieślak i in., Prawo adm inistracyjne, Warszawa 1999, s. 294.

(4)

Sądy wspólnotowe jako sądy administracyjne

Ta o statn ia cecha stanow i zasadniczą różnicę między aktem ad m inistracyjnym a aktem norm atyw nym . Celem w ydania a k tu adm ini stracyjnego je s t realizacja zadań organu wydającego akt, wynikających z przepisów praw nych wyższego rzędu. J e s t więc a k t adm inistracyjny przejawem procesu stosow ania praw a.

TS je s t kom petentny w zakresie orzekania o legalności zarówno aktów abstrakcyjno-generalnych, ja k i konkretno-indyw idualnych wy danych przez organy WE. W zakresie stw ierdzania zgodności z p ra wem tych ostatnich aktów pełni więc TS rolę sądu adm inistracyjnego. Poniżej podejmę próbę podziału wiążących aktów wspólnotowych na, z jednej strony, akty o charakterze norm atywnym , zaś z drugiej - speł niające w spom niane w arunki akty konkretno-indyw idualne (tj. „akty adm inistracyjne”).

3. A

kty

W

spólnoty

E

uropejskiej

JA K O AK TY A D M IN IS T R A C Y JN E

J a k wykazano cechami odróżniającymi ak t adm inistracyjny od ak tu normatywnego są indywidualność i konkretność tego pierwszego. Jak ie źródła praw a można w związku z powyższym zakwalifikować jako akty adm inistracyjne i, w konsekwencji, poddać kontroli w postępow aniu są- dowoadministracyjnym? Odpowiedź n a to pytanie wym aga zwięzłego przedstaw ienia system u wtórnych źródeł praw a wspólnotowego.

Pojęcie w tórnych źródeł p raw a obejmuje a k ty p raw n e przyjęte przez upow ażnione in sty tu cje W spólnoty Europejskiej. S ą to więc źródła p ra w a w tórne wobec tra k ta tó w konstytuujących tę o rg an iza cję m iędzynarodow ą (czyli źródeł pierwotnych). K atalog tak ich źró deł zaw arty je s t w a rt. 249 TWE: są to rozporządzenia, dyrektyw y oraz decyzje. Powyższe wyliczenie nie m a c h a ra k te ru e n u m eraty w nego.

Rozporządzenie je s t aktem o charakterze generalnym . Wiąże ono w całości, a ponadto znajduje bezpośrednie zastosow anie w system ie praw nym każdego pań stw a członkowskiego. Co do zasady a k t taki, ze względu n a ogólnie określonego ad resata, nie może zostać zakw alifiko w any jako a k t o ch arak terze adm inistracyjnym . Jed n ak że orzecznic two T rybunału Sprawiedliwości pozwala n a w yodrębnienie kategorii „pozornych rozporządzeń”. Rozporządzenia takie pomimo ogólnego spo sobu określenia a d re sa ta w rzeczywistości odnoszą się w sposób szcze gólny do zindywidualizowanego podmiotu. Sytuacja ta k a będzie m iała miejsce, jeżeli cechy a d re sa ta norm y zostały skonkretyzow ane do tego

(5)

stopnia, iż możliwe je st zawężenie zbioru adresatów norm y pozornie ogólnej do ściśle w skazanego kręgu podmiotów.

Szczególnym źródłem praw a WE są dyrektywy. A dresatem tych aktów są p ań stw a członkowskie, które są związane co do określonego w dyrektyw ie rezu ltatu . U znaniu p ań stw członkowskich pozostawione są zaś m etody osiągnięcia wyznaczonych celów.

Decyzje w iążą we w szystkich swoich elem entach określonych adresatów.

A rtykuł 249 TWE nie zaw iera wyczerpującego katalogu źródeł praw a wspólnotowego. W myśl orzecznictwa TS również niektóre akty nienazw ane mogą mieć c h arak te r wiążący i w takiej sytuacji należy dopuścić możliwość zaskarżenia a k tu wspólnotowego3.

J a k w skazano powyżej jed n ą z cech a k tu adm inistracyjnego je st jego „podwójna konkretność”, tj. określenie zarówno sprawy, w ram ach której a k t został wydany, ja k i skonkretyzow anie a d re sa ta ak tu .

Z zarysowanego powyżej katalogu źródeł praw a do ta k podwójnie zindywidualizowanych aktów bez wątpliwości zaliczyć należy decyzje.

N a drugim biegunie umieścić należy rozporządzenia jak o akty w zasadzie o ch arak terze abstrakcyjnym i generalnym . J a k zaznaczo no powyżej, w myśl orzecznictwa TS o charakterze a k tu przesądza jego treść, nie forma. Jeżeli więc a k t z założenia ogólny określi sytuację p ra w n ą zindyw idualizow anych podmiotów, m ożna uznać go za a k t w istocie indywidualny.

Wątpliwości mogą pojawić przy rozw ażaniach n ad ch arak terem praw nym dyrektyw. Są to akty praw ne skierowane do oznaczonych in dywidualnie podmiotów, tj. państw członkowskich. A dresatam i dyrekty wy mogą być wszystkie państw a członkowskie, ale także pewien ich krąg, a n aw et jedno z nich. N a indyw idualny ch arak ter dyrektyw wskazuje również okoliczność, iż T rak ta t WE niekiedy pozostawia określonym in stytucjom wybór środka oddziaływania na dane państw o członkowskie między dyrektyw ą a decyzją4. Cechy te pozwalają sklasyfikować dyrek tywę jako a k t zindywidualizowany - skierowany do danego a d re sa ta (danych adresatów). Z drugiej jed n ak strony, niedopełnienie przez pań- stw o-adresata obowiązku im plem entacji dyrektywy może prowadzić do sytuacji, w której zarówno osoby fizyczne, ja k i praw ne w danym p ań stwie członkowskim będą mogły powoływać się bezpośrednio n a posta

3 Por. np. wyrok TS z 20.3.1997 r. w sprawie C-57/95 Francja v. Kom isja [1997] ECR 1-1627, § 7.

4 Np. art. 86 ust. 3 TWE: „Komisja (...) kieruje w miarę potrzeby właściwe dyrektywy i decyzje do państw członkowskich” lub art. 119 ust. 2 TWE: „Rada (...) przyznaje taką wzajemną pomoc, uchwala dyrektywy lub decyzje określające jej warunki i szczegóły (...)”.

(6)

nowienia niewdrożonej dyrektywy wobec tego państw a (w ertykalny sku tek bezpośredni dyrektyw). Zasada ta nie wynika w prost z postanowień traktatow ych, a została wywiedziona przez TS w trosce o skuteczność praw a wspólnotowego5. N a podstawie powyższych spostrzeżeń można wysnuć wniosek, iż dyrektyw wspólnotowych nie da się jednoznacznie zakwalifikować w edług schematycznych podziałów czy to n a ak ty indy widualne oraz przeciw stawne im akty ogólne, czy też ak ty konkretne oraz akty abstrakcyjne. Są one zjawiskiem praw nym o dwojakim cha rakterze, swego rodzaju praw ną hybrydą. Wobec adresatów dyrektyw mogą one mieć c h arak ter in stru m en tu konkretno-indywidualnego. Nie rzadko je d n ak spotykam y się też z abstrakcyjnym i ogólnym ch arak te rem dyrektyw jako źródłem praw a, na które - pod określonymi przez TS w arunkam i - powoływać się mogą osoby fizyczne i prawne.

Powyższe uw agi pozwalają n a podjęcie próby określenia, które z aktów wspólnotowych spełniają k ry teria wyznaczone przez dostoso w aną do potrzeb praw a wspólnotowego definicję „aktu adm inistracyj nego”, czyli a k tu o „podwójnej konkretności”, wydanego n a podstawie praw a wspólnotowego przez określone instytucje wspólnotowe w r a m ach ich kompetencji. Bez w ątpienia ta k określone w aru n k i spełniają decyzje. Dwoisty c h arak te r dyrektyw pozwala uznać, iż również te akty można w określonej sytuacji uznać za akty adm inistracyjne (w odnie sieniu do ad re sa ta , czyli p ań stw a członkowskiego). W przypadku roz porządzeń zaś należy ta k ą możliwość co do zasady wykluczyć. Nie ozna cza to jed n ak , iż nie je s t możliwe stwierdzenie, iż dany akt, pomimo, iż przyjęty w formie rozporządzenia, stanow i w swej istocie rozstrzygnię cie zindywidualizowanej sprawy, a więc je s t po pro stu decyzją odzianą w szaty rozporządzenia (rozporządzenie pozorne).

4 . Or g a n iz a c j a Tr y b u n a ł u Sp r a w i e d l i w o ś c i o r a z Są d u Pi e r w s z e j In s t a n c j i

Rolę sądu adm inistracyjnego pełnią pospołu T rybunał Spraw ie dliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji (SPI). W poniższym paragrafie omówiona zostanie pokrótce organizacja oraz zasady działania obu or ganów sądowych Wspólnoty, ze szczególnym uw zględnieniem w zajem nych pow iązań proceduralnych.

5 Wyrok TS z 4.12.1974 r. w sprawie 41/74 Van Duyn v. Home Office [1974] ECR 1337, § 12; wyrok TS z 26.2.1986 r. w sprawie 152/84 M arshall v. Southampton and

(7)

K om petencja Trybunału obejmuje w szystkie p rzekazane przez tr a k ta t oraz inne źródła p raw a wspólnotowego sprawy, z w yjątkiem sporów przekazanych SPI n a podstawie decyzji Rady o utw orzeniu Sądu (wraz z późniejszymi zm ianam i).

N a mocy decyzji Rady z 24.10.1988 r. pow stał Sąd Pierw szej In stancji. K om petencja SPI obejmuje obecnie w myśl a rt. 3 S ta tu tu SPI spraw y w niesione przez osoby fizyczne i praw ne n a podstaw ie a rt. 230 ust. 4 (stw ierdzenie nieważności a k tu Wspólnoty), 232 ust. 3 (bezczyn ność organu), a rt. 235 (odpowiedzialność odszkodowawcza W spólnoty) oraz 238 (arbitraż w zakresie kontraktów zawieranych przez lub w im ie n iu W spólnoty) TWE; spraw y wniesione przez osoby fizyczne i praw ne n a podstaw ie a rt. 33 u st. 2 (stw ierdzenie nieważności a k tu EWWS), a rt. 35 (bezczynność Komisji), a rt. 40 ust. 1 i 2 (odszkodowanie za szko dy w yrządzone przez EWWS oraz jej funkcjonariuszy) i 42 (klauzula arbitrażow a) T rak ta tu EWWS oraz spraw y wniesione również przez osoby fizyczne i praw ne n a podstaw ie 146 ust. 2 (kontrola legalności aktów W spólnoty), 148 u st. 3 (bezczynność organu), 151 (odpowiedzial ność odszkodowawcza) i 153 (klauzula arbitrażow a) T ra k ta tu E u rato m a tak że w sporach między W spólnotą E nergii Atomowej i W spólnotą E uropejską a ich funkcjonariuszam i (odpowiednio art.152 E u rato m i a rt. 236 TWE). J a k w skazano wyżej, przedm iotem rozw ażań w niniej szym opracowaniu będzie rola sądów w ram ach określonych przez TWE, z pom inięciem postanow ień T ra k ta tu E u rato m oraz w ygasającego 23.7.2002 r. T ra k ta tu EWWS.

Jeżeli SPI stw ierdzi, iż rozpatryw ana spraw a podlega jurysdykcji TS, je s t zobowiązany n a mocy art. 43 ust. 2 S ta tu tu TS przekazać sp ra wę do Trybunału. Przepis ten reguluje również sytuację odwrotną: je żeli w postępow aniu przed TS Trybunał stwierdzi, iż w danej spraw ie właściwy je s t SPI, przekazuje ją do rozpatrzenia Sądowi, który je st tak im przekazaniem związany.

Jeżeli zarówno przed Trybunałem , ja k i przed Sądem równocze śnie toczą się spraw y o przyznanie tego samego praw a lub o stw ierdze nie legalności tego samego ak tu , SPI może po w ysłuchaniu stro n za wiesić postępow anie do m om entu w ydania orzeczenia w tej spraw ie przez TS. Jeżeli postępowanie dotyczy stw ierdzenia nieważności ak tu p raw a wspólnotowego, SPI może całkowicie przekazać jurysdykcję w spraw ie n a rzecz TS. Również Trybunał może postanowić o zaw iesze niu postępow ania przed nim; w takiej sytuacji kontynuacji podlega po stępow anie przed SPI6.

(8)

Orzeczenia SPI mogą być zaskarżane do Trybunału. Apelacja może dotyczyć jedynie kw estii praw nych, nie faktycznych. Do przesłanek zaskarżenia należą: b ra k właściwości SPI oraz naruszenie praw a pro ceduralnego (o ile wpłynęło niekorzystnie n a sytuację p raw n ą sk arżą cego) lub m aterialnego. Apelacja nie m a sk u tk u zawieszającego.

Jeżeli Trybunał stw ierdzi zaistnienie podnoszonych w apelacji zarzutów, uchyla orzeczenie Sądu. W to miejsce TS może sam odzielnie wydać ostateczny wyrok lub też przekazać spraw ę do ponownego roz poznania SPI. Sąd je s t w takiej sytuacji związany stanow iskiem Try bunału w kw estiach prawnych. Trybunał może jed n ak pozostawić w mo cy inter partes niektóre postanow ienia zaw arte w orzeczeniu SP I7.

Orzeczenia zarówno TS, ja k i SPI podlegają rewizji, jeżeli wyjdą na jaw nowe, nieznane dotąd sądowi orzekającem u an i skarżącej stro nie, fakty o istotnym dla spraw y znaczeniu.

Postępow anie przed Trybunałem oraz przed Sądem może zostać wznowione również z inicjatywy osoby trzeciej, nie będącej stro n ą w do tychczasowym postępow aniu. Podm iot ta k i może wnieść o wznowienie postępowania, jeżeli n a sk u tek w ydania wyroku naruszone zostały jego praw a, a nie mógł on brać udziału w pierwotnym postępow aniu8.

5. A

kty podlegające zaskarżeniu

Zgodnie z art. 230 ust. 1 TWE zaskarżeniu podlegają akty przyję te wspólnie przez P a rla m e n t Europejski i Radę, ak ty Rady, Komisji i Europejskiego B anku Centralnego, inne niż zalecenia i opinie (te o stat nie dwie kategorie aktów, w m yśl art. 249 ust. 5 TWE, nie m ają mocy wiążącej) oraz ak ty P a rla m e n tu Europejskiego zm ierzające do wyw ar cia skutków praw nych wobec osób trzecich. Akty p raw a wspólnotowe go zostały omówione w paragrafie poprzedzającym i nie m a potrzeby rozwijania powyższych uwag. J a k jednakże nadmieniono, art. 249 TWE nie zaw iera wyczerpującego katalogu aktów wspólnotowych o ch arak terze wiążącym, a przecież kontroli legalności poddane są wszystkie w iążące a k ty w spólnotow e, niezależnie od ich n a tu ry czy form y9. Nie m ożna więc staw iać znaku równości między trak tato w y m k atalo giem źródeł praw a wspólnotowego (art. 249 TWE), a przedmiotowym zakresem kognicji TS z ty tu łu w niesienia skargi n a podstaw ie art. 230

7 Por. art. 48-54 Statutu TS.

8 Art. 97 Regulaminu TS i art. 123 Regulaminu SPI.

(9)

TWE. N ależy też podkreślić, iż wydanie decyzji w formie u stn ej nie stanow i przeszkody dla zaskarżenia takiego a k tu 10. Ponadto, zgodnie z orzecznictwem TS, również przepisy w ew nątrzadm inistracyjne pod legają kontroli legalności przed TS, o ile mogą wywoływać konsekw en cje praw ne wobec osób trzecich (np. w ew nętrzne instrukcje określające kompetencje urzędników wspólnotowych wobec osób trzecich11). W końcu kognicji Trybunału na podstaw ie a rt. 230 TWE podlegają ak ty prow a dzące do zaw arcia przez W spólnotę umów międzynarodowych, o ile ta kie umowy w yw ierają skutki p raw n e12.

N a podstawie przepisu szczególnego (art. 237 ust. 1 pk t b i c TWE) zask arżaln e są również akty Rady oraz Zarządu Europejskiego B anku Inwestycyjnego. Legitymację czynną w zakresie zaskarżania aktów Rady posiadają p ań stw a członkowskie, Komisja lub Zarząd EBI, zaś aktów Zarządu - p ań stw a członkowskie lub Komisja.

Orzecznictwu TS w ram ach omawianej skargi nie podlegają akty o charakterze nieostatecznym13, podjęte w trakcie postępowania. To wyłą czenie nie obejmuje jednak decyzji podejmowanych w toku postępowania administracyjnego, które m ają charakter ostateczny i dotyczą kwestii nie związanych bezpośrednio z przedmiotem postępowania (np. odmowa uzna nia za poufne dokumentów przedstawionych przez przedsiębiorstwo w ra mach postępowania przed Komisją14). Poza tym sądy wspólnotowe nie kon trolują zawartości części nieoperatywnej zaskarżonego aktu jako takiej, gdyż nie stanowi ona samodzielnej podstawy uprawnień ani zobowiązań15.

W m yśl a rt. 68 u s t 2 TWE kom petencja TS nie obejmuje też a k tów w ydanych przez Radę n a podstaw ie a rt. 62 pk t 1, tj. środków zmie rzających do zapew nienia b rak u jakiejkolw iek kontroli podczas prze k raczan ia granic w ew nętrznych WE, o ile dotyczą one u trzy m an ia po rząd k u publicznego i ochrony bezpieczeństw a wewnętrznego.

Jeżeli a k t został w ydany przez organ krajowy p ań stw a członkow skiego nie podlega on jurysdykcji TS, naw et gdy a k t krajow y odgrywa

i° Wyrok TS z 9.2.1984 r. w sprawie 316/82 Kohler v. Trybunał Obrachunkowy [1984] ECR 0641-0661, § 9

11 Wyrok TS z 9.10.1990 r. w sprawie 366/88 Francja v. Kom isja [1990] ECR 1-3571, § 25.

12 Wyrok TS z 9.8.1994 r. w sprawie C-327/91 Francja v. Komisja [1994] ECR

1-3641, § 15-16.

w Wyrok TS z 11.11.1981 r. w sprawie 60/81 IBM v. Komisja [1981] ECR 2639- -2656, § 21.

и Wyrok TS z 24.6.1986 r. w sprawie 53/85 AKZO Chemie v. Komisja [1986] ECR 1965-1993, § 22.

15 Wyrok SPI z 17.9.1992 r. w sprawie T-138/89 N B V and NVB u. Kom isja [1992] ECR 11-2181.

(10)

rolę środka im plem entacyjnego przepisów wspólnotowych. Akty tak ie podlegają zaskarżeniu do właściwego sądu krajowego.

6. P

odmioty uprawnione do wniesienia skargi

6.1. U

wagi wprowadzające

W myśl a rt. 230 ust. 2-4 TWE podmiotami upraw nionym i do wnie sienia skargi o stw ierdzenie nieważności zaskarżonego a k tu są: p a ń stwo członkowskie, R ada lub Komisja (jako trzy podmioty uprzywilejo wane mogą one wnosić skargi dotyczące zarówno aktów norm atywnych, jak i adm inistracyjnych); P a rla m e n t Europejski (PE), Trybunał O bra chunkowy (TO) oraz Europejski B ank C entralny (EBC) (te z kolei pod mioty mogą wnosić skargi jedynie w celu ochrony swych prerogatyw); każda osoba fizyczna lub praw na (tylko przeciwko adresow anym do niej decyzjom oraz decyzjom, które mimo podjęcia w formie rozporzą dzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczą osoby skarżącej bezpośrednio i indywidualnie).

Przepis art. 230 u st 2 przyznający podmiotom uprzywilejowanym ogólne praw o skargi nie wym aga szerszego objaśnienia n a potrzeby niniejszego opracowania. Kilka uwag należy natom iast poczynić w związ ku z postanow ieniam i regulującym i locus standi PE, TO oraz EBC, a także - przede w szystkim - osób fizycznych i praw nych.

6.2. Po d m i o t y u p r a w n i o n e d o w n o s z e n i a s k a r g i

w

c e l u o c h r o n y w ł a s n y c h p r e r o g a t y w

Zgodnie z a rt. 230 ust. 3 PE, TO oraz EBC posiadają legitymację czynną do zaskarżenia aktów wspólnotowych w celu ochrony swych prerogatyw. W określonych sytuacjach podmioty te posiadają kompe tencje w procesie stanow ienia wtórnego praw a wspólnotowego. Najbo gatsze pod tym względem są u p raw n ien ia P arlam en tu : od najdalej id ą cych kom petencji stanow iących (udział PE w ram ach prawodawczej procedury w spółdecyzji) poprzez a k ty w n ą w spółpracę (p ro ced u ra z a rt. 252 TWE) do w yrażenia opinii o projekcie a k tu (w ram ach proce dury konsultacyjnej, np. a rt. 308 TWE). Pewne kom petencje w zak re sie stanow ienia praw a posiadają również Trybunał Obrachunkowy (art. art. 279 i 280 TWE - obowiązek zasięgnięcia opinii TO lub konsultacji z TO przez Radę przed w ydaniem przez n ią określonych aktów praw

(11)

nych) oraz Europejski B ank C entralny (art. I l l TWE — zasad a kon sultacji przez R adę z EBC przed w ydaniem aktu).

N aruszenie prerogatyw wymienionych wyżej instytucji może po legać n a pom inięciu ich udziału wymaganego przez praw o w ram ach określonej procedury (np. podjęcie ak tu , zanim organ upraw niony do w ydania opinii o projekcie zdążył się wypowiedzieć). N aruszenie kom petencji danej in sty tu cji będzie m iało m iejsce rów nież w sytuacji, w której w ybrano niew łaściw ą procedurę dla przyjęcia a k tu (np. a k t przyjęto w trybie konsultacji zam iast procedury współpracy). Nie m a znaczenia, czy naruszone prerogatyw y m iały ch arak ter stanow iący (np. procedura współdecyzji - art. 251 TWE) czy też sprow adzały się jedy nie do w yrażenia opinii (np. a rt. 279 TWE). N ależy również podkreślić, iż kom petencje w spom nianych organów nie są ich przywilejam i. Są to określone obowiązki, z których należy się wywiązywać i w konsekw en cji dany organ nie może zrezygnować z wykonywania swej przew idzia nej przez prawo dla danej sytuacji funkcji (np. co polegałoby n a b rak u zajęcia stanow iska w przedstaw ionej sprawie). W konsekwencji przy jąć należy, iż organ, którego kom petencja w ram ach stanow ienia a k tu została n aru szo n a je s t zobowiązany do zaskarżenia takiego a k tu do Trybunału.

Wejście w życie T rak ta tu z Nicei umożliwi P arlam entow i E uro pejskiem u zaskarżanie aktów wspólnotowych jako podmiotowi w pełni uprzy wilej owanemu.

6 .3 . Os o b y f iz y c z n e i p r a w n e

6.3.1. Uwagi wprowadzające

W m yśl a rt. 230 ust. 4 również osoby fizyczne i praw ne mogą wnosić skargę przeciwko aktom wspólnotowym, o ile dany a k t je s t do osoby skarżącej skierow any lub też dotyczy jej bezpośrednio i indyw i dualnie, choć ad resatem a k tu je s t in n a osoba lub aktem , którego sk ar ga dotyczy je s t rozporządzenie. O ile większych wątpliwości in te rp re ta cyjnych nie w zbudza możliwość zaskarżenia decyzji przez jej ad re sa ta , to stw ierdzenie, czy spełnione zostały w arunki um ożliwiające zask ar żenie a k tu , tj. bezpośredni i indyw idualny związek z osobą skarżącą, bywa problem atyczne i wym aga bliższego omówienia.

A rt. 230 ust. 4 TWE mówi o możliwości w niesienia sk arg i prze ciwko „decyzjom, które mimo podjęcia w formie rozporządzenia lub decyzji skierow anej do innej osoby dotyczą [skarżącego] bezpośrednio i indyw idualnie”. Czy ta k ie sform ułow anie zak resu przedmiotowego

(12)

skargi um ożliw ia jednostce zaskarżanie jedynie decyzji oraz rozporzą dzeń, wykluczając jednocześnie możliwość zask arżen ia dotyczących jej bezpośrednio i indyw idualnie dyrektyw ? L iteraln a w ykładnia om a wianego przepisu nakazyw ałaby potwierdzić tak ie rozum ienie a rt. 230 ust. 4 TWE. Jed n ak że TS konsekw entnie podkreśla, iż zadaniem om a wianego przepisu je s t zapew nienie jednostce ochrony przed postano wieniam i a k tu wspólnotowego, który - niezależnie od formy, ja k ą m u nadano - dotyczy jej bezpośrednio i indyw idualnie. W konsekwencji należy dopuścić skargę jed n o stk i również n a a k t z założenia norm a tywny - niezależnie od tego, czy przybrał on postać rozporządzenia czy też dyrektyw y - o ile postanow ienia tegoż a k tu dotyczą jednostki bezpośrednio i indyw idualnie16. Takie stanow isko T rybunału je s t ko lejnym przejaw em przyznania p ry m atu w ykładni funkcjonalnej kosz tem in terp retacji literalnej ze względu n a u z n an ą przez TS zasadę efektywności p raw a wspólnotowego (effet utile). W om aw ianym przy padku intencją TS było uniem ożliw ienie wyłączenia osób fizycznych i praw nych z grupy potencjalnych podmiotów skarżących jedynie po przez w ydanie decyzji w formie „dyrektywy”. W zw iązku z powyższym dalsze uw agi dotyczyć będą nie tylko decyzji skierow anych do podmio tów innych niż skarżący oraz rozporządzeń, ale rów nież dyrektyw. Zaznaczyć je d n a k należy, iż Sąd Pierw szej In sta n cji w orzeczeniu w sprawie Asociacion Espanola de Empresas de la Carne v. Rada wy raził przekonanie, iż dyrektyw y w zasadzie nie powinny podlegać reżi mowi art. 230 ust. 4 TWE ponieważ są środkam i podlegającym i im ple m entacji w krajowych porządkach praw nych i w zw iązku z powyż szym w ystarczającą ochronę jednostki przed aktem wspólnotowym tego rodzaju zapew nia sądownictwo krajowe. Jednakże w tym sam ym orze czeniu Sąd nie wykluczył dopuszczalności zaskarżenia dyrektywy w try bie art. 230 ust. 4 TW E17.

6 .3 .2 . Ak t y o d n o s z ą c e s ię d o p o d m io t u s k a r ż ą c e g o b e z p o ś r e d n io

Sform ułowaniem nastręczającym największych problemów in te r pretacyjnych i tym sam ym dającym Trybunałowi Sprawiedliwości oraz Sądowi Pierwszej Instancji im ponujące możliwości uregulow ania om a wianej problem atyki poprzez case law je s t wymóg stw ierdzenia „bez pośredniego” oraz „indyw idualnego” odniesienia zaskarżonego a k tu wobec podm iotu skarżącego.

16 Wyrok TS z 17.7.1980 r. w sprawach 789 i 790/79 Calpak SpA i Società E m ilia

na Lavorazione Frutta SpA v. Komisja [1980] ECR 1949-1963, § 7.

(13)

K w estia bezpośredniego zastosow ania a k tu wobec a d re sa ta nie stanow i problem u w przypadku rozporządzenia - w myśl a rt. 249 TWE znajduje ono bezpośrednie zastosow anie w każdym państw ie członkow skim. N ierzadko nato m iast pow stają problemy z ustaleniem bezpośred niego wpływu n a pozycję p raw n ą osoby skarżącej dyrektyw y lub decy zji, której ad resatem je s t in n a osoba.

Punktem wyjścia dla dalszych uwag winno być ustalenie, czy sfor mułowanie „osoba trzecia” odnosi się jedynie do innych osób fizycznych i prawnych praw a krajowego, czy też obejmuje również państw a człon kowskie? TS uznał w sprawie Plaumann, iż przepisów przyznających ochro nę praw ną nie należy interpretow ać zwężająco: przeciwnie, określeniom zaw artym w a rt. 230 TWE należy nadać możliwie najszerszy sens. W związku z powyższym stosując zasadę lege non distinguente TS stwier dził, iż zwrot „inna osoba” obejmuje również państwo członkowskie18.

W celu w yjaśnienia znaczenia bezpośredniego odniesienia decyzji skierow anej do innego podm iotu również pomocne będzie odwołanie się do orzecznictwa TS w tejże m aterii. I ta k z orzeczenia w spraw ie N V International Fruit Company i inni v. Komisja w ynika, iż o ile a d re sa tem decyzji je s t państw o członkowskie i przyznanie indyw idualnym podmiotom określonych w decyzji upraw nień, ani też określenie w a runków ich przyznaw ania nie zależy od uznania tego p ań stw a człon kowskiego, lecz je s t czysto autom atyczne, to decyzja ta k a odnosi się bezpośrednio do zainteresow anych podmiotów indyw idualnych19 (rów nież w sytuacji, gdy państw o-adresat posiada swobodę przyznania okre ślonych upraw nień podmiotom indyw idualnym , lecz jeszcze przed wy daniem adresow anej do niego decyzji zadeklarowało, iż nie skorzysta z tej możliwości20). N a problem m ożna również spojrzeć z przeciwnego p u n k tu w idzenia: jeżeli państw o-adresat posiada dyskrecjonalną kom petencję w zakresie przyznania określonych upraw nień jednostce i nie je s t przesądzone, czy z nich skorzysta, jed n o stk a nie może uw ażać się za bezpośrednio dotkniętą ta k ą decyzją wspólnotową21. N a analogicz nych zasadach oprzeć należy kw estię dopuszczalności zask arżen ia dy rektywy, o ile nie posiada ona ch arak te ru a k tu ogólnego.

18 Wyrok TS z 15.7.1963 r. w sprawie 25/62 Plaumann v. Komisja [1963] ECR 95 (I).

19 Wyrok TS z 13.5.1971 r. w sprawach 41 do 44/70 [1971] ECR 411-429, § 25 i 28.

20 Wyrok TS z 23.11.1971 r. w sprawie 62-70 Werner A. Bock v. Kom isja [1971] ECR 897-911, § 7-8.

21 Wyrok TS z 17.1.1985 r. w sprawie 11/82 S. A. Piraiki-Patraiki i inni v. Komisja [1985] ECR 207, § 7.

(14)

Z orzecznictwa TS w ynika, że aktem znajdującym bezpośrednie zastosowanie do osób fizycznych i praw nych nie może być budżet, jako plan finansowy w spólnot o ch arak terze z n a tu ry rzeczy ogólnym. Nie ma n ato m iast przesłanek przem aw iających przeciwko u z n an iu aktów implementujących budżet za bezpośrednio wpływające n a sytuację praw ną podm iotu skarżącego22.

6.3.3.

Ak t y o d n o s z ą c e s ię d o s k a r ż ą c e g o

JAKO PODMIOTU ZINDYWIDUALIZOWANEGO

O indyw idualnym odniesieniu a k tu wobec jed n o stk i m ożna mó wić wówczas, gdy adresaci a k tu zostali ograniczeni do dającej się zi dentyfikować klasy23. Jed n ak że stw ierdzenie, że dany a k t odnosi się do grupy podmiotów posiadających określone cechy (np. im porterzy sprzętu audiow izualnego) nie prowadzi w prost do uzn an ia, iż w szyst kie jednostki należące do tejże grupy m ożna uznać za indyw idualnie oznaczone; tym bardziej za podm iot indyw idualnie zainteresow any nie można uznać branżowego zw iązku tak ich jednostek, n aw et jeżeli je s t on upraw niony do reprezentow ania interesów swych członków24. A kt nie tra c i c h a ra k te ru ogólnie obowiązującego n a w e t wówczas, gdy w większym lub m niejszym stopniu możliwe je s t określenie ilości lub naw et tożsam ości osób, do których znajdzie zastosow anie, o ile nie powstaje wątpliwość, że a k t będzie stosowany n a sk u tek obiektyw ne go zaistn ien ia przewidzianej w nim sytuacji faktycznej lub praw nej zgodnej z podstawowym celem przyjętego a k tu 25. Podm iot indyw idu alnie zainteresow any powinien wyróżniać się spośród innych ju ż to z uwagi n a swe szczególne indyw idualne cechy, ju ż to ze w zględu n a szczególne okoliczności, w których się znalazł, i które staw iają go w sy tuacji odm iennej, niż pozostałe podmioty z danej grupy. I ta k n a przy kład prow adzenie określonej działalności gospodarczej nie je s t w y star czającą p rzesłan k ą indyw idualizującą, n aw et jeżeli skarżący posiada szczególną pozycję n a danym rynku. W ram ach gospodarki rynkowej krąg podmiotów prowadzących określoną działalność gospodarczą nie jest zam knięty i niem alże z d nia n a dzień może n astąp ić podjęcie tejże

22 Wyrok TS z 23.9.1984 r. w sprawie 295/83 P arti Ecologiste „Les Verts” v. P arla

ment Europejski [1984] ECR 3331-3334, § 7.

23 Wyrok TS z 14.12.1962 r. w sprawach 16/62 i 17/62 Confédération nationale des

producteurs de fru its et légumes i inni v. R ada [1962] ECR 901-921, § 2.

24 Ibidem, § 3.

25 Wyrok TS z 11.7.1968 r. w sprawie 6/68 Zuckerfabrik Watenstedt GmbH v. R a

(15)

działalności przez nowe podmioty, ja k i wycofanie się z ry n k u dotych czasowych przedsiębiorców. Jed n ak że, jeżeli skarżącem u u d a się wy kazać, iż w chwili w ydaw ania a k tu podmiot stanow iący był w stanie określić tożsam ość jednostek, interesów których - i tylko ich - dany a k t dotyczy, to podmioty te m ożna uznać za indyw idualnie dotknięte danym a k tem 26. Innym i słowy, podm iot skarżący m usi należeć do za m kniętego kręg u osób, których tożsam ość była z n an a w chwili podej m ow ania ak tu , i których up raw n ien ia podmiot stanow iący a k t m iał z am iar uregulow ać27. Takie podejście je s t dom inujące w orzecznictwie TS, choć zd arzają się sprawy, w których T rybunał odchodzi od ta k ścisłej in te rp re ta cji pojęcia osoby upraw nionej do w niesienia skargi n a a k t skierow any do innego podm iotu. Tak n a przykład w spraw ie

Control Data Belgium N V SA v. Komisja TS u zn ał w tym zakresie czynną legitym ację procesową jedynego im p o rtera określonego typu przyrządów n a wspólny obszar celny, będącego jednocześnie podmio tem całkowicie zależnym producenta tychże przyrządów 28. Jed n ak że S. W eatherill i P. B eaum ont zw racają uw agę n a fak t, iż powyższe orze czenie zostało w ydane przez sk ład trzech sędziów, w zw iązku z czym zdaniem autorów nie należy przywiązywać nadm iernej w agi do pro spektyw nego działania tego wyroku. Jednocześnie podkreślają oni zna czenie dla om aw ianej problem atyki orzeczenia w spraw ie Codorniu29,

do którego odnoszą się rozw ażania w dalszej części.

Nie je s t wykluczona sytuacja, w której dany a k t będzie m iał cha ra k te r generalno-abstrakcyjny co do zasady, a jednocześnie zaw ierać będzie postanow ienia odnoszące się do dających się zidentyfikować pod miotów. Takie postanow ienia mogą również być zask arżan e przez zin dyw idualizow aną przez nie osobę fizyczną lub p raw n ą jako decyzje wy dane pod postacią rozporządzenia30. Ta zasada została sform ułow ana przez TS już w 1968 roku i w świetle postanow ień ówczesnego a rt. 173 TWE (obecnie art. 230 TWE) nie stanow iła żadnego jakościowego prze łomu, a jedynie stw ierdzenie obowiązującego praw a. Rację m ają więc S. W eatherill i P. B eaum ont w skazując n a precedensowy c h arak te r k azu su Codorniu, w którym TS stw ierdził, iż n aw et jeżeli określony skarżony przepis (nie cały akt, co TS przyznaw ał ju ż w

dotychczaso-26 Wyrok TS z 3.5.1978 r. w sprawie 112/77 Toepfer v. Kom isja [1978] ECR 1019- 1034, § 9-10.

27 Wyrok TS z 21.5.1987 r. w sprawie 97/85 Union Deutsche Lebensmittelwerke

GmbH i inni v. Komisja [1987] ECR 2265, § 11.

28 Wyrok TS z 17.3.1983 r. w sprawie 294/81 [1983] ECR 911-934, § 10. 29 S. Weatherill, R Beaumont, EC Law, London 1995, s. 240.

30 Wyrok TS z 13.3.1968 r. w sprawie 30/67 Industria M olitoria Imolese i inni

(16)

wych orzeczeniach) m a ze względu n a swą n a tu rę oraz zakres zastoso w ania c h a ra k te r norm atywny, nie indywidualny, to okoliczność ta k a nie wyklucza szczególnego odniesienia tegoż przepisu do indyw idual nych podmiotów i w konsekwencji w danej sytuacji sk arg a n a przepis o charakterze norm atyw nym je s t dopuszczalna31. A naliza orzeczenia w sprawie Codorniu unaocznia, ja k daleko odszedł TS od oryginalnego brzm ienia a rt. 230 u st 4 TWE, który dopuszcza możliwość zaskarżenia rozporządzenia pozornego, tj. decyzji podjętej w formie rozporządze nia. W myśl omawianego wyroku dopuszczalne je s t też zaskarżenie postanowienia w istocie swej ogólnego. N. Neuwahl proponuje, aby wobec aktualnego orzecznictwa czytać przepis art. 234 ust. 4 jako pozw alają cy n a zaskarżenie każdego a k tu wspólnotowego skierowanego do sk ar żącego lub odnoszącego się do skarżącego bezpośrednio i indyw idual nie32. Takie podejście znacznie rozszerza zakres aktów podlegających kontroli Trybunału. A. A rnull sugeruje, iż TS zdecydował się n a ta k i krok między innym i dlatego, ponieważ w om awianym okresie ju ry s dykcja w spraw ach o uniew ażnienie aktów wniesionych przez jed n o st ki została przekazana Sądowi Pierwszej Instancji i w konsekwencji Try bunał nie obawiał się nadm iernego w zrostu liczby wpływających doń spraw 33.

6.3.4. Osoba prawna

W ROZUMIENIU ART. 230 TWE

W myśl a rt. 230 ust. 4 TWE do w niesienia sk arg i o stw ierdzenie nieważności a k tu wspólnotowego je s t upraw niona osoba fizyczna lub prawna. N ależy zatem poczynić kilka uw ag n a te m a t tej ostatniej.

W ram ach wspólnotowego system u praw nego skarżący posiada osobowość praw ną, jeżeli najpóźniej do upływu term in u do w niesienia skargi uzyskał on osobowość praw ną zgodnie z praw em regulującym jego pow stanie (przy czym podmiot ta k i je s t zobowiązany do p rzed sta

wienia dokum entów poświadczających jego osobowość praw ną), lub je żeli skarżący był trak to w an y jako samodzielny byt praw ny przez in sty tucje wspólnotowe w ram ach procedury poprzedzającej w ydanie zask ar

31 Wyrok TS z 18.5.1994 r. w sprawie C-309/89 Codorniu SA v. R ada [1994] ECR 1-1853, § 19.

32 N. Neuwahl, Article 173 paragraph 4 EC: Past, present and possible future, ELR 1996, nr 2, s. 31.

33 A. Arnull, Private applicants and the action for annulment under article 173

(17)

żonego a k tu 34 (osoba ta k a nie m usi posiadać osobowości praw nej w p a ń stwie członkowskim, ani posiadać tam że legitymacji procesowej35). Jako osobę p raw n ą (a nie jako podmiot uprzywilejowany) traktow ać należy także osoby praw a publicznego, ta k ie ja k jednostki podziału tery to rial nego posiadające osobowość praw n ą36.

Do osób praw nych w rozum ieniu omawianego przepisu nie zali cza się instytucji wspólnotowych, gdyż ich czynna legitym acja proceso wa została uregulow ana w art. 230 ust. 2 i 337. Podobnie należy tra k to wać pozostałe organy wspólnotowe: skoro w art. 230 ust. 3 wymieniono tylko jed en z nich (nie będący instytucją EBC) to nie m a podstaw, aby upraw nienie to przyznaw ać pozostałym organom. Praw idłow ą regułą w nioskowania je s t bowiem w zakresie omawianej norm y wnioskowa nie a contrario, nie zaś per analogiam.

Jeżeli osoba praw na upraw niona do w niesienia skargi n a podsta wie a rt. 230 ust. 4 TWE ulegnie połączeniu z innym podm iotem two rząc nową osobę praw ną, nie traci z tego względu czynnej legitym acji procesowej w om awianym zakresie: podmiotem upraw nionym staje się now opowstała osoba praw n a38.

6 .4 . Po d s u m o w a n ie

Podsum owując rozw ażania n a te m a t podmiotów czynnie legity mowanych w zakresie omawianej skargi uznać należy, iż om aw iany system m a c h a ra k te r mieszany, tj. posiada zarówno cechy system u ochrony p raw a podmiotowego (możliwość zaskarżenia a k tu przez pod mioty, których sytuacji praw nej a k t bezpośrednio dotyczy) oraz przed miotowego (legitym acja czynna podmiotów uprzywilejowanych).

Tytułem uzupełnienia powyższych uw ag należy stwierdzić, iż bier n a legitym acja procesowa przysługuje organowi (lub organom), który wydał zaskarżony akt, jako że postępowanie przed TS w zakresie stw ier dzenia nieważności a k tu m a c h a ra k te r kontradyktoryjny.

34 Wyrok SPI z 11.7.1996 r. w sprawie T 161/94 Sinochem Heilongjiang v. R ada ECR II-0695, § 31.

35 Wyrok TS z 28.10.1982 r. w sprawie 135/81 Groupement des Agences de voy

ages, Asbl, v. Komisja [1982] ECR 3799-3811, § 5-6.

36 Postanowienie TS z 21.3.1997 r. w sprawie C-95/97 Region walonne v. Komisja [1997] ECR 1-1787.

37 Wyrok TS z 27.9.1988 r. w sprawie 302/87 Parlam ent Europejski v. R ada [1988] ECR 5615, § 9.

38 Wyrok TS z 23.4.1986 r. w sprawie 294/83 Parti écologiste „Les Verts" v. P arla

(18)

7. P

rzesłanki stwierdzenia nieważności AKTU WSPÓLNOTOWEGO

7 .1 . Uw a g i w p r o w a d z a ją c e

N a podstaw ie a rt. 230 ust. 2 TWE Trybunał je s t właściwy w za kresie orzekania w spraw ach sk arg dotyczących:

1) b ra k u kompetencji,

2) n aru szen ia istotnych wymogów proceduralnych,

3) n aru szen ia TWE lub jakiejkolw iek norm y praw nej odnoszącej się do jego zastosow ania oraz

4) nadużycia władzy.

Skarga o stw ierdzenie nieważności m usi zostać w niesiona w te r minie dwóch miesięcy od ogłoszenia a k tu lub powzięcia o nim wiado mości przez a d re sa ta (art. 230 u s t 5 TWE). N iedotrzym anie term in u stanowi w zasadzie negatyw ną przesłankę procesową i sk u tk u je niedo puszczalnością zaskarżenia aktu. Skarga m usi wskazywać przesłanki stw ierdzenia nieważności, jednakże - ja k w skazuje M. A hlt - ze wzglę du n a art. 230 ust. 1 TWE w związku z art. 220 TWE T rybunał nie je s t związany zakresem podstaw zaskarżenia określonych w skardze. Co wię cej, au to r te n proponuje przyjęcie zasady, aby TS kompleksowo badał ew entualną wadliwość a k tu niezależnie od zakresu zask arżen ia a k tu 39. Uznając te n pogląd za trafn y należy przyjąć, iż TS nie je s t zw iązany ani zakresem przytoczonych w skardze zarzutów, an i też granicam i skargi (tj. TS jako organ powołany do kontroli p rzestrzeg an ia praw a we W spólnotach może orzekać również o ważności niezaskarżonych po stanow ień zaskarżonego aktu).

Przy okazji zwrócić należy uwagę n a fakt, że zaskarżenie a k tu wspólnotowego nie w ywiera sk u tk u suspensywnego. Jed n ak że Trybu nał może zastosować w toku postępow ania środki tymczasowe, w tym zawieszenie w ykonania zaskarżonego a k tu 40.

7 .2 . Br a k k o m p e t e n c j i d o u s t a n o w ie n i a a k t u

Zgodnie z zasadą zw iązania adm inistracji praw em , a k ty adm ini stracyjne m uszą być w ydawane z powołaniem n a właściwą podstaw ę

39 M. Ahlt, Prawo europejskie, Warszawa 1998, s. 84. 40 Art. 242 TWE i 243 TWE.

(19)

p raw n ą oraz przez kom petentny organ. Wydanie a k tu przez organ nie upraw niony do stanow ienia tego rodzaju aktów skutkow ać będzie nie w ażnością wydanego ak tu . B rak kom petencji m usi zostać w ykazany przez skarżącego; w odm iennym przypadku dom niemywa się ważność podjętego ak tu . Jed n ak że jeżeli w ada a k tu je s t pow ażna i oczywista, ta k i a k t uw aża się za niew ażny z mocy praw a i w konsekw encji nie w yw iera on żadnych, naw et tymczasowych, skutków praw nych41.

Zgodnie z a rt. 5 ust. 1 TWE W spólnota działa w granicach kom petencji jej powierzonych oraz celów wyznaczonych niniejszym tr a k ta tem , zaś w m yśl zasady subsydiarności w dziedzinach, które nie należą do jej kom petencji wyłącznej W spólnota podejmuje działania tylko wów czas i tylko w tak im zakresie, w jak im cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób w ystarczający przez p ań stw a członkow skie, a mogą - z uw agi n a rozm iary lub sk u tk i proponowanych działań - zostać lepiej zrealizow ane n a poziomie wspólnotowym (art. 5 ust. 2 TWE). Z asada subsydiarności je s t w istocie rozum iana dwojako: z jed nej strony jako wyłączenie z zak resu kom petencji W spólnoty działań prowadzących do osiągnięcia celów, które mogą być równie dobrze zre alizowane n a poziomie p ań stw a członkowskiego; z drugiej je d n a k stro ny um ożliwia ona Wspólnotom działanie tam , gdzie środki podejmowa ne przez p ań stw a członkowskie mogą okazać się niew ystarczające.

U stęp 3 omawianego arty k u łu w sposób generalny ogranicza kom petencje W spólnot do działań niezbędnych do osiągnięcia celów T rak ta tu . K atalog celów Wspólnoty zaw arty je s t w a rt. 2 TWE i obejmuje urzeczyw istnianie solidarności między państw am i członkowskimi oraz poprawę jakości życia m.in. poprzez zrównoważony rozwój gospodar czy, wysoki poziom zatrudnienia, równość mężczyzn i kobiet, ochronę środowiska. Wydanie przez instytucję lub instytucje wspólnotowe a k tu regulującego m aterię wykraczającą poza kompetencje zakreślone w spo sób ogólny w art. 5 TWE (a szczegółowo znajdujące podstaw ę w odpo wiednich dalszych postanow ieniach tra k ta tu ) je st działaniem bezpraw nym i stanow i wadę aktu, co je st przesłanką stw ierdzenia jego niew aż ności. K om petencja wspólnotowa nie m usi być w yrażona w prost: TS mówi o tzw. kom petencjach dorozum ianych (implied)42, a więc w ynika jących z konieczności realizacji zadań powierzonych Wspólnocie, a nie

bezpośrednio z przepisów tra k ta tu . Tak więc TS uznał, iż jeżeli Wspól nota je s t upraw niona do podejmowania działań w określonym celu w

sfe-41 Wyrok TS z 15.6.1994 r. w sprawie 137/92 P Komisja v. BASF AG i inni [1994] ECR 1-2555, § 49.

42 Opinia TS 2/94 z 26.3.1996 r. dotycząca przystąpienia WE do Europejskiej Kon wencji Praw Człowieka.

(20)

rze wewnątrzwspólnotowej, to jej kom petencja obejmuje również za w ieranie porozum ień międzynarodowych niezbędnych dla osiągnięcia rzeczonego celu, choćby przepisy wspólnotowe takiej kompetencji wprost nie przewidywały. Ponadto, pomimo iż kompetencja W spólnoty nie może być dowolnie rozszerzana bez rewizji traktatów , to w myśl art. 308 TWE istnieje możliwość przyjęcia środków niezbędnych dla realizacji celów określonych w trak tacie WE, naw et jeżeli sam tr a k ta t nie przewiduje kompetencji do podjęcia określonego środka. Przepis ten pozwala n a wypełnianie luk uniemożliwiających osiągnięcie celów Wspólnoty. J e d nak art. 308 TWE nie może stanowić podstawy dla przyjęcia ak tu , jeże li dany organ posiada kom petencje do w ydania tegoż a k tu na mocy innego, szczegółowego przepisu43.

W tym kontekście w yjaśnienia wymaga istota art. 10 TWE, który nakazuje państw om członkowskim podjęcie wszelkich właściwych środ ków dla zapew nienia w ykonania zobowiązań wynikających z tra k ta tu lub z aktów instytucji wspólnotowych. Czy przepis ten daje organom Wspólnoty kom petencję dla w ydania aktów o charakterze wiążącym wobec państw członkowskich? J a k wyjaśnił TS, skoro ani tra k ta t, ani inny ak t praw ny podjęty n a jego podstawie nie przewiduje określonych zobowiązań po stronie państw a członkowskiego, to nie je s t możliwe po wołanie a rt. 10 TWE jako podstawy dla nałożenia takiego obowiązku44. W ydanie a k tu w ram ach kom petencji W spólnot nie je s t jedynym w arunkiem jego prawidłowości. A kt m usi być w ydany przez upraw nio ną do tego instytucję. W myśl a rt. 7 ust. 2 TWE każda z instytucji działa w granicach upraw nień powierzonych jej tra k ta te m . Upoważ nienia do w ydaw ania aktów adm inistracyjnych mogą być również za w arte w pochodnych źródłach praw a, ze szczególnym uw zględnieniem w ew nątrzinstytucjonalnych przepisów kompetencyjnych. Ponadto or gan posiadający pew ną kom petencję w yraźnie w skazaną przez prawo posiada również tym sam ym szereg upraw nień nie wynikających z prze pisów w prost, lecz niezbędnych do realizacji powierzonego zad an ia (wli czając w zak res tych kom petencji również upraw nienie do w ydaw ania wiążących aktów )45.

W tym m iejscu należy przypomnieć orzeczenie w spraw ie Fran cja, Wiochy oraz Zjednoczone Królestwo v. Komisja46. T rybunał wyja

« Wyrok TS z 26.3.1987 r. w sprawie 45/86 Komisja v. Rada [1987] ECR 1493, § 13. 44 Postanowienie TS z 30.9.1987 r. w sprawie 229/86 Brother Industries L im ited

i inni v. Kom isja [1987] ECR 3757.

45 Wyrok TS z 9.7.1987 r. w sprawach 281, 283, 284, 285 i 287/85 Niemcy i inni

v. Komisja [1987] ECR 3203, § 28.

(21)

śnił w nim , iż TWE nie zaw iera przepisów pozwalających przypisać Radzie wyłącznej kom petencji prawodawczej. W konsekwencji nie n a leży czynić rozróżnienia ze względu na c h arak te r praw ny m iędzy dy rektyw am i wydawanym i przez Radę n a podstawie a rt. 202 TWE a dy rektyw am i Komisji (art. 211 TWE), stanowionym i przez każdy z tych organów w ram ach określonych praw em kompetencji. Tak więc chybio na je s t argum entacja (przytoczona w omawianej spraw ie przez Zjedno czone Królestwo), iż istnieje ogólna zasada, według której jedynie Rada może stanow ić dyrektyw y skierow ane do wszystkich p ań stw członkow skich i m ające c h arak te r prawotwórczy, zaś dyrektywy Komisji mogą jedynie odnosić się do szczególnych sytuacji w określonych państw ach.

W ydanie a k tu przez instytucję nieupraw nioną n a mocy wymie nionych przepisów kom petencyjnych stanow i przesłankę stw ierdzenia nieważności powziętego aktu. Podobnie nieważnością skutkow ać bę dzie ustanow ienie a k tu wiążącego przez podmiot upraw niony jedynie do w ydania zalecenia lub opinii47.

O kreślony organ może być upraw niony do w ydania a k tu sam o dzielnie lub we w spółdziałaniu z innym organem (w formie konsultacji, opiniowania, porozum ienia lub innej). Wydanie w o statn im przypadku a k tu sam odzielnie stanow i przekroczenie kom petencji i może zostać powołane jako przesłanka stw ierdzenia nieważności a k tu ze względu n a n aru szen ie istotnego wymogu proceduralnego. Ta p rzesłan k a za sk arżen ia zostanie omówiona w dalszej części opracowania.

7 .3 . Na r u s z e n i e is t o t n e g o w y m o g u p r o c e d u r a l n e g o

Kolejną przesłanką stw ierdzenia nieważności przyjętego a k tu je st n aru szen ie istotnego wymogu proceduralnego. Z pewnością n a ru sze niem ta k im je s t między innym i przyjęcie a k tu praw nego bez dochowa n ia w ym aganej przez praw o procedury. Pogwałcenie przew idzianej dla przyjęcia danego a k tu procedury n a stą p i nie tylko w sytuacji, gdy w jej toku pom inięty zostanie udział organu o kom petencjach stanow iących (np. ud ział P a rla m e n tu Europejskiego w procedurze współdecyzji - a rt. 251 TWE), ale również wówczas, gdy organ doradczy nie m iał możliwości wypowiedzenia się. Podobnie przyjęcie a k tu w innym niż przew idziany przez praw o trybie (np. w ram ach procedury konsultacji zam iast współdecyzji) je s t naruszeniem istotnego wymogu procedu ralnego.

47 Wyrok TS z 13.11.1991 r. w sprawie C-303/90 Francja v. Komisja [1991] ECRI- 5315, § 30.

(22)

Wymóg konsultacji nie je s t spełniony poprzez sam o tylko zadanie pytania upraw nionem u organowi: organ stanow iący pow inien uzyskać rzeczoną opinię i wziąć ją pod uwagę, a w każdym razie podjąć wszelkie dostępne środki w celu uzyskania opinii48; wymóg te n nie je s t spełnio ny, jeżeli organ w spółdziałający nie otrzym ał od organu stanowiącego w ystarczających dokum entów dla podjęcia przem yślanej decyzji lub pozostawiono m u zbyt mało czasu n a wydanie wym aganej opinii49. Po dobnie traktow ać należy zarówno niedopełnienie obowiązku uzyskania opinii, ja k i obowiązku konsultacji oraz otrzym ania inform acji przez podmiot wydający a k t50. Ponadto podmiot upraw niony do w ydania opi nii n a te m a t projektu a k tu powinien mieć prawo w ydania nowej opinii po każdej istotnej zm ianie projektu w stosunku do dokum entu, n a te m at którego już się wypowiedział (chyba że projekt został zmieniony zgodnie z u zy sk an ą uprzednio opinią)51. N aruszeniem wymogu proce duralnego je s t też przyjęcie a k tu w drodze głosowania większościowe go w miejsce jednomyślności.

W ydanie a k tu z błędnym powołaniem podstawy praw nej w yda nego a k tu lub bez tejże podstaw y je s t kolejnym przykładem n a ru sze nia istotnego wymogu proceduralnego. B rak powołania podstaw y praw nej nie stanow i uchybienia, jeżeli treść a k tu pozwala n a zidentyfikow a nie danych przepisów kompetencyjnych. N. Em iliou zw raca uw agę n a fakt, iż wybór podstaw y praw nej a k tu może mieć isto tn y wpływ n a jego treść ze względu n a określoną przez dany przepis kom petencyjny pro cedurę przyjęcia a k tu (np. głosowanie większościowe czy jednom yśl ność; procedura współpracy czy konsultacji) oraz jego form ę52. Wybór właściwej podstaw y praw nej nierzadko spraw ia rzeczywiste problemy już to ze względu na przyjęcie kry teriu m przedm iotu regulacji, ju ż to kryterium m etody regulacji. Kompetencja do ustanow ienia a k tu może też pochodzić z więcej niż jednego przepisu - w takiej sytuacji należy w akcie powołać wszystkie stosowne artykuły. Skarżący powinien więc wykazać, iż zaskarżony a k t został wydany na podstawie niewłaściwego przepisu, gdyż in n a podstaw a praw na je s t właściwsza ze względu na

48 Wyrok TS z 29.10.1980 r. w sprawie 138/79 SA Roquette Freres v. R ada [1980] ECR 3333-3362, § 34 i 36.

49 Wyrok SPI z 10.7.1991 r. w sprawie T-69/89 Radio Telefis Eireann v. Komisja [1991] ECR 11-485, § 21.

50 Wyrok TS z 21.3.1985 r. w sprawie 263/83 Mariette Turner v. Kom isja [1985] ECR 893-913, § 16.

51 Wyrok TS z 1.6.1994 r. w sprawie C- 388/92 Parlam ent Europejski v. R ada [1994] ECR 1-2067, § 10.

62 N. Emiliou, Opening Pandora’s box: the legal basis o f Community measures

(23)

założony cel przyjętego a k tu (np. przyjęcie a k tu n a podstaw ie g en eral nego a rt. 308 TWE zam iast stosownego przepisu szczegółowego, np. art. 175 TWE). Jed n ak że N. Em iliou uw aża, że ze względu n a wielość czynników decydujących o wyborze norm y kompetencyjnej Trybunał zawsze będzie w stanie uzasadnić podstaw ę praw ną pow ołaną przez dany a k t jako tra fn ą (o ile przejaw i ta k ą wolę)53.

A kt adm inistracyjny je s t rezu ltatem procesu stosow ania praw a w postępow aniu adm inistracyjnym . Rolą postępow ania je s t m iędzy in nym i w yjaśnienia okoliczności sprawy. W zw iązku z powyższym za n aru szen ie istotnego wymogu procedury uznać należy niew ysłucha- nie świadków lub nieprzeprow adzenie innych istotnych dla spraw y dowodów, a tak że niew ysłuchanie podmiotów zainteresow anych roz strzygnięciem 54.

N aruszeniem istotnego wymogu proceduralnego je s t też - w myśl art. 253 TWE - b rak uzasadnienia decyzji, dyrektywy lub rozporządze n ia lub ich niew ystarczające uzasadnienie55. U zasadnienie je s t w y star czające, o ile zarówno strony postępow ania, ja k i sąd są w stan ie prze śledzić n a jego podstaw ie proces decyzyjny organu wydającego a k t56.

O rzekając o n aru szen iu istotnego wymogu proceduralnego Try b u n ał bierze pod uwagę również zgodność z w ew nętrznym i przep isa mi proceduralnym i organu stanowiącego. I ta k n a przykład TS orzekł, iż niedochow anie przez Radę w arunków dla dopuszczalności głosowa n ia w formie pisem nej w ym aganych przez a rt. 6 u st. 1 R egulam inu R ady57 sk u tk u je niew ażnością podjętego w tym trybie a k tu (choćby a k t został przyjęty większością znaczniejszą niż ta w ym agana dla zm iany R egulam inu)58.

Nie podlega ocenie Trybunału decyzja P a rla m e n tu Europejskiego o przyjęciu określonego a k tu w drodze tzw. pilnej procedury jak o sp ra wa w ew nątrzorganizacyjna P a rla m e n tu 59.

53 Ibidem.

54 Wyrok SPI z 19.6.1997 r. w sprawie T 260/94 A ir Inter SA v. Kom isja [1997] ECR 11-997, § 63.

55 Wyrok TS z 13.6.1958 r. w sprawie 9/56 Meroni & Co., Industrie Metallurgiche,

SpA v. Wysoka W ładza EWWS [1958] ECR 11-48 p. 143.

56 Wyrok TS z 12.7.1962 r. w sprawie 14/61 Koninklijke Nederlandsche Hoogovens

en Staalfabrieken N. V. v. Wysoka W ładza EWWS [1962] ECR 485-526 (III).

57 „Akty Rady w sprawach pilnych mogą być podejmowane w drodze głosowania pisemnego o ile wszyscy członkowie Rady wyrażą zgodę na taką procedurę w danej sprawie”.

58 Wyrok TS z 23.2.1988 r. w sprawie 68/86 Zjednoczone Królestwo v. R ada [1988] ECR 855, § 48-49.

59 Wyrok TS z 22.9.1988 r. w sprawach 358/85 i 51/86 Francja v. Parlam ent Euro

(24)

Jeżeli stw ierdzona zostanie nieważność a k tu jedynie ze względu na formę przyjęcia go w ram ach organu wydającego akt, nie powoduje to tym sam ym nieważności wszelkich aktów przygotowawczych (inicja tywa prawodawcza, opinia) podjętych w ram ach postępow ania zmie rzającego do w ydania a k tu i w tym celu. W konsekwencji podjęcie a k tu po raz kolejny nie wym aga ponownego uzyskania w spom nianych ak tów przygotowawczych. W zw iązku z powyższym a k t w ydany ponow nie w opisanych okolicznościach wolny będzie od uchybień procedural nych pomimo nieuzyskania po raz kolejny w ym aganych przez prawo aktów przygotowawczych60.

O statn im etapem stanow ienia a k tu je s t jego podpisanie przez upraw nioną osobę lub osoby. B rak rzeczonego podpisu stanow i prze słankę stw ierdzenia nieważności aktu.

Zgodnie z art. 254 TWE dla wejścia w życie wydanego a k tu wyma gane je s t jego doręczenie adresatow i (w przypadku aktów o charakterze indywidualnym) lub prawidłowe ogłoszenie. Niedopełnienie tych wymo gów proceduralnych skutkuje bezskutecznością (nie nieważnością) aktu. N aruszeniem istotnego wymogu proceduralnego je s t również opubliko wanie lub doręczenie a k tu o treści odmiennej od podjętej przez upraw niony organ, choćby zm iany nie dotyczyły części dyspozytywnej aktu, a jedynie jego uzasadnienia; dopuszczalne są jedynie popraw ki błędów literowych lub składniowych. Inne zm iany mogą być dokonywane jedy nie zgodnie z określonymi przez prawo zasadam i kompetencyjno-proceduralnym i, ta k aby opublikowany (doręczony) a k t stanow ił rzeczywiste odzwierciedlenie woli kom petentnego organu61. Decyzję uznaje się za podaną do wiadomości ad resata, jeżeli zostanie m u doręczona w sposób umożliwiający poznanie jej treści62. Ponadto a k t powinien zostać podany do wiadomości a d resata w jego języku (dla przedsiębiorstw - w języku państw a członkowskiego, w którym podmiot je s t zarejestrow any). Czy naruszenie powyższych wymogów stanow i przesłankę dla stw ierdzenia nieważności aktu? Niewątpliwie doręczenie (ogłoszenie) a k tu je s t prze słanką jego wejścia w życie; w konsekwencji niedopełnienie tych wymo gów skutkować będzie bezskutecznością ak tu wobec niepowiadomionych adresatów, nie zaś nieważnością aktu.

60 Wyrok TS z 13.11.1990 r. w sprawie 331/88 The Queen v. M inister o f Agricultu

re, Fisheries and Food and Secretary o f State for Health, ex parte: Fedesa i inni [1990]

ECR 1-4023, § 34.

61 Wyrok SPI z 27.2.1992 r. w sprawach T-79/89, T-84/89, T-85/89, T-86/89, Т-89/ /89, T-91/89, T-92/89, T-94/89, T-96/89, T-98/89, T-102/89 i T-104/89 BASF AG i inni

v. Komisja [1992] ECR 11-0315, § 35.

«2 Wyrok TS z 21.2.1973 r. w sprawie 6/72 Europemballage Corporation i Conti

(25)

N aruszony wymóg proceduralny m usi mieć c h a ra k te r istotny. Zdaniem TS nie je s t tak im naruszeniem powołanie się w pream bule zaskarżonego ak tu na opinię organu uprawnionego do jej w ydania, który to organ pomimo w niosku o opinię nie skorzystał z upraw nienia do zaopiniow ania aktu. Swoje stanow isko o nieistotności wspom nianego n aru szen ia TS uzasadniał okolicznością, iż jedynie negatyw na opinia upraw nionego organu mogłaby mieć praw ne konsekwencje, nie zaś jej b ra k 63. TS przyznał więc, iż nastąpiło naruszenie odpowiednich przepi sów proceduralnych, jed n ak nie było ono n a tyle poważne, aby mogło skutkow ać niew ażnością zaskarżonych w sprawie aktów. Pomimo bez spornej akceptacji części dyspozytywnej wyroku w danej spraw ie jego uzasadnienie budzi je d n ak pewne wątpliwości: czy Trybunał uznaje za „istotne” wymogi procedury tylko tak ie wymogi, w przypadku niedo chow ania których prawo wspólnotowe (poza art. 230 TWE) przewiduje określone konsekwencje praw ne? Wydaje się jed n ak , iż pojęcie „istot nych” wymogów proceduralnych powinno być interpretow ane szerzej, jako wszelkie przepisy, niedochowanie których może mieć wpływ n a treść powziętego aktu. Bez znaczenia je s t tu więc form a w spółdziałania organu wydającego a k t z organem uprawnionym : w szak organ w ydają cy a k t je s t zobligowany do uw zględnienia stanow iska w spółdziałające go organu niezależnie od skutków praw nych niedopełnienia tego obo w iązku. Aby zobrazować tę propozycję przykładem : R ad a pow inna uwzględnić stanow isko P a rla m e n tu Europejskiego w ram ach procedu ry współdecyzji, ponieważ konsekw encją b rak u porozum ienia tych or ganów je s t nieprzyjęcie aktu. Ale w szak R ada wydając a k t w trybie przewidzianej np. w art. 308 TWE procedury konsultacji je s t w nie- m niejszym stopniu zobowiązana do uw zględnienia opinii P arlam en tu , pomimo iż a rt. 308 TWE nie przewiduje żadnych ujemnych konsekwencji nieuw zględnienia negatyw nej opinii P arlam en tu n a te m a t projektu aktu. Z powyższego wynika, iż niezależnie od procedury prawodawczej organ wydający a k t je st zobowiązany do przeanalizow ania stanow iska organu współdziałającego, co zawsze może - acz nie m usi - prowadzić do zm ian w treści projektu aktu. W konsekwencji wszelkie wymogi pro ceduralne odnoszące się do w spółdziałania właściwych organów w r a m ach procedury prawodawczej należy traktow ać jako „istotne” w rozu m ieniu art. 230 ust. 2. Podobnie wszelkie naruszenie wymogów form al nych prowadzące, choćby jedynie potencjalnie, do w ydania a k tu o od m iennej treści należy uznać n a naruszenie istotnego wymogu proce duralnego.

63 Wyrok TS z 20.10.1987 r. w sprawie 128/86 H iszpania v. Kom isja [1987] ECR 4171, § 25.

(26)

7 .4 . Na r u s z e n ie Tr a k ta tu l u b k t ó r e jk o l w ie k n o r m y p r a w n e j

ODNOSZĄCEJ SIĘ DO JEGO STOSOWANIA

Kolejna przesłanka stwierdzenia nieważności je st zakreślona przez tra k ta t bardzo szeroko: w wersji angielskiej przesłanką tą je s t infringe ment o f this Treaty or o f any rule o f law relating to its application.

Podobnie w ersja niem iecka nakazuje uznanie a k tu za nieważny, jeżeli stwierdzone zostanie Verletzung dieses Vertrags oder einer bei seiner Durchfuehrung anzuwendenden Rechtsnorm. Nie bez powodu p rzy ta czam te sform ułow ania w językach autentycznych TWE: każde słowo ma tu istotne znaczenie, a tłum aczenia tego przepisu n a język polski nie są identyczne64. Brzm ienie tej frazy w języku polskim w oparciu o przy toczone w ersje to „naruszenie niniejszego T rak tatu lub którejkolwiek normy praw nej odnoszącej się do jego stosow ania”. Przyjęcie takiego znaczenia omawianego przepisu daje organom sądowym szeroki zakres swobody co do wytyczenia zakresu pojęcia „którakolwiek norm a praw na odnosząca się do jego stosow ania”. W istocie rzeczy to od sądów (a w za sadzie od Trybunału Sprawiedliwości) zależy gdzie postawią granicę swo jej kontroli n ad działalnością prawodawczą i adm inistracyjną Wspólno ty. Pomimo więc enum eratyw nego wyliczenia przesłanek nieważności w art. 230 ust. 2 TWE ich rzeczywisty katalog powinien zostać zrekon struow any przede w szystkim n a podstawie orzecznictwa TS. Nie będzie w tej sytuacji wnioskiem nieupraw nionym twierdzenie, iż T rak ta t WE jedynie pozornie wyczerpująco wylicza przesłanki nieważności. Jeżeli

można ów s ta n rzeczy ta k nazwać, je s t to enum eracja pozorna.

N iewątpliwie pojęcie „naruszenia T rak tatu ” obejmuje omówione powyżej pogwałcenie przepisów kompetencyjnych oraz naruszenie istot nego wymogu proceduralnego. W związku z tym nie będę po raz kolejny odnosił się do omówionych zagadnień. Poza tym przez sformułowanie „naruszenie T rak tatu ” rozumieć należy naruszenie innych norm, w szcze gólności przepisów praw a m aterialnego. B. Adam iak wyróżnia n astęp u jące rodzaje n aru szeń norm m aterialnego praw a adm inistracyjnego:

1) m ylne zastosow anie norm y praw nej, k tó ra nie obowiązuje; 2) m ylne u stalen ie znaczenia norm y prawnej;

3) błąd subsum cji;

64 Np. „...jakiejkolwiek normy prawnej przyjętej w jego zastosowaniu” (E. Wojta- szek-Mik, C. Mik, Traktaty Europejskie, Kraków 2000, s. 208); „... jakiegokolwiek po stanowienia prawnego odnośnie do jego stosowania” (A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefelska, Dokumenty Europejskie, t. III, Lublin 1999, s. 277).