View of Poczucie bezpieczeństwa wśród społeczeństwa w Polsce. Zmiany na przestrzeni lat 2002-2014

(1)

Katedra Pedagogiki Specjalnej :\G]LDá3HGDJRJLNL3V\FKRORJLLL6RFMRORJLL Uniwersytet Zielonogórski2 mir.kanar@gmail.com

POCZUCIE

%(=3,(&=ē67:$ :ĝ5Ï'

632à(&=(ē67:$ W POLSCE.

ZMIANY NA PRZESTRZENI LAT 2002-2014

ABSTRAKT: :DUW\NXOHSRGMĊWRSUREOHPDW\NĊSRF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZDZ3ROVFHQDSU]HVWU]HQL

lat 2002 - 6NáDGD VLĊ RQ ] F]ĊĞFL PHWRGRORJLF]QHM Z NWyUHM SU]HGVWDZLRQ\ MHVW VSRVyE przeprowadzania badDĔ(XURSHMVNLHJR6RQGDĪX6SRáHF]QHJR(66Z3ROVFHRUD]PHWRGRORJLD ]DVWRVRZDQD SRGF]DV NRQVWUXRZDQLD RSUDFRZDQLD : GDOV]HM F]ĊĞFL XND]DQD MHVW DQDOL]D Z\QLNyZ EDGDĔ SRF]XFLD EH]SLHF]HĔVWZD Z RSDUFLX R NU\WHULXP SáFL UHJLRQX ]DPLHV]NDQLD GRĞZLDGF]HQLD napadu, zaufania wobec Policji oraz innych ludzi. %OLVNR SRáRZD RVyE NWyUH GRĞZLDGF]\á\ QDSDGX EąGĨ RVRE\ LP EOLVNLH Z SU]HFLąJX RVWDWQLFK ODW F]XMH ]DJURĪHQLH w RNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLD%DGDQLDZ\ND]Dá\ĪH]DXIDQLHGR3ROLFMLZSá\ZDQD SRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD3RODNyZ– UHVSRQGHQFLZPQLHMV]\PVWRSQLXF]XMą]DJURĪHQLHMHĪHOL LFKSR]LRP]DXIDQLDGR3ROLFMLMHVWZ\ĪV]\=SU]HSURZDG]RQ\FKSU]H](66EDGDĔZ\QLNDĪH SRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD]ZLĊNV]\áRVLĊQDSU]HVWU]HQLODWD region zamieszkania warunkuje SRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD3RGVXPRZDQLHPDUW\NXáXMHVWXND]DQLH]JRGQRĞFL]DáRĪRQ\FKKLSRWH] DXWRUDRSUDFRZDQLD]SU]HGVWDZLRQ\PLZ\QLNDPLEDGDĔ

Sà2:$./8&=2:(:EH]SLHF]HĔVWZRG\QDPLNDSRF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZD(XURSHMVNL6RQGDĪ 6SRáHczny, Polska

THE SENSE OF SECURITY IN THE POLISH SOCIETY.

CHANGES OVER THE PERIOD 2002 - 2014

ABSTRACT: The problem undertaken in this article is the sense of security in Poland over

the period 2002 - 2014. The article comprises a methodological part, in which the author presents the way of carrying out the European Social Survey (ESS) in Poland as well as it describes the methodology applied for this study. The subsequent part illustrates the analysis of the results of the research on the sense of security, on the basis of the following criteria: sex, the area of

1 _{0LURVáDZD .DQDU – mgr doktorantka Pedagogiki na Uniwersytecie Zielonogórskim. Nauczyciel-terapeuta}

w Szkole dla Dzieci ze Spektrum Autyzmu „Dalej Razem”. Zainteresowania naukowe: funkcjonowanie osób z $6' SV\FKRVRFMRORJLD SUREOHPyZ VSRáHF]Q\FK PHWRG\ LORĞFLRZH Z EDGDQLDFK VSRáHF]Q\FK RSUDFRZDQLD statystyczne.

2

(2)

residence, the experience of being attacked, trust towards the Police and other people. Nearly half of the people who experienced an attack in the last five years or people being close to them, feel threatened in their area of living. Studies show that trust towards the Police influences the sense of security of the Poles – the respondents feel less endangered, if their trust in the Police is higher. The results of the research conducted by ESS show, that the sense of security has increased throughout the last twelve years, and the region of living affects the sense of security. The conclusion of the article reveals that results of the research confirm the hypothesis which the author assumed.

KEYWORDS: security,the dynamics of a sense of security, European Social Survey, Poland

W

PROWADZENIE

%H]SLHF]HĔVWZRWRSRGVWDZRZDSRWU]HEDF]áRZLHND3_{:MĊ]\NXáDFLĔVNLP EH]SLHF]HĔVWZR} WáXPDF]\VLĊQDVáRZRÄVHFXULWDV´(W\PRORJLDáDFLĔVNLHMQD]Z\RSLHUDVLĊQDGZyFKHOHPHQWDFK sine – bez oraz cura – REDZ]PDUWZLHĔ:3ROVFHZ;9ZLHNX]DF]ĊWRXĪ\ZDüSU]\PLRWQLND bezpieczny NWyU\ R]QDF]Dá ÄEH] VWDUDQLD EH] WURVNL EH] RSLHNL´ 6áRZR WR HZROXRZDáR GR REHFQHM IRUP\QDGURG]HPLQ]DSRĪ\F]HĔ]MĊ]\NDF]HVNLHJR3RMĊFLHEH]SLHF]HĔVWZR PRĪQD SRG]LHOLüZRSDUFLXRDVSHNWSR]\W\ZQ\NWyU\RNUHĞODSU]HGPLRW]DLQWHUHVRZDQLDLSU]HGVWDZLD NLHUXQHN UR]ZRMX RUD] Z NRQWHNĞFLH QHJDW\ZQ\P RNUHĞODMąF\P EH]SLHF]HĔVWZR MDNR SU]HFLZLHĔVWZR ]DJURĪHQLD 3RF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD PRĪQD SRVWU]HJDü Z NDWHJRULDFK DNVMRORJLF]Q\FK'RVWU]HJDVLĊ]ZLą]HNSRPLĊG]\EH]SLHF]HĔVWZHPDSLHUZRWQ\PLQVW\QNWHP SU]HWUZDQLDNDĪGHJRJDWXQNXFRQDGDMHPXFHFK\ELRORJLF]QH4

.

Opracowanie na temat 3RF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZDZĞUyGVSRáHF]HĔVWZDZ3ROsce – zmiany na przestrzeni lat 2002-2014 ]RVWDáR SU]\JRWRZDQH QD SRGVWDZLH EDGDĔ SU]HSURZDG]RQ\FK w UDPDFKPLĊG]\QDURGRZHJRSURMHNWX (XURSHMVNLHJR6RQGDĪX6SRáHF]QHJR(66(XURSHMVNL 6RQGDĪ6SRáHF]Q\SRUD]SLHUZV]\]RVWDáSU]HSURZDG]RQ\ZULMHVt realizowany co 2 lata. 3LHUZV]DHG\FMDREMĊáDNUDMHQDWRPLDVWZUXG]LDáZ]LĊáRSDĔVWZ3URMHNWWHQSU]HGH ZV]\VWNLP ]DMPXMH VLĊ ]HEUDQLHP LQIRUPDFML R NOXF]RZ\FK GOD (XURS\ ]DJDGQLHQLDFK VSRáHF]Q\FK L SROLW\F]Q\FK SRVWDZDFK RUD] Z\SUDFRZDniem standardów przygotowania i UHDOL]DFMLEDGDĔPLĊG]\NUDMRZ\FKXPRĪOLZLDMąF\FKĞFLVáąSRUyZQ\ZDOQRĞüZ\QLNyZ:W\P FHOX SRZRáDQR 0LĊG]\QDURGRZ\ .RPLWHW 0HWRGRORJLF]Q\ Z VNáDG, NWyUHJR ZFKRG]ą SU]HGVWDZLFLHOHZLRGąF\FKHXURSHMVNLFKRĞURGNyZQDXNRZ\FK

NLQLHMV]H RSUDFRZDQLH VNáDGD VLĊ ] GZyFK F]ĊĞFL PHWRGRORJLF]QHM RUD] DQDOL]\ Z\QLNyZ 3RGVXPRZDQLHP MHVW LQWHUSUHWDFMD ZSá\ZX SáFL UHJLRQX ]DPLHV]NDQLD GRĞZLDGF]HQLD QDSDGX SU]H] EDGDQ\FK OXE RVyE LP EOLVNLFK ]DXIDQLD ZREHF 3ROLFML RUD] innych ludzi na SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD UHVSRQGHQWyZ &HOHP JáyZQ\P QLQLHMV]HJR RSUDFRZDQLDMHVWXND]DQLHZ\QLNyZEDGDĔGRW\F]ąF\FKSRF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZDZ3ROVFHQD przestrzeni lat 2002 - URNX&HOHPV]F]HJyáRZ\PRSUDFRZDQLDMHVWXND]DQLHSRF]XFLD

3

Vide A. Wadeley, A, Brich, T. Malim, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 2000. 4

Vide $ &]XSU\ĔVNL %H]SLHF]HĔVWZR Z XMĊFLX WHRUHW\F]Q\P >Z@ $ &]XSU\ĔVNL % :LĞQLHZVNL - =ERLQD %H]SLHF]HĔVWZR7HRULD– Badania – Praktyka, Józefów 2015.

(3)

EH]SLHF]HĔVWZD Z NRUHODFML ] SLĊFLRPD ]PLHQQ\PL SáFLą UHJLRQHP ]DPLHV]NDQLD GRĞZLDGF]HQLHP QDSDGX Z RGVWĊSLH ODW RG SU]HSURZDG]RQHJR EDGDQLD ]DXIDQLHP ZREHF LQQ\FK RVyE RUD] ]DXIDQLHP ZREHF 3ROLFML : NRQWHNĞFLH W\FK NDWHJRULL Z\áRQLRQH ]RVWDá\ problemy badawcze orD]VIRUPXáRZDQHKLSRWH]\NWyUH]DZDUWHVąZF]ĊĞFLPHWRGRORJLF]QHM

:QLRVNL]EDGDĔQDGEH]SLHF]HĔVWZHPSR]ZROąSU]HGHZV]\VWNLPZGUDĪDüSR]\W\ZQH ]PLDQ\ Z FDá\P NUDMX QD SRGVWDZLH PRĪOLZ\FK NRUHODFML SRPLĊG]\ SU]HGPLRWHP EDGDĔ aNU\WHULXPZ\áRQLRQ\PZZ\QLNXDQDOL]\EDGDĔGOD(66

M

(72'2/2*,$%$'$ē

E

UROPEJSKIEGO

S

21'$ĩ8

S

32à(&=1(*2

(XURSHMVNL 6RQGDĪ 6SRáHF]Q\ (66 MHVW WR SURMHNW REHMPXMąF\ NLONDQDĞFLH NUDMyZ, PDMąF\QDFHOX]DREVHUZRZDQLH]PLDQ]DFKRG]ąF\FKZVSRáHF]HĔVWZDFKUyĪQ\FKSDĔVWZDFK poprzez rzetelne zebranie danych z dziedzin takich jak: mHGLDL]DXIDQLHVSRáHF]QH, polityka, GREURVWDQ UHVSRQGHQWyZ G\VNU\PLQDFMD L Z\NOXF]HQLH VSRáHF]QH UHOLJLD WRĪVDPRĞü QDURGRZD L HWQLF]QD RFHQD VWDQX ]GURZLD SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD RVRELVWHJR, charakWHU\VW\NDVSRáHF]QR-demograficzna oraz VNDODOXG]NLFKZDUWRĞFL'RGDWNRZRZNDĪGHM HG\FMLGRGDZDQHVąWHPDW\VWDQRZLąFHW]ZREV]DU\URWDF\MQH%DGDQLHRGE\ZDVLĊF\NOLF]QLH RGUFRODWD2EHFQLHZHG\FMLXF]HVWQLF]\áRSDĔVWZ: Albania, Australia, %HOJLD %XáJDULD &KRUZDFMD &\SU &]HFK\ 'DQLD (VWRQLD )LQODQGLD )UDQFMD *UHFMD +LV]SDQLD,UODQGLD,VODQGLD,]UDHO.RVRZR/LWZD/XNVHPEXUJàRWZD1LHPF\1RUZHJLD 3ROVND 3RUWXJDOLD 5RVMD 5XPXQLD 6áRZDFMD 6áRZHQLD 6]ZDMFDULD Szwecja, Turcja, 8NUDLQD:ĊJU\:LHOND%U\WDQLDRUD]:áRFK\

/LF]HEQRĞüUHVSRQGHQWyZRVLąJDW]ZHIHNW\ZQąZLHONRĞüSUyE\F]\OLPLQLPXP RVyE =DáRĪRQR LĪ VWRVXQHN OLF]E\ Z\ZLDGyZ XNRĔF]RQ\FK GR OLF]E\ Z\ORVRZDQ\FK RVyE EĊG]LH RVF\ORZDá Z RNROLF\ 'REyU SUyE\ RGE\ZD VLĊ SRSU]H] ORVRZH Z\]QDF]DQLH RGSRZLDGDMąF\FK]DSRĞUHGQLFWZHPQXPHUX3(6(/:NDĪG\PUHMRQLHORVRZDQLHRGE\ZDáR VLĊRVREQRFRSR]ZDODáRQDZDUVWZRZ\FKDUDNWHUSUyE\$QNLHWHU]\RGE\ZDMąFDáRGQLRZH szkolenie, na którym przekazywanH Vą V]W\ZQH ]Dsady przeprowadzania wywiadów z respondentami5.

3ROVND]RVWDáDREMĊWDEDGDQLHP(XURSHMVNLHJR6RQGDĪX6SRáHF]QHJRRGURNXF]\OL RGSLHUZV]HMUXQG\EDGDĔ5HDOL]DWRUHPEDGDĔ(66Z3ROVFHMHVW Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. : SLHUZV]\P EDGDQLX XG]LDá Z]LĊáR RVyE PQLHM QLĪ SRáRZĊ VWDQRZLá\NRELHW\QDWRPLDVWSRQDGSRáRZDUHVSRQGHQWyZWRPĊĪF]\ĨQL

5

(4)

M

ETODOLOGIA WYKORZYSTANA W OPRACOWANIU

3RF]ąWNLHPNDĪGHMSUDF\EDGDZF]HMMHVWSRVWDZLHQLHVRELHFHOXNWyU\FKFHP\RVLąJQąü SRGF]DV DQDOL]\ WHRUHW\F]QHM L HPSLU\F]QHM &HO PRĪHP\ SRG]LHOLü QD GZLH NDWHJRULH RSLVRZ\ RUD] Z\MDĞQLDMąF\ &HOH RSLVRZH Vą QLF]\P LQQ\P MDN GRNáDGQ\P RSLVHP VWDQX rzeczy, porównaniem uprzednio zdobytych danych z nowymi. %DGDF] PRĪH G]LĊNL WHPX GRNXPHQWRZDü SURFHV\ SU]HPLDQ ]DFKRG]ąFH Z EDGDQHM JUXSLH PRĪH WZRU]\ü NDWHJRULH iSRG]ELRU\ Z RSDUFLX R ]DVWDQ\ NRQWHNVW &HOH Z\MDĞQLDMąFH PDMą FKDUDNWHU QDMEDUG]LHM UR]EXGRZDQ\JG\ĪRGQRV]ąVLĊGRSUREOHPyZKLSRWH]F]\]DáRĪHĔEDGDMąFHJR3R]ZDODMą SRV]HU]\üSHUVSHNW\ZĊRQRZHWHRULHOXEMą]ZHU\ILNRZDü6

.

3UREOHP\ EDGDZF]H RGQRV]ą VLĊ GR S\WDĔ R VWDQ U]HF]\ EDGDQHJR ]MDZLVND RUD] ZSá\ZXSRG]HVSRáyZ]DOHĪQRĞFLPLĊG]\]PLHQQ\PL7_{3UREOHP\EDGDZF]HRNUHĞODMąSHZLHQ} stan naszej niHZLHG]\D]DWHP]DZĊĪDMąSROHQDV]\FKSRV]XNLZDĔ6]F]HJyOQąXZDJĊQDOHĪ\ ]ZUyFLüQDDQDOL]Ċ]DOHĪQRĞFLPLĊG]\]PLHQQ\PLNWyUHQDVLQWHUHVXMą– SRSU]H]WRXĞFLĞOLP\ ]DNUHV EDGDĔ 2 ZDUWRĞFL SRVWDZLRQHJR SUREOHPX EDGDZF]HJR VWDQRZL PRĪOLZRĞü MHJR rozstrzyJQLĊFLDZSURFHVLHEDGDZF]\P,VWRWQHMHVWWDNĪHDE\EDGDMąF\PLDáSHZLHQ]DNUHV ZLHG]\ R REV]DUDFK ]MDZLVNDFK OXE RVREDFK NWyU\PL VLĊ LQWHUHVXMH8

. Hipoteza jest RGSRZLHG]LąQDS\WDQLH]DZDUWHZSUREOHPLH7D]NROHLPRĪHQD]\ZDüVLĊQDXNRZąMHĞOL jestPRĪOLZHMHMVSUDZG]HQLH9.

1LQLHMV]\ DUW\NXá VNXSLD VLĊ QD SLĊFLX NDWHJRULDFK SáFL UHJLRQLH ]DPLHV]NDQLD GRĞZLDGF]HQLDQDSDGXZRGVWĊSLHODWRGSU]HSURZDG]RQHJREDGDQLD]DXIDQLDZREHFLQQ\FK RVyERUD]]DXIDQLDZREHF3ROLFML:NRQWHNĞFLHW\FKNDWHJRULLZ\áRQLRQH]RVWDá\SUREOHP\ EDGDZF]HRUD]VIRUPXáRZDQHKLSRWH]\NWyUHSU]HGVWDZLDSRQLĪV]DWDEHOD10

.

Lp. Problemy badawcze Hipotezy

.U\WHULXP3áHü

1. &]\SáHüZSá\ZDQDSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD" 7DNNRELHW\PDMąPQLHMV]HSRF]XFLH_{EH]SLHF]HĔVWZDQLĪ PĊĪF]\ĨQL} Kryterium: Region zamieszkania

1. Czy region zamieszkania respondentów ma _{ZSá\ZQDSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD"} 7DNUHJLRQ]DPLHV]NDQLDUyĪQLFXMHSRF]XFLH_{EH]SLHF]HĔVWZD} .U\WHULXP'RĞZLDGF]HQLHQDSDĞFLZFLąJXRVWDWQLFKODW

1. _{GRĞZLDGF]HQLHQDSDĞFLZFLąJXRVWDWQLFKODW"}Czy na poczuFLHEH]SLHF]HĔVWZDZSá\ZD 7DNRVRE\NWyUHGRĞZLDGF]\á\QDSDĞFLPDMą_{PQLHMV]HSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD}

6

T. Pilch, T. Baumann, Zasad\EDGDĔSHGDJRJLF]Q\FKVWUDWHJLHLORĞFLRZHLMDNRĞFLRZH, Warszawa 2001, s. 21-23.

7 Ibidem, s. 43. 8 Ibidem, s. 43. 9 J.%U]H]LĔVNL0HWRGRORJLDEDGDĔSV\FKRORJLF]Q\FK, Warszawa 2004, s. 226.

(5)

Kryterium: Zaufanie do Policji

1. &]\]DXIDQLHGR3ROLFMLPDZSá\ZQDSRF]XFLH_{EH]SLHF]HĔVWZD"} Tak, zauIDQLHGRSROLFMLZSá\ZDQDSRF]XFLH_{EH]SLHF]HĔVWZD} Kryterium: Zaufanie do innych osób

1. &]\]DXIDQLHGRLQQ\FKRVyEPDZSá\ZQD_{SRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD"} 7DN]DXIDQLHGRLQQ\FKRVyEZSá\ZDQD_{SRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD} Tabela 1. Problemy i hipotezy badawcze.

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQH

$QDOL]XMąF SRMĊFLH ]PLHQQ\FK QDOHĪ\ ZLHG]LHü ĪH Vą WR WH SUDZLGáRZRĞFL NWyUH Vą SRZWDU]DOQH L REVHUZRZDOQH NDĪGRUD]RZR Z GDQ\P ]MDZLVNX OXE V\WXDFML11

. Ustalenie ]PLHQQ\FKSR]ZDODDQDOL]RZDüF]\QQLNLZSá\ZDMąFHQDGDQH]MDZLVNR=PLHQQHPRJąE\ü ]DOHĪQHQSFHOHĪ\FLRZHUHVSRQGHQWDMHJRRSLQLHRUD]QLH]DOHĪQHQSSáHüZLHN12_3RQLĪV]D WDEHOD SU]HGVWDZLD ]PLHQQH ]DOHĪQH QLH]DOHĪQH RUD] ZVNDĨQLNL L NDWHJRULH SU]\MĊWH wSRQLĪV]\PRSUDFRZDQLX13.

Lp. =PLHQQHQLH]DOHĪQH :VNDĨQLNL Kategorie

1. 3áHü Metryczka

Kobieta 0ĊĪF]\]QD

2. Region zamieszkania Metryczka

Lubuskie 'ROQRĞOąVNLH Kujawsko-pomorskie Lubelskie àyG]NLH 0DáRSROVNLH Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie ĝOąVNLH ĝZLĊWRNU]\VNLH :DUPLĔVNR-mazurskie Wielkopolskie 3. _{QDSDGXZFLąJX}'RĞZLDGF]HQLH ostatnich 5 lat Pytanie w kwestionariuszu 'RĞZLDGF]HQLHQDSDGXZFLąJXRVWDWQLFKODW %UDNGRĞZLDGF]HQLDQDSDGXZFLąJX ostatnich 5 lat 11

T. Pilch, T. Baumann, =DVDG\EDGDĔSHGDJRJLF]Q\FKVWUDWHJLHLORĞFLRZHLMDNRĞFLRZH, Warszawa 2001, s. 50.

12

Ibidem, s. 51-52.

(6)

Lp. =PLHQQD]DOHĪQD :VNDĨQLNL Kategorie

1. _{Zaufanie do ludzi} Pytanie w

kwestionariuszu

0RĪQDXIDüOXG]LRP 2GSRZLHGĨQHXWUDOQD 1LHPRĪQDXIDüOXG]LRP

2. _{Zaufanie do Policji} Pytanie w

kwestionariuszu

Ufa Policji 2GSRZLHGĨQHXWUDlna

Nie ufa Policji Tabela 2.=PLHQQHLZVNDĨQLNL

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQH

P

2&=8&,(%(=3,(&=(ē67:$632à(&=(ē67:$32/SKIEGO

– 2002

ROK 3LHUZV]DHG\FMDEDGDĔ(66Z3ROVFHRGE\ZDáDVLĊRGZU]HĞQLDGRJUXGQLD roku2ĞURGHN5HDOL]DFML%DGDĔ6RFMRORJLF]Q\FK25%6RUD],QVW\WXW)LOR]RILLL6RFMRORJLL 3ROVNLHM $NDGHPLL 1DXN SU]HSURZDG]Lá Z\ZLDGyZ SRSU]H] NZHVWLRQDULXV] RVRELVW\ 3$3, 'REyU JUXS\ RGE\á VLĊ SRSU]H] ORVRZDQLH 3(6(/ = ]HEUDQ\FK PDWHULDáyZ statystyF]Q\FKZ\QLNDĪHSRQDGSRáRZDDQNLHWRZDQ\FKRVyEF]XMHVLĊEH]SLHF]QLHZRNROLF\ miejsca swojego zamieszkania14.

Wykres 1.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZRNROLF\PLHMVFD]DPLHV]NDQLDU

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLH: http://www.europeansocialsurvey.org/data/country.html?c=poland

/LF]EDEDGDQ\FKNRELHWZ\QRVLáDQDWRPLDVWPĊĪF]\]Q:URNXSRQDGô NRELHW RGSRZLHG]LDáD ĪH F]XMH VLĊ EH]SLHF]QLH Z RNROLF\ PLHMVFD ]DPLHV]NDQLD %OLVNR SRáRZD PĊĪF]\]QQLHF]XMHVLĊEH]SLHF]QLHQDWHUHQLHPLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLD15

.

14_{2SUDFRZDQLHZáDVQH Wykres 1. 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZRNROLF\PLHMVFDswojego zamieszkania w 2002 roku.} 15_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDSáHüUHVSRQGHQWyZZURNX.} 65,80% 32,20% 2,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% ǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ ƌĂŬĚĂŶǇĐŚͬEŝĞǁŝĞŵ

(7)

Wykres 2.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDSáHüUHVSRQGHQWyZ ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHKWWSZZZHXURSHDQVRFLDOVXUYH\RUJGDWDFRXQWU\KWPO"F poland. :UQDMEDUG]LHMEH]SLHF]QLHF]XOLVLĊPLHV]NDĔF\ZRMHZyG]WZDOXEHOVNLHJR QDVWĊSQLHZRMHZyG]WZDSRPRUVNLHJRRUD]ZRMHZyG]WZDSRGNDUSDFNLHJR16 . Wykres 3.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDPLHMVFH]DPLeszkania (2002 r.) ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHKWWSZZZHXURSHDQVRFLDOVXUYH\RUJGDWDFRXQWU\KWPO"F SRODQG

1LHPDOĪH SRáRZD PLHV]NDĔFyZ ZRMHZyG]WZD GROQRĞOąVNLHJR Z U QLH F]XáD VLĊ bezpiecznie w okolicy miejsca swojego zamieszkania (1DVWĊSQLHQDMPQLHMEH]SLHF]QLH F]Xá\ VLĊ RVRE\ ] ZRMHZyG]WZD ĞOąVNLHJR 7U]HFLP UHJLRQHP ] QDMPQLHMV]\P ZVNDĨQLNLHPEH]SLHF]HĔVWZDE\áRZRMHZyG]WZRáyG]NLH17

.

16_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDPLHMVFH]DPLHV]NDQLDZURNX}

17 _{2SUDFRZDQLH ZáDVQH :\NUHV . PoczXFLH ]DJURĪHQLD X UHVSRQGHQWyZ Z RNROLFDFK miejsca swojego zamieszkania} w 2002 roku. 76,80% 23,20% 57,80% 42,20% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% ǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ <ŽďŝĞƚǇ DħǏĐǌǇǍŶŝ 54,40% 70,20% 74,40% 72,10% 63,00% 66,70% 65,40% 70% 81,50% 66,20% 76,00% 57,10% 70,90% 69,30% 69,10% 68,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% WŽĐǌƵĐŝĞďĞǌƉŝĞĐǌĞŷƐƚǁĂǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ ŽůŶŽƑůČƐŬŝĞ <ƵũĂǁƐŬŽͲWŽŵŽƌƐŬŝĞ >ƵďĞůƐŬŝĞ >ƵďƵƐŬŝĞ BŽĚǌŬŝĞ DĂųŽƉŽůƐŬŝĞ DĂǌŽǁŝĞĐŬŝĞ KƉŽůƐŬŝĞ WŽĚŬĂƌƉĂĐŬŝĞ WŽĚůĂƐŬŝĞ WŽŵŽƌƐŬŝĞ _ůČƐŬŝĞ _ǁŝħƚŽŬƌǌǇƐŬŝĞ tĂƌŵŝŷƐŬŽͲDĂǌƵƌƐŬŝĞ tŝĞůŬŽƉŽůƐŬŝĞ ĂĐŚŽĚŶŝŽƉŽŵŽƌƐŬŝĞ

(8)

Wykres 4.3RF]XFLH]DJURĪHQLDXUHVSRQGHQWyZZRNROLFDFK miejsca swojego zamieszkania (2002 r.)

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHKWWSZZZHXURSHDQVRFLDOVXUYH\RUJGDWDFRXQWU\KWPO"F SRODQG

/LF]EDUHVSRQGHQWyZNWyUDGRĞZLDGF]\áDSU]HPRF\EąGĨGRĞZLDGF]\áMHMNWRĞEOLVNL Z FLąJX RVWDWQLFK ODW RG U Z\QRVLáD 3RQDG SRáRZD RVyE NWyUD GRĞZLDGF]\áD QDSDGX OXE LQQHM IRUP\ SU]HPRF\ Z FLąJX RVWDWQLFK ODW F]XáD VLĊ EH]SLHF]QLH Z RNROLF\ PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLD3RF]XFLH]DJURĪHQLDPDEOLVNRSRáRZDRVyEGRĞZLDGF]RQ\FK WUXGQąV\WXDFMąZSU]HV]áRĞFLZ\N Wykres 5.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDGRĞZLDGF]HQLHQDSDGXOXELQQHMIRUP\SU]HPRF\ZFLąJXRVWDWQLFKODW (2002 r.) ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLH http://www.europeansocialsurvey.org/data/country.html?c=poland :SU]HGVWDZLRQHMDQDOL]LHEDGDĔGRNRQDQRUHNRGRZDQLDZ\QLNyZGRW\F]ąF\FK]DXIDQLD GR 3ROLFML G]LHOąF RGSRZLHG]L QD WU]\ NDWHJRULH ]DXIDQLH GR 3ROLFML SRVWDZD RERMĊWQD EUDN ]DXIDQLD GR 3ROLFML 1LQLHMV]\ SRG]LDá ]RVWDá RNUHĞORQ\ SRSUzez proporcjonalne podzielenie szacunkowo przedstawionych wyników oraz odpowiednie zakwalifikowanie ich do danej kategorii18 2VRE\ NWyUH Z U XIDá\ 3ROLFML Z ZLĊNV]\P VWRSQLX F]Xá\ VLĊ EH]SLHF]QLH 18_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRSROLFMLZURNX.} 45,60% 29,80% 25,60% 27,90% 37% 33,30% 34,60% 30% 19,50% 33,80% 23,90% 42,90% 29,10% 30,60% 30,90% 32,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% ƌĂŬƉŽĐǌƵĐŝĂďĞǌƉŝĞĐǌĞŷƐƚǁĂǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ ŽůŶŽƑůČƐŬŝĞ <ƵũĂǁƐŬŽͲWŽŵŽƌƐŬŝĞ >ƵďĞůƐŬŝĞ >ƵďƵƐŬŝĞ BŽĚǌŬŝĞ DĂųŽƉŽůƐŬŝĞ DĂǌŽǁŝĞĐŬŝĞ KƉŽůƐŬŝĞ WŽĚŬĂƌƉĂĐŬŝĞ WŽĚůĂƐŬŝĞ WŽŵŽƌƐŬŝĞ _ůČƐŬŝĞ _ǁŝħƚŽŬƌǌǇƐŬŝĞ tĂƌŵŝŷƐŬŽͲDĂǌƵƌƐŬŝĞ tŝĞůŬŽƉŽůƐŬŝĞ ĂĐŚŽĚŶŝŽƉŽŵŽƌƐŬŝĞ 55,40% 45,60% 70,90% 29,10% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% ǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ ZĞƐƉŽŶĚĞŶĐŝ͕ŬƚſƌǌǇĚŽƑǁŝĂĚĐǌǇůŝƉƌǌĞŵŽĐǇǁĐŝČŐƵŽƐƚĂƚŶŝĐŚϱůĂƚ ZĞƐŽŝŶĚĞŶĐŝ͕ŬƚſƌǌǇŶŝĞĚŽƑǁŝĂĚĐǌǇůŝƉƌǌĞŵŽĐǇǁĐŝČŐƵŽƐƚĂƚŶŝĐŚϱůĂƚ

(9)

w okolicy miejsca swojego zamieszkania. Ponad 1/3 respondentów z mniejszym poczuciem ]DXIDQLDGR3ROLFMLF]XáDVLĊ]DJURĪRQDZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLD

Wykres 63RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGR3ROLFMLU

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHKWWSZZw.europeansocialsurvey.org/data/country.html?c=poland

W niniejszym opracowaniu GRNRQDQRUyZQLHĪUHNRGRZDQLDZ\QLNyZEDGDĔGRW\F]ąF\FK ]DXIDQLDLQQ\PRVRERPSU]H]UHVSRQGHQWyZG]LHOąFRGSRZLHG]LQDWU]\NDWHJRULH]DXIDQLHGR innych osób, postawa neutralna,EUDN]DXIDQLDGRLQQ\FKRVyE3RG]LDáWHQ]RVWDáRSUDFRZDQ\QD podstawie proporcjonalnego podzielenia szacunkowo przedstawionych wyników oraz odpowiedniego zakwalifikowania ich do danej kategorii19 2VRE\ NWyUH Z ZLĊNV]\P VWRSQLX XIDMą LQQ\P OXG]LRP PDMą ZLĊNV]H SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD Z RNROLF\ PLHMVFD VZRMHJR ]DPLHV]NDQLD 3RGREQLH MDN Z SU]\SDGNX ]DXIDQLD GR 3ROLFML UHVSRQGHQFL NWyU]\ Vą EDUG]LHM RVWURĪQL Z NRQWDNWDFK ] LQQ\PL RVREDPL Z\ND]XMą ZLĊNV]H SRF]XFLH ]DJURĪHQLD Z RNROLF\ miejsca swojego zamieszkania.

Wykres 7.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRLQQ\FKOXG]LU ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHKWWSZZZHXURSHDQVRFLDOVXUYH\RUJGDWDFRXQWU\KWPO"F SRODQG 19_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRLQQ\FKludzi w 2002 roku.} 71,60% 28,40% 66,20% 33,80% 62,80% 37,20% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% ǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ hĨĂƉŽůŝĐũŝ WŽƐƚĂǁĂŽďŽũħƚŶĂ EŝĞƵĨĂƉŽůŝĐũŝ 72,40% 27,60% 68,70% 31,30% 64,50% 35,50% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% ǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ DŽǏŶĂƵĨĂđůƵĚǌŝŽŵ KĚƉŽǁŝĞĚǍŶĞƵƚƌĂůŶĂ dƌǌĞďĂďǇđŽƐƚƌŽǏŶǇŵǁŬŽŶƚĂŬƚĂĐŚǌŝŶŶǇŵŝůƵĚǍŵŝ

(10)

P

2&=8&,(%(=3,(&=(ē67:$632à(&=(ē67:$32/SKIEGO

– 2014

ROK (G\FMDVLyGPDEDGDĔ(66Z3ROVFHRGE\áDVLĊRGNZLHWQLDGRZU]HĞQLDURNX 3RGREQLHMDNZSU]\SDGNXSRSU]HGQLFKODWUHDOL]RZDáMH2ĞURGHN5HDOL]DFML%DGDĔ6RFMRORJLF]Q\FK (ORBS) oraz Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Ogólna liczba zrealizowanych Z\ZLDGyZ]D SRPRFą Z\ZLDGXNZHVWLonariuszowego (PAPI) to 1615. W 2014 roku 84% osób GHNODURZDáRSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLD20

.

Wykres 8. Poczucie bezpieczeĔVWZDZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLDU

3RF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD ]DUyZQR X NRELHW MDN L X PĊĪF]\]Q Z URNX E\áR Z\VRNLH3áHüZURNXQLHUyĪQLFRZDáDRGSRZLHG]L21

.

Wykres 9.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDSáHüU

W 2014 roku najbardziej bezpiecznie F]XOL VLĊ PLHV]NDĔF\ ZRMHZyG]WZD SRGNDUSDFNLHJRQDVWĊSQLHZZRMHZyG]WZDRSROVNLHJRRUD]ZZRMHZyG]WZD ZDUPLĔVNR-mazurskiego (89,8%)22 . 20_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLDZURNX} 21_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDSáHüZURNX}

22_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV. Poczucie bezpieczHĔVWZDDUHJLRQ]DPLHV]NDQLDZURNX}

84% 14% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇ ŵŝĞũƐĐĂƐǁŽũĞŐŽǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ EŝĞĐǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇƐǁŽũĞŐŽŵŝĞũƐĐĂ ǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ ƌĂŬŽĚƉŽǁŝĞĚǌŝ 80,90% 19,10% 91,20% 8,80% 0,00% 50,00% 100,00% ǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂ ǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ _{<ŽďŝĞƚǇ} _{DħǏĐǌǇǍŶŝ}EŝĞĐǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ

(11)

Wykres 10. 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDUHJLRQ]DPLHV]NDQLDU

: HG\FML EDGDĔ (66 QDMPQLHMV]H SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD PLHOL PLHV]NDĔF\ województwa lubuskiego (29,5%), województwa zachodniopomorskiego (28,2%) oraz kujawsko-pomorskiego (18,1%)23.

Wykres 11.3RF]XFLH]DJURĪHQLDDUHJLRQ]DPLHV]NDQLDU

3RQDGôRVyENWyUHGRĞZLDGF]\á\OXE RVRE\LPEOLVNLHGRĞZLDGF]\á\QDSDGXF]XMąVLĊ bezpiecznie w okolicy miejsca swojego zamieszkania24.

23_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLH]DJURĪHQLD w okolicach miejsca swojego zamieszkania, a region} zamieszkania w 2014 roku. 82,40% 81,90% 89,60% 70,40% 83,90% 89,60% 79,80% 91% 82,60% 82,10% 94,10% 93,60% 89,30% 72,70% 72,80% 89,80% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% WŽĐǌƵĐŝĞďĞǌƉŝĞĐǌĞŷƐƚǁĂǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ ŽůŶŽƑůČƐŬŝĞ <ƵũĂǁƐŬŽͲWŽŵŽƌƐŬŝĞ >ƵďĞůƐŬŝĞ >ƵďƵƐŬŝĞ DĂųŽƉŽůƐŬŝĞ DĂǌŽǁŝĞĐŬŝĞ _ůČƐŬŝĞ KƉŽůƐŬŝĞ WŽŵŽƌƐŬŝĞ BſĚǌŬŝĞ WŽĚŬĂƌƉĂĐŬŝĞ _ǁŝħƚŽŬƌǌǇƐŬŝĞ WŽĚůĂƐŬŝĞ tŝĞůŬŽƉŽůƐŬŝĞ ĂĐŚŽĚŶŝŽƉŽŵŽƌƐŬŝĞ tĂƌŵŝŷƐŬŽͲDĂǌƵƌƐŬŝĞ 17,60% 18,10% 10,40% 29,50% 16% 10,40% 20,20% 9% 17,40% 17,90% 5,90% 6,40% 10,70% 7,30% 27,20% 10,20% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% ƌĂŬƉŽĐǌƵĐŝĂďĞǌƉŝĞĐǌĞŷƐƚǁĂǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ ŽůŶŽƑůČƐŬŝĞ <ƵũĂǁƐŬŽͲWŽŵŽƌƐŬŝĞ >ƵďĞůƐŬŝĞ >ƵďƵƐŬŝĞ DĂųŽƉŽůƐŬŝĞ DĂǌŽǁŝĞĐŬŝĞ _ůČƐŬŝĞ KƉŽůƐŬŝĞ WŽŵŽƌƐŬŝĞ BſĚǌŬŝĞ WŽĚŬĂƌƉĂĐŬŝĞ _ǁŝħƚŽŬƌǌǇƐŬŝĞ WŽĚůĂƐŬŝĞ tŝĞůŬŽƉŽůƐŬŝĞ ĂĐŚŽĚŶŝŽƉŽŵŽƌƐŬŝĞ tĂƌŵŝŷƐŬŽͲDĂǌƵƌƐŬŝĞ

(12)

Wykres 12.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDGRĞZLDGF]HQLHQDSDGXZFLąJXRVWDWQLFKODWU

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGstawie: http://www.europeansocialsurvey.org/data/country.html?c=poland.

: URNX ]DXIDQLH GR 3ROLFML Z PQLHMV]\P VWRSQLX ZSá\ZD QD SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD Z RNROLF\ PLHMVFD ]DPLHV]NDQLD :LĊNV]RĞü EDGDQ\FK SU]HMDZLD Z\VRNL poziom zaufania do Policji25.

Wykres 13.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGR3ROLFMLU

=DXIDQLH GR LQQ\FK RVyE ZSá\ZD QD SRF]XFLH EH]SLHF]HĔstwa u respondentów, MHGQDNĪHZPQLHMV]\PVWRSQLXQLĪZURNX%DGDQLLPPQLHMXIDOLLQQ\POXG]LRPW\P EDUG]LHMQLHF]XOLVLĊEH]SLHF]QLHZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLD26

.

24_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDGRĞZLDGF]HQLH napadu w FLąJXRVWDWQLFKODW} w 2014 roku. 25_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRSROLFML w 2014 roku.} 26_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRLQQ\FKOXG]LZURNX} 87,20% 12,20% 87,60% 12,30% 84,00% 16,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% ǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ hĨĂƉŽůŝĐũŝ WŽƐƚĂǁĂŽďŽũħƚŶĂ EŝĞƵĨĂƉŽůŝĐũŝ

(13)

Wykres 14.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHdo innych ludzi (2014 r.)

P

ORÓWNANIE WYNIKÓW BA'$ē=

2002

I

2014

ROKU

: URNX SRQDG ô EDGDQ\FK F]XáR VLĊ EH]SLHF]QLH Z RNROLF\ PLHMVFD VZRMHJR zamiHV]NDQLD Z URNX WHQ ZVNDĨQLN E\á PQLHMV]\ L Z\QRVLá SRQDG ò EDGDQ\FK27. 2]QDF]DWRĪHZSU]HFLąJXODWZ]URVáRSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZĞUyG3RODNyZ Wykres 15.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZURNXRUD] ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDVQHQDSRGVWDZLHKWWSZZZHXURSHDQVRFLDOVXUYH\RUJGDWDFRXQWU\KWPO"F SRODQG :URNXNRELHW\ZZLĊNV]\PVWRSQLXGHNODURZDá\SRF]XFLH]DJURĪHQLDZRNROLF\ PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLDQLĪZUĝZLDGF]\WRRZ]URĞFLHSRF]XFLXEH]SLHF]HĔVWZD ZĞUyGNRELHW1LHPDOSRáRZDPĊĪF]\]QZUF]XáD]DJURĪHQLHZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR ]DPLHV]NDQLD V\WXDFMD WD XOHJáD ]PLDQLH Z URNX JG]LH QLHFDáD EDGDQ\FK PĊĪF]\]Q X]QDáDĪHQLHF]XMHVLĊEH]SLHF]QLH28

.

Przedstawiona hipoteza spraZG]LáDVLĊMHG\QLHZRGQLHVLHQLXGRU– NRELHW\PLDá\ PQLHMV]HSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZRNROLF\PLHMVFDVZRMHJR]DPLHV]NDQLDQLĪPĊĪF]\ĨQL 27_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHs 15. 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZLURNX} 28_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDSáHü w 2002 i 2014 roku.} 89,90% 10,10% 85,90% 14,10% 83,80% 16,20% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% ǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ EŝĞĐǌƵũħƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞ DŽǏŶĂƵĨĂđůƵĚǌŝŽŵ KĚƉŽǁŝĞĚǍŶĞƵƚƌĂůŶĂ dƌǌĞďĂďǇđŽƐƚƌŽǏŶǇŵǁŬŽŶƚĂŬƚĂĐŚǌŝŶŶǇŵŝůƵĚǍŵŝ 66% 32% _2% 84% 14% _2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇ ŵŝĞũƐĐĂƐǁŽũĞŐŽǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ EŝĞĐǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂƐǁŽũĞŐŽ ǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ ƌĂŬĚĂŶǇĐŚ 2002 2014

(14)

Wykres 16.3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDSáHüURNL

ħUyGáR2SUDFRZDQLHZáDsne, na podstawie: http://www.europeansocialsurvey.org/data/country.html?c=poland

5HJLRQ ]DPLHV]NDQLD ZSá\ZD QD SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD EDGDQ\FK ]DUyZQR w 2002 r., jak i w 2014 r:RMHZyG]WZD]QDMZLĊNV]\PSRF]XFLHPEH]SLHF]HĔVWZDZ 2002 r. to: lubelskie, pomorskie i podkarpackie. Natomiast w 2014 r.E\á\WRZRMHZyG]WZDRSROVNLH SRGNDUSDFNLH RUD] ZDUPLĔVNR-PD]XUVNLH :RMHZyG]WZHP NWyUH QLH]PLHQQLH FLHV]\ VLĊ Z\VRNLP ZVNDĨQLNLHP SRF]XFLD EH]SLHF]HĔVWZD MHVW ZRMHZyG]WZR SRGNDUSDFNLH Z]URVW poczucia bezpieF]HĔVWZDR29_{. Najmniejszy wskDĨQLNSRF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZDZ 2002 r.} Z\ND]\ZDOLPLHV]NDĔF\ZRMHZyG]WZDGROQRĞOąVNLHJRĞOąVNLHJRRUD]áyG]NLHJR:U EDGDQL ]DPLHV]NXMąF\ UHJLRQ ZRMHZyG]WZD OXEXVNLHJR NXMDZVNR-pomorskiego oraz zachodniopomorskieJRXMDZQLDMąQDMZLĊNV]HSRF]XFLH]DJURĪHQLDZ okolicy miejsca swojego zamieszkania.

%OLVNR SRáRZD RVyE NWyUH GRĞZLDGF]\á\ QDSDGX EąGĨ RVRE\ LP EOLVNLH Z FLąJX RVWDWQLFK ODW ] EDGDĔ Z URNX F]XáD ]DJURĪHQLH Z RNROLF\ PLHMVFD VZRMHJR zamieszkania, W\PVDP\PSRWZLHUG]DWRKLSRWH]ĊQDWHPDWSRF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZDXRVyE GRĞwiadczonych napadem. W 2014 r. WHQGHQFMD WD VLĊ SRQDZLD MHGQDNĪH Z PQLHMV]\P VWRSQLXRVyENWyUDGRĞZLDGF]\áDWUXGQHMV\WXDFMLZSU]HV]áRĞFLGHNODUXMHQLVNLHSRF]XFLH bezpiec]HĔVWZDZRNROLF\PLHMVFD]DPLHV]NDQLD30.

Zarówno w 2002 r., jak i w 2014 r. ]DXIDQLH GR 3ROLFML ZSá\ZD QD SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD EDGDQ\FK 5HVSRQGHQFL Z PQLHMV]\P VWRSQLX F]XMą ]DJURĪHQLH MHĪHOL LFK SR]LRP]DXIDQLDGR3ROLFMLMHVWZLĊNV]\31 . 29_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDUHJLRQ]DPLHV]NDQLDZURNX, Wykres 10.} Poczucie bezpieczeĔVWZDDUHJLRQ]DPLHV]NDQLDZURNX. 30_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDGRĞZLDGF]HQLHQDSDGXOXELQQHMIRUP\SU]HPRF\} ZFLąJXRVWDWQLFKODWZURNXWykres 12. 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDDGRĞZLDGF]HQLHQDSDGXZFLąJX ostatnich 5 lat w 2014 roku.

31 _{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRSROLFMLZURNX, Wykres 13.} 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRSROLFML w 2014 roku. 77% 23% 81% 19% 58% 42% 91% 9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂƐǁŽũĞŐŽ ǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ EŝĞĐǌƵũĞƐŝħďĞǌƉŝĞĐǌŶŝĞǁŽŬŽůŝĐǇŵŝĞũƐĐĂƐǁŽũĞŐŽǌĂŵŝĞƐǌŬĂŶŝĂ <ŽďŝĞƚǇͲϮϬϬϮ <ŽďŝĞƚǇͲϮϬϭϰ DħǏĐǌǇǍŶŝͲϮϬϬϮ DħǏĐǌǇǍŶŝͲϮϬϭϰ

(15)

P

OCZUCIE B(=3,(&=(ēSTWA

P

OLAKÓW W INNYCH BADANIACH

(G\FMD 9,,, EDGDĔ (XURSHMVNLHJR 6RQGDĪX 6SRáHF]QHJR SU]HSURZDG]RQD Z U. XNDĪH VLĊ Z GUXJLHM SRáRZLH U. FR XPRĪOLZL SRUyZQDQLH Z\EUDQ\FK ]PLHQQ\FK QD SU]HáRPLH RVWDWQLFK ODW RG U. -HGQDNĪH RSUyF] EDGDĔ (66 Z 3ROVFH UHJXODUQLH SURZDG]RQH Vą EDGDQLD &HQWUXP %DGDQLD 2SLQLL 6SRáHF]QHM Z ]DNUHVLH SRF]XFLD EH]SLHF]HĔVWZD3RODNyZ0HWRGRORJLD&%26RSLHUDVLĊQDSURZDG]HQLXEDGDĔVRQGDĪRZ\FK ]D SRPRFą NZHVWLRQDULXV]D DQNLHW\ QD SUyELH PLQLPXP RVyE (0,003% populacji). Tematyka jest kierowana obecnymi trendami np. opinie Polaków na temat emigracji oraz ]DZLHUDUHJXODUQHREV]DU\EDGDĔWDNLHMDNSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDVWRVXQHNGRZ\EUDQ\FK partii politycznych i polityków32.

Centrum Badania Opinii SpRáHF]QHMZNZLHWQLXURNXSU]HGVWDZLáNRPXQLNDWOpinia R EH]SLHF]HĔVWZLH L ]DJURĪHQLX SU]HVWĊSF]RĞFLą %DGDQLH ]RVWDáR SU]HSURZDG]RQH ]D SRPRFą wywiadów face-to-face RUD] SRSU]H] V\VWHP &$3, NRPSXWHURZR QD JUXSLH GRURVá\FK Polaków. Zgodnie z pr]HSURZDG]RQ\PLEDGDQLDPL3RODF\QLH]PLHQQLHRGODWZ\ND]XMąVLĊ GXĪ\P SRF]XFLHP EH]SLHF]HĔVWZD Z VZRLP NUDMX SRQDG ô EDGDQ\FK 0ĊĪF]\ĨQL F]ĊĞFLHM SR]\W\ZQLHRFHQLDOLVZRMHSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDQLĪNRELHW\33

.

Podobnie w przypadku EuropejVNLHJR6RQGDĪX6SRáHF]QHJR Z2SLQLL REH]SLHF]HĔVWZLH i]DJURĪHQLX SU]HVWĊSF]RĞFLą EDGDQL SRGMĊOL VLĊ WHPDWX SRF]XFLD EH]SLHF]HĔVWZD Z RNROLF\ miejsca swojego zamieszkania. Ankietowani w 2016 r. DĪ Z ZVND]\ZDOL QD Z\VRNLH SRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDZPLHMVFX]DPLHV]NDQLD3UDZLHSRáRZDUHVSRQGHQWyZQLHF]XáD ]DJURĪHQLD QDSDGHP OXE LQQ\P DNWHP SU]HVWĊSVWZD MHGQRF]HĞQLH EOLVNR SRáRZD wXPLDUNRZDQ\P VWRSQLX REDZLDáD VLĊ QLHEH]SLHF]HĔVWZD /ĊN SU]HG ]DJURĪHQLHP ]H VWURQ\ LQQ\FKRVyEF]ĊĞFLHM deklDURZDQ\E\áSU]H]NRELHW\

1D SU]HVWU]HQL ODW ]PQLHMV]\áD VLĊ OLF]ED SU]HVWĊSVWZ ZREHF UHVSRQGHQWyZ 1DMF]ĊVWV]\PL IRUPDPL V\WXDFML ]DJURĪHQLD ]H VWURQ\ LQQ\FK RVyE E\á\ NUDG]LHĪH ZáDPDQLHGRGRPXSRELFLHQDSDGUDEXQNRZ\34

.

We ZU]HĞQLX URNX SU]HSURZDG]RQH ]RVWDáR EDGDQLH &%26 GRW\F]ąFH RSLQLL SRODNyZ QD WHPDW G]LDáDOQRĞFL 3ROLFML *UXSD EDGDQ\FK REHMPRZDáD RVyE GRURVá\FK $QDOL]DEDGDĔZ\ND]DáDĪHô3RODNyZGREU]HRFHQLD3ROLFMĊNU\W\F]QLHRGQRVLVLĊGRQLHM mniej niĪEDGDQ\FK35.

$QDOL]D QDMQRZV]\FK EDGDĔ &%26 QD WHPDW SRF]XFLD EH]SLHF]HĔVWZD 3RODNyZ SRND]XMH WHQGHQFMĊ Z]URVWRZą Z SRUyZQDQLX ] SRSU]HGQLPL ODWDPL %DGDQLH ]RVWDáR przeprowadzone od 30 marca 2017 do 6 kwietnia 2017 r. SUyED EDGDZF]D Z\QRVLáD 1075 RVyE3RGREQLHMDNZSRSU]HGQLFKODWDFKGR]JURPDG]HQLDGDQ\FKXĪ\WRPHWRG\Z\ZLDGyZ 32 http://www.cbos.pl/PL/badania/metody_realizacji.php (10.08.2017) 33 http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_061_16.PDF (10.08.2017) 34 Ibidem. 35 http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/132403,Blisko-trzy-czwarte-Polakow-dobrze-ocenia-swoja-policje.html (11.08.2017)

(16)

EH]SRĞUHGQLFK RUD] PHWRGĊ &$3, 3RODF\ F]XMą VLĊ Z 3ROVFH FRUD] EH]SLHF]QLHM QDWRPLDVW SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD Z PLHMVFX ]DPLHV]NDQLD PD VWDáą Z\VRNą WHQGHQFMĊ 3RQDG SRáRZD EDGDQ\FK QLH F]XMH ]DJURĪHQLD SU]HVWĊSF]RĞFLą 3RGREQLH MDN SU]HGURNLHPF]ĊĞFLHMREDZLDMąVLĊQLHEH]SLHF]HĔVWZDNRELHW\36

.

: VWRVXQNX GR URNX EDGDQL F]ĊĞFLHM GHNODURZDOL GRĞZLDGF]HQLH SU]HVWĊSVWZD NUDG]LHĪ\ ZáDPDQLD do domu (7%), pobicia (3%), napadu rabunkowego (2%). =JRGQLH]SU]HSURZDG]RQ\PLEDGDQLDPLSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDMHVWPQLHMV]HZĞUyGRVyE NWyUHGRĞZLDGF]\á\]DJURĪHQLDZSU]HFLąJXRVWDWQLFKODW37

.

P

ODSUMOWANIE

Badania przeprowadzone przez ESS w 2002 i URNXXND]XMąSR]\W\ZQąWHQGHQFMĊ Z]URVWXSRF]XFLDEH]SLHF]HĔVWZDZ3ROVFH]DUyZQRXPĊĪF]\]QMDNLGODNRELHW3RGREQD RSLQLD3RODNyZZ\áDQLDVLĊ]EDGDĔ&%26]LURNX- w coraz mniejszym stopniu EDGDQLZ\ND]\ZDOLVLĊSRF]XFLHPQLHEH]SLHF]HĔVWZD

:FHOXFDáNRZLWHJR]QLZHORZDQLDOXE]PQLHMV]HQLDSRF]XFLD]DJURĪHQLDXRVyENWyUH GRĞZLDGF]\á\ SU]HVWĊSVWZD QDOHĪ\ ]ZUyFLü XZDJĊ QD ]DVRE\ SV\FKRORJLF]QH MHGQRVWNL 1DOHĪąGRQLFKFHFK\RVRERZRĞFLXPLHMĊWQRĞFLVSRáHF]QHREUD]VLHELH38

. Za brak poczucia EH]SLHF]HĔVWZD X RVyE GRĞZLDGF]RQ\FK V\WXDFMą ]DJURĪHQLD RGSRZLHG]LDOQD MHVW SDPLĊü DXWRELRJUDILF]QD ,VWQLHMą UyĪQH VWUDWHJLH UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP SR XUD]LH HIHNW ZSURZDG]HQLDLFK]DOHĪ\RGLQG\ZLGXDOQ\FKFHFKMHGQRVWNL39

.

W podstawowej forPLH SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD RGQRVL VLĊ GR EUDNX ]DJURĪHĔ Z Ī\FLX MHGQRVWNL QS EUDN ZRMQ\ HSLGHPLL LWG -HGQRVWND RNUHĞOD VZRMH SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD SRG ZSá\ZHP]HZQĊWU]Q\FKGRĞZLDGF]HĔXF]\P\VLĊWHJRFRVWDQRZL]DJURĪHQLHLSRZLHODP\XWDUWH w kultuU]HOĊNL=MDZLVNREH]SLHF]HĔVWZDMHGQRVWNLMHVWVXELHNW\ZQHXNLHUXQNRZDQHMHVWQDMHM UHODFMĊ ZREHF RWDF]DMąFHJR Mą ĞZLDWD =DXIDQLH MHVW F]\QQLNLHP EH]SLHF]HĔVWZD VSRáHF]QHJR NWyUHRSLHUDVLĊQDWOHKLVWRU\F]Q\P6SRáHF]HĔVWZRNWyUHPDZVZRLFKGRĞZLDdczeniach wojny, NDWDNOL]P\ HSLGHPLH PRĪH RGQRVLü VLĊ GR SRF]XFLD EH]SLHF]HĔVWZD ] ZLĊNV]\P G\VWDQVHP SHV\PL]PHP .XOWXUD ]DXIDQLD Z]PDFQLD ZVSyáG]LDáDQLH VSRáHF]HĔVWZD DNW\ZQRĞü D W\P VDP\PQLZHOXMHSRF]XFLH]DJURĪHQLDMHGQRVWHN40

. Brak zaufania jest nietypowym sposobem na RFKURQĊ SU]HG ]DJURĪHQLDPL 2VRE\ NWyUH SRGHMU]HZDMą R QLHZáDĞFLZH LQWHQFMH LQQ\FK OXG]L

36 http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2017/K_048_17.PDF (11.08.2017) 37 Ibidem. 38 M. 3LąWHN=QDF]HQLH]DVREyZSV\FKRORJLF]Q\FKZV\WXDFML]DJURĪHQLDZ\QLNDMąFHJR]UHODFMLVSRáHF]Q\FK [w] P. Maciaszczyk, S. Mazur, %H]SLHF]HĔVWZR Z ĞZLHWOH XZDUXQNRZDĔ SROLW\NL VSRáHF]QHM Tarnobrzeg 2015, s. 108-110.

39

Vide %+RáW\V, BH]SLHF]HĔVWZRMHGQRVWNLVSRáHF]HĔVWZDLJDWXQNXOXG]NLHJR– %H]SLHF]HĔVWZRMHGQRVWNL, Tom

2, Warszawa 2014, s. 180-206.

40

P. Szulich, .XOWXUD ]DXIDQLD D EH]SLHF]HĔVWZR VSRáHF]QH [w] Maciaszczyk P., Mazur S., %H]SLHF]HĔVWZR

(17)

SRGHMPXMą PQLHM U\]\NRZQ\FK ]DFKRZDĔ Vą EDUG]LHM F]XMQL41

. Zgodnie z przedstawionymi EDGDQLDPL(66]DXIDQLHGRLQQ\FKRVyEZSá\ZDQDSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDUHVSRQGHQWyZFR SRWZLHUG]D]DáRĪRQąSU]H]DXWRUDDUW\NXáXKLSRWH]Ċ42

.

:VSyáSUDFD 3ROLFML ]H VSRáHF]HĔVWZHP RGJU\ZD ZDĪQą UROĊ Z ]DSRELHJDQLX SU]HVWĊSF]RĞFLDW\PVDP\PZ]PDFQLDSRF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZD3ROLFMDPD]D]DGDQLHQLH W\ONR FKURQLü VSRáHF]HĔVWZR DOH UyZQLHĪ LQLFMRZDü G]LDáDOQRĞü VSRáHF]Qą G]LĊNL NWyUHM Z]PDFQLDVLĊSR]\FMDLV]DFXQHNZREHFWHMLQVW\WXFML43

.

$QDOL]DQLQLHMV]HJRRSUDFRZDQLDZVND]XMHĪHZDUW\PXZDJLMHVWVNXSLHQLHVLĊQDZSá\ZLH UHJLRQX QD SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD ]H Z]JOĊGX QD Z\VRNL ZVNDĨQLN SRF]XFLD ]DJURĪHQLD wSRV]F]HJyOQ\FK ZRMHZyG]WZDFK RUD] PRĪOLZRĞü ZGURĪHQLD ]PLDQ UHJLRQDOQ\FK Z FHOX SRSUDZ\MDNRĞFLĪ\FLDPLHV]NDĔFyZ

B

IBLIOGRAFIA

%U]H]LĔVNL -HU]\ 0HWRGRORJLD EDGDĔ SV\FKRORJLF]Q\FK :DUV]DZD :\GDZQLFtwo Naukowe PWN.

&]XSU\ĔVNL$QGU]HM%H]SLHF]HĔVWZRZ XMĊFLXWHRUHW\F]Q\P>Z@&]XSU\ĔVNL$QGU]HM :LĞQLHZVNL %HUQDUG =ERLQD -DFHN %H]SLHF]HĔVWZR 7HRULD – Badania – Praktyka. Józefów. Wydawnictwo CNBOP-PIB.

+RáW\V %UXQRQ %H]SLHF]HĔVWZR MHGQRVWNL VSRáHF]HĔVWZD L JDWXQNX OXG]NLHJR – %H]SLHF]HĔVWZRMHGQRVWNL7RP:DUV]DZD:\GDZQLFWZR1DXNRZH3:1

+RáW\V %UXQRQ %H]SLHF]HĔVWZR SURJUDP\ SURPRFML 7RP Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.

3LąWHN 0RQLND =QDF]HQLH ]DVREyZ SV\FKROoJLF]Q\FK Z V\WXDFML ]DJURĪHQLD Z\QLNDMąFHJR ] UHODFML VSRáHF]Q\FK >Z@ Maciaszczyk P., 0D]XU 6 %H]SLHF]HĔVWZR wĞZLHWOH XZDUXQNRZDĔ SROLW\NL VSRáHF]QHM 7DUQREU]HJ :\GDZQLFWZR 3DĔVWZRZHM :\ĪV]HM6]NRá\=DZRGRZHMLPSURI6WDQLVáDZD7DUQRZVNLHJR.

Pilch TDGHXV] %DXPDQQ 7HUHVD =DVDG\ EDGDĔ SHGDJRJLF]Q\FK VWUDWHJLH LORĞFLRZH iMDNRĞFLRZH:DUV]DZD:\GDZQLFWZR$NDGHPLFNLHĩ$.

6]XOLFK3LRWU.XOWXUD]DXIDQLDDEH]SLHF]HĔVWZRVSRáHF]QH [w] 0DFLDV]F]\N3DZHá 0D]XU 6áDZRPLU %H]SLHF]HĔVWZR Z ĞZLHWOH XZDUXQNRZDĔ SROLW\NL VSRáHF]QHM Tarnobrzeg, :\GDZQLFWZR 3DĔVWZRZHM :\ĪV]HM 6]NRá\ =DZRGRZHM LP SURI 6WDQLVáDZD7DUQRZVNLHJR

Wadeley Alison, Brich Ann., Malim Tony. 2000. Wprowadzenie do psychologii. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

41

B. +RáW\V%H]SLHF]HĔVWZRMHGQRVWNLVSRáHF]HĔVWZDLJDWXQNXOXG]NLHJR– %H]SLHF]HĔVWZRMHGQRVWNL, Tom 2, Warszawa 2014, s. 482.

42_{2SUDFRZDQLHZáDVQH:\NUHV3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRLQQ\FKOXG]LZ 2002 roku, Wykres}

14. 3RF]XFLHEH]SLHF]HĔVWZDD]DXIDQLHGRLQQ\FKOXG]LZURNX

(18)

ħ

5Ï'à$INTERNETOWE

Metodologia European Social Survey http://www.europeansocialsurvey.org/methodology/. Metodologia CBOS http://www.cbos.pl/PL/badania/metody_realizacji.php.

Komunikat CBOS 2SLQLD R EH]SLHF]HĔVWZLH L ]DJURĪHQLX SU]HVWĊSF]RĞFLą 2016 http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_061_16.PDF.

Komunikat CBOS 2SLQLL R EH]SLHF]HĔVWZLH L ]DJURĪHQLX SU]HVWĊSF]RĞFLą 2017 http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2017/K_048_17.PDF.

Komunikat Policji http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/132403,Blisko-trzy-czwarte-Polakow-dobrze-ocenia-swoja-policje.html.