Wpływ antropogenicznych modyfikacji środowiska wodnego na ichtiofaunę dorzecza Sokołówki

(1)

Wp³yw antropogenicznych modyfikacji œrodowiska wodnego na ichtiofaunê

dorzecza Soko³ówki

Piotr Spychalski, Andrzej Kruk, Wanda Galicka*

W latach 2002–2003 przeprowadzono elektropo³owy

ryb na 22 stanowiskach rozmieszczonych na ³ódzkim stru-mieniu Soko³ówka (lewostronny dop³yw Bzury) oraz jego dop³ywach (Brzoza, Zimna Woda, Wrz¹ca). Ryby stwier-dzono tylko na 50% stanowisk. £¹cznie od³owiono 883 osobniki reprezentowane przez 9 gatunków, wœród których ponad 80% stanowi³y ciernik, kie³b i p³oæ.

Niska liczba gatunków stwierdzonych w dorzeczu oraz struktura zespo³u ryb, silnie zdominowana przez gatunki ubikwistyczne, charakterystyczne dla niewielkich cieków o silnie zmienionej przez cz³owieka strukturze koryta, œwiadcz¹ o niskiej jakoœci badanych siedlisk. Wszystkie badane cieki, za wyj¹tkiem Wrz¹cej, zosta³y uregulowane i na znacznej d³ugoœci skanalizowane. Wchodz¹ one w sk³ad systemu kanalizacji rozdzielczej, pe³ni¹c rolê odbiorników wód opadowych i roztopowych. Stopieñ przep³ywu w

Ÿród³owych odcinkach omawianych strumieni uzale¿niony jest g³ównie od zasilania œciekami z kolektorów deszczo-wych. Na skutek dzia³alnoœci cz³owieka zosta³y one prak-tycznie odciête od zasilania naturalnego. Niestety do i tak ju¿ znacznie zanieczyszczonych œcieków poopadowych przedostaj¹ siê nieczystoœci bytowe, a to za spraw¹ braku sieci kanalizacji sanitarnej w znacznej czêœci zlewni.

Dopiero od niedawna jest prowadzony przez Katedrê Ekologii i Zoologii Krêgowców U£ kompleksowy monito-ring ³ódzkich rzek i strumieni pozwalaj¹cy oceniæ stan zespo³ów ryb, bêd¹cych szczytowymi elementami pirami-dy troficznej tych ekosystemów. Prowadzenie tego typu dzia³añ jest niezmiernie wa¿ne z uwagi na obserwowan¹ ostatnio znaczn¹ poprawê jakoœci wód Bzury i ponownie mo¿liwe migracje ryb, uwa¿ane za warunek wysokiej ró¿-norodnoœci biologicznej w ma³ych ciekach. Drugim istot-nym argumentem jest podjêcie decyzji o renaturyzacji Soko³ówki na odcinku miêdzy ul. Zgiersk¹ i ul. Szcze-ciñsk¹ w £odzi oraz o ustanowieniu strefy ochronnej gór-nego biegu Wrz¹cej.

Ocena Noteci jako czêœci planowanego korytarza wêdrówek tar³owych ryb

Andrzej Kruk, Wanda Galicka, Henryk Koszaliñski, Szymon Tybulczuk

Badan¹ w latach 1997–1998 ichtiofaunê Noteci porów-nywano z dwoma odcinkami odniesienia wyró¿nionymi w Warcie, skrajnie ró¿ni¹cymi siê jakoœci¹ œrodowiska: czystszym odcinkiem X (189.–293. km biegu rzeki) i silnie zdegradowanym odcinkiem Y (375.–522. km), badanymi w latach 1996-98. Dane dotycz¹ce biomasy ryb analizowa-no z zastosowaniem sztucznej sieci neuroanalizowa-nowej Kohonena SOM (ang. self organising map; 4 x 4 heksagony A1-D4) w celu oceny szans powodzenia projektu restytucji ryb wêdrownych na szlaku Odra–Warta–Noteæ do Drawy, Bukówki i Gwdy (dop³ywów Noteci).

SOM wyodrêbni³ 2 wyraŸne zgrupowania: 1) neurony A1-B4 i 2) neurony D1-D4, ze stref¹ przejœciow¹ zawie-raj¹c¹ neurony C1-C4. Wszystkie próbki ryb ze zdegrado-wanego odcinka Y znalaz³y siê w zgrupowaniu A1-B4, podczas gdy do neuronów D1-D4 zosta³y przypisane tylko próby z czystszego odcinka X. Próbki z Noteci okaza³y siê byæ bardziej podobne do tych z odcinka Y, gdy¿ wszystkie znalaz³y siê w A1-B4, z wyj¹tkiem trzech po³o¿onych naj-bli¿ej ujœcia, które zosta³y przypisane do neuronów w stre-fie przejœciowej C1-C4.

W zgrupowaniu A1-B4 odnotowano wyraŸny spadek biomasy (w porównaniu z D1-D4) w przypadku jazgarza, sandacza i wszystkich 8 badanych gatunków reofilnych: minoga ukraiñskiego, brzany, klenia, jelca, szwei, kie³bia, œliza i miêtusa. Gatunki reofilne stanowi³y 24,0–42,3% biomasy ca³kowitej w D1-D4 i zaledwie 0,0–13,0% w A1-B4. Dominacja uklei i limnofilnych wzdrêgi, lina, piskorza i ciernika by³a wy¿sza w A1-B4. Biomasa by³a podobna w obydwu zgrupowaniach w przypadku pozo-sta³ych gatunków, wszystkich eurytopowych, w tym oko-nia i p³oci, uwa¿anych za niewyspecjalizowane gatunki odporne na antropopresjê. Gorsza kondycja ichtiofauny w A1-B4 wyra¿a siê równie¿ w istotnie ni¿szej liczbie gatun-ków i ni¿szych wartoœciach indeksu ró¿norodnoœci biolo-gicznej Shannona.

Z powy¿szej analizy wynika, ¿e powodzenie projektu restytucji gatunków migruj¹cych jest w¹tpliwe, o ile nie poprawi siê jakoœæ œrodowiska wodnego. Nale¿y bardzo ostro¿nie odnieœæ siê zarówno do zarybiania w systemie dolnej Warty gatunkami wêdrownymi, które zanik³y w pol-skich wodach w wyniku antropopresji (regulacja, piêtrze-nie, zanieczyszczenia), jak i do nadziei, ¿e gatunki te podejm¹ wêdrówki wzd³u¿ zdegradowanej Noteci.

970

Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 11, 2003

*Katedra Ekologii i Zoologii Krêgowców, Uniwersytet £ódzki, ul. Banacha 12/16, 90-237 £ódŸ