Przeżywalność a spożycie wybranych składników pokarmowych przez mężczyzn w wieku podeszłym

JOANNA KA£U¯A, JOANNA DO£OWA, WOJCIECH ROSZKOWSKI, ANNA BRZOZOWSKA PRZE¯YWALNOŒÆ A SPO¯YCIE WYBRANYCH SK£ADNIKÓW

POKARMOWYCH PRZEZ MʯCZYZN W WIEKU PODESZ£YM SURVIVAL AND HABITUAL NUTRIENT INTAKE AMONG ELDERLY MEN

Katedra ¯ywienia Cz³owieka

Wydzia³ Nauk o ¯ywieniu Cz³owieka i Konsumpcji SGGW 02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159c

e-mail: kaluza@alpha.sggw.waw.pl Kierownik: prof. dr hab. A. Brzozowska

Wykorzystuj¹c analizê prze¿ycia stwierdzono istotnie wy¿sze ryzyko zgonu wœród mê¿czyzn, którzy w mniejszym zakresie realizowali normy /lub zalecenia ¿ywieniowe/ na wêglowodany ogó³em, b³onnik pokarmowy, witaminy B1, B6, PP

oraz potas, fosfor, magnez, cynk i miedŸ, a tak¿e na t³uszcz ogó³em, nasycone i jednonienasycone kwasy t³uszczowe.

S³owa kluczowe: sk³adniki pokarmowe, witaminy, sk³adniki mineralne, pobranie energii i sk³adników pokarmowych, prze¿ywalnoœæ mê¿czyzn w podesz³ym wieku

Key words: nutrients, food consumption, vitamins, minerals, energy and nutrients intake, elderly men survival

WSTÊP

W Polsce, podobnie jak w wiêkszoœci krajów europejskich, obserwuje siê wzrost popu-lacji osób w wieku podesz³ym, przy czym wed³ug prognoz demograficznych zjawisko to w najbli¿szych latach bêdzie przybieraæ na sile.

Prawid³owe ¿ywienie sprzyja zachowaniu dobrej kondycji zdrowotnej, zapobiega wy-stêpowaniu chorób dietozale¿nych, opóŸnia procesy starzenia siê organizmu, a tym samym sprzyja d³ugowiecznoœci [5]. Wed³ug „Norm ¿ywienia dla ludnoœci w Polsce” [16] osoby po 60 roku ¿ycia w stosunku do mê¿czyzn i kobiet w œrednim wieku powinny zwiêkszyæ spo¿ycie sk³adników od¿ywczych (bia³ek, wiêkszoœci witamin i sk³adników mineralnych) przy jednoczesnym obni¿eniu wartoœci energetycznej racji pokarmowych. Poci¹ga to za sob¹ szereg trudnoœci w zbilansowaniu diety przez osoby starsze, sprzyja wystêpowaniu zaburzeñ zdrowotnych wywo³anych nieprawid³owym sposobem ¿ywienia, a poœrednio wy-wiera wp³yw na jakoœæ oraz d³ugoœæ ¿ycia osób starszych.

W zwi¹zku z powy¿szym celowym wydaje siê przeanalizowanie zale¿noœci miêdzy prze-¿ywalnoœci¹ a stopniem realizacji norm i zaleceñ ¿ywieniowych na energiê i wybrane sk³ad-niki pokarmowe u starszych mê¿czyzn.

MATERIA£ I METODY

Badan¹ populacjê stanowi³o 146 mê¿czyzn wylosowanych w biurze PESEL urodzonych w latach 1919-1924 zamieszka³ych w Warszawie i okolicach. Dane o spo¿yciu produktów i potraw zebrano metod¹ 3-dniowego bie¿¹cego notowania wiosn¹ 1999 roku, natomiast ogólne informacje o respon-dentach metod¹ wywiadu kwestionariuszowego. W 4,5-letnim okresie objêtym badaniem, tj. od wio-sny 1999 roku do grudnia 2003 roku, zmar³o 43 mê¿czyzn (29,5%).

Dane z 3-dniowego bie¿¹cego notowania przeliczono na produkty rynkowe, z jakich zosta³y przy-gotowane, nastêpnie uzyskane wyniki wprowadzono do programu komputerowego „¯ywienie” [11], w którym dane o zawartoœci sk³adników od¿ywczych w produktach pochodzi³y z tabel sk³adu i wartoœci od¿ywczych produktów spo¿ywczych [9]. Nastêpnie porównano wartoœæ energetyczn¹ diet i iloœæ spo¿ytych sk³adników pokarmowych z normami na poziomie bezpiecznego spo¿ycia, b¹dŸ z zaleceniami [16]. Ze wzglêdu na brak norm lub jednoznacznie zdefiniowanych zaleceñ ¿ywie-niowych na b³onnik pokarmowy, sacharozê, nasycone, jednonienasycone i wielonienasycone kwasy t³uszczowe w analizie uwzglêdniono spo¿ycie tych sk³adników pokarmowych w gramach na dobê. Z tego wzglêdu, i¿ stwierdzono wystêpowanie wielu istotnych korelacji miêdzy stopniem realiza-cji norm i zaleceñ ¿ywieniowych na energiê i sk³adniki pokarmowe, przeprowadzono redukcjê licz-by zmiennych przy u¿yciu analizy czynnikowej metod¹ g³ównych sk³adowych [2]. Pozwoli³a ona na wyodrêbnienie spoœród 26 zmiennych ¿ywieniowych piêciu czynników g³ównych (tabela I), skore-lowanych z nastêpuj¹cymi zmiennymi:

l czynnik 1 – ze stopniem realizacji norm /lub zaleceñ/ na wêglowodany ogó³em, b³onnik

pokar-mowy, witaminê B1, B6, PP oraz potas, fosfor, magnez, cynk i miedŸ;

l czynnik 2 – ze stopniem realizacji zaleceñ na t³uszcz ogó³em, spo¿yciem nasyconych i

jedno-nienasyconych kwasów t³uszczowych;

l czynnik 3 – z realizacj¹ normy na poziomie bezpiecznym na wapñ; l czynnik 4 – ze spo¿yciem sacharozy;

l czynnik 5 – ze spo¿yciem wielonienasyconych kwasów t³uszczowych i z realizacj¹ normy na

poziomie bezpiecznym na witaminê E.

Do poszczególnych czynników w³¹czono zmienne, których ³adunki czynnikowe by³y wy¿sze b¹dŸ równe 0,70 – tabela I. Wyodrêbnione czynniki w 88,8% wyjaœnia³y zmiennoœæ spo¿ycia poszczegól-nych sk³adników pokarmowych z dietami w badanej grupie mê¿czyzn, przy czym czynnik1 wyja-œnia³ zmiennoœæ w 52,2%, czynnik 2 w 15,0%, czynnik 3-8,0%, czynnik 4-7,4%, zaœ czynnik 5-6,3%.

Nastêpnie oddzielnie dla ka¿dego czynnika respondentów podzielono na 2 grupy:

l mê¿czyzn, z wartoœci¹ czynnika wiêksz¹ od zera, którzy w wy¿szym stopniu realizowali normy

/lub zalecenia/ ¿ywieniowe oraz

l mê¿czyzn, z wartoœci¹ czynnika mniejsz¹ od zera, realizuj¹cych normy /lub zalecenia/ w

ni¿-szym stopniu.

Dla utworzonych grup wykreœlono krzywe prze¿ycia metod¹ Kaplana-Meiera, a ich przebieg porównano za pomoc¹ testu F-Cox’a. Dla ka¿dego z wyodrêbnionych czynników obliczono ryzyko wzglêdne (Hazard Ratio – HR) bêd¹ce ilorazem wspó³czynników umieralnoœci u osób w ni¿szym stopniu realizuj¹cych normy (zalecenia) ¿ywieniowe do wspó³czynników umieralnoœci u osób z wy¿sz¹ realizacj¹ norm (zaleceñ). Za grupê osób nara¿onych uznano mê¿czyzn, których racje pokarmowe w mniejszym stopniu realizowa³y normy (zalecenia) ¿ywieniowe. Dla ujednolicenia wnioskowania, równie¿ dla czynnika 2 oraz czynnika 4 przyjêto te same kryteria, mimo ¿e ze wzglêdów zdrowot-nych nie jest korzystne spo¿ycie zbyt du¿ych iloœci t³uszczu ogó³em, nasycozdrowot-nych kwasów t³uszczo-wych oraz sacharozy.

W celu wyodrêbnienia grup zmiennych ¿ywieniowych (czynników), które wykazuj¹ zwi¹zek z prze¿ywalnoœci¹ badanych mê¿czyzn, wykonano modele proporcjonalnego hazardu Cox’a. Anali-zê statystyczn¹ przeprowadzono przy u¿yciu programu komputerowego Statistica v. 6.0 PL.

=PLHQQD &]\QQLN &]\QQLN &]\QQLN &]\QQLN &]\QQLN (QHUJLD_      :RGD_      %LDáNRRJyáHP_      7áXV]F]RJyáHP_{ }     1DV\FRQHNZDV\ WáXV]F]RZH_      -HGQRQLHQDV\FRQH NZDV\ WáXV]F]RZH_      :LHORQLHQDV\FRQH NZDV\ WáXV]F]RZH_      &KROHVWHURO_      : JORZRGDQ\_      6DFKDUR]D_      %áRQQLNSRNDUPRZ\_      :LWDPLQD$_      :LWDPLQD(_      :LWDPLQD&_      :LWDPLQD%      :LWDPLQD%      :LWDPLQD%      :LWDPLQD33_      :DS _      )RVIRU_      0DJQH]_      6yG_{     } 3RWDV_      HOD]R_      &\QN_      0LHG_     



Ta b e l a I . Wartoœci ³adunków czynnikowych dla wyodrêbnionych czynników g³ównych i zmien-nych ¿ywieniowych w³¹czozmien-nych do analizy czynnikowej

Values of the factor loadings of main factors and nutritional variables including to the factorial analysis

2) – procent zapotrzebowania dla grupy 3) – spo¿ycie w g/d

4) – spo¿ycie w mg/d

5) – procent normy na poziomie zalecanym 6) – procent minimalnej normy spo¿ycia

WYNIKI

Badani mê¿czyŸni w chwili przeprowadzania wywiadu o spo¿yciu mieli 75-80 lat (œred-nio 77,3 ± 1,7 lat). Ponad 43% badanych mieszka³o na wsi, 35% w Markach k/Warszawy, natomiast oko³o 22% w Warszawie. Blisko 80% respondentów deklarowa³o, i¿ cierpi na choroby przewlek³e, 28% ocenia³o swój stan zdrowia jako z³y b¹dŸ bardzo z³y, a swoj¹ aktywnoœæ fizyczn¹ jako bardzo ma³¹ b¹dŸ ma³¹. Oko³o 19% mê¿czyzn w chwili przepro-wadzania wywiadu pali³o papierosy, zaœ 33% w okresie 12 miesiêcy poprzedzaj¹cych ba-danie stosowa³o witaminy i/lub sk³adniki mineralne w postaci suplementów.

Znaczna grupa mê¿czyzn spo¿ywa³a bardzo ma³e iloœci sk³adników pokarmowych. W zale¿noœci od czynnika g³ównego do grup osób z niskim spo¿yciem (z wartoœciami czyn-nika ni¿szymi od zera) w³¹czono od 74 mê¿czyzn dla czynczyn-nika 1 do 92 osób dla czynczyn-nika 5 – tabela II. Respondenci, którym dla czynnika 1 przypisano wartoœci mniejsze od zera, spo¿ywali bardzo ma³e iloœci wêglowodanów ogó³em, witamin B1, B6, PP, potasu,

magne-zu, cynku i miedzi, co niew¹tpliwie mog³o prowadziæ do wyst¹pienia niedoborów wymie-nionych sk³adników od¿ywczych u tej czêœci badanych. Na bardzo niskim poziomie kszta³-towa³o siê œrednie spo¿ycie wapnia wœród mê¿czyzn zaklasyfikowanych do osób nara¿o-nych na niskie spo¿ycie tego sk³adnika (czynnik 3 – stopieñ realizacji normy na poziomie bezpiecznym – 35,1 ± 15,1%).

Racje pokarmowe badanych mê¿czyzn zaklasyfikowanych do grupy osób nienara¿onych (o wartoœciach czynników powy¿ej zera – wy¿szy stopieñ realizacji norm) zawiera³y istot-nie wiêksze iloœci wszystkich sk³adników ni¿ racje mê¿czyzn zaklasyfikowanych do grupy osób nara¿onych (wartoœci czynników wy¿sze od zera) – tabela II. Mê¿czyŸni ci spo¿ywali odpowiednie iloœci b³onnika pokarmowego, witaminy B1, B6, PP, potasu, magnezu, cynku

oraz wapnia, natomiast œrednie spo¿ycie t³uszczów ogó³em, sacharozy, a tak¿e œredni sto-pieñ realizacji normy na witaminê E oraz fosfor w tej grupie by³ zbyt du¿y.

Krzywe prze¿ycia Kaplana-Meiera wykreœlone oddzielnie dla ka¿dego czynnika g³ów-nego w zale¿noœci od jego poziomu przedstawiono na rycinie 1.

Na podstawie przeprowadzonych analiz statystycznych wykazano, i¿ mê¿czyŸni, którzy spo¿ywali mniejsze iloœci wêglowodanów ogó³em, b³onnika pokarmowego, witamin B1, B6,

PP oraz potasu, magnezu, fosforu, cynku i miedzi (zmienne skorelowane z czynnikiem 1) charakteryzowali siê istotnie wy¿sz¹ umieralnoœci¹ ni¿ badani, którzy spo¿ywali wiêksze iloœci wymienionych sk³adników pokarmowych (HR = 1,77; 95% CI: 0,95 – 3,28; p = 0,031). Podobny znamienny wp³yw wykazano dla czynnika 2 skorelowanego ze stopniem reali-zacji zaleceñ na t³uszcz ogó³em oraz spo¿yciem nasyconych i jednonienasyconych kwasów t³uszczowych (HR = 1,84; 95% CI: 0,96-3,54; p = 0,026). Natomiast dla czynnika 3 skore-lowanego ze stopniem realizacji normy na wapñ (HR = 1,47; 95% CI: 0,79-2,73; p = 0,103) oraz dla czynnika 5 zwi¹zanego ze stopniem realizacji normy na witaminê E i spo¿yciem wielonienasyconych kwasów t³uszczowych (HR = 1,79; 95% CI: 0,90-3,55; p = 0,064) wykazano wystêpowanie tendencji do wy¿szego ryzyka zgonu ogó³em w grupie mê¿czyzn spo¿ywaj¹cych mniejsze iloœci wymienionych sk³adników od¿ywczych w stosunku do mê¿-czyzn spo¿ywaj¹cych wiêksze ich iloœci. Nie stwierdzono zaœ istotnych zale¿noœci miêdzy poziomem spo¿ycia sacharozy (czynnik 4) a ryzykiem zgonu w badanej grupie mê¿czyzn. Po w³¹czeniu wszystkich piêciu czynników do modelu proporcjonalnego hazardu Cox’a wykazano istotny zwi¹zek miêdzy umieralnoœci¹ a wartoœci¹ czynnika 1 (HR = 1,86; 95%

3R]LRPVSR \FLD QL V]HVSR \FLH ZDUWR üF]\QQLNDd ZDUWR üF]\QQLND!Z\ V]HVSR \FLH 6NáDGQLNSRNDUPRZ\ Q UHGQLDrRGFKVW Q UHGQLDrRGFKVW &]\QQLN : JORZRGDQ\RJyáHP _{r r} %áRQQLNSRNDUPRZ\_{ r r} :LWDPLQD% r r :LWDPLQD% r r :LWDPLQD33_{ r r} 3RWDV_{ r r} )RVIRU_{ r r} 0DJQH]_{ r r} &\QN_{ r r} 0LHG_  r  r &]\QQLN 7áXV]F]RJyáHP _{r r} 1DV\FRQHNZDV\WáXV]F]RZH_{ r r} -HGQRQLHQDV\FRQHNZDV\ WáXV]F]RZH_  r  r &]\QQLN :DS _{  r  r} &]\QQLN 6DFKDUR]D_{  r  r} &]\QQLN :LHORQLHQDV\FRQHNZDV\ WáXV]F]RZH_ r r :LWDPLQD(_  r  r

Ta b e l a I I . Spo¿ycie sk³adników pokarmowych skorelowanych z wyodrêbnionymi czynnikami g³ównymi uzyskanymi dla charakterystyki sposobu ¿ywienia badanej grupy mê¿czyzn Intake of nutrients included into main factors in factorial analysis of nutrient intake of elderly men

1) – procent normy na poziomie bezpiecznym 2) – spo¿ycie w g/d

3) _ procent minimalnej normy spo¿ycia

4) _ procent zalecanego poziomu bezpiecznego, za 100% przyjêto spo¿ycie na poziomie 2,0 mg/d 5) – procent normy na poziomie zalecanym [16]

CI: 1,00-3,47; p = 0,050) oraz czynnika 2 (HR = 1,99; 95% CI: 1,04-3,86; p = 0,039), a tak¿e tendencjê dla czynnika 3 (HR = 1,69; 95% CI: 0,90-3,16; p = 0,103) – tabela III.

Otrzymane wyniki wskazuj¹, i¿ istotnie wy¿szym ryzykiem zgonu charakteryzowali siê mê¿czyŸni, którzy spo¿ywali mniejsze iloœci wêglowodanów ogó³em oraz b³onnika

pokar-czynnik 1 – realizacja norm /lub zaleceñ/ na wêglowodany ogó³em, b³onnik pokarmowy, witaminê B1, B6, PP oraz potas, fosfor, magnez, cynk i miedŸ;

czynnik 2 – realizacja zaleceñ na t³uszcz ogó³em, spo¿ycie nasyconych kwasów t³uszczowych i jedno-nienasyconych kwasów t³uszczowych;

czynnik 3 – realizacja normy na wapñ; czynnik 4 – spo¿ycie sacharozy;

czynnik 5 – spo¿ycie wielonienasyconych kwasów t³uszczowych, realizacja normy na poziomie bez-piecznym na witaminê E

Ryc. 1. Krzywe prze¿ycia Kaplana-Meiera dla mê¿czyzn w zale¿noœci od stopnia realizacji norm lub zaleceñ ¿ywieniowych.

Kaplan-Meier’s survival curves for men in relation to energy and nutrient intake as percent

of Polish RDA. &]\QQLN            &]DVSU]H \FLD>GQL@        3 UD Z GR SR GR EL HQ VW Z R SU ]H \F LD &]\QQLN            &]DVSU]H \FLD>GQL@        3 UD Z GR SR GR EL HQ VW Z R SU ]H \F LD



&]\QQLN            &]DVSU]H \FLD>GQL@        3 UD Z GR SR GR EL HQ VW Z R SU ]H \F LD &]\QQLN            &]DVSU]H \FLD>GQL@        3 UD Z GR SR GR EL HQ VW Z R SU ]H \F LD



&]\QQLN            &]DVSU]H \FLD>GQL@        3 UD Z GR SR GR EL HQ VW Z R SU ]H \F LD



QL V]\VWRSLH UHDOL]DFMLQRUP OXE]DOHFH  \ZLHQLRZ\FK ZDUWR üF]\QQLNDd



Z\ V]\VWRSLH UHDOL]DFMLQRUP OXE]DOHFH  \ZLHQLRZ\FK ZDUWR üF]\QQLND! +5 ±S  +5 ±S  +5 ±S  +5 ±S  +5 ±S 

mowego, w mniejszym zakresie realizowali normy /zalecenia/ ¿ywieniowe na witaminy B1,

B6, PP, potas, fosfor, magnez, cynk i miedŸ (zmienne czynnika 1), a tak¿e zalecenia

¿ywie-niowe na t³uszcz ogó³em, nasycone i jednonienasycone kwasy t³uszczowe (zmienne czynni-ka 2) ni¿ badani, którzy spo¿ywali wymienione sk³adniki poczynni-karmowe w wiêkszych ilo-œciach. Natomiast czynniki 4 i 5 zosta³y usuniête z modelu, gdy¿ nie wykazano istotnego ich zwi¹zku z umieralnoœci¹ w badanej grupie mê¿czyzn.

DYSKUSJA

Wraz z rozwojem populacyjnych badañ epidemiologicznych na przestrzeni lat piêædzie-si¹tych dynamicznie rozwinê³y siê metody statystyczne pozwalaj¹ce na ocenê prze¿ywal-noœci w zale¿prze¿ywal-noœci od ró¿nych czynników ryzyka. Estymacja krzywych prze¿ycia metod¹

Kaplana-Meiera dla grup o ró¿nym poziomie analizowanych czynników i ocena istotnoœci

ró¿nic miêdzy nimi, zapocz¹tkowa³y analizy statystyczne, umo¿liwiaj¹ce wyodrêbnianie czynników istotnie wp³ywaj¹cych na ryzyko zgonu [12].

Mimo wielu badañ z tego zakresu brak jest prac, dotycz¹cych zale¿noœci miêdzy prze¿y-walnoœci¹ a sposobem ¿ywienia osób starszych w Polsce. Ze wstêpnych analiz statystycz-nych przeprowadzostatystycz-nych w Zak³adzie Podstaw ¯ywienia SGGW w Warszawie wynika, i¿ wystêpuje szereg zale¿noœci miêdzy stopniem realizacji norm i zaleceñ ¿ywieniowych na wybrane sk³adniki pokarmowe a prze¿ywalnoœci¹ 75-80-letnich mê¿czyzn [3]. Jednak¿e wskazuj¹ one równie¿ na potrzebê poszukiwania do celów tego typu analiz zintegrowanych wskaŸników jakoœci diety, których prób¹ jest przeprowadzona analiza.

Sposób ¿ywienia grupy mê¿czyzn objêty badaniem w niniejszej pracy, przeanalizowany wczeœniej przez Wierzbick¹ i wsp. [15], wykazywa³ wiele nieprawid³owoœci. Œrednio racje pokarmowe badanych dostarcza³y nadmiernych iloœci t³uszczu, cholesterolu oraz fosforu, natomiast spo¿ycie witamin B2, PP, C, a tak¿e wapnia, magnezu, miedzi by³o

niewystarcza-j¹ce, tj. u ponad 55% badanych nie przekracza³o 2/3 norm /zaleceñ/ ¿ywieniowych. Zasto-sowany w niniejszej pracy podzia³ respondentów w zale¿noœci od wartoœci wyodrêbnio-nych czynników g³ówwyodrêbnio-nych, wskazuje na bardzo niskie spo¿ycie wymieniowyodrêbnio-nych sk³adników od¿ywczych u znacznej czêœci badanych (tabela II). Tak niskie spo¿ycie niezbêdnych sk³ad-ników od¿ywczych, jeœli jest ono zwyczajowe, mo¿e prowadziæ do niedoborów ¿ywienio-wych, a w konsekwencji wywieraæ wp³yw na zdrowie i ¿ycie osób starszych, co zosta³o potwierdzone w niniejszej pracy.

Ta b e l a I I I . Ryzyko wzglêdne zgonu (HR) mê¿czyzn w zale¿noœci od wartoœci czynników g³ów-nych

Hazard ratio (HR) of men’s death according to main factors levels

HR (Hazard Ratio) – ryzyko wzglêdne zgonu CI (Confidence Interval) – przedzia³ ufnoœci

&]\QQLN +5&, ZDUWR üS

&]\QQLN ± 

&]\QQLN ± 

&]\QQLN ± 

Wykazano, i¿ istotnie wy¿szym ryzykiem zgonu charakteryzowali siê mê¿czyŸni, którzy spo¿ywali mniejsze iloœci wêglowodanów ogó³em oraz b³onnika pokarmowego, w mniej-szym zakresie realizowali normy /zalecenia/ ¿ywieniowe na witaminy B1, B6, PP, potas,

fosfor, magnez, cynk i miedŸ, a tak¿e zalecenia ¿ywieniowe na t³uszcz ogó³em, nasycone i jednonienasycone kwasy t³uszczowe w stosunku do badanych, którzy spo¿ywali wymienio-ne sk³adniki pokarmowe w wiêkszych iloœciach. Wy¿sze ryzyko zgonu w grupie mê¿czyzn, którzy w mniejszym stopniu realizowali zalecenia dotycz¹ce spo¿ycia t³uszczu jest dosyæ trudne do wyt³umaczenia. Mo¿na przypuszczaæ, i¿ diety tych osób zawiera³y jednoczeœnie zbyt ma³e iloœci sk³adników od¿ywczych niezbêdnych dla prawid³owego funkcjonowania organizmu, takich jak: witaminy i sk³adniki mineralne. Wyodrêbniony czynnik 2 by³ dodat-nio skorelowany zarówno z realizacj¹ zaleceñ na t³uszcz ogó³em, ze spo¿yciem nasyconych oraz jednonienasyconych kwasów t³uszczowych. W badanych dietach stwierdzono dodat-nie korelacje miêdzy omawianymi sk³adnikami, w tym tak¿e dodatni¹ korelacjê miêdzy stopniem realizacji zaleceñ na t³uszcz ogó³em i spo¿yciem jednonienasyconych kwasów t³uszczowych.

Czynnik 4 oraz czynnik 5 zosta³y usuniête z modelu proporcjonalnego hazardu Cox’a poniewa¿ otrzymane dla nich wyniki nie by³y istotne. Nale¿y podkreœliæ, ¿e mê¿czyŸni dla których wartoœæ czynnika 4 by³a wiêksza od zera spo¿ywali œrednio 70 ± 29 g sacharozy na dobê, co stanowi³o 15,4 ± 6,2% wartoœci energetycznej ca³odziennych racji pokarmowych i znacznie przekracza³o zalecane wartoœci (nie wiêcej ni¿ 10% energii) [16].

Brak jest analogicznych prac przeprowadzonych na innych populacjach osób starszych w Polsce. Natomiast pojedyncze prace z piœmiennictwa zagranicznego nie obejmuj¹ pe³nej analizy wp³ywu spo¿ycia wszystkich sk³adników pokarmowych na umieralnoœæ.

W badaniu Farchi i wsp. [4] wykazano, i¿ istotnie ni¿szym ryzykiem zgonu ogó³em charakteryzowali siê doroœli mê¿czyŸni pochodz¹cy z ró¿nych rejonów W³och, których po¿ywienie dostarcza³o powy¿ej 2000 kcal w stosunku do osób spo¿ywaj¹cych mniejsze iloœci energii (HR = 0,66; 95% CI = 0,55-0,80). Podobne wyniki uzyskali Alderman i wsp. [1] stwierdzaj¹c, i¿ ryzyko zgonu 25-75-letnich mieszkañców Stanów Zjednoczonych, któ-rych racje pokarmowe charakteryzowa³y siê wy¿sz¹ wartoœci¹ energetyczn¹, by³o ni¿sze w stosunku do osób dostarczaj¹cych z diet¹ mniejszych iloœci energii.

Trichopoulou i wsp. [13] oraz Farchi i wsp. [4] wykazali, i¿ wraz ze wzrostem spo¿ycia

nasyconych kwasów t³uszczowych zwiêksza³o siê ryzyko zgonu badanych, czego nie po-twierdzi³y wyniki niniejszej pracy. Badania Trichopoulou i wsp. [13] wykaza³y tendencjê do wzrostu ryzyka zgonu wraz ze wzrostem procentowego udzia³u energii z nasyconych kwasów t³uszczowych (HR = 1,12; 95% CI = 0,99-1,27). Farchi i wsp. [4] stwierdzili, i¿ u mê¿czyzn, u których procent energii z nasyconych kwasów t³uszczowych mieœci³ siê w wartoœciach uznawanych za prawid³owe wystêpowa³a tendencja do ni¿szej umieralnoœci (HR = 0,84; 95% CI = 0,70-1,02) w stosunku do badanych, którzy spo¿ywali wiêksze iloœci tego sk³adnika.

Do oceny wp³ywu jakoœci spo¿ytej diety na umieralnoœæ autorzy wielu badañ wykorzy-stali wskaŸniki jakoœci diety: GMDS (Greek Mediterranean Diet Score) [8, 13, 14], HDI (Healthy Diet Indicator) [6] i DDS (Diet Diversity Score) [7]. W wyniku przeprowadzo-nych analiz statystyczprzeprowadzo-nych dowiedziono, i¿ stosowaniu lepszej pod wzglêdem jakoœci ¿ywie-niowej diety towarzyszy³o zmniejszone ryzyko zgonu w grupach badanych osób [6-8, 10, 13, 14]. Przy u¿yciu wskaŸnika GMDS wykazano, i¿ stosowanie diety œródziemnomorskiej

przez Greków w wieku 20-86 lat, wp³ywa³o istotnie na spadek umieralnoœci z powodu cho-rób uk³adu kr¹¿enia (HR = 0,67; 95% CI = 0,47-0,94) oraz chocho-rób nowotworowych (HR = 0,76; 95% CI = 0,59 - 0,98) [13].

Na podstawie przeprowadzonych badañ mo¿na stwierdziæ, ¿e analiza prze¿ycia mo¿e byæ u¿ytecznym narzêdziem statystycznym wykorzystanym do oceny ryzyka zwi¹zanego z nieprawid³owym sposobem ¿ywienia osób starszych. Celowym wydaje siê znalezienie wskaŸnika jakoœci diety, który pozwoli³by na zintegrowan¹ ocenê sposobu ¿ywienia popu-lacji polskiej, a zarazem na podstawie jego wartoœci mo¿na by³oby wnioskowaæ o wp³ywie diety na stan zdrowia populacji osób starszych.

WNIOSKI

1. Istotnie wy¿szym ryzykiem zgonu charakteryzowali siê mê¿czyŸni, którzy spo¿ywali mniejsze iloœci wêglowodanów ogó³em oraz b³onnika pokarmowego, w mniejszym zakre-sie realizowali normy /zalecenia/ ¿ywieniowe na witaminy B1, B6, PP, potas, fosfor,

ma-gnez, cynk i miedŸ, a tak¿e zalecenia ¿ywieniowe na t³uszcz ogó³em, nasycone kwasy t³usz-czowe i jednonienasycone kwasy t³uszt³usz-czowe w stosunku do badanych, którzy spo¿ywali wymienione sk³adniki pokarmowe w wiêkszych iloœciach.

2. Otrzymanych dla poszczególnych sk³adników pokarmowych wyników nie nale¿y roz-patrywaæ oddzielnie. Wy¿sze ryzyko zgonu w grupie mê¿czyzn o ni¿szym stopniu realiza-cji zaleceñ na t³uszcz nie wynika z faktu, i¿ badani spo¿ywali zbyt ma³o t³uszczu, lecz raczej, i¿ ich diety zawiera³y jednoczeœnie zbyt ma³e iloœci sk³adników od¿ywczych nie-zbêdnych dla prawid³owego funkcjonowania organizmu, takich jak: witaminy i sk³adniki mineralne.

3. Otrzymane wyniki wskazuj¹ na potrzebê poszukiwania zintegrowanych wskaŸników jakoœci diety, które pozwoli³by na ocenê sposobu ¿ywienia populacji polskiej, a zarazem na podstawie ich wartoœci mo¿na by³oby wnioskowaæ o wp³ywie diety na stan zdrowia osób starszych.

J . K a ³ u ¿ a , J . D o ³ o w a , W. R o s z k o w s k i , A . B r z o z o w s k a

SURVIVAL AND HABITUAL NUTRIENT INTAKE AMONG ELDERLY MEN Summary

The aim of this paper was to determinate whether the intake of energy and nutrients was associa-ted with all-cause mortality in the elderly men of the Warsaw region. Data on the intake of energy and nutrients were collected using a 3-day record method, in spring 1999. The mortality follow-up period lasted until December 31, 2003. During this period 43 men (29.5 % subjects) died. The all-cause mortality was higher among subgroup of elderly men with lower intake of carbohydrates, dietary fiber, vitamin B1, vitamin B6, vitamin PP, potassium, phosphorus, magnesium, zinc, copper and among subgroup of men with lower intake of total fat, saturated and monounsaturated fatty acids.

PIŒMIENNICTWO

1. Alderman M., Cohen H., Madhavan S.: Dietary sodium intake and mortality: the National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES I). Lancet 1998, 351, 781-785.

2. Analiza sk³adowych g³ównych i analiza czynnikowa; w: Statistica. StatSoft Polska 1997, tom. III, 3193-3222.

3. Do³owa J., Ka³u¿a A., Roszkowski W., Brzozowska A.: Prze¿ywalnoœæ a realizacja norm i zaleceñ ¿ywieniowych u wybranej grupy osób starszych. ¯yw. Cz³ow. Metab. 2004, 31, supl. 2. 4. Farchi G., Fidanza F., Grossi P., Lancia A., Mariotti S., Menotti A.: Relationship between eating

patterns meeting recommendations and subsequent mortality in 20 years. Eur. J. Clin. Nutr. 1995, 49, 408-419.

5. Hasik J., Hryniewiecki L., Grzymis³awski M.: „Dietetyka”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.

6. Huijbregts P., Feskens E., Räsänen L., Fidanza F., Nissinen A., Menotti A., Kromhout D.: Dietary pattern and 20 year mortality in elderly men in Finland, Italy, and the Netherlands: Longitudinal cohort study. BMJ 1997, 315, 13-17.

7. Kant A., Schatzkin A., Harris T., Ziegler R., Block G.: Dietary diversity and subsequent mortality in the First National Health and Nutrition Examination Survey Epidemiologic Follow-up Study. Am. J. Clin. Nutr. 1993, 57, 434-440.

8. Knoops K., de Groot L., van Staveren W.: Diet and lifestyle factors in relation to 10-year morta-lity in 3,370 elderly of 11 European countries: The HALE Study. Plenary Session and Symposia-Health. Ann. Nutr. Metab. 2003, 47, 348.

9. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Sk³ad i wartoœæ od¿ywcza produktów spo¿ywczych. I¯¯, Warszawa 1998.

10. Murphy S., Davis M., Neuhaus J., Lein D.: Dietary quality and survival among middle-aged and older adults in the NHANES I Epidemiologic Follow-up Study. Nutr. Res. 1996, 16, 10, 1641-1650.

11. Rychwalski P., Pietruszka B., Hamu³ka J.: Program komputerowy „¯ywienie”. Warszawa 2000. 12. Stanisz A.: Przystêpny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATISTICA PL na

przyk³a-dach z medycyny. Tom II, Kraków 2000.

13. Trichopoulou A., Costacou T., Bamia Ch., Trichopoulos D.: Adherence to a mediterranean diet and survival in a Greek population. N. Engl. J. Med. 2003, 348, 2599-2608.

14. Trichopoulou A., Kouris-Blazos A., Wahlqvist M., Gnardellis Ch., Lagiou P., Polychronopoulos

E., Vassilakou T., Lipworth L., Trichopoulos D.: Diet and overall survival in elderly people. BMJ

1995, 311, 1457-1460.

15. Wierzbicka E., Brzozowska A., Roszkowski W.: Energy and nutrients intake of elderly people living in the Warsaw region, Poland. J. Nutr., Health & Aging 2001, 5, 248-252.

16. Ziemlañski Œ., Bu³hak-Jachymczyk B., Budzyñska-Topolowska J., Panczenko-Kresowska B.,

Wartanowicz M.: Normy ¿ywienia dla ludnoœci w Polsce (energia, bia³ko, t³uszcz, witaminy

i sk³adniki mineralne). ¯yw. Cz³ow. Metab. 1994, 21, 303-338. Otrzymano: 2005.05.06