pie wschodniej. Ró¿nice miêdzy nimi, dotycz¹ce nielicznych taksonów w randze rodzaju i nieco liczniej-szych w randze gatunku, wi¹¿¹ siê z odmiennoœci¹ lokal-nych paleoœrodowisk i z wykszta³ceniem siê pewlokal-nych cech endemicznych zespo³ów. Ró¿nice te jednak nie s¹ prze-szkod¹ w korelacji poziomów pomiêdzy ró¿nymi rejonami prowincji Tetydy. Poziomy otwornicowe opracowane dla obszaru pod³o¿a zapadliska przedkarpackiego uzupe³niaj¹ dane dotycz¹ce trendów rozwojowych fauny otwornico-wej w euroazjatyckiej prowincji i dobrze wkomponowuj¹ siê w jej ogó³ny paleobiogeograficzny schemat.
Literatura
ALEXANDROWICZ S. , BIRKENMAJER K., BURCHART J., CIEŒLIÑSKI S., DADLEZ R., KUTEK J., NOWAK W., OR£OWSKI S, SZULCZEWSKI M. & TELLER L. 1975 — Zasady polskiej klasy-fikacji, terminologii i nomenklatury stratygraficznej. Wyd. Geol. ARMSTRONG A. K. & MAMET B. L. 1977 — Carboniferous Micro-facies, Microfossils, and Corals, Lisburn Group, Arctic Alaska. US Government Printing Office, Washington..
CONIL R., GROESSENS E.& PIRLET H. 1976 — Nouvelle charte stratigraphique du Dinantien type de la Belgique. Ann. Soc. Geol. Nord, 96: 363–371.
CONIL R., GROESSENS E., LALOUX M., POTY E. & TOURNEUR F. 1990 — Carboniferous guide Foraminifera, Corals and Conodonts in
the Franco-Belgian and Campine basins: their potential for widespread correlation. Courier Forsch.-Inst. Senckenberg, 130: 15–30.
KALVODA J. 1990 — Foraminiferal zonation of the Upper Devonian and Lower Carboniferous in Moravia (Czechoslovakia). Acta Mus. Moraviae, Sc. Natur., 75: 71–93.
LIPINA O. A. 1961 — Zawisimost foraminifier ot facji w ot³o¿enijach famienskowo jarusa wierchniewo diewona i turniejskowo jarusa karbo-na zapadnowo sk³okarbo-na Urala. Vopr. Mikropaleont., 5: 147–161. LIPINA O. A. & REITLINGER E. A. 1970 — Stratigraphie zonale et palJozoogJographie du Carbonifere Inferieur d’apres les
ForaminifPres. SixiPme Congr. Inter. Strat. Geol. Carbon. Sheffield 11th to 16th September 1967: 1101–1111.
PASZKOWSKI M. 1988 — Basen dinantu w okolicach Krakowa — próba syntezy. Prz. Geol., 36: 200–207.
SIMAKOV K.V., BLESS M.J.M., BOUCKAERT J., CONIL R., GAGIEV M. H., KOLESOV Y.V., ONOPRIENKO YU., POTY E., SHILO N., SMIRNOVA L., STREEL M. & SWENNEN R. 1983 — Upper Famennian and Tournaisian deposits of the Omolon (NE USSR). Ann. Soc. Geol. Belg., 106: 335–399.
TOMAS A. 1981 — Otwornice i mikrofacje wêglanowych utworów dewonu górnego i karbonu dolnego w zapadlisku przedkarpackim. Arch. Akad. Górn.-Hutn., Kraków.
VDOVENKO M. V., AISENVERG D. Y., NEMIROVSKAYA T. I. & POLETAEV V. I. 1990 — An overview of Lower Carboniferous Bio-zones of the Russian Platform. Jour. Foram. Res., 30: 184–194. WILSON J. L. 1975 — Carbonate Facies in Geologic History. Springer-Verlag, Berlin–New York.
Interpretacja stratygraficzna osadów z otworu Koz³y K-1 z wykorzystaniem
stopnia ich eolizacji
Stanis³aw Brud*, El¿bieta Mycielska-Dowgia³³o**, Barbara Woronko**
Stratigraphic interpretation of deposits from borehole Koz³y K-1 based upon their degree of eolization (eastern Poland). Prz. Geol., 49: 683–687.
Summary. Stratigraphic interpretation of deposits from borehole Koz³y K-1 (Bielsk Podlaski map sheet, scale 1 : 50,000) included determinations of lithologic and petrologic features, 14-C and TL datings, and analyses of selected textural features. The results obtained indicated eolization degree, which is evidenced by rounding and frosting of psammitic quartz grains, content of quartz grains, and heavy mineral composition. These enabled to distinguish a sedimentary series laid down in the late Mazowiecki Interglacial. This series is highlighted by a high eolization degree of deposits. This indicates extremely intensive eolian processes that occurred in the study area prior to the Odra glaciation.
Key words: eolization of Quaternary deposits, rounding and frosting of quartz grains, heavy mineral composition
Otwór Koz³y K-1 wykonano w ramach realizacji arku-sza Bielsk Podlaski (419) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000. Obszar badañ jest po³o¿ony na Równinie Bielskiej, na po³udnie od kilku równole¿niko-wych ci¹gów wzgórz uwa¿anych za maksymalny zasiêg l¹dolodu stadia³u wkry w tym rejonie (Nowicki, 1971) (ryc. 1). Jest to lekko falista morena denna zlodowacenia warty, zbudowana z glin zwa³owych oraz piasków i ¿wirów flu-wioglacjalnych. Rozciêta jest po³udnikowo przebiegaj¹c¹ dolin¹ rzeki Bia³ej. Otwór Koz³y K-1 zlokalizowano na jej nadzalewowym tarasie, powsta³ym w czasie zlodowacenia wis³y (>28 200 lat — Gd17028). W rejonie tym wystêpuje g³êbokie obni¿enie, prawdopodobnie o charakterze dolin-nym, wype³nione osadami czwartorzêdowymi,
zale-gaj¹cymi bezpoœrednio na marglach dolnego mastrychtu (Olszewska & Jugowiec-Nazarkiewicz, 2000).
Litologia i stratygrafia profilu Koz³y K-1 Wszechstronna analiza odwierconych osadów oparta na kryteriach litologiczno-petrograficznych, chronostraty-graficznych, palinologicznych oraz ich lokalnej sytuacji geologicznej pozwoli³a na ustalenie stratygrafii utworów czwartorzêdowych. Za podstawê przyjêto udokumentowa-ny palinologicznie poziom osadów interglacja³u ferdynan-dowskiego (Granoszewski, 2000). Rolê wspomagaj¹c¹ pe³ni³y wspó³czynniki petrograficzne okreœlane dla glin morenowych. Choæ wykazuj¹ one du¿e ró¿nice w porów-naniu z opracowaniami regionalnymi (Kenig, 1998), pozwalaj¹ jednak na wydzielenie i korelacjê litotypów glin oraz przyporz¹dkowanie ich poszczególnym jednostkom stratygraficznym. Ca³a sekwencja poszczególnych wydzie-leñ stratygraficznych wraz z przedzia³ami g³êbokoœci ich zalegania, zosta³a przedstawiona na zbiorczym profilu lito-logiczno-stratygraficznym otworu Koz³y K-1 (ryc. 2).
*Przedsiêbiorstwo Geologiczne S.A., al. Kijowska 14, 30-079 Kraków
**Wydzia³ Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieœcie 30, 00-927 Warszawa
Osady zlodowacenia najstarszego — narwi — repre-zentuj¹ utwory zastoiskowe oraz poziom glin zwa³owych. Pocz¹tek sekwencji utworów czwartorzêdowych stanowi kilkunastometrowej mi¹¿szoœci seria o charakterze jezior-no-deluwialnym, tworz¹ca siê w warunkach peryglacjal-nych. W typowych utworach zastoiskowych typu mu³ków i i³ów warwowych s¹ obecne wk³adki glin sp³ywowych z domieszk¹ materii wêglistej pochodz¹cej z erodowanych utworów trzeciorzêdowych. Powy¿ej zalega dwudzielny kompleks glin. W dolnej czêœci, o mi¹¿szoœci 5,5 m, glina jest bardzo homogeniczna, masywna, piaszczysta, barwy szarozielonej. Czêœæ górna ma charakter gliny sp³ywowej z wyraŸn¹ stratyfikacj¹ poziom¹, strukturami z p³yniêcia oraz prze³awiceniami piasków i mu³ków wêglistych.
Utwory mu³kowo-piaszczyste o charakterze zastoisko-wym z epizodami okresowego wzmo¿enia przep³ywu pochodz¹ ju¿ z fazy transgresji kolejnego l¹dolodu — nidy. W ich sp¹gu s¹ obecne wk³adki glin sp³ywowych,
redepo-nowanych klastów glin i okruchów zwêglonego drewna oraz poziomo laminowanych piasków, œwiadcz¹cych o sedymentacji w krawêdziowej strefie zbiornika zastoisko-wego. Powy¿ej dominuj¹ piaski pylaste warstwowane poziomo, smu¿yœcie, z riplemarkami oraz i³y warwowe.
Gliny zaliczone do zlodowacenia nidy tworz¹ mi¹¿szy (prawie 50 m) kompleks homogenicznych, monotonnie wykszta³conych osadów glacjalnych. Charakterystyczny jest tu wysoki, dochodz¹cy do 50%, udzia³ nieodpornego materia³u lokalnego we frakcji ¿wirowej. S¹ to przede wszystkim miêkkie, porowate piaskowce i ³upki wapniste, glaukonitowe oraz drobne konkrecje pirytowe i limonito-we pochodz¹ce z rozmycia osadów starszego trzeciorzêdu. W górnej czêœci tego kompleksu wystêpuj¹ poziomy bru-ków morenowych.
Zlodowacenie sanu I jest reprezentowane przez kilku-nastometrowej mi¹¿szoœci seriê gruboziarnistych osadów flu-wioglacjalnych, na których zalega poziom glin zwa³owych. Równie¿ w tym kompleksie udzia³ lokalnego materia³u osado-wego we frakcji ¿wirowej jest wysoki i dochodzi do 40%. Œwiadczy to o kontynuacji dostawy tego materia³u z erozji ods³oniêtych utworów pod³o¿a czwartorzêdu.
Powy¿ej osadów morenowych wystêpuje seria piasz-czysto — mu³kowa o charakterze rzecznym z przewar-stwieniami osadów organicznych w stropie. Analogiczne utwory w bardzo podobnej sytuacji geologicznej stwierdzo-no w po³o¿onym kilka kilometrów na pó³stwierdzo-noc otworze Parce-wo K-2. Analiza spektrów py³kowych osadów organicznych pozwoli³a na korelacjê obydwu profili odnosz¹c ich powsta-nie na interglacja³ ferdynandowski (Granoszewski, 2000).
Na podstawie wy³¹cznie cech litologiczno-petrogra-ficznych wiek zalegaj¹cej powy¿ej serii piaszczysto-¿wi-rowej (o mi¹¿szoœci ponad piêædziesiêciu metrów) jest trudny do okreœlenia. W dolnej czêœci przewa¿aj¹ grubo- i ró¿noziarniste piaski masywne, bez widocznych struktur sedymentacyjnych. W czêœci górnej dominuj¹ ¿wiry i pia-ski ze ¿wirami. Data TL 269±48 (Lub-3798) uzyskana z wk³adki drobnoziarnistych piasków, ze œrodkowej czêœci profilu, wydaj¹ siê wskazywaæ na zlodowacenie odry jako okres ich powstania.
Ostatnie dwa poziomy glacjalne zlodowaceñ œrodko-wopolskich, s¹ silnie zredukowane. Ostatni pakiet glin zaliczany do zlodowacenia warty, zosta³ zerodowany czê-œciowo wodami rzeki Bia³ej. Wspomniane wczeœniej piaszczysto-¿wirowe utwory jej nadzalewowego tarasu, utworzonego w czasie zlodowacenia wis³y, koñcz¹ profil otworu Koz³y K-1.
Litologia i stratygrafia profilu Koz³y K-1 oparta na wybranych cechach teksturalnych osadów Z wszystkich wyró¿nionych w profilu serii osadowych, zosta³o pobranych dodatkowo 58 próbek, dla których wyko-nano analizê obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji 0,8–1,0 mm metod¹ Cailleux`a (1942)
w modyfikacji GoŸdzika (1980) oraz
Mycielskiej-Dowgia³³o i Woronko (1998). Ponad to zosta³a przeprowadzona analiza obtoczenia ziarn frakcji 0,8–1,0 mm na graniformametrze spychaczowym Krygowskiego (1964) oraz obliczono udzia³ procentowy ziarn kwarcu (0,8–1,0 mm) w poszczególnych próbkach. Analizê mine-ra³ów ciê¿kich wykonano dla 16 wybranych próbek.
W celu okreœlenia stopnia eolizacji osadów w badanym profilu wybrano jako wskaŸnikow¹ grupê (, obejmuj¹cej ziarna o najlepszym stopniu obtoczenia, staczaj¹ce siê przy
Bia³ystok Bielsk Podlaski Szczuczyn Knyszyn Zambrów Siemiatycze Bia³a Podlaska £uków Brest Radzyñ Podlaski Grodno Wi P O Wk K M S(M) Wa S(T) 25 km WARSZAWA 2 0° 50°
g³ówne zasiêgi l¹dolodu
main extents of glaciation
przypuszczalne zasiêgi l¹dolodu
inferred extents of glaciation Ryc. 1. G³ówne zasiêgi l¹dolodu warty na Podlasiu i przyleg³ych rejonach Bia³orusi (Marks, 2000); zasiêgi l¹dolodu: Wa — zlo-dowacenia warty, Wk — stadia³u wkry (pó³nocnomazowieckie-go), Wi — zlodowacenia wis³y, S(T) — zlodowacenia so¿skiego (wg Tsapenko & Makhnach, 1959), S(M) — zlodowacenia so¿skiego (wg Matveyev, 1995), M — stadia³u mohylewwskie-go, K — fazy kopylska, O — faza oszmañska, P — fazy poozier-skiej
Fig. 1. Main extents of the Warta ice-sheet in the Podlasie region and adjacent areas of Belorussia (Marks, 2000); extent lines of the ice-sheet: Wa — Warta glaciation, Wk — Wkra stage, Wi — Vistula glaciation, S(T) — So¿ski glaciation (after Tsapenko & Makhnach, 1959), S(M) — So¿ski glaciation (after Matveyev, 1995), M — Mohylew phase, K — Kopylska phase, O — Oszma-ñska phase, P — Poozierska phase
nachyleniu p³ytki graniformametru £8o (Krygowski, 1964)
oraz ziarna zaliczane do grupy RM (okr¹g³e matowe) i EM/RM (poœrednie matowe) (Mycielska-Dowgia³³o & Woronko, 1998), których obróbka nastêpowa³a w œrodowisku eolicznym.
Sp¹gowe osady deluwialne (g³êb. 199,90–184,45 m) cha-rakteryzuj¹ siê niskim udzia³em procentowym ziarn grupy ((œrednio 12%), jak równie¿ RM (od 7,7 do 9,5%) i EM/RM (od 5,8 do 12,1%) (ryc. 3). Równoczeœnie relatywnie najwy¿-sze wartoœci udzia³u ziarn kwarcowych, wy¿ej wymienio-nych grup, stwierdzono w piaskach drobnoziarnistych, bezpoœrednio podœcie³aj¹cych glinê morenow¹, zaliczan¹ do zlodowacenia narwi (ryc. 2). Udzia³ kwarcu w ca³ej badanej serii deluwialnej jest niski i wynosi œrednio 39%, w sk³adzie zaœ minera³ów ciê¿kich zaznacza siê wysoki udzia³ glaukoni-tu oraz relatywnie niski granatów i wêglanów (ryc. 3).
Wyso-kie wartoœci glaukonitu, przy równoczesnym niskim udziale ziarn z grupy RM i EM/RM, wydaj¹ siê œwiadczyæ, ¿e osady deluwialne w przewadze pochodz¹ z niszczenia lokalnych zwietrzelin, które sukcesywnie wype³nia³y istniej¹ce wówczas g³êbokie rozciêcie erozyjne.
Ponad osadami deluwialnymi zalega glina morenowa zlodowacenia narwi (g³êb. 184,40–172,50 m). Charaktery-zuje j¹ podobnie, jak podœcielaj¹ce j¹ osady, niski udzia³ ziarn z grupy ((œrednio 14,2%) oraz niski udzia³ tych, które by³y kszta³towane w œrodowisku eolicznym: RM (od 3,5 do 9,0%) i EM/RM (od 3,5 do 15,2%). Analogiczna, jak w osadach deluwialnych jest równie¿ zawartoœæ ziarn kwarcu w próbkach (œrednio 35,6%) i sk³ad minera³ów ciê¿kich. Du¿e podobieñstwo cech teksturalnych gliny morenowej i osadów j¹ podœcielaj¹cych wydaje siê œwiadczyæ, ¿e wkra-czaj¹cy l¹dolód egzarowa³ pod³o¿e, po którym kroczy³, w³¹czaj¹c pobrany materia³ w sk³ad gliny morenowej. Œwiadczy o tym równie¿ sk³ad minera³ów ciê¿kich gdzie, obok nieco zwiêkszonej zawartoœci amfiboli i piroksenów, dalej znacz¹ce miejsce zajmuje glaukonit (ryc. 3).
Glinê zlodowacenia narwi pokrywa mi¹¿sza seria osa-dów mu³kowo-piaszczystych, o charakterze zastoisko-wym, akumulowanych w fazie anaglacjalnej zlodowacenia nidy (172,50–151,90 m). Charakteryzuje je relatywnie wy¿szy od ni¿ej le¿¹cych serii, choæ znacznie zró¿nicowa-ny, udzia³ ziarn z grupy ((œrednio 16%) oraz ziarn genezy eolicznej: RM (od 0,0 do 18,6%) i EM/RM (od 0,0 do 28,8%). Najwy¿szy ich udzia³ notuje siê w stropie badanej serii (ryc. 3). Podobnie, jak w przypadku fazy anaglacjalnej zlodowacenia narwi, tak i osady bezpoœrednio podœcie-laj¹ce gliny zlodowacenia nidy, maj¹ zwiêkszony udzia³ ziarn o obróbce eolicznej. Mo¿e to œwiadczyæ, ¿e w obu przypadkach, w okresie bezpoœrednio poprzedzaj¹cy nasu-niêcie siê l¹dolodu, istnia³y dogodne warunki dla uaktyw-niania siêprocesów eolicznych.
Ponad seri¹ mu³kowo-piaszczyst¹ le¿y mi¹¿szy kom-pleks dwudzielnych glin morenowych zlodowacenia nidy (151,90–102,00 m) (ryc. 2). Wyró¿nia siê on ni¿sz¹ w sto-sunku do serii podœcielaj¹cej zawartoœci¹ ziarn grupy ( (œrednio 12%) oraz matowych okr¹g³ych RM (od 2,7 do 9,2%) i matowych poœrednich EM/RM (od 0,9 do 20,0%). W stropie glin morenowych ma miejsce wy¿szy udzia³ wêglanów (16,8%) (ryc. 3).
Zlodowacenie sanu jest reprezentowane przez glinê morenow¹ 10-metrowej mi¹¿szoœci oraz podœcielaj¹c¹ j¹ seriê piasków i ¿wirów (ryc. 2). Glina morenowa charakte-ryzuje siê nisk¹ zawartoœci¹ ziarn o bardzo dobrym stopniu obtoczenia ((=œrednio 11%) oraz wyj¹tkowo niskim udzia³em ziarn o genezie eolicznej z grupy RM (od 2,4 do 6,2%) i EM/RM (od 6,3 do 8,0%). Udzia³ kwarcu wynosi œrednio 38,3% i jest podobny, jak w starszych glinach more-nowych, wzrasta natomiast znacz¹co zawartoœæ wêglanów (26,0%). Podœcielaj¹ce glinê osady piaszczysto-¿wirowe (102,00– 87,4 m), charakteryzuj¹ siê wy¿sz¹, ni¿ w wy¿ej le¿¹cej glinie obecnoœci¹ ziarn z grupy ((œrednio 13,5%), RM (od 7,6 do 12,4%) i EM/RM (od 9,5 do 17,4%) oraz zawartoœci¹ kwarcu (œrednio 47,2%).
Powy¿ej osadów zlodowacenia sanu wystêpuje seria osadów rzecznych, piaszczysto-mu³kowa (77,0–70,65 m), których akumulacja jest ³¹czona z interglacja³em ferdynan-dowskim. Pod wzglêdem cech teksturalnych osadów, zapocz¹tkowuje ona t¹ czêœæ opisywanego profilu, która ró¿ni siê zasadniczo do wszystkich osadów ni¿ej le¿¹cych.
100 150 50 0 -50 m n.p.m. m a.s.l. g³êbokoœæ (m) depth (m) 0,0 7,0 32,4 12,3 17,1 42,0 70,6 77,0 87,4 102,0 151,9 172,5 184,5 199,9 (204,0) Q Cr zlod. narwi zlod. wis³y zlod. odry zlod. nidy zlod. warty zlod. sanu I intergl. mazo-wiecki(?) TL 269±48ka (Lub-3798) intergl. ferdynan-dowski Wis³a glaciation Warta glaciation Odra glaciation Mazowiecki interglaciation Ferdynandowski interglaciation San I glaciation Nida glaciation Narew glaciation 14C>28 200 BP (Gd-17028) gliny zwa³owe tills piaski ze ¿wirami
sands and gravels
¿wiry gravels bruki morenowe ice pavements piaski sands
torfy, mu³ki torfiaste
peats, peaty clays
piaski, mu³ki, i³y
sands, silts, clays
margle
marls
Ryc. 2. Profil otworu wiertniczego Koz³y K-1 Fig. 2. Section of borehole Koz³y K-1
Charakteryzuje j¹ wyraŸnie wy¿szy, od ni¿ej le¿¹cych serii, udzia³ ziarn grupy ( (œrednio 17,5%), ziarn kszta³towanych w œrodowisku eolicznym (RM — od 10,2 do 11,2%; EM/RM od 25,4 do 30,3%) oraz kwarcu w osadzie (œrednio 51,5%). Takie wyniki analiz osadów wskazuj¹, ¿e seria ta ju¿ by³a najprawdopodobniej akumulowana w okresie dogodnym dla rozwoju procesów eolicznych. Seria ta zaznacza siê równie¿ ca³kowicie odmiennym sk³adem mine-ra³ów ciê¿kich (ryc. 3). Dominuj¹ granaty, natomiast udzia³ glaukonitu spada do paru procent, podobnie maleje znacz¹co sumaryczna zawartoœæ minera³ów z grupy mik. Na fluwialny charakter osadów, mo¿e wskazywaæ relatywnie niski udzia³ wêglanów w osadzie (od 7,9 do 9,4%). W sto-sunku do osadów ni¿ej le¿¹cych, wyraŸnie zmniejsza siê udzia³ osadów przedczwartorzêdowych, co objawia siê w ni¿szej zawartoœci glaukonitu.
Ponad seri¹ osadów rzecznych le¿y dwudzielny kom-pleks mi¹¿szych osadów piaszczysto-¿wirowych (70,65– 17,30 m), rozdzielonych warstw¹ utworów mu³kowych. Dolna seria, o mi¹¿szoœci 38 m, piaszczysta z domieszk¹ drobnych ¿wirów (70,65–32,60 m) charakteryzuje siê naj-wy¿szym, w ca³ym analizowanym profilu, udzia³em ziarn kwarcowych o najlepszym stopniu obtoczenia powierzch-ni, reprezentowanych przez grupê ( (œrednio 18%) oraz ziarn z obróbk¹ eoliczn¹ RM (od 5,9 do 18,6%) i EM/RM (od 23,1 do 42,5%). Utrzymuje siê w nich wysoka zawar-toœæ ziarn kwarcu w osadzie (œrednio 48,7%) oraz wzrasta zawartoœæ wêglanów (ryc. 3). Cechy teksturalne zdaj¹ siê
œwiadczyæ, ¿e badane osady wchodz¹ w sk³ad osadów wysokiego zasypania dolin rzecznych w fazie anaglacjalnej zbli¿aj¹cego siê l¹dolodu odry. Najwy¿szy udzia³ ziarn w ca³ym profilu kszta³towanych w œrodowisku eolicznym oraz wysoka zawartoœæ kwarcu wskazuj¹ na optymalne warunki dla rozwoju procesów eolicznych w czasie akumulacji tej serii. Nawi¹zuj¹c do wyników innych opracowañ (GoŸdzik, 1980; GoŸdzik & Maruszczak, 1998; Kotarbiñski i in., 2000) wyró¿niona seria by³a najprawdopodobniej akumulo-wana u schy³ku interglacja³u mazowieckiego.
Górn¹ czêœæ kompleksu piaszczysto-¿wirowego stano-wi seria ¿stano-wirów flustano-wioglacjalnych z domieszk¹ otoczaków (32,60–17,30 m). Zaznacza siê w niej wyraŸnie ni¿szy udzia³ ziarn z grupy ((œrednio 14,6%) oraz okr¹g³ych matowych RM (od 4,5 do 12,7%) i poœrednich matowych EM/RM (od 10,2 do 25,5%). Obserwuje siê równie¿ spadek udzia³u procentowego ziarn kwarcu w osadzie œrednio do 41,8%, a w sk³adzie minera³ów ciê¿kich postêpuj¹cy spadek wêglanów (ryc. 3). Najprawdopodobniej utwory te reprezen-tuj¹ osady fluwioglacjalne zlodowacenia odry. Przykrywaj¹ je gliny morenowe zlodowacenia odry i warty (17,30–17,00 m), które cechuje wyraŸnie ni¿sza w stosunku do podœcie-laj¹cej je serii zawartoœæ ziarn grupy (œrednio 13%) oraz RM (do 5,7 do 10,2%) i EM/RM (od 8,5 do 20,4%). Spada rów-nie¿ udzia³ kwarcu w osadzie œrednio do 37%.
Ostatni¹ seri¹ osadow¹ w obrêbie badanego profilu s¹ piaski aluwialne tarasu nadzalewowego rzeki Bia³ej (7,00–0,00 m). Charakteryzuj¹ siê one wysokim 20%
100 150 50 0 -50 m n.p.m.
m a.s.l.g³êbokoœæ (m)depth (m)
0,0 7,0 32,4 12,3 17,1 42,0 70,6 77,0 87,4 102,0 151,9 172,5 184,5 199,9 0 10 20 RM (%) 0 10 EM/RM (%) 20 30 40 0 10 50 % %g 20 30 40 60 0 10 30 % granatów % garnets 20 0 10 40 % minera³ów z grupy mik
% minerals of mica group
20 30 0 10 30 % glaukonitu % glauconite 20 0 10 30 % wêglanów % carbonate 20 % kwarcu % quartz
Ryc. 3. Procentowy udzia³ ziarn kwarcu frakcji piaszczystej o ró¿nym stopniu obtoczenia i zmatowienia powierzchni oraz zawartoœci kwarcu i wybranych minera³ów ciê¿kich w osadach z wiercenia Koz³y K-1
Fig. 3. Percentage share of quartz grains showing different degree of surface rounding and frosting, and the content of quartz and selec-ted heavy minerals in deposits of borhole Koz³y K-1
udzia³em ziarn z grupy (oraz wy¿szym, ni¿ w glinach morenowych ziarn genezy eolicznej RM = 13,2% i EM/RM = 34,7% oraz ca³kowitym odwapnieniem osadów. Wzrasta natomiast zawartoœæ kwarcu w osadzie do 56%. Wœród minera³ów ciê¿kich zaznacza siê najni¿sza w ca³ym profilu zawartoœæ minera³ów z grupy mik (11%) i najwy¿-sza amfiboli (47%).
Wnioski
Podsumowuj¹c, analiza stratygraficzna osadów, wyko-nana dwiema niezale¿nymi grupami metod: litologiczn¹,
petrograficzn¹, chronostratygraficzn¹, palinologiczn¹
wymaganymi przy kartowaniu geologicznym oraz cech teksturalnych osadów, takich jak obtoczenie i zmatowienie powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej, zawartoœæ kwarcu i charakter minera³ów ciê¿kich, pozwo-li³a na uzyskanie wyników wzajemnie siê potwier-dzaj¹cych i uzupe³niaj¹cych. W ca³ym analizowanym profilu na szczególne wyró¿nienie zas³uguj¹ dwie serie osadowe. Dolna, obejmuj¹ca osady le¿¹ce bezpoœrednio na pod³o¿u podczwartorzêdowym wraz z utworami zlodowa-cenia narwi, nidy i sanu. Charakteryzuj¹ siê one wszystkie niskim udzia³em ziarn o bardzo dobrym stopniu obtoczenia powierzchni (grupa () oraz ziarn reprezentowanych przez grupy RM i EM/RM. Niski udzia³ tych wskaŸników, obni¿a siê ka¿dorazowo w poziomach glin morenowych, które równie¿ cechuje na ogó³ ni¿sza zawartoœæ kwarcu w osadzie (<42%). Natomiast w sk³adzie minera³ów ciê¿kich jest stwierdzana wysoka obecnoœæ glaukonitu (œrednio 17,8%) i relatywnie niska granatów (œrednio 15,3%).
W serii górnej, akumulowanej w ci¹gu interglacja³u wielkiego (w rozumieniu S. Z. Ró¿yckiego) jest stwierdza-na stwierdza-najwy¿sza w ca³ym astwierdza-nalizowanym profilu zawartoœæ ziarn grupy (oraz RM i EM/RM, ponadto zaznacza siê naj-wy¿szy udzia³ kwarcu we frakcji piaszczystej (>49%). Odmiennie przedstawia siê równie¿ sk³ad minera³ów ciê-¿kich, wœród których glaukonit stanowi ju¿ zaledwie œred-nio 6,4%, natomiast wyraŸnie wzrasta udzia³ granatów, œrednio do 23,5%. Cechy wyró¿nionej serii górnej wska-zuj¹ na siln¹ eolizacjê osadów, akumulowanych w okresie poprzedzaj¹cym nasuniêcie siê l¹dolodu zlodowacenia, które na podstawie kryteriów litologiczno-petrograficz-nych i palinologiczlitologiczno-petrograficz-nych uznano za pochodz¹ce zlodowace-nia odry.
Porównuj¹c uzyskane wyniki z wynikami z profilu Galumin 1 (Kotarbiñski i in., 2000), podobnie jak tam, naj-wiêksz¹ eolizacjê osadów stwierdzono w serii akumulowa-nej w schy³kowym okresie interglacja³u wielkiego (w rozumieniu S. Z. Ró¿yckiego) (ryc. 2). Ró¿nice w warto-œciach bezwzglêdnych wyników analiz teksturalnych, obserwowanych w obu profilach, wskazuj¹ na relatywnie mniejszy (w profilu Koz³y) lub wiêkszy (w profilu Galu-min) stopieñ eolizacji osadów, podobieñstwo zaœ opiera siê
na wzajemnych relacjach w obrêbie ca³ego profilu (maksy-malna eolizacja w osadach rzecznych poprzedzaj¹cych zlodowacenie odry). Analiza teksturalna osadów mo¿e byæ wiêc cennym, uzupe³niaj¹cym narzêdziem przy ustalaniu stratygrafii osadów czwartorzêdowych.
W osadach zlodowacenia odry i warty zaznacza siê kolejny spadek ziarn grupy ( oraz udzia³u ziarn RM, EM/RM, jak i zawartoœæ ziarn kwarcu.
Ca³kowicie odrêbnymi cechami teksturalnymi charak-teryzuj¹ siê osady aluwialne rzeki Bia³ej. Wskazuj¹ one na wysoki stopieñ eolizacji (relatywnie wysoka zawartoœæ ziarn (, RM, EM/RM i kwarcu) oraz przemywanie osadów (niski udzia³ minera³ów z grupy mik). Wymienione cechy osadów wydaj¹ siê œwiadczyæ, ¿e akumulowa³y siê one w czasie schy³ku ostatniego zlodowacenia, w okresie o stwierdzonych powszechnie w Polsce intensywnych pro-cesach eolicznych.
Przedstawione wy¿ej wyniki by³y czêœciowo finansowane przez Komitet Badañ Naukowych z tematu 6 P04E 018 13.
Autorzy pragn¹ z³o¿yæ serdeczne podziêkowania dr hab. Andrzejowi Barczukowi za wykonanie analiz minera³ów ciê-¿kich.
Literatura
CAILLEUX A. 1942 — Les actions eoliennes periglaciaires en Europe. Min. Soc. Geol. de France, 41: 1–176
GODZIK J. 1980 — Zastosowanie morfoskopii i graniformametrii do badañ osadów w kopalni wêgla brunatnego „Be³chatów”. Stud. Reg., 9: 101–114.
GODZIK J. & MARUSZCZAK H. 1998 — Evidence of strong aeolian abrasion in fluvial deposits immediately before the Odrian ice sheet advance in an area of the middle Vistula River. Biul. Perygl., 37: 101–115.
GRANOSZEWSKI W. 2000 — Analiza py³kowa 17 prób ze stanowisk Parcewo otwór K-2 i Koz³y otwór K-1, SMGP 1 : 50 000, ark. Bielsk Podlaski. CAG Pañstw. Inst. Geol.
KENIG K. 1998 — Petrograficzne podstawy stratygrafii glin moreno-wych Polski pó³nocno- wschodniej. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 380: 7–99.
KOTARBIÑSKI J., MYCIELSKA-DOWGIA££O E. & WORONKO B. 2000 — Wybrane cechy sedymentologiczne osadów u³atwiaj¹ce ich podzia³ stratygraficzny, na przyk³adzie otworu Galumin 1. Prz. Geol., 48: 1030–1034.
KRYGOWSKI B. 1964 — Graniformametria mechaniczna. Teoria, zastosowanie. Pr. Kom. Geograf.-Geol. PTPN, 2: 1–112.
MARKS L. 2000 — Zasiêg l¹dolodu zlodowacenia warty na Podlasiu. Mat. konf.: Osady, struktury deformacyjne i formy warciañskiej strefy glacjomarginalnej na Nizinie Podlaskiej: 44–45.
MATVEYEV 1995 — Glaciar history of Belaruss. [In:] Ehlers J,. Kozarski S. & Gibbard Ph. (eds.), Glacial deposits in north-eastern Europe. Rotterdam-Brookfield: 267–276.
MYCIELSKA-DOWGIA££O E. & WORONKO B. 1998 — Analiza obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piasz-czystej i jej wartoœæ interpretacyjna. Prz. Geol., 46: 1275–1281. NOWICKI A.J. 1971 — Mapa geologiczna Polski w skali 1 : 200 000, wersja A — Mapa utworów powierzchniowych wraz z objaœnieniami. Wyd. Geol.
OLSZEWSKA B. & JUGOWIEC-NAZARKIEWICZ M. 2000 — Wyniki badañ mikropaleontologicznych wykonanych dla arkusza Bielsk Podlaski. CAG Pañstw. Inst. Geol.
TSAPENKO M. M. & MAKHNACH N. A. 1959 — Antropogienowy-je otlo¿enija Bielorusi. Nauka i Technika, Miñsk.
