w ypadkach także rękopisy, jeśli zaw ierały jakieś bardzo istotne dla historii ter m inologii fragm en ty.
C elem pracy jest opis term inologii w ym ienion ych gałęzi nauki w takiej form ie, w jakiej jest ona zaświadczona w różnych książkach różnych autorów X V I I I w . Ponadto zw rócono uwagę na zw iązek term inów tego okresu z term inologią odpo wiednich gałęzi nauki średniow iecznej w celu w yjaśnienia problem u tra d y cyjn e go następstw a w tej dziedzinie leksyki i m om en tów przetrw ania term inologii średniowiecznej w języku n au k ow ym now ego okresu. Oprócz tego naśw ietlono zm iany historyczne w term inologii, w yjaśn ion o przyczyny różnych zm ian lek sy kalnych i podano niektóre przykłady twórczości języka n aukow ego m atem atyki, astronomii i geografii.
J. K .
H enryk G r a j e w s k i , Jan Schultz Szulecki i jeg o „Tractatus h istorico-p oliti-
cus de Polonia nunąuam tributaria” (1694 r.). Łódzkie T ow arzystw o N au k o w e, Łódź 1964, ss. 70, ilustr. 2.
Jan Schultz Szulecki, w latach 1688— 1 S97 profesor na katedrze historii i p ra w a gdańskiego G im n azju m A k ad em ick iego, za jm u je poczesne m iejsce w dziejach historiografii w Gdańsku. Jego życiu i twórczości pisarskiej poświęcona jest pierw sza część w ydaw n ictw a Łódzkiego T ow arzystw a N aukow ego. C zęść druga za jm u je się w ydanym w Ii694 r. historycznopraw nym dziełem Tractatus h istorico -p o liti-cus [...], głów n ym traktatem Szuleckiego. W dziele tym Szulecki, rozw ażając m . in. sprawę sam odzielności politycznej i kościelnej państw a M ieszka I i B olesław a Chrobrego, stanął na stanow isku, jakie w X I X w . zajął J. L elew el, a następnie m . in. K . Szajnocha.
Z . Br.
M arian P i e z i a, Michał J u rk ow sk i i greka w K rzem ień cu , 1805— 1830. Z akład N arod ow y im. O ssolińskich — W ydaw n ictw o P olskiej A k ad em ii N auk, W ro cław — W arszaw a— K r a k ó w 1964, ss. 87.
Broszura M . Plezi, w y d a n a w ram ach .¿Prac K o m isji Filologii K la syczn ej O d działu w K rak ow ie P olskiej A k ad em ii N au k ” , składa się ze w stępu, trzech roz działów i dodatku.
W słow ie w stęp nym autor pisze przede w szystkim , jakie są specjalne przyczy n y, że „działalności jednego tylko nauczyciela w jedn ym zakładzie pośw ięca się — jak w tym w ypadku — osobne opracow anie” (s. 5). Pierw sza — to w y ją tk ow a rola K rzem ieńca w dziejach kultury Polski w pierw szej połow ie X I X w ., druga — to ta, że w historii filologii klasycznej w Polsce pierw sza ćwierć X I X w . m a znacze nie przełom ow e, gdyż w ym ieniona gałąź nauki odradza się u nas w ów czas po głę bokim upadku, w jakim trw ała przez poprzednie półtora w ieku. 1
Rozdział 1 Lata w ęd ró w k i kreśli przedkrzem ieniecki okres życia i działalności pedagogicznej M ichała Jurkow skiego (ur. 1!765 lub 1766, zm . 1833), rozdział 2
W spółpraca z Czackim przedstaw ia prace T. C zackiego i H . K o łłą ta ja nad progra m em nauczania w gim nazjum w ołyń skim oraz działalność Jurkow skiego na stano w isk u profesora języka greckiego w tym gim nazjum .
Rozdział 3 za jm u je się historią Słow nika g reck o-p o lsk ieg o opracow anego przez Jurkow skiego (pracę nad nim zaczął w 18i6 r.) i odpowiada n a pytanie, jaką dzieło to m a w artość naukow ą na tle ówczesnego stanu leksykografii greckiej w Polsce i gdzie indziej. M . Plezia ocenia słow nik bardzo w y so k o: u nas b ył on absolutną nowością i jako taki m iał doniosłe znaczenie (co już ówcześnie podkreślił sław ny
m m ¥
640
G rodek), m ierzony zaś skalą ogólnoeuropejską — b ył jedn ym w ięcej przykładem ożyw ienia się na początku X I X w . leksykografii greckiej, która poprzednio przez przeszło dw a stulecia w y zyskiw ała tylko dorobek H . Stephanusa, autora Thesarus
Linguae Graecae (1572 r.).
M . P lezia podkreśla m . in., że w słow niku Jurkow skiego bardzo troskliw ie opracow ana jest term inologia botaniczna stanowiąca do dzisiaj — jak pisze — pię tę A ch illesow ą w szystkich słow ników język ów klasycznych. Jurkowski term ino logię tę zaczerpnął z C. Sprengla H istoria rei herbariae (1807— 1808), nazw y polsk ie, b rał z dzieł K . K lu k a , B . Jundziłła i F. P . Jarockiego, a odpowiedniki polskie pew n ych n azw roślin typow o śródziem nom orskich, nie istniejące do tam tej pory w na szej term inologii botanicznej, ukuli autorowi koledzy przyrodnicy.
„S łow n ik g re ck o -p o lsk i Jurkowskiego b ył na sw oje czasy opracow aniem p o w ażn ym , w naszych w arunkach naw et doskonałym ” (s. 57) — konklu du je M . P le zia. N iestety, drukiem zdołano opublikować tylko 2/3 tego olbrzym iego dzieła, obej m u jącego ok. 350 dzisiejszych arkuszy w ydaw niczych. Pierw sze arkusze ukazały się w lipcu 1®27 r. W y szed ł t. 1, o bejm u jący 1175 stronic, t. 2 zaś uryw a się pod koniec litery it (w yd ruk ow ana część t. 2 liczy 768 stronic).
W D oda tku M . P lezia w y d a ł m. in. nie publikow aną dotychczas rozprawkę Jurkow skiego o składni greckiej i polskiej (1805 r.). Rozpraw ka ta m a swoiste zna czenie dla historii język ozn aw stw a polskiego (w łaściw ie jeszcze w ówczas nie ist niejącego), jako bardzo w.czesne dziełko z zakresu kom paratystyki lingw istycznej. Z w róćm y jeszcze uw agę, iż pod słow em w stępnym M . Plezia zaznaczył, że pra cę swą ukończył w dniu, w którym m inęło 150 lat od dnia urodzin Tadeusza Czackiego.
Z. Br.
Jan K i s i e l i Franciszek R u d z k i , 125 lat H u ty „P o k ó j” . [Huta „P ok ó j” , K a tow ice 1965], ss. 175 *.
Z okazji 1125 lat istnienia (1840— 1965) H uta „P o k ó j” w ydała okolicznościową publikację J. K isiela i F . R udzkiego. K ilk a słó w w stępu nosi podpis zm arłego w przededniu uroczystości dyrektora H u ty Jana N iew idoka.
A u torzy w y ja śn iają trudności, na jakie natrafili przy opracow yw aniu dziejów H u ty . Stosunkow o skąpa literatura (M pozycji), jaką się posiłkowali, w ykazała w iele luk. W ykorzystano w ięc archiwum hutnicze, dając czytelnikow i obszerne opi sy w yposażenia technicznego w różnych okresach rozw oju a także liczne tablice statystyczne dotyczące ruchu działów produkcyjnych.
G łów ne rozdziały m onografii odpow iadają zasadniczym okresom rozw oju:
P ow sta n ie i rozw ó j p o cz ą tk o w y h u ty .(lata 1840— 1918), O kres m ięd zy w o jen n y , O k u
pacja h itlerow ska i W y z w o le n ie . Ten ostatni rozdział jest kroniką odbudow y i roz b u dow y H u ty w Polsce L u d o w e j, jest to zarazem aktualny i w miarę pełny opis h uty ze w szystkim i jej oddziałami produkcyjnym i i pom ocniczym i. Oddzielnie po dano statystyczne w y k resy porów nawcze. Rozdział P e r s p e k ty w y rozw oju zakładu św iadczy o am bicjach H u ty dotrzym ania kroku innym zakładom , choć ta niegdyś n ajw ięk sza huta w Polsce dziś ustąpiła pierw szeństw o innym . W ostatnim rozdzia le Partia. Z w iązki za w od ow e. Sam orząd robotniczy. Z w ią zek M łod zieży Socjali sty c z n ej zawarta jest bogata treść życia społecznego i kulturalnego zakładu.
M . R.
1 A n i w ydaw ca, ani nakładca, ani m iejsce i rok w ydania nie są W książce u ją w - nione; zapew ne nakładcą była H u ta „P o k ó j” , książka drukow ana była w K a to w i cach.
