Wystawa minera³ów „Terra Mineralia” we Freibergu (Saksonia)
Najstarsza na œwiecie, i nadal funkcjonuj¹ca, uczelniagórnicza we Freibergu, z któr¹ Politechnika Œl¹ska posiada dobr¹ wspó³pracê, od lat znana by³a z cennych zbiorów minera³ów. Otwarta w 2008 r. nowa wystawa minera³ów „Terra Mineralia” przewy¿sza jednak¿e wszystko to, co by³o prezentowane dotychczas.
Przed omówieniem tej wystawy nieco informacji o geologii i górnictwie rejonu Freibergu. W tym obszarze znajduj¹ siê bowiem z³o¿a rud metali opisywane niemal w ka¿dym znacz¹cym podrêczniku do geologii z³ó¿ lub geo-logii ekonomicznej, pocz¹wszy od prac Agricoli. W XII wieku odkryto w okolicach Freibergu bogate z³o¿a srebra wystêpuj¹ce w rudach cynkowo-o³owiowych (galenowo-sfalerytowych). Z tym wydarzeniem wi¹¿e siê historia miasta Freiberg, dziœ zamieszka³ego przez ok. 40 tys. mieszkañców. Byæ mo¿e tych kilka s³ów przypomnienia bêdzie wartoœciowe, szczególnie dla m³odszego pokolenia geologów, mniej obeznanego z zagadnieniami trudnej pro-blematyki z³o¿owej.
Mineralizacja rejonu z³o¿owego Freibergu wi¹zana jest z dzia³alnoœci¹ hydrotermaln¹ w obrêbie krystaliczne-go pod³o¿a wschodniej czêœci Gór Kruszcowych (Ruda-wy), nazywanych przez Niemców Erzgebirge, a przez Czechów Krušné hory. Pod³o¿e krystaliczne rejonu tworz¹ zazwyczaj ska³y metamorficzne (prekambr – starszy pale-ozoik). Typow¹ ska³¹ wystêpuj¹c¹ w tym rejonie jest szary gnejs biotytowy (ortoklaz + kwarc + biotyt) utworzony ~360–335 mln lat temu, prawdopodobnie wskutek prze-obra¿eñ starszego granodiorytu, zaœ z³o¿a rud stanowi¹ liczne ¿y³y kruszconoœne o³owiowo-cynkowe, tworz¹ce systemy i ró¿ni¹ce siê zarówno intensywnoœci¹ mineraliza-cji, jak i sk³adem mineralnym. Mineralizacja rudna odby-wa³a siê w kilku etapach (~320–280 mln lat temu, 210–140 mln lat temu oraz 80–30 mln lat temu). Stwierdzono tu ponad 1100 ¿y³ rudnych, dochodz¹cych nawet do 8 km d³ugoœci i eksploatowanych do g³êbokoœci ok. 600 m. Gru-boœæ tych kruszconoœnych ¿y³ zmienia³a siê w przedziale 0,1–1,0 m przy œredniej zawartoœæ w nich Pb 2–3% oraz Zn 4–5%. Z mineralizacj¹ cynkowo-o³owiow¹ zwi¹zana jest zawartoœæ Ag, Au, Cu, Sn, W, a tak¿e Bi. Najbardziej inte-resuj¹ce dla górnictwa by³y strefy wzbogacania minerali-zacji zwi¹zane ze strefami skrzy¿owania ¿y³. G³ównym natomiast problemem podczas eksploatacji rud, tak dla dawnych jak i bardziej wspó³czesnych górników, by³a nie-regularnoœæ wystêpowania kruszconoœnych ¿y³. Z³o¿a ¿y³owe rejonu Freibergu zaliczane s¹ do formacji z³ó¿ Pb-Ag-Zn, zaœ najwa¿niejszymi minera³ami srebronoœny-mi ¿y³ rudnych s¹ galena PbS, sfaleryt ZnS oraz piryt FeS2, a tak¿e minera³y Cu i As. W rejonie Freibergu wystêpuje ok. 180 ró¿nych minera³ów (http://www.geodienst.de/erz-gebirge.htm).
Rozwój miasta Freiberg zwi¹zany by³ œciœle z funkcjo-nowaniem w tym rejonie przez 800 lat górnictwa (ostatni¹ kopalniê zamkniêto w 1968 r.) i hutnictwa metali. Z
rozwo-jem górnictwa zaœ wi¹¿e siê utworzenie w tym mieœcie w 1765 r. wy¿szej uczelni górniczej – Bergakademie. Najbar-dziej znanym profesorem tej uczelni by³ urodzony w Osiecznicy k. Boles³awca niemiecki geolog i mineralog Abraham Gottlob Werner, twórca teorii neptunizmu (wszystkie ska³y powstaj¹ drog¹ krystalizacji z roztworu lub osadzania, co jest jedynie czêœciowo prawdziwe) oraz systematyki minera³ów opartej na ich cechach zewnêtrz-nych, co jest w zasadzie nadal aktualne. Profesor A.G. Werner wprowadzi³ tak¿e pierwotn¹ nazwê geologii – geo-gnozjê. Na naszym Wydziale Górnictwa i Geologii na Poli-technice Œl¹skiej, w Muzeum Geologii Z³ó¿, znajduje siê najstarsza w Polsce kolekcja minera³ów i ska³ pochodz¹ca z 1802 r. i utworzona przez urodzonego w Cieszynie jezu-itê, ksiêdza Leopolda Jana Szersznika (1747– 1814). Ksi¹dz L.J. Szersznik prowadzi³ z prof. A.G. Wernerem korespondencjê dotycz¹ca oznaczania i nazewnictwa minera³ów i ska³.
Najbardziej znanym studentem uczelni we Freibergu by³ Alexander von Humboldt, który studiowa³ u prof. Wer-nera, zaœ innym jej znanym studentem by³ C.F.C. Mohs, twórca skali twardoœci minera³ów.
Wystawê „Terra Mineralia” urz¹dzono w zabytkowym renesansowym zamku Schloss Freudenstein wieñcz¹cym mury miasta (w czasach tzw. DDR-u pe³ni³ on rolê spichle-rza). Zaprezentowana kolekcja, licz¹ca ok. 3500 ekspona-tów minera³ów, kamieni szlachetnych i meteoryekspona-tów, jest w swojej zasadniczej czêœci darowizn¹ na rzecz TU – Berga-kademie. Dokona³a jej kolekcjonerka i mecenas sztuki dr Erika Pohl-Ströher (Szwajcarka z rodziny w³aœcicieli kon-cernu kosmetycznego Wella). W zamierzeniu twórców ekspozycji zgromadzone zbiory powinny umo¿liwiæ zwie-dzaj¹cym równoczeœnie z podziwianiem okazów tak¿e odbycie podró¿y przez piêæ kontynentów – a zatem krysz-ta³y i minera³y przyporz¹dkowano regionalnie. Przedsta-wiono oczywiœcie równie¿ bogate spektrum wielkoœci i form œwiata kryszta³ów (od bardzo du¿ych kryszta³ów do drobnych ziarenek, a nawet proszku), ró¿norodnoœæ odcie-ni i barw okazów oraz liczne warianty wspó³wystêpowaodcie-nia (paragenezy) poszczególnych minera³ów. Mo¿na zgodziæ siê z twierdzeniami twórców ekspozycji, ¿e wiele spoœród wystawionych okazów minera³ów zalicza siê do absolutnej czo³ówki œwiatowej – zaœ sama wystawa w jêzyku moich studentów nazywana jest „cool”. Zwraca równie¿ uwagê estetyka i forma ekspozycji, która – o czym jestem przeko-nany, chocia¿ to rzecz indywidualnego gustu – dostarczy wra¿eñ ka¿demu, tak¿e profesjonalistom: mineralogom i geologom.
Dziêkujê Profesorowi Norbertowi Volkmannowi z TU – Ber-gakademie Freiberg za umo¿liwienie publikacji fotografii.
Krystian Probierz Serwis fotograficzny na str. 178
192
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 4, 2012
178
Wystawa minera³ów „Terra Mineralia” we Freibergu (Saksonia) (patrz str. 192)
Ryc. 1. Czarny turmalin – schörl z kwarcem; Minas Gerais, Brazylia Ryc. 2. Krokoit – chromian o³owiu; Dundas Tasmania, Australia
Ryc. 4. Elbait (czerwonawa odmiana turmalinu), kwarc (szary),
skaleñ potasowy (jasny); Himalaya Mine, San Diego Kalifornia, USA
Ryc. 3. Pseudomorfoza kwarcu po anhydrycie; Rio Grande do Sul,
Brazylia
Ryc. 5. Srebro rodzime; Brand k. Freibergu. Wszystkie fot. K.
