Uwagi o dolnośląskich złożach kaolinu i ich przemysłowym wykorzystaniu

(1)

JERZY GRZYBOWSKI

UWAGI o.

DOLNo.SLĄSKICH ZŁo.ZACH

KAOLINU

I ICH

PRZEMYSŁOWYM

WYKo.RZYSTAMU

W

Z,WIĄZK.U

z

adyJrułem

dysIwsY'j!nym

J. Kostee-kiego zamieszczonym

w

nr 5

"Przeglądu

Geologicz-nego"

1Pt.:

,,PImblematy!k:a

SIllr'OIWICÓW

mm.eralnydh.

dJO

produkcji

szkła

d

ceramiki wymaga

mdf.d

uparządko Wan'Ja" pragnę dmlZllCić Ildillka u.wag ,na

temat

złÓŻ

kaolinu na Dolnym Sla;sknl

i

:iJCIh

~~o

wy-lroJ:'!zY'Jtania.

Ro7Jporząld.'zadąc dużą

'l

r66m.orodlną ,ł:Ja,Zą ~w

ceramiJoznYlCh

,nie ,pdtraf.iO:fśm.y

rJcll dIotytobazas

odpo-Wliednilo

wyJwr.z,yt;tać. Zl'Ołżyło aię .tWl talką sy,tuaJC'ję

Wie.l.oe

~,

z

~ na}wariJnliejSzytlIll! są:

bra:k

na:lertytego

~

1JIlTOWOOw

i

perw'ien

Ikloolser'w.a-ty'Zm pr.zmn~,

.kIt6ry

wylk:aJzu;je

nIloohęć

do

etasowa-nia ,oowydl

~, woląc Q,pierać oproduIIdc:ję-,na. SltJroWca<m ~ycll.

Odsuwa

się prmź

to

na

.

dalszy

Iplan $rawę

7Jbadania

i

~0W'aIliia s~w

k.ra.jowy1d'.n

l

tak powstaje iblłędDe około; lk't6re

.1fudno

przerwać.

.

Złoża

kaoLinu

na

DalInyttn

SJ.ąSkJu.

mane

1

qplsyowa-De

W

:lIteratllr~

i&lJchoweO

.

prrz;ez

iW'ieJJU

arułbarów

lpol-aadch 1

.niem:iectkldJ.,

były d'u'ż

od

dlllW'lla

al:OOk!tęm

etkspLoatacjl.

ł.nlDO

dstal.ieniia

d'CŚĆ

o'bUtej

II'i'te.rallmy,

.

S7JCZegÓ1n'i.e

geaI~j

i

IW .nm1e:jBzyttn

stojpln'ilu

if:Ech-IIOl~j,

nie

zastały

ane

jed1lIa1k:

dat~

na.le-zycte

Zbadane.

Przeprowadzone baJd'aalia nie

dbejmują

wszy\9l;kich

ZDaIlYlCh

zJłóż

1 n'iIe

dalia.

oO:xlwJu

całn1ci. ~dy,ż adno&zą się

tyllkJo

.do nle.kltórydh

ZlłM ,1 n'i~

paJrtiJi

su-rowca. Pierwszym polskim badaczem, który

zajął się

kaJal:IIlsImd

~, b~

Z. TdkJaIr9ki

(8).

'

Jalkikol-WIek: wynllki jego

badań ~ły Się IW

dtt!ym

~u

do

pomaota.

~yIkii tec!hOOl~j

kao1!fnów

i

ich

~łl()waj wtal.rłtolśd.i,

to

jedDa{k

nie

wYc.zeawwa,ły zągadn1oania. Następn'ie

:kaolinami

d'Wna-l.ąlSk.iml

2Ja!jmowali

się:

M. Budk'iewIiCz,

~o

za-s.ługą

jest

:w~, ~ ~

.złóż

kaolinu,

A.

Bo~.

A Mmia.W'iectk!l.

i

mo.'i.

.

Znane

złoża

kaIdl

'

mw

na

Dolnym

Slą'Sllru skupiają

się

w 4

rejooslcll:

ma8Y'W ~

Stlrtl;epn-So-b'Jtka, masyw strzelin'B., Góry

1i:1Jarslde,

ipr2Jedig6r:ze

Gór Sawich.

.

Geooza

zł&ż

boJIJou,

ZWliąza.nyoh ściśle

z

W)'BaICloarnd

śkał

ma:g1IlQ\Vycl1.

była

ipl"zedimiotem licznych

lpl"Il'C

.nIiemretcJk:ich

i

:7JQiSta\ł9

joasoo

ustaJoo,a,

pr.zez:

M. Budk1e-wtiIcza.

Warto tu W'SIIJOIllDieć, że' 'Jl6parwtdopodołm-iej

W!SZY&tkl!-e

złoIża

katd1ilnu na

DoJny:m. Sl~

miImo

róż.

nie ukis?JtaIl.'towaru.a

'

i

materiału ~ madą

pewne cechy wspólne,

śwłi-akk.zą.oe

()

poIdIOibnyd1

wat-rI.lIrl.'kadt

ich

geIllelZy

(2, 6).

I.etżą dnie

11W'yJd.e na

2Jba-czaiCh

fWYIPiętl'Zeń ~

lub

gnejsów,

stanJawtią'C}th

Złoża kaolinu na Do1n1ł'm' S1ąsku

jedooczaśn1ile ibIlzegi

Wbln

'

YIch

.zagłęblień

-i

n:iecek

wy-

.

pellad.anycll

u.1Iwor8\ll1.i tr,~.

Jw

von: zur

Miihlen

1

E. Pralle

stwIerdzili,

że złoża

kaolinlll

wy-stępują

w

obr~ie

wysadów wspomnianyoh

skał głt:

bioor.vy\::'h,

.które

'tWOI'Zli

~

liieceJlc

~~

dawytdh.

Drugą oeiahą ch!lll."aB!:tefrylstyCznąi Wiięk:smścli

'Złóż (82ICI'l.egó1n:ie W .re}ooiEt m8l!y.wtu ~) jest Występi)Wa.nIie

l!iJczInY'oo

ri:yi ~

w

dbrę

lDIe

samych

.?lat

łUb

w

)oh patdiźu. i[)aIlsIzą cechą,

.lWapólną

dla prawie

~

man.Y'CIh

ZIł(r}:, jelst

5topniowe

zrnnde,fs7Jande

przedbrll'ŻenIiIa minerałów

od

lX'W~

'

w

dołoWi.

W

w1i~

man.yoCb

mi

00-Iktty;welk

zja.'W'i:sko

to

daje

się ~~ć anniłe~

lub

IJ.:arId2:iej

wy.raźn.ie.

Swi.a!dczy

ta

o

,

tym,

;że da1nc::Blą&kie aHoża

kaol:i:ml

są ');Xi1eIriwIo'boe (autocbJton'b:ne).

W

I1EOoaie

m~Y'WU gmni'lDwEfglo ~ka iatnieją

dw.a

Da;jwJ."ęk's.ze

i

najbańJlz.iej

p02lIl.8De

zitota

kaol.fnlu: Zarów

i

GaLa SwtfdIiiekB.

.

(2)

~ołe

ka:oIJau

w

browle

majdruJe

SIę w

~}

częśCi ~

Ibrmegu

ma&y!'WlU Stu:z.~.

Kaol1mZ8lCjj

uległa IPOW'B2Ic~

paIl"bia wyaadu

gram"'towego.

~

W'lereteDialm!i

.2lłate

o

rpc1W.

ok.

12 ha

lina

bztałt

ll".QQllegJ:ej soozeowlkii,

leGdkio

noohylo-DEÓ .

.ku

SE

i SW.

!NaiwtięKl!nll ~ć wybzuje klakmD W cz.ęśc.i śrttIkiJwej (ObetCllli.le ~oa.tldwa

n:ej), gdzie

dodboc:&Ji

one

do

30 m.

~

ku

me-eam

ZIłożaj

stdpl:iidwo

maJeje.

Śl"e!dnIiaJ miąl7szo6ć

lradl'i.niu.

na tym absza1'lZe

w:masl.

ok

l2 m. W górne;

~

(ok.

7~ m) jEst

to

kaidl.in

biały.

d'r00n.0zllar-:rul~. ZIIiŚ 'VI

.palI1fii

IcUinleij

ma

[barwę dl!lBniClll'lJSlI'ą

1

~a

roz.ie1onawą. ~e ZW'.Ię\alzą,j1ł'Cą się

ku

spągowi ZliWarfboIść

.zl9fI'll.

b>mIcu.

lbklItytu of! ~

ska-len.i.a.. Na

ściałlach

ddlk!rY'Wkii

dąJją s1ę tlJa'lJW'aŻYć

reszt:ki

po~

.

.żył kJwarww~b o .niłew'ieThllej m1ąi

s.zośc1.

RzeQzywJsta

powoi'ermbIifa

.z.kr1:a

)eis,t

.7.IDIIIIQ711de

'W'ięk ~ad

.2lbaKiaIn.ej

i

wedłu,g

M. .Bu:c:lIk:I.eIw'k:m

~'CZ2.

100 ba

(2).

Algląd

. , .

,pok'r

.

l"W'Il

9ię iZ

modIaii:

!WhIsnymd

ab&erw.acja.md

.z

oktresu

1941J--...1954,

i!dYt!

s~em

wy\st~e

koolJIim.

na ltIeIreo'ie

Za!Ir!aJdóW'

~

łów ()gn.iatrrwalyt!h, przyJegaljącyldh.·

od

p6ł11locy

do

etląiloatowanej

ik:OpaIlJrii

o.J:"c& W wyfkcłpaOh 'VI północ

nej

.1

lJlÓł!DOC~j lCZ.ęŚIai.

miasta.

WYs.1:®owaniet

ikaidI!iIml w

sąsiad\l'jąlCYdl,.

z

2aro-wem Mrowinach

dowodzi,

że

prawdopodobnie w

całej

okolicy

~orne

partie wysadu granitowego

uległy

kaolinizacji

.

Profil

allvJ!Qru In'

IVIJ1

(kop.

ZMÓW) połdżer.ie

-

188,89

m

JlIPID.

0,0 -

0.40

-o

elelba

'SI"IlaII'a;

0,40- 2,90 -

piaslek

śrredIn1'OZiairn1Wy, żóM.y,

z.

do-młImJItą

_my;

2,go...

~,50

-

pasek

"ed'.niIo-

ł ~m'ii!lty,

Mity;

6,o5O-10j50 -

rlJwIi:r

~bty, prze~

k.W1lll.'fClOlwy', kIdść

ldObrze

lOIlitooIxmy.

z

'W'k!ładkamli

piaSIk:u

~teeoo;

10,5G---dJ1,OO

-lPl8BeIk

żółtoslmy, ~

z

o~

.

czakaJOll

klwIaJrou

!

cIomIi$Zką iłu;

.

11,00--42,30 -

ml.ał

6Zalry,

~y, IZ 'W'IIrąceRiamd

dr~

iIJwiru;

.

12,30-01.3,50 -

d:ł

szary,

ałab)

Plastyczny. z

domiłesz

ką

piaSku;

13,50-44,00 -

kaiJ!I:iJn

'bjJaly, czysty,

.

p1:aEJt,yodZlnY;

24,0(J.-.33,OO -

bOliD

.)asinkBm,~,

fPIIa<Jtyczny, z

Idrob-·,nytmli

wtr~

muSknwlirllu.

i 1M'arn

.

skaleJrJla;

33,0()...35,20

-.k.aollin

jasrwi;ząry,

z

małą daIDieI9z.k.ą

ziMn

skaIlenlia

i

dln:JIboiyk:Jh

~

kW'a!l'lW;

.

35,20-35,70 -

oIkIrruJcIh~

ik1Mmw

·lll'alłego, csflItdkIrawę ~, .?JTVIes.z.a~

z

łmły:m

!kaoli-nem;

35,70-43,00 -

holm

~, dbiść

lPlaIIrtyoC!'llllY,

oZ 1bu'ies:dIcą. ziaJm

k!warou

!i

blailZek

mNd;

43,~.OO

-

lmo!io;

szary,

słalbo p1asl~,

lru

,

dołow'fI

z

dd.ailelnllelm

2'Ji.IellClD:8JW!Ylm.

z

dJu-tą <JcarifEe?IIrą

ziam

~

4. blaszek

miki Ol"az

wtrąceniami

ziam

skale.nda

Goolqgiazne Z8IdJy kaiołinu IW' ZaroWie

ZIlIIlClnde

~ą

1 mln

t.

NaJ.eri;y

Z8IZIrIaIC'ZY'ć,

:la

i!."Q'OOtami

rozpoma:wczymt

~a objęta

tylko

par;tia

złma

oraz

że '.VI

obUczeniach zasobów

uwzględniono

tylko

surowiec

już W

iStan:le

naturalnym

odpowiedają.cy

wymaganiom

technic;:znym

przemysłu materiałów

og-niotrwałych.

Złoie.·w

GolI SwtJnln1deJ

(ok.

10 kim na SE od

Za-~)

zn;a,jd!Ulje

Bi.ę

na

~

wyl;la.d2lie

~ym.

stanawJ.ą'Cym doa:lszy clag lrlrawęd.~

masywu

~

SCIb6tka. Na

wiel!lJehoł!k!u

tego

~

m'ajd'uije

się łom gra:aiflu,

a

dawoo

odkIrY'Wlka

kacilJruJ

leży

ak.

300 m na

E

Od

kmu.

Na N

i E

2lłole

kadmu

za-~

pod

UIbwory: pl'€ljstooeóSk!!e .i

~e.

Mią;żsmść

kadmu w·

~ ~ ~z.a

2() . ID,

.kJu

pel"1IferiiQm

Zll/ś

?JJmDejSza

Się •

..

(3)

TaWa I

-Skład

chemiczny

Gębczyce Gębczyce Kamień Kamień

kaolin

w%

_surowy

_lIZlamow.

_{surowy szlamowo}

.S~ty srażenia

7,3

14,0

11,3

12,30

Si •

65,0

46,6

50,2

44,68

Al.O,

26,2

37,0

36,3

39,51)

no.

0,1

-Fe.O.

1,0

1,1

1,59

Cao

0,3

0,23

MgO

0.2 0,2

0,2

0,29

-Skład

mineralny:

kwarc

4.3,4

. 40

,S

· ..

65,5*

'

97,67

skaleń

3,0

2,5

9,5

-IlUhstancja

ilasta

53,6

93,0

24,9

2,31

• wg

E. Prallego

Wyazo-

Wyazo-1:arów

1:arów

Krzyjo-nowice

nowice

Skład

chemiczny

kaolin

wa

(Rupre-

(Rupre-w%

_surowy

kaolin

szla-

kaolin

cht6w)

mowo

szla-

kaolin

...

_mowo

_szlamo

surowy

wany

Strata

prażenia

6,0

.

11,5

9,94

8,0

12,7

SiO.

68,8

49,S

50,89

66,S

49,9

Al.O,

22,1

34,3

2 .

8,29

22,7

34,7

no.

0,2

-

0,5

1,0

Fe.O,

0,9

8.76 1,1

1,0

'.

Cao

0,3

0,2

0,59

0,4

0,2

MgO

0,2

0,13

0 ,

4 0,2

-Skład

mineralny:

,

kwarc

38,6

1,0

39,3

skaleń

15,6

15,0

1,7

.. .,

substancja

ilasta

45,8

84,0

59,0

l1łY1by wysnuć

Mll.iIaskti,

które

mogą dać cetmIe

wska-·

ZÓWIk'l

co clio 9PQ9obu ~

d

wtlJłlIoeaIca"'da

su-row.ca

.

3. Baldalliia fiJzyko-chen:vk:znoe:

obok

wytej

lPOdan~h

~ÓlWny>ah. !badań,

.które

oSą ważne

z,PUllllk!tu wk)zen;ia

ipl"Ząmysłu

'CEI1"ami.c2:nEgo

i

ma.teńaiów

QgQIioIn'lwalych

~

Jrtclre

również ~eźy r~ć

na

fX)2JJIStalle,

nie

zbadane

dOlt~C2laiS złoża

kaolJi:nl\l, owyda.je

się

row-,

n!Jet

.potirzelłme

taIk:ie

baida,nle,

jak:

8IDa!l!irlla

(4)

~.

~~lezzia

8/riaifz:a

~.

-

~alLnte

badaDie

.tnIfb!askopolwe

pod

.IllIDl!.lm<ikapem

tempera-tt1'l'QW'ytD:t. _

&diaJnIi.a

te ~ llJaChowanie ai'ę

mi--narałów

kao1IDitu

podcrzaIs ~ j wpływ

,pow-stałych składnBk6w,

jak: mI:k!i,

skale!ii.

.pał.aB.orwych

(lub

BOdowo~)

na

zaclhOW1de

!lię

mine-nłów i:IastyICh

w

~h 1lemłpeIra'fruralch.

WynlIki

tYlCh

badań paw'inny

dat

WI!l'iłoSk!i 00

do

1Il'~

US7JlacllehnJJama

IItaol:iin.'u

,t

O,Pl"aoow8ltlia

'Właściwełlb

ecthenmflu 'W'2Jboga,oanlia.

Bez

~ kIo.mplleksaw~h badań ge<lCbemlicZny!oh,

mi.n.enJ.o-giIezny1dh

i

my.ko-tChemlcrmych

trudnJo

będ7Jie

roz-a1lrzyenąć

te

!lgweetl.e

i

~ Da

py!banie,

jaka.

jest

rięjjwłaśdiJwsr.a

droga,

w~ ~ło

lWeiJO

tego

<."eIlIllego

Jl'urtJ:wtca.

N.iewątpl.'ilw'.ie

bada.nia

ta.k.iesą pracachłarme.

,f1rudne--

i

dość lros~

Za-iJnteresowane

reso.rrty

-

pOIW'my

zne.leŹć

oOdjpawliednie

ŚI"odk!i.

na-

!real:izaoc'ję ,pragmm.ów ptlIC~.

Dla u7.yskan'fa

S'1.IIroIWICa

odpowliedriieeo

do

priCldIikcji

w

Tóżn~ 3Iłę2liachpr:zemystu (obok wymQliłOO-ych.

u.żyt.kUją

kaol1Jny

· takdle li

JXI:"ZEIlllYl3ły:

gumqwy,

fa.rb

i

laLlderów.

Śl"QcIkJówo

OiOhI'Iany

il'iOIŚFf.n., 1msmet~

i

in.)

kiOOleame

jest!;

uszlQc:hetm8a1lie. czyll'i

w.zbogace-me

9UI'OWC8. wy1dobytego pl"ZIE!.Z etkaploaJ~ę gÓI"lliClZ!l.

Nieodwwny:m

waruIlIkieIm

·

~

najIl.EJII&Zt!j

dla

.natz.y'ch

&IJI'OWIOÓW ka~h

i

~

eIko.-oomic7Jnej metody

.

jest

~.

klcmplekSowe

.7Jba-danie 'i

pomaWe

'

lBBzy;ch

1JI:óż

kaoH'Du

pod~lędem

~erniJtmYWXl. ~l~

'

l

-

~

nYtCh,

00 ~e drogę

iich

naljwła9c'lJwiS"Z.etlk>

wydmrtzy-SltBlDia i

.pawinno

daprtowaJdzić

do

~eailnego

ogranJiodZe-ma

1m(port-u

kaoliml.

LITERATURA

l.

Boiewski A. -

Minerllllne

S1l'r.~

'C'eII'aDL1oe:z-ne, t_

2, Warsza,wa

,1949.

2. B

Ul

d k

i

e w

1.oz M. -

Gan;eo;a nitetkt{noytc&t

złóż

kaolinu

w

.rejoole SwildtIicy.

,;p!rmgIąId

(lEpIo-gJ,czny"

1954,

JlIl'

7. -3. B

u

d ki

ewi.~.z

M

.

-

ZłIO'Żla

.

!moHnru

z

~h«:*lni~

ozęśd

:Dlol:nego

SJ.ąs.ka.

,,mul.

F!nr.am.

Mat.

O/l;niotrw." Gliwice, nr 4--5/49.

-4.

C·h!m1.li~a

K.,

Le'w!owic'koJ. Sto

-

Uwagi

o

.proce5a(lh

metallnoa'fi.Ci'Dny'dl

w

obrę}jje skał

me-tamartf:iczny.ch dkia1d.c

j"~

na

Do1in3'm

SIąs

ku.

,~

Geologic2l!ly" 1958,

M'

8--9.

5. v

.

Imr

M

fi

h l

e n

L. -

Er!l1iuter.lJllgeln

ZUIr

geolo-gischen

Ka.rte Blaollt

l~.

BerI1!Ln

ł92B.

6. P

r

a.Il

e

E. -

Die

iKadl.i:nIlagerstiiotten

ln

Sdh,1e-men. Halle 1926.

7. Taggllir,t A. F. -

SpMw!dcznWk

po

obQgMz-czenju tPQleznYdl.

'iskopajemycll.

;,MietatłJ!~t". MOśkwa-LeJ:&erad

1949.

8. Toka'l"e:kói

Z.

---o

Wytt)!jllcl

badań

lcdln.ów

i

glin;

,.mul.

Prmm..

M-at.

<>.ermotrtw."

JlIl" ~.