Kronika 159*
пут uwzględnieniem nauk społecznych. Referent, autor książki o polsko-rosyj-skich kontaktach w naukach społecznych w latach 1801—1830, omówił w refera-cie przede wszystkim ogólne tło polsko-rosyjskich kontaktów na polu nauki oraz związki polskich instytucji i organizacji naukowych z instytucjami rosyj-skimi. Pierwszy dzień obrad zakończył referat o Radziecko-polskiej współpracy w zakresie publikacji „Dokumentów i materiałów do historii stosunków polskoradzieckich", który wygłosił redaktor naczelny (strony radzieckiej) tego w i e l -kiego przedsięwzięcia, prof. Iwan Chrienow.
W drugim dniu obrady wznowiono w godzinach popołudniowych1. Program przewidywał wygłoszenie czterech referatów, ale w ostatniej chwili dołączono jeszcze dwa komunikaty, co nużyło i utrudniało odbiór i tak już przeładowa-nego programu.
Referaty wygłosili: dr Otilda Wyszomirska-Kuźmińska — Współpraca nau-kowa polsko-radziecka w 30-leciu Polski Ludowej; doc. Zbigniew Wójcik — Polscy badacze przyrody i ich związki z rosyjskimi i radzieckimi instytucjami naukowymi; prof. Aleksiej Kawko — Radziecko-polska współpraca w naukach ekonomicznych i dr Jerzy Róziewicz — Związki Jana Baudouina de Courtenay z Cesarską Akademią Nauk w Peterburgu. Komunikaty dotyczyły współpracy naukowej z ZSRR dwóch zasłużonych placówek Polskiej Akademii Nauk. Prof. Stanisław Kajfasz mówił o związkach Instytutu Podstawowych Problemów Tech-niki z radzieckimi instytucjami naukowymi, a prof. Leszek Kuźnicki przedsta-wił współpracę Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego z nauką radziecką. Profesor Kuźnicki przypomniał też wybitnych uczonych związanych z tym Instytutem: Marcelego Nenckiego, Jana Dembowskiego i Jerzego Konor-skiego oraz omówił kontakty z nauką rosyjską przed Rewolucją Październiko-wą oraz nauką radziecką w okresie dwudziestolecia międzywojennego i w cza-sie II wojny światowej. Przemówienie zamykające sesję wygłosił kierownik Zakładu Historii Nauki, Oświaty i Techniki, prof. Józef Miąso.
Należy wyrazić żal, że na obrady nie przybył nikt z Instytutu Historii Przyrodoznawstwa i Techniki A N ZSRR, placówki od lat utrzymującej ścisłe kontakty z Zakładem Historii Nauki, Oświaty i Techniki P A N2.
Jerzy Róziewicz
250 L A T A K A D E M I I N A U K ZSRR — 250 L A T W S P Ó Ł P R A C Y NAUKOWEJ
Pod wskazanym tytułem otwarta została wystawa w salach Pałacu Kazi-mierzowskiego (Uniwersytet Warszawski) w dniu 12 czerwca 1975 r. Wobec dużego zainteresowania dostępna była dla zwiedzających dłużej, niż pierwotnie przewidywano, bo aż do początków września 1975 r. Zorganizowana została w ra-mach obchodów jubileuszowych 250-lecia działalności Akademii Nauk ZSRR, podobnie jak omawiana powyżej sesja naukowa.
Ekspozycja składała się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza dotyczyła dziejów i osiągnięć Akademii Nauk ZSRR, przy czym szczególny nacisk
poło-1 W godzinach rannych odbyło się w Pałacu Kazimierzowskim otwar-cie wystawy pn. 250 lat Akademii Nauk ZSRR — 250 lat współpracy naukowej, która omówiona jest niżej w osobnym artykule sprawozdawczym.
2 Spośród przybyłych do Warszawy delegatów radzieckich historią nauki zaj-muje się w większym stopniu jedynie dyrektor B. Lewszin, m.in. autor broszu-ry o 250-letniej historii A N ZSRR.
160 Kronika
żony został na zilustrowanie najnowszych j e j sukcesów badawczych jako j e d n e -go z ważnych ośrodków naukowych świata. Odpowiednie materiały zostały do-starczone i przygotowane przez stronę radziecką. Część historyczna zawierała fotokopie dokumentów i materiały ikonograficzne związane z powstaniem A k a -demii N a u k w Petersburgu w 1724 r. i z pierwszym okresem jej rozwoju w XVIII w. przy szczególnym podkreśleniu prac akademika M. W. Łomonosowa oraz z umacnianiem w y b i t n e j pozycji omawianej instytucji w międzynarodowym świecie naukowym X I X w. Przy przedstawianiu dziejów Akademii w XX w. ukazane zostało przełomowe znaczenie Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji P a ź -dziernikowej oraz wskazówek W. I. Lenina, dotyczących dalszego rozwoju nauki i instytucji naukowych w k r a j u . W odniesieniu do czasów najnowszych w y -eksponowano umacnianie i rozszerzanie współpracy n a u k o w e j między Akade-mią N a u k ZSRR a Polską AkadeAkade-mią Nauk. Wiele miejsca poświęcono na zapre-zentowanie aktualnych osiągnięć poszczególnych placówek Akademii w dziedzi-nie a p a r a t u r y naukowo-technicznej — przyrządów półprzewodnikowych, instru-mentów, w skład których wchodzą syntetyczne diamenty, urządzeń stereodźwię-kowych i wielu innych. Uwagę zwracał również model rezonatora optycznego, makieta silnika rakiet kosmicznych drugiego stopnia, przykład hologramu od-blaskowego, okazy nowych kryształów, szkieł laserowych i wiele innych. Szcze-gólnym zainteresowaniem zwiedzających cieszył się ustawiony przed budynkiem .swoisty symbol osiągnięć współczesnej nauki radzieckiej — makieta automa-tycznego laboratorium księżycowego „Lunochod I" w n a t u r a l n e j wielkości.
Druga część wystawy, przygotowana przez Archiwum PAN przy współ-udziale Zakładu Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN, ilustrowała dzieje związków naukowych polsko-rosyiskich i polsko-radzieckich, z podkreśleniem współpracy uczonych polskich z Akademią Nauk w Petersburgu, a następnie AN ZSRR. Zespół organizujący wystawę z wielkim nakładem pracy zgromadził podobizny, a niekiedy i oryginały dokumentów i publikacji dotyczących rozwo-ju omawianych powiązań od pierwszych lat istnienia Akademii aż po okres współczesny. Ekspozycja przedstawiała w pierwszej kolejności sylwetki uczo-nych polskich związauczo-nych w różny sposób — przede wszystkim członkostwem — z naczelną instytucją naukową przedrewolucyjnej Rosji. Wśród ponad 20 przedstawicieli tej grupy znaleźli się zarówno Polacy, którzy przez cały omal okres swej twórczej pracy naukowej związani byli z Akademią Nauk, j a k astro-nom Wincenty Wiśniewski czy — w mniejszym stopniu — orientalista Józef Sękowski i inni, których związki były dość luźne, bądź ograniczone czasowo — np. organizator słynnej biblioteki J. A. Załuski czy historyk — Jan Potocki. Uczeni zgrupowani zostali wedle reprezentowanych przez siebie gałęzi nauk. Umieszczono również członków Akademii N a u k w dwudziestoleciu międzywo-jennym, już po Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej. Bardziej problemowo pot r a k pot o w a n y zospotał okres po 1945 г., choć i potu nie zrezygnowano z ukazania n a j -wybitniejszych prominentów polsko-radzieckiej współpracy naukowej. Przedstawiony został również dorobek badań polskich i radzieckich — a częściowo i d a w -niejszych rosyjskich — nad przeszłością wzajemnych powiązań naukowych. Względy ekspozycyjne nie pozwoliły zapewne na stałe wiązanie materiałów źródłowych z odpowiednimi opracowaniami czy wydawnictwami źródłowymi, co m o -gło niekiedy utrudnić zwiedzającym zorientowanie się w rozmiarach badań, pro-wadzonych w omawianym zakresie zwłaszcza ostatnio i w ich konkretnych osiągnięciach. Uniknięcie podobnych niedomówień było jednak z pewnością bardzo t r u d n e , a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwe.
Obie części wystawy, choć odmiennie ujęte, dobrze uzupełniały się w z a j e m -nie, aczkolwiek w obu odczuwało się w pewnyeh miejscach niedosyt nieco
Kronika ,161
większych t e k s t ó w z odpowiednimi k o m e n t a r z a m i . Całość służyła p o p u l a r y z a c j i d o r o b k u A k a d e m i i N a u k ZSRR w j e j historycznym rozwoju oraz dziejów po-w i ą z a ń polskich z tą zasłużoną dla n a u k i ś po-w i a t o po-w e j i n s t y t u c j ą .
Ryszard W. Woloszyński
DZIEJE NAUK I ICH WSPÓŁDZIAŁANIA
W dniach od 8 k w i e t n i a do 20 m a j a 1975 r. Międzyuczelniany I n s t y t u t Filo-zofii i Socjologii w Lublinie oraz Oddział Lubelski Polskiego T o w a r z y s t w a Filozoficznego zorganizowały cykl r e f e r a t ó w z g r u p o w a n y c h wokół t e m a t ó w : Dzieje nauk i ich współdziałania. R e f e r a t y były przeznaczone dla p r a c o w n i k ó w n a u k i lubelskich wyższych uczelni. Z a d a n i e m ich — w i n t e n c j i organizatorów — miało być ułatwienie zrozumienia między różnymi dyscyplinami n a u k o w y m i i przyczynianie się do ich i n t e g r a c j i oraz t w o r z e n i e s p r z y j a j ą c y c h w a r u n k ó w do n a w i ą z a n i a bliższych osobistych k o n t a k t ó w między przedstawicielami różnych
dziedzin n a u k i .
Cykl został o t w a r t y w y k ł a d e m prof. P a w ł a Czartoryskiego pt. Rola historii nauki w strukturze uniwersytetów w Stanach Zjednoczonych A. P. R e f e r e n t przedstawił n a j p i e r w rozwój historii n a u k i w Europie i Z w i ą z k u Radzieckim i n a tym t l e bardzo szczegółowo opisał rolę i n t e r e s u j ą c e g o n a s p r z e d m i o t u w USA. I s t n i e j ą t a m liczne k a t e d r y i i n s t y t u t y z a j m u j ą c e się wyłącznie dziejami nauki. P o w s t a ł o też stowarzyszenie h i s t o r y k ó w nauki. B a r d z o szybki rozwój t e j dziedziny d a t u j e się od k i l k u n a s t u lat. Można wręcz mówić o modzie na historię nauki, k t ó r a przecież nie pojawiła się w społecznej próżni.
P r o f e s o r W a l d e m a r Voisé wygłosił odczyt pt. Chronozofia czyli krystalizacja nowej nauki o czasie. Chronozofia, k t ó r a m a już swoich p r o f e s j o n a l n y c h b a d a czy spotykających się na wielkich zjazdach międzynarodowych, została p r z e d -s t a w i o n a j a k o n a u k a o w-szelkich r o d z a j a c h cza-sów. B a d a -się n a j e j gruncie czas astronomiczny, czasy biologiczne, czasy psychologiczne1 i czasy k u l t u r o w e . W y d a j e się, że pojęcie czasu zostało w r e f e r a c i e ściśle s k o r e l o w a n e z poczuciem czasu. W związku z t y m prof. Voisé poświęcił dużo u w a g i p r o b l e m o w i uzależnienia poczucia czasu od zmieniających się w a r u n k ó w społecznych, w y n a l a z k ó w , k u l t u r y 1 wielu innych czynników. C i e k a w e były u w a g i o wpływie zegara wieżowego n a odczucie czasu i p o w s t a n i e czasu będącego m i a r ą zobowiązań społecznych (szczególnie kupieckich). I n n ą rolę odegrał zegarek kieszonkowy i zegarek n a r ę k ę — tworząc czas będący bodźcem do p r a c y i m i a r ą osobistego wysiłku. W d y s k u s j i z a s t a n a w i a n o się m.in., czy zasadne jest p r z y j m o w a n i e wspólnych r o -d z a j ó w o-dczuwania czasu w poszczególnych epokach l u b k u l t u r a c h .
Doc. I r e n a S t a s i e w i c z - J a s i u k o w a wygłosiła odczyt pt. Z dziejów matematy-zacji nauk w wieku Oświecenia. Słuchacze byli pod w r a ż e n i e m aktualności tego pozornie t y l k o historycznego t e m a t u . N a j w i ę k s z e zainteresowanie wzbudziły z j e d n e j s t r o n y oświeceniowe nadzieje wiązane z m a t e m a t y z a c j ą , z d r u g i e j s t r o -ny ówczes-ny n u r t s k i e r o w a n y przeciwko m a t e m a t y z a c j i n a u k . D y s k u s j a — chociaż t r a k t o w a ł a o problemach w aspekcie historycznym — odnosiła się r ó w -nież do dzisiejszych zagadnień m a t e m a t y z a c j i .
Prof. J e r z y Dobrzycki wygłosił odczyt pt. Historia astronomii a prehistoria, P r e l e g e n t zmierzał do pokazania związku między a s t r o n o m i ą a p r e h i s t o r i ą i wczesną historią. Chodziło o podkreślenie korzyści w y n i k a j ą c y c h ze w s p ó ł p r a -cy tych dys-cyplin. P o przypomnieniu b a r d z i e j znanych osiągnięć chronologii historycznej, k t ó r a o p a r t a jest n a danych astronomicznych, prof. Dobrzycki zwrócił u w a -gę na wartości, j a k i e a s t r o n o m i a czerpie z danych historycznych i prehistorycznych.
