A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 214, 2008
Jan Duraj*
O B R A Z Y P R Z E D S IĘ B IO R S T W A Л J E G O W A R T O Ś Ć
M etaforyczny o b ra z przedsiębiorstw a wydaje się d o b rą fo rm ą wyrazu myśli o realnym świecie, jego działalności przez n ad an ie m u większej plas tyczności. I choć plastyczność rozum iana jest w różnych dyscyplinach n au k o wych oraz sztuce odm iennie, to jed n ak kojarzy się z w yrazistością kształtów , barw , zdolnością d o reagow ania na zm ianę w arunków środow iskow ych, czy też p o d atn o ścią na zm iany kształtu. P rzedsiębiorstw o m oże być przeto opisyw ane w konw encji oglądanego ob razu m alarskiego.
O glądanie przedsiębiorstw a odnosi się je d n a k nie tylko d o ju ż stw orzo nego i zarazem ukształtow anego dzieła, ja k m a to m iejsce np. w przypadku ob razu m alarskiego, m ogącego podlegać replice. O b raz jest k o jarzony przede wszystkim z m alarstw em , k tóre jest znane nieom al od za ran ia ludzkości we wszystkich kręgach kulturow ych i środow iskach etnicznych. W ykształciło o n o niezw ykłe bogactw o tem atów , m etod i technik oraz rozw iązań fo rm al nych, w pływ ając n a inne dziedziny sztuki: grafikę, rzeźbę, rzem iosło arty s tyczne itp ., a naw et na postrzeganie św iata przez społeczeństw o o ra z jego aktyw ność k u ltu ro w ą i społeczną.
N ie m o żn a je d n a k nie widzieć o brazu stw orzonego przez m uzykę, której tw orzyw em artystycznym są dźwięki zorganizow ane w kom pozycyjną całość i pochodzące z w ykonyw ania kom pozycji n a różnych in strum entach.
P aleta barw i form przedsiębiorstw , jak ie stw orzyli m enedżerow ie, jest niezm iernie b o g a ta i zróżnicow ana. Są to zarów no m ałe, ja k i ogrom ne form y panoram iczne, przedstaw iające działalność firm n a całym świecie i zaw ierające co raz bardziej złożony i kom plikujący się o b ra z sam ego za rządzania nim i. R osnącem u wym iarow i o brazu działalności przedsiębior stw a tow arzyszy w zrost jego pow inności społecznych.
Z arząd zan ie staje się coraz bardziej odpow iedzialne zaró w n o w sensie ekonom icznym , ja k i społecznym . W łączenie tej kwestii d o ob razu przed siębiorstw a bardzo kom plikuje i tak ju ż wielce złożone problem y zarządzania.
N a k a z u je bow iem nie tylk o barw am i bieli i czerni ek sp o n o w ać istotę przedsiębiorstw a zarobkującego i biznesu, k tó rą jest zabieganie o zysk. Co więcej, m ożem y powiedzieć, że go sp o d ark a rynk ow a funkcjonuje sprawnie właśnie dlatego, że zajm ują się nią ludzie godzący kierow anie się p o b u d kam i egoistycznym i z uwzględnieniem d o b ra innych. T ym sam ym m ożna m ów ić o sw oistym dylem acie kierujących przedsiębiorstw am i, odnoszącym się d o konieczności form ułow ania i realizacji po rtfela celów złożonego z celów w łasnych i celów innych jednostek. W tym tw orzeniu i realizacji po rtfela celów m am y d o czynienia z am biw alentnością, w yrażającą się subiektyw ną i obiektyw ną n a tu rą działań, zorien to w an ych n a rozw iązanie sprzeczności - konfliktu między interesem własnym a interesem innych jedn ostek.
Liczenie się z dobrem innych i zabieganie o nie jest niczym innym , jak isto tą norm y etycznej i samej etyki, k tó ra e x definitione stoi n a straży pozaosobistego interesu. T o o n a w skazuje nie tylko na m ożliw ość i potrzebę zaro b k o w an ia o raz prow adzenia biznesu w sposób uczciwy, lecz także eksponuje sw oistą, nie w pełni rów now ażną, relację korzyści i kosztów .
N ależy podkreślić, że etyka przedsiębiorstw a i całego św iata biznesu w jakiejś m ierze stoi w sprzeczności z m isją, ja k ą przedsiębiorstw o za ro b k u ją c e m a pełnić d la d o b ra społeczeństw a. P rzedsięb io rstw o takie, będąc bowiem podstaw ow ym podm iotem gospo darującym , w inno osiągać zyski, lecz w sposób zgodny ze społecznie zaakceptow anym i i realizow anym i no rm am i i stan d ard am i. Spełnienie tej pow inności ozn acza w ystępow anie pozytyw nej relacji m iędzy społeczną o rien ta cją p rz ed sięb io rstw a i jego ekono m iczną efektyw nością, ocenianą zarów no przez zysk, ja k i w artość rynkow ą.
Nie ulega wątpliwości, iż o braz jest niezwykle ekspresyw nym wyrazem inw encji tw órczej arty sty m alarza. P ow staje o n w w yniku po łączen ia w o kreślonych w a ru n k ach wielu różnych czynników , z k tó ry ch jed n e określają form ę dzieła, a drugie - jego stru k tu rę m aterialn ą. T a kom pozycja form y i m aterii zm ierza do w yrażania spraw , p ro blem ów społecznych, ludzkich za p o m o cą form artystycznych. Pojedynczy o b ra z jest jed n ak dziełem z reguły niezm ienianym przez m alarza w okresie p o jego pow staniu w form ie m aterialnej, jeśli został przez niego zaakceptow any. Jeśli posiada znaczącą w artość, jest pielęgnow any przez koneserów o raz konserw atorów . Jest o n w w ielu p rz y p a d k a c h także dziełem , k tó re nielegalnie zostaje p o d ro b io n e i zastępując oryginał pełni także funkcję oryginału. K opia, uchodząc za oryginał, w wielu p rzy padkach chroni go. Jest to niemożliwe w p rzy p ad k u po w stan ia przedsiębiorstw a. N ie m oże o n o być skopiow ane, sfotografow ane i m ieć sw oją replikę.
Przedsiębiorstw o, podobnie ja k obraz, jest w yrazem inwencji i przedsię biorczości osoby zwanej przedsiębiorcą. P o siada on o sw oją form ę i m aterię,
zm ierza d o w yrażania i zaspokajania p otrzeb społecznych. Te zaś, zm ie niając się b ard zo szybko, w ym agają ciągłego d opaso w y w ania instrum entów , m etod i m echanizm ów zarządzania o raz w arunków d ziałan ia przedsiębior stwa. Od przedsiębiorcy zależy przeto jego obraz, sp osó b w yeksponow ania w środow isku.
M etafo ra przed sięb io rca-m alarz przedsiębiorstw a nie jest łatw a w swej percepcji i m oże nie oddaw ać w pełni istoty, złożoności i odm ienności k o n k retn eg o o b ra zu m alarskiego i abstrakcyjnego dzieła, jak im jest przed siębiorstw o. N a spostrzeżenie to składa się kilka czynników , spośród których n a uwagę zasługują m ateria ln a i abstrakcyjna jednocześnie m ateria aktyw ów przedsiębiorstw a, nieuchw ytność procesów zasileń finansow ych, zaakcep tow ane i realizow ane standardy zachow ań przedsiębiorstw a.
Zm ieniające i różnicujące się potrzeby społeczne są przedm iotem nieustan nej tro ski przedsiębiorców o ich rozpoznanie, zaspokojenie i p o d p o rz ąd k ow anie określonym celom. T o rozpoznanie celów odnosi się do potrzeb ju ż istniejących w społeczeństwie i nieraz słabo arty ku ło w any ch o raz do po trzeb jeszcze nie uśw iadam ianych. W pierw szym p rzy p ad k u m am y do czynienia z zaspokajaniem i rozwijaniem potrzeb ju ż odczuw anych, w drugim zaś - z kreow aniem now ych potrzeb. Te dw a kierunk i d ziałania, określane ja k o a d a p ta cja bierna i kreatyw ność, m ające niejedn ok rotn ie niezależny ch a rak ter, stanow ią istotę działalności m arketingow ej, produkcyjnej i usłu gowej przedsiębiorstw a i w yrażone są w strategiach rozw oju ry nku , strate giach rozw oju p ro d u k tu i strategiach dywersyfikacji.
Z pew nością m o żn a powiedzieć, że o braz przedsiębiorstw a tw orzy zróż nicow ana galeria ak to ró w , pełniących odm ienne funkcje i zajm ujących okreś lone m iejsce n a arenie działań zm ierzających do w ypełniania interesów nie tylko jego właścicieli, lecz interesów wszystkich jed n o stek i grup z nim zw iązanych, czyli swych interesariuszy - stakeholders-ów . Z a interesariuszy uw ażam y wszystkie jednostki i grupy, dla których działalność przedsiębior stw a jest w ażna z określonego istotnego d la nich pow odu.
U w zględnienie i w yeksponow anie w rozw ażaniach tzw. podejścia sta- keholders-ow ego' w skazuje, że d o m in u ją cą p ersp ek ty w ą ro zw ażań nad o brazam i przedsiębiorstw a m oże być kryterium społecznej odpow iedzia lności przedsiębiorstw a, w artość rynkow a przedsiębiorstw a o raz zysk przed siębiorstw a. K ry te ria te tw o rzą trójw ym iarow y o b ra z przed siębiorstw a. U czynienie z niej zasadniczej przestrzeni rozw ażań m a n a celu w skazanie n a k o nieczność za rz ą d z a n ia przedsiębiorstw em , zo rie n to w an eg o w okół
' Podejście to m ożna utożsam ić z etyką przedsiębiorstwa, stanow iącą tzw. normatywną teorię zarządzania przedsiębiorstwem. Zob. B. K l i m c z a k , E tyka gospodarcza, [w:] W. G a c - p a r s k i , A. L e w i c k a - S t r z a ł e c z k a , D. M i l l e r (red.), E tyka biznesu, gospodarki i za rządzania, W ydaw nictw o Wyższej Szkoły Hum anistyczno-Ekonom icznej w Ł odzi, Fundacja „W iedza i D ziałan ia” im. L. Von T . M isesa i T. K otarbińskiego, Ł ódź-W arszaw a 1999, s. 106.
realizacji celów interesariuszy. Przestrzeń ta w ypełniona jest wielom a o d m iennym i o brazam i przedsiębiorstw a w idzianego z perspektyw y inw estorów , pracow ników , zarządzających, konsum entów itp. T e g rupy interesariuszy w zm acniać m o g ą siłę swojego głosu i zarazem w pływu, silniej działając w porozum ieniu z interesariuszam i z innych regionów czy krajów , o r ganizując w spólną wielopłaszczyznową kam p anię n a rzecz realizacji przez p rzedsiębiorstw o ich w ym agań.
Z najdujące się w galerii obrazy społecznej odpow iedzialności przedsię biorstw a nie stanow ią dzieł jednolitej grupy m alarskiej. Są one zróżnicow ane ze względu n a o dm ienną akcentację i różny k o lo ry t celów społecznych przedsiębiorstw a, siłę i form ę pow iązań celów finansow ych z celam i społecz nym i, a naw et pod względem rodzajów ról społecznych przedsiębiorstw a i form jego społecznej odpow iedzialności.
Z tego p u n k tu widzenia w obrazie dzisiejszego przedsiębiorstw a pow inna być w yeksponow ana zasada konieczności zintegrow ania podejścia profitowego i społecznego w zarządzaniu przedsiębiorstw em . T o zintegrow ane podejście d o zarząd zan ia odzw ierciedla jedność celów finansow ych i społecznych przedsiębiorstw a. Owo połączenie celów finansow ych i społecznych nigdy d o tą d nie było tak ważne, ja k obecnie w polskim system ie zarządzania przedsiębiorstw am i. Stanie się ono jeszcze ważniejsze w obecnym stuleciu, w którym jak o ść życia społeczeństw a będzie p o d staw o w ą zm ienną decyzyjną także n a poziom ie sam ego przedsiębiorstw a.
Scalenie interesów finansow ych ze społecznym i w pew nym stop niu m oż liwe jest w w a ru n k ach p o d d an ia kom pleksow ej ocenie działalności przed siębiorstw a przez interesariuszy. W arunki te w odniesieniu d o publicznych przedsiębiorstw są zdecydow anie jednoznacznie bardziej tra n sp a re n tn e niż w niepublicznych przedsiębiorstw ach. Liczne i częstsze bowiem obowiązki ujaw niania d o k o n a ń o raz zam ierzeń przez spółki publiczne i ich właścicieli tw o rzą m ożliw ości nie tylko p o znania dotychczasow ych rezu ltató w i planów , lecz tak że ich ewaluacji.
Je d n ą z bezpośrednich przyczyn zintegrow ania celów finansow ych z ce lam i społecznym i jest konieczność widzenia p otrzeby zapew nienia je d n a k o wych w aru n k ó w ochrony interesów w szystkich jed n o stek tw orzących d an ą grupę stakeholders-ów. Afery finansow e E n ro n u , W ord C o m u czy też Tyco dow iodły, że efekty skandali dotknęły nie tylk o inw estorów , ale także pracow ników i całą gospodarkę. N aruszanie interesów akcjonariuszy m niej szościowych w spółkach publicznych wpływa także na niekorzystny wizerunek przedsiębiorstw a, k tó re w nie dość w ystarczający sposób wykształciły m e chanizm y zabezpieczające inw estorów przed ryzykiem u tra ty wyłożonego k ap itału . Spostrzeżenie to odnosi się także d o w zrostu roli i znaczenia kodeksów n ad zo ru korporacyjnego oraz oceny ratingow ej spółek publicznych p rzeprow adzanej ze względu n a przestrzeganie stan d ard ó w ład u k o rp o racy j
nego oraz, co nie jest mniej ważne, ze względu n a prow adzenie przez te jed n o stk i rzetelnej i tran sp aren tn ej polityki inform acyjnej. T en niejako dw u w ym iarow y system oceny n ad zo ru korporacyjnego, zaw ierając w sobie wiele odm iennych kryteriów oceny, tw orzyć m oże do b re, aczkolw iek niew ystar czające w arunki do realizacji odpow iedzialnego społecznie nad zo ru k o r poracyjnego i tym sam ym w zrostu w artości reputacji przedsiębiorstw a, a w konsekw encji i w zrostu jego w artości rynkow ej.
W ydaje się, że w trójw ym iarow ej perspektyw ie analizy ob razó w przedsię biorstw a osiąganie zysku, tworzenie wartości rynkowej o raz realizacja społecz nej odpow iedzialności przedsiębiorców i przedsiębiorstw a w ydają się w iodące dla koncepcji i praktyki zarządzania przedsiębiorstw em w X X I w. A kceptacja tego poglądu oznaczać m oże potrzebę uznania wartości rynkow ej przedsiębior stw a za jego głów ny cel i zarazem w yznacznik jak ości zarządzania. Zaś m aksym alizację zysku długookresow ego i rozw ój p rzedsiębiorstw a widzieć m o żn a w perspektyw ie celu - w arun ku i in stru m en tu kreacji jeg o w artości rynkow ej. In stru m en taln y c h a rak ter celu, określonego ja k o m aksym alizacja d ługookresow ego zysku, w yraża w arunek sine qua non kreacji w artości rynkow ej przedsiębiorstw a. Z atem jego osiąganie, k um ulow anie i w ykorzysty w anie je st isto tą gosp o d aro w an ia zyskiem.
W długookresow ej i zarazem strategicznej perspektyw ie zysk ja k o cel działania przedsiębiorstw a nie pow inien uchodzić za „w stydliw ą” kategorię finansow ą. P rzedsiębiorstw o w inno bowiem nie tylko osiągać zysk w sposób zgodny z przyjętym i norm am i i stan d ard am i prow adzenia działalności gos podarczej, lecz także grom adzić oraz troskliw ie dzielić i w ykorzystyw ać go dla zapew nienia w arunków efektywnej realizacji dalszej działalności. S po strzeżenie to nie odnosi się tylko do w ew nętrznych w aru nk ów fu nk cjon o w ania i rozw oju przedsiębiorstw a, lecz jest spojrzeniem obejm ującym także św iat zew nętrznej działalności, w którym w ym iar społecznej odpow iedzial ności firm y, skoncentrow anej w okół k ap itału społecznego, w sposób je d n o znaczny w yznacza kierunek, stopień zaangażow ania przedsiębiorstw a w sp ra wy lokalnej społeczności, ochronę środo w iska czy też co dzienn ą pom oc jed n o stk o m jej potrzebującym .
W realizacji społecznej odpow iedzialności przedsiębiorstw a nie chodzi wyłącznie tylko o p roste przekazyw anie środków finansow ych potrzebującym tego ro d zaju w sparcia. Społeczny wym iar odpow iedzialności przedsiębiorstw a wręcz sk łania d o inicjow ania i pow staw ania przedsięwzięć społecznych nie tylko o ch a rak terze pom ocow ym , lecz tak że przedsięwzięć, k tó re pozw alają n a rozwój tej działalności pom ocowej, prow adzonej przez określone organiza cje i instytucje. T ego rodzaju przedsięwzięcia polegają m . in. n a dzieleniu się częścią zysku ze sprzedaży określonych p rod u k tó w , oznaczonych znakiem np. specjalnej akcji charytatyw nej, czy też w określonym czasie w szystkich w yro bów i przekazyw aniu go instytucjom w alczącym z niedożyw ieniem dzieci,
m łodzieży szkolnej czy też bezdom nych. W ten sposób zbudow any kanał przepływ u środków pom ocow o-rozw ojow ych m oże n a zasadzie sprzężenia zw rotnego także skuteczniej angażow ać konsum entów i pozostałych klientów przedsiębiorstw a w realizację jego celu. C o więcej, w ydaje się, że konsum enci, nic chcąc kup ow ać p ro d u k tó w od przedsiębiorstw postępujących nieetycznie, tw orzą w arunki rozw oju ruchów konsum enckich, k tó re po w o du ją pow stanie i rozwój działalności społecznie odpow iedzialnych przedsiębiorstw . M ożna podkreślić, że zasadniczą i bezpośrednią siłą spraw czą realizacji koncepcji społecznej odpow iedzialności przedsiębiorstw a jest w zrost roli i znaczenia k on sum entów i klientów w kształtow aniu nic tylko w yników finansow ych, lecz także w form ułow aniu szerszych celów, w arunków i sposobów fu n k cjonow ania tej jednostki gospodarczej. O piniotw órczy c h a rak ter wpływu k o n sum entów i klientów przedsiębiorstw a znajduje w yraz w co raz pełniejszym i silniejszym zw iązku instrum entów i m echanizm ów zarząd zan ia m ark etin gowego z koncepcjam i i p raktykam i zarządzan ia zyskiem długookresow ym . W skazując np. na w yraźny pozytyw ny związek pom iędzy o ceną danej m arki ja k o odpow iedzialnej społecznie a preferencją klientów tej m ark i podczas zakupów , m ożem y podkreślić, iż w obrazie przedsiębiorstw a zapew ne należy brać pod uwagę realia społeczne i ekonom iczne prow adzonej działalności, gdyż rozw iązania linearne m ają swoje granice. D ziałalność przedsiębiorstw a m a ch a ra k te r zwykle skokow y i nie przyjm uje funkcji liniowej. N aw et obraz odpowiedzialnej społecznie m arki przedsiębiorstwa powinien być dziełem sztu ki, zaw ierającym coś w yjątkow ego i zarazem now ego. Z tego też względu społeczna odpow iedzialność przedsiębiorstw a m a c h a ra k te r strategiczny.
T rójw ym iarow y o braz przedsiębiorstw a, opisany zyskiem , społeczną o d pow iedzialnością i jego w artością rynkow ą, nie skryw a konieczności zinteg ro w ania celów ekonom icznych z celam i etyki odpow iedzialności, której podstaw ow ym elem entem jest odpow iedzialność za stw arzanie możliwości harm onijnego rozw oju społecznego2. Isto tn ą cechą etyki odpow iedzialności, podobnie ja k społecznej odpow iedzialności przedsiębiorstw a, jest dążenie do w ypracow ania określonego m odelu aksjologicznych preferencji w relacjach przedsiębiorstw o - społeczeństw o, zdolnego d o przezw yciężenia czasem n ad m iernej fascynacji zyskiem ja k o istotną zm ienną kształtującą w artość rynkow ą przedsiębiorstw a. R ealizacja zarów no odpow iedzialności społecznej, ja k i zys ku o raz w artości rynkowej przedsiębiorstw a tw orzy, w jakim ś stopniu, w arunki h arm o n ii i kooperacji między porządkiem społecznym a porządkiem ekonom icznym . C o więcej, odpow iedzialność społeczna za środow isko, będąc wynikiem także etyki ekologicznej, jest bezpośrednio p o w iązana z efektyw
2 J. F i l e k , Z doświadczeń nauczającego etyk ę biznesu, [w:] W. G a s p a r s k i , A. L e w i c - k a - S t r z a ł e c k a , (red.), E tyka biznesu ja k o przedm iot nauczania, W ydaw nictw o Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. K oźm ińskiego w W arszawie, W arszawa 2001, s. 24.
nością d ziałania przedsiębiorstw a. Stąd też in fo rm acja o w ydatkach przed siębiorstw a na och ronę środow iska natu raln eg o stanow ić m oże bard zo po zytyw ny sygnał nie tylko o dobrych w ynikach ekonom icznych przedsiębior stwa, lecz tak że być przyjęta przez otoczenie ja k o w yraz dojrzałości jednostki gospodarczej. Przedsiębiorstw o, działające etycznie odpow iedzialnie za śro dow isko, nie tylko chroni środow isko przyrodnicze przed zniszczeniem, lecz w sposób isto tny m inim alizuje obciążenie tego śro do w iska sw oją d ziałalno ścią, stara ją c się jednocześnie o popraw ę jego jakości.
S postrzeżenie to w ynika z dw óch p odstaw o w ych funkcji społecznej o dpow ied zialności, a m ianow icie: z och ro n n ej i p o m n a ż a n ia . F u n k cja o c h ro n n a społecznej odpow iedzialności polega n a o ch ro n ie d o b ro b y tu społecznego przez przedsiębiorstw a, które nie pow inny podejm ow ać dzia łań szkodliw ych społecznie nie tylko w sytuacji, gdy przynoszą one zysk, lecz także realizow ać zad an ia zm ierzające do za po biegan ia i likw idow ania różnych negatyw nych zjaw isk społecznych, k tó re są rezultatem ich działal ności3.
O dpow iedzialność społeczna w ym aga etycznych postaw i zaangażow ań przedsiębiorstw a, w których m onitorow anie i ocena skutków własnych decyzji z p u n k tu w idzenia dbałości i troski o d o b ra społeczne o ra z branie za nie odpow iedzialności stanow ią nie tylko o ograniczeniu ko nflik tu , lecz także i o m ożliw ości jego przekształcenia w kom prom is, a naw et we w spółpracę. Zasadniczym w arunkiem zaistnienia w spółpracy jest dążenie wszystkich stron d o w spólnego nie tylko rozstrzygnięcia sporu m iędzy nim i, lecz także sfor m u ło w an ia w aru n k ó w i sposobów jego ograniczenia, a n astępnie przekształ cenia w zasadniczy kap itał strategiczny.
W łączenie d o rozw ażań nad społeczną odpow iedzialnością przedsiębior stw a problem ów zarządzania konfliktam i, k tóre należą także d o obszaru k u ltu ry organizacyjnej przedsiębiorstw a, w ynika z p otrzeb y zaakcentow ania kwestii etycznego w spółdziałania przedsiębiorstw a z otoczeniem ja k o zmiennej m ogącej zagw arantow ać długookresow ą efektyw ność ek ono m iczną przedsię biorstw a o raz w zrost jego w artości rynkow ej. T ym sam ym odpow iedzialność ja k o w artość p odstaw ow a, przyjm ując w ujęciu rynkow ym w ym iar indywi dualnej w artości, staje się odpow iedzialnością społeczną w wym iarze wartości społecznych. T en dw uw ym iarow y ch arak ter odpow iedzialności, przybierającej po stać indyw idualnej i społecznej odpow iedzialności, jest zasadniczą cechą dojrzałych stru k tu r i procesów zarządzania przedsiębiorstw em , k tó re nie tylko uw zględnia własne cele, lecz także realizuje je w ścisłym w spółdziałaniu z innym i jed n o stk am i.
3 A. B. C a r r o i , Bussines and Society: Ethics and Stakeholder Manngement, wyd. 2, C ollege D ivision South-W estern Publishing, Cincinnati 1993, s. 3 1 -3 2 , za: M . R y b a k , E tyka m enedżera - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, W ydaw nictw o N au kow e PW N, War szawa 2004, s. 28.
O dpow iedzialność społeczna przedsiębiorstw a oznacza bowiem , że będąc elem entem system u społeczno-gospodarczego m usi się troszczyć o jego stan, co jednocześnie oznacza troskę o siebie sam ego i w arunki swojej egzystencji. O dpow iedzialność w yraża się w takim dobo rze sposobów d ziałania, technik w ytw arzania i konsum pcji, które z jednej strony m inim alizują negatyw ne konsekw encje społeczne i środow iskow e fun kcjon ow ania przedsiębiorstw a, a z drugiej - sprzyjają rozw ojow i w spółpracy, opartej na trw ałych zasadach racjonalności działań przedsiębiorstw a oraz rozw oju społeczeństw a i pełnej tro ski o środow isko przyrodnicze ze strony w szystkich interesariuszy tego środow iska.
Nie ulega w ątpliw ości, iż skuteczność działań zorientow anych na wypeł nianie społecznej odpow iedzialności przedsiębiorstw a w ym aga najpierw jej zrozum ienia i akceptacji ze strony samych przedsiębiorstw . T a sam oakcep tacja wiąże się z większą św iadom ością i wiedzą przedsiębiorstw o m o ż liwościach i potrzebie w spierania ich działalności gospodarczej nie tylko przez etykę biznesu, lecz kulturę organizacyjną przedsiębiorstw a. Tw orzy o n a szansę zm niejszenia obciążeń przedsiębiorstw a za pow stanie niekorzys tnych problem ów społecznych czy też zanieczyszczeń i degradacji środow is k a naturalnego. W wym iarze globalizacji działalności gospodarczej przed siębiorstw a m oże oznaczać zaś form ułow anie koncepcji i tw orzenie rzeczy wistych w arunków realizacji zintegrow anej wizji rozw oju, w której zysk, w artość rynkow a i społeczna odpow iedzialność przedsiębiorstw a stają się niezbędnym i składnikam i i k reato ram i ładu społeczno-gospodarczego. Co więcej, należy podkreślić, że społeczna odpow iedzialność przedsiębiorstw a jest rów nież odpow iedzialnością za środow isko przyrodnicze, zaś etyka ekologiczna jest reakcją na postępującą degradację środ ow iska przyrod niczego i pow iązana jest ze skutkam i tej degradacji. N a to m iast jej dwie zasadnicze funkcje:
1) ochrony św iata przyrodniczego przed ludzką agresją i działaniam i destrukcyjnym i oraz
2) ochrony człow ieka ja k o jednostki i gatun ku przed zagrożeniam i ek o logicznym i przez niego wywołanymi'',
o d n o szą się także do etyki społecznej, której holistyczny w ym iar wskazuje na konieczność w ym agania odpow iedzialności zarów no od człow ieka, jak i od społeczeństw a. O znacza to, że na przedsiębiorstw ach spoczyw ają pewne obow iązki względem społeczeństw a i przyrody o raz że od społeczeństw a w ym aga się określonych działań chroniących te jed n o stk i gospodarcze od
4 W. T y b u r s k i , E tyk a środowiskowa i j e j deontologiczny aspekt, „Problemy Ekologii” 1999, nr 5, za: B. K r y k , E tyka ekologiczna a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, [w:] B. P o g o n o w s k a (red.), Teorie i aplikacje e ty k i gospodarczej, A kadem ia Ekonom iczna w Poznaniu, Poznań 2000, s. 118.
destrukcyjnego wpływu czynników otoczenia o ch arak terze głównie niesys tem atycznym . C zynniki określone ja k o niesystem atyczne stano w ią bowiem te zm ienne, k tó re w pew nym zakresie zależą od otoczenia i tym samym ich oddziaływ anie n a przedsiębiorstw o m o żn a określać ja k o aktyw ny proces m o n ito ro w an ia i n adzo ro w an ia działalności przedsiębiorstw a ze strony jego interesariuszy. Proces ten, w yposażony w określone in stru m enty i sposoby ich użycia, m oże być rozpatryw any w wym iarze narzędziow ym w dw ojakim znaczeniu, a m ianow icie jako:
- użycie in strum entów społecznej odpow iedzialności przedsiębiorstw a dla w zrostu zysku i w artości rynkow ej oraz
- w artość reputacji przedsiębiorstw a, a tym sam ym w sposób pośredni rów nież i jego w artość rynkow a.
O pracow anie i w drożenie kodeksów etycznych przez przedsiębiorstw o uznać m o żn a za przykład ich w ykorzystania ja k o narzędzia w zrostu reputacji i zw iększania naw et w artości rynkow ej przedsiębiorstw a. W niosek ten m ożn a uznać naw et za trafny, jeśli weźmiemy pod uw agę, że z istoty samej etyki w ynika bowiem jej „bezinteresow ność” . W tym p rz y p ad k u m am y d o czy nienia z celowym w ykorzystaniem kodeksu etyki bez n aruszen ia istoty samej etyki.
W zrost w artości reputacji jest tożsam y ze w zrostem w artości rynkowej przedsiębiorstw a, co w m etodach m ajątkow ych wyceny przedsiębiorstw a znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie.
P rofitow y w ym iar o brazu przedsiębiorstw a nakazuje podkreślić, że przed siębiorstw o pow inno być tak zarządzane, by m ogło osiągnąć największy zysk nie tylko w w arunkach zgodnych z istniejącym praw em i obyczajam i m o ral nym i, lecz także, by w swojej działalności uw zględniało d o b ro i spraw ność fu nkcjon ow an ia społeczeństw a ja k o system u5. Tego rodzaju pogląd o m aksy m alizacji zysku m oże być tożsam y z pom nażaniem k ap itału , a naw et z m a ksym alizacją w artości rynkow ej przedsiębiorstw a. T ra k tu ją c bowiem zysk ja k o podstaw ow e źródło i w arunek w zrostu w artości rynkow ej przedsiębior stw a, m ożem y powiedzieć, że m aksym alizacja w artości rynkow ej przedsiębior stw a w niczym nie burzy poglądu o zysku ja k o najważniejszym jeg o celu. Co więcej, m aksym alizacja zysku w długim okresie m oże być to żsam a z m ak sy m alizacją w artości rynkow ej przedsiębiorstw a, k tó ra jest zak tualizow aną w artością w szystkich przyszłych przepływ ów pieniężnych. N a te zaś przyszłe przepływ y pieniężne składają się zarów no zyski zatrzy m ane dla celów rozw o jow ych, ja k i am ortyzacja, k tó ra jest źródłem fin an so w an ia reprodukcji
prostej określonych składników m ajątk u trw ałego przedsiębiorstw a.
5 D . W a l c z a k - D u r a j , Ł a d etyczn y w gospodarce rynkowej. D oświadczenia polskiej transformacji, W ydaw nictw o Uniwersytetu Łódzkiego, Ł ódź 2002, s. 307.
Z w rócenie uwagi n a w artość przepływów pieniężnych w ynika z potrzeby o k reślan ia w artości rynkow ej przedsiębiorstw a na podstaw ie m etod d o ch o dow ych. M etody te, uw zględniając przyszłe w arunki i sposoby osiągania przez przedsiębiorstw o przepływ ów pieniężnych, stanow ią w dużej mierze o m ożliw ości urealnienia wartości rynkowej przedsiębiorstw a przez społeczną ocenę racjonalności zarów no osiągania zysku, ja k i jego podziału.
O w a społeczna w eryfikacja racjonalności osiągania i podziału zysku netto przedsiębiorstw a znajduje w yraz także w zm ianach w ym aganej stopy zw rotu przez właścicieli oraz oczekiwanej przez nich stopie korzyści.
P rofitow y w ym iar obrazu przedsiębiorstw a pozw ala dostrzec, że przed siębiorstw o pow inno być tak zarządzane, by m ogło osiągnąć największy zysk w w aru n k ach zgodnych co najm niej z istniejącym praw em i obyczajam i m oralnym i. T ra k tu ją c bowiem zysk ja k o jed n o ze źródeł i w aru nek finan sow ania inwestycji oraz w zrostu wartości rynkowej przedsiębiorstw a, m ożem y pow iedzieć, że m aksym alizacja w artości rynkow ej p rzedsiębiorstw a w niczym nie burzy pogląd u o zysku ja k o najważniejszym jeg o celu. C o więcej, m aksym alizacja zysku w długim czasie m oże być tożsam a z m aksym alizacją w artości rynkow ej przedsiębiorstw a, k tó ra jest zaktu alizo w an ą w artością w szystkich przyszłych przepływów pieniężnych, d ysk on tow any ch po wym a ganej stopie zw rotu z kapitału.
Jeśli tą w ym aganą stopą zw rotu z kapitału jest średni w ażony koszt k ap itału , wówczas m ożna m ów ić o dyskontow aniu przyszłych przepływów pieniężnych z uwzględnieniem nie tylko interesów właścicieli i wierzycieli, lecz tak że w szystkich interesariuszy. T en szeroki zak res oceny kosztu k a p ita łu w ynika bow iem z uw zględniania w nim ry zy k a prow adzen ia określonej działalności przez przedsiębiorstw o w zm iennym i nieprzew idy w alnym otoczeniu. P odejm ow anie decyzji na podstaw ie relacji „dochód - ry zy k o ” p otw ierdza potrzebę zw rócenia większej uw agi n a problem y m inim alizacji ryzyka przez przedsiębiorstw o, k tóre chce otrzym ać określony d och ó d z jed n o stk i ryzyka.
Z pew nością w strategii m inim alizacji ryzyka działalności przedsiębiorstw a zaw ierać się p ow inna społeczna jego odpow iedzialność. Tym sam ym m ożna przyjąć, że przedsiębiorstw a racjonalnie realizujące społeczną odpow iedzial ność osiągają relatyw nie m niejsze ryzyko swojej działalności. T eza ta wydaje się być zgodna i zarazem przystającą do w arunków i społecznie akceptow al nych sposobów realizacji długookresow ego zysku i w zrostu w artości rynkowej przedsiębiorstw a.
Jan Duraj
PIC T U R E S A N D VALUE OF T H E C O M PA N Y
The article is presenting basic problems resulting from watching and experiencing o f the com pany from ordering the three-dimensional perspective o f the estim ation with it. T o these measurements belong: the profit, the market value and the social responsibility o f the company. T his three-dimensional picture o f the com pany is allow ing on clear featuring o f the need to integrate econom ic purposes with targets o f ethics o f the responsibility. Ethics o f the respon sibility, like corporate social responsibility, is creating the chances to work the latest model out axiological o f preference in relations com pany - society.
