394
R ecenzjei Nauka o stylach M ik oła ja Caussinusa i je j znajomość w Polsce X V I I w. z 1364 r.). W śró d źródeł w ym ien iona jest Rhetorica J. C aesariusa z 1538 r., lecz w tekście książki nie m a o niej w zm iank i; odw rotn ie natomiast: w tekście na s. 28 w spom niana jest p raca A d a m a R om era ze Stężycy De* ratione recte eleganterque scribendi ac legendi z 1590 tr., lecz nie umieszczono je j w w y kazie źródeł.
N a le ż y nadm ienić, że w e d łu g T. B ieńkow skiego, autora artyku łu Działalność naukowa Adam a Rom era ze Stężycy, teoretyka w y m o w y i profesora U niw ersytetu Jagiellońskiego {„ K w a rta ln ik H istorii N a u k i i T ech nik i”, n r 1/1968), „podręcznik C aesariusa o d e grał dużą irolę w nauczaniu teorii w y m o w y w U niw ersytecie Jagielloń skim w d rugiej p ołow ie X V I w. i w X V I I w .” ; jeśli zaś idzie o Rom era, profesora tego un iw ersytetu do 1610 r. — to podczas gd y De ratione recte eleganterque scribendi ac legendi jest gram atyk ą języka łacińskiego, gdzie autor, jak pisze Z. Rynduch, zamieścił „w iele w skazó w ek dotyczących elegancji w y raż an ia się” — jego podręcz nikiem w y m o w y jest dopiero De inform ando oratore z 1593 r., w e d łu g T. B ień kow skiego ,yn ajbardziej d ojrzałe i reprezen tatyw n e dzieło R o m era”, pierwszego pol skiego uczonego, k tóry o pu blik o w ał {w ła śn ie w tym dziele) kom pletny w y k ła d teorii w y m o w y , o b ejm u jący wszystkie je j części, a w ię c naukę o w y n a jd y w a n iu tem atów przem ówień, n au kę o układzie treści i kom pozycji p rzem ów ień i naukę o stylach przem ówień. Podręcznik R om era D e inform ando oratore, który stanowił przedm iot w y k ła d ó w na U niw ersytecie Jagiellońskim w ciągu całego X V I I w. i je szcze w p ierw szej ćwierci X V I I I w. — jest IZ. R ynduch ow i, w n iosk ując z jego książki, nie znany.
Zygm u nt Brocki
Eugeniusz K o c z o r o w s k i , Bitw a pod Oliwą. W y d a w n ic tw o M orskie, Gdynia 1968, ss. 186, ilustr.
A lb u m w y d a n y w Bibliotece „M o rz a " — o bitw ie na redzie gdańskiej zwanej b itw ą pod 0 'liw ą (2 8 X 1 1627) traktuje w części ¡II, liczącej 50 stron. Obszerniejsza, bo licząca 77 stron, jest część
ii
album u: Flota polska i szwedzka w przededniu bitw y pod Oliwą. Dużo w niej m iejsca zajm u ją sp raw y techniczne: opisy konstruk cji ówczesnych ty p ó w o k rę tó w używ anych na B ałty k u i ich w yposażenia żeglarskiego oraz opisy u zbrojenia okrętów i załóg. W szystko to ilu stru ją dziesiątki rycin. W ie le urządzeń, które autor starał się odtworzyć n a podstaw ie źródeł i sam narysow ał, oglądam y po ra z pierw szy. N ale żą tu np. rysun ki: moździeża pokładow ego, m ało kalibrow ych działek re lin go w y ch (h ak ow n ic), w ie lo lu fo w y c h „organ k ó w ” lontowych, p rzyrząd ów do k o n serw acji i o bsłu gi dział, ro d z a jó w g ran ató w artyleryjskich i ręcznych itd.P r a c a oparta jest n a 4 źródłach rękopiśm iennych, 11 źródłach druk o w an ych i 83 opracowaniach.
Z. Br.
The Correspondence of Isaac N ew ton. P o d re d ak cją H. W . T u rn b u lla i J. F. Scotta. C am brid ge U n iversity Press, C am bridge. T. 1: 1661— 1675. 1959, ss. X X X V I I +467, tabl. 6, ilustr.; t. 2: 1676— 1687. 1960, ss. X II+ 5 5 1 , tabl. 6; t. 3: 1688— 1694. 1961, ss. X V I I +44 3, tabl. 6, ilustr.
The Mathematical Papers of Isaac N ew ton. P o d re d a k c ją D. T. W h itesid e’a przy pomocy M . A . H oskina. C am brid ge U n iversity Press, C am bridge. T. 1: 1664— 1666. 1967, ss. X L iV I + 590, tabl. 6, ilustr; t. 2: 1667— 1670. 1968, ss. X X I I + 520, tabl. 6, ilustr.
Od k ilk u lat trw a ją w A n g lii prace n ad p u blik a cją d w u pom nikowych w y d a w nictw spuścizny N ew tona.
Recenzje
395
■do niego m a zam knąć okres lat 1661— 1727 w siedm iu tomach. O b e jm u je ono także takie listy uczonych współczesnych N ew to n o w i, któ re wtprawdzie rile są do niego pisane, lecz odnoszą się do jęgo prac i życia i lu b odd ają jego w p ły w n a k lim at in telektualny tych czasów. K oresp ondencja jest zaopatrzona w adnotacje, któ re w y ja ś n iają zw iązki między listami i podają in form ację bio-bifaliograficzne. Z ach o w an o oryginalny język korespondencji, przy czym listom pisanym po łacinie tow arzyszą ich angielskie tłumaczenia.D o końca 1967 r. ukazały się cztery tom y K oresp on d en cji N ew tona, obejm ujące lata 1661— 1709. Zasadnicze tematy tomu 1 ito: ¡rachunek różniczkow y i całkow y, ro z szczepienie św iatła białego w pryzm acie i teleskop zw ierciadlany. Tom 2 za w iera przede w szystkim korespondencję .Newtona z H alleyem i Flam steedem . Tom 3 p rzy nosi m in . listy H uygensa, Leibniza, D u illiera i B entleya, ukazujące reakcję, jak ą w świecie nauki w y w o ła ło ukazanie się N ew to n o w sk ich Principiów . Tom 4 obejm u je lata, w których N ew to n za jm o w ał stanowisko ku rato ra, a następnie d yrektora m en nicy k ró lew sk iej. O b o k listów zw iązanych z tym i obow iązkam i uczonego, tom za w iera
także korespondencję dotyczącą zagadnień astronomii, chemii i o p t y k i1.
P u b lik a c ja będzie m ia ła jeszcze trzy tomy. T o m 5 obejm ie przede w szystkim k o respondencję między N ew to n em a Ootesem z okresu p rzy g o to w y w a n ia d rugiego w y d a n ia Principiów , a tom 6 — m.in. niektóre pism a teologiczne N ew ton a. Całość zamknie tom 7, którego p ow ażną część zajm ą listy odnalezione zbyt późno, aby m ogły w ejść do to m ów w ła śc iw y c h chronologicznie, ale już w ydanych.
K ażd y z dotychczas opu blikow anych tom ów zaopatrzony jest w p recyzyjn y k r z y żow y indeks osób, przedm iotów i tytułów . K oresp onden cja N ew ton a w y d a n a jest bardzo starannie, na papierze w ysok iej jakości, w fo rm a c'e 4«, o p ra w n a w czerwone płótno z wytłoczonym złotym herbem U n iw ersytetu C am bridge. Tekst ilu stru ją d o skonałe technicznie fak sym ilia w y k o n an e m etodą fototypiczną. N a w e t zateim p o w ierzchow ne obejrzenie teigo w y d a w n ic tw a d aje p ra w d z iw ą satysfakcję.
R ó w n ie piękną szatę w y d a w n icz ą otrzym ały opu blik o w an e d w a tomy M a th em a tical Papers N ew ton a, zapoczątkowujące ośm iotom owe krytyczne, w y d a n ie w szy st kich prac m atem atycznych uczonego. Tom 1 Prac m atem atycznych ob ejm u je okres w y ją tk o w o tw órczy naukow o, kiedy to N e w to n przeszedł od kom en tow an ia p rac innych uczonych do w łasn ych poszukiwań, które d op row ad ziły go do odkrycia r a chunku różniczkow ego i całkowego. Tom 2 z a w iera szkic p ró b n e j k lasyfik acji b ry ł geometrycznych, ogólniejsze studia nad w łasnościam i i kon struk cją k rzyw ych, pracę D e analysi oraz w y n ik i dociekań dotyczących ró w n a ń algebraicznych i lich postaci geometrycznej. P o z a D e analysi żadna z w iększych ro z p ra w w chodzących do obu tom ów nie b y ła dotychczas publikow an a. K a ż d y z tom ó w zaopatrzony jest w indeks osobowy, obszerny zaś indeks d la całości p u blikacji ukaże się w tom ie ostatnim.
Z a w zo ro w e przygotow anie d w u pierw szych tom ów Mathem atical Papers jego redaktor, D. T. W hiteside, otrzym ał m ed al A . K oyrego, n a d a w a n y co trzy lata przez M ięd zy n arodow ą A k ad em ię H istorii N a u k i 2.
M . T.
E d w a rd B a t t e r s b y B a i l e y , James H utton — the Fou nder of M o d e rn G e o logy. E lsevier P u blish in g Co. Ltd., A m sterdam — Lon don — N e w Y o rk 1967, ss. 161. W 1967 r. została w y d a n a pośm iertnie znakom ita p raca S ir E d w a rd a B a ile y ’a (1881— 1965), w y bitn ego geologa brytyjskiego, członka akadem ii nauk w ie lu k rajó w .
1 Tom 4 The Correspondence, o pu bliko w an y w 1967 r., nie dotarł jeszcze do bibliotek w arszaw skich. P o d a n a w y żej in fo rm acja o jego zawartości oparta jest na prospekcie w y daw n ictw a.
