Z zagranicznych publikacji dotyczących historii techniki i molinologii

710

zdobienie bia ły m i i b a rw n y m i czy m etalo w y m i koron kam i bielizny i u b io ró w spo­ w o d o w a ła w ynalezienie m aszyny koronkarskiej. P ierw sz e jej modele, oparte na b u d o w ie m aszyny dziew iarskiej, zbu dow an o w A n g lii w latach sześćdziesiątych X V I I I w., a szersze w d rożen ie do p ro du k cji n ow ego typu m aszyny nastąpiło w początku ubiegłego stulecia. Z e w zg lęd u na udatne n aślad ow a n ie koronek ręcz­ nych w y ro b a m i m aszynow ym i słow nik n a z w i charakterystyk rozm aitych ro z w ią ­ zań technicznych m a duże znaczenie praktyczne. U k az u je on także różne ośrodki p ro du k cji koronek. Początk ow o p rzo d o w ały W ło c h y i Fland ria, później umiejętność ta przeszła do Francji, A n g lii i innych k r a jó w europejskich. W k rajach środko­ w e j i wschodniej E u rop y — w zw iązku z m odą na u bio ry n aro d o w e w X V I — — X V I I I w . — w y ra b ia n o przede wszystkim koron ki m etalow e czy b a rw n e je d w a ­ bn e techniką rozw iniętą z plecionkarskich rozw iązań pasamoniczych. W k rajach E urop y zachodniej, poza H iszpanią, k ró lo w a ła raczej b ia ła lniana koronka. W X I X w . m aszyn ow y w y r ó b koronek sp o w o d ow a ł znaczne przesunięcia ośrodk ów p rodu k cji i zm iany znaczenia poszczególnych nazw . A u to rk a notuje to dość staran ­ nie w sw y m słowniku, ja k k o lw ie k b ra k danych z w ie lu k r a jó w śro d kow ej

i

Irena Turnau (W a rsza w a )

Z Z A G R A N I C Z N Y C H P U B L I K A C J I D O T Y C Z Ą C Y C H H IS T O R II T E C H N I K I I M O L I N O L O G i l

W H iszpanii ukazało się kilk a ciekaw ych pozycji, m ogących zainteresować historyka techniki, m olinologa czy historyka k u ltury m aterialn ej; o p raco w ał je czołow y hiszpański przedstaw iciel tych dyscyplin — José A . G arcia D i e g o .

W roku 1973 został w y d a n y piękny reprin t pracy, której autorem jest P ied ro B ern ard o V i l l a r e a l de B erriz (1670— 1740). K siążka ta uk azała się w M ad ry cie w 1736 r. N o si tytuł: M aquinas hydraulicas de molinos y herrerías y govierno de los A rboles, y M ontes de Vizcaya. Reprint, liczący 169 stron, w y d a n o w nakładzie 2 100 egzem plarzy ze w stępem José A . G a rc ia Diega. P ię k n a pod w zględ em ed y ­ torskim pozycja za w iera ciekaw e ilustracje. O m a w ia hiszpańskie m aszyny i u rzą ­ dzenia hydrauliczne. N ie m a, niestety, streszczeń obcojęzycznych.

Tenże José A . G arcia D i e g o o pracow ał ciekaw ą pozycję o tematach stram a- durskich, która nosi tytuł: Las Pressas Antiguas de Extramadura. P ra c a — w y ­ dana w B a ja d o z w 1979 r. — ilustrow an a jest 36 ciekaw y m i rysun kam i i fotogram fiam i. O p racow an ie to było wcześniej w y d a n e w języ k u angielskim w L on dynie w rok u 1977. H iszpania — ja k w iadom o — zajm u je jedn o z czołowych m iejsc w świecie w dziedzinie b u d o w li hydraulicznych i m a w ie le historycznych zapór. Z w ró c ił n a to u w a g ę N o rm a n A . F. S m i t h w sw ej cennej książce: A H istory of D am s (Lo n d o n 1971). Z a p o ry te b y ły bu d o w an e n aw et w czasach Im perium R z y m ­

skiego, w w iek ach średnich (czasy arabskie), epoce Renesansu i później. Służy ły n aw a d n ian iu terenów. W p racy zestawiono 23 tomy, podano ich wysokości, d łu ­ gości oraz pojem ności zbiorników . R ysunki są opatrzone w y m iaram i.

W tomie 17: 1976 n r 2 „Technology and C u ltu re”, w ychodzącym na U n iw e r s y ­ tecie w Chicago, uk azał się artykuł, o m aw ia jąc y rozdział o zaporach w odnych k o ­ deksu Juanella T u rrian o (1500— 1583) z Crem ony. A rty k u ł nosi tytuł: The Chapter

R ecenzje

₇₁₁

on W eirs in the C od ex of Juanello Turriano. José A . G arcia D i e g o o m ó w ił tu szczegółowo rękopis turriański zn ajd u jący się w B ibliotece N a ro d o w e j (B iblioteca N acio n a l) w M ad ry cie i o p u b lik o w ał go w 1980 r. z okazji hiszpańskiego kongresu Stow arzyszenia H isto ry k ó w Techniki (I Congreso de la Sociedad E spań ola de H is ­ toria de les Ciences).

W „Technology and C u ltu re” (t. 13: 1972 n r 3) José A . G arcia D iego o m ó w ił krótko restaurow anie zabytk ów techniki w H iszpanii (Restauration of technologi­ cal m onum ents in Spain).

W A n glii, w R eadin g m ieszka przew odniczący M ięd zy n aro d o w eg o T o w a rz y st­ w a M olinologicznego (T h e International M olin ological Society, w skrócie T IM S ) J. K enneth M a j o r . O p ra c o w a ł on w ra z z M artin em W a 11 s e m pięk ną książkę 0 w ia tra k ach i m łynach w odnych epoki w ik toriańskiej i e d w ard o w sk ie j, u t rw a lo ­ nych na starych fotografiach: Victorian and Edwardian W indm ills and W aterm ills from old photographs. Jest to ju ż drugie jej w y d a n ie, zrealizow an e w 1983 r. w oficynie B atsfird Ltd. P ierw sze ukazało się w 1977 r. P r a c a za<wiera 137 zdjęć z krótkim i opisami. N a początku książki zn ajd u je się w p ro w ad zen ie, zaś na k o ń ­ cu słowniczek fachow ych angielskich w y raż eń m łynarskich. W a r t o wspom nieć, że najstarszą fo to grafią — p u b lik o w an ą w książce — jest zdjęcie z ro k u 1842 w i a ­ trak ó w na M on tm artre w Paryżu.

M ięd zy n aro dow e T o w arz y stw o M olinologiczne w y d a ło w rok u 1983 ciek aw ą 1 w arto ścio w ą pracę E len i L im on a T r e b e 11 a : W indm ills of the A egea n Sea, p u b lik o w an ą n a jp ie r w po grecku w „ T E X N I K A X P O N I K A ” ( N r 4/574). Jest to opracow anie poświęcone m łynom n a w yspach M o rz a E gejsk iego — z rysun kam i i fotografiam i. P raca ukazała się w serii: „Bibliotheca M o lin o lo gic a”. O m ó w io n o w niej zasadnicze typy m łynów , spotykanych w G recji. N a specjalną u w a g ę zasłu ­ gu je m łyn typu T A R A L I S , który jest najrzadszą fo rm ą poziom ych w ia tra k ó w , spo­ tykanych w Europie; p racu je tylko p rzy jedn ym kieru n ku w iatru .

W y d a w a n e co p ew ien czas przez T IM S biu letyn y z a w ie ra ją oczywiście prócz k om u nik atów i w iadom ości bieżących — ró w n ież artykuły, o m aw ia jąc e ciekaw e zagadnienia molinologiczne.

T ak że w A n glii, staraniem T o w a rz y stw a O chrony D aw n y c h B u d o w li (Society fo r the Protection o f Ancient Buildings), uk azała się książeczka P a u la N . W i l ­ s o n a : Waterm ills, pośw ięcona m łynom w o d n y m (w y d an ia: 1956, 1973). O p ra c o ­ w an ie ma krótkie w p ro w ad zen ie, traktujące o m łyn arstw ie; jest ilu strow an e cie­ k a w y m i rysun kam i i re p ro d u k cjam i obrazów . N a końcu książeczki, liczącej 24 strony, zn ajd uje się b ib lio g ra fia (34 pozycje) angielskich prac na ten temat.

W lecie 1980 r. uk azała się książeczka: W ind and W ater M ills — w y d a n a przez The M id lan d W in d and W a te r M ills G roup, za w ierają ca kilk a a rty k u łó w p o św ię ­ conych historii m ły n arstw a i zagadnieniom restau racji m łynów . L iczy ona 44 stro­ ny i jest w y d a n a techniką m ałej poligrafii.

W serii a lb u m ik ó w i publikacji, w y d a w a n y c h przez Shire Pu blications L td uk azała się w 1978 r. p u blik a cja Johna V i c e : M ills and M illw righting (33 ss.), która traktuje o żarnach, m łynach w odnych i w iatrakach . P ra c a jest ilu stro w an a pięknym i rysun kam i i foto grafiam i; oprócz b ib lio g ra fii za w iera w y k a z m iejsco­

wości godnych zwiedzenia ze w zg lę d u na zn ajd u jące się tam m uzea i zabytki zw iązane z om ówieniem tematu. W zm ia n k o w an a seria a lb u m ik ó w pośw ięcona jest zagadnieniom interesującym zarów n o h istoryków techniki, ja k i h isto ry ków k u ltury m aterialnej, a m ianowicie: studniom i zaopatrzeniu w w o d ę (W e lls and W ater Supply), k o w a lstw u w iejsk iem u (T h e Village Blacksm ith) itp.

H en ryk Jost (Z a k op a n e)