View of Josine Schrickx, Lateinische Modalpartikeln: nempe, quippe, scilicet, videlicet und nimirum

R

E

C

E

N

Z

J

E

Tom LXI, zeszyt 3 – 2013

Josine S c h r i c k x, Lateinische Modalpartikeln: nempe, quippe, scilicet, vide-licet und nimirum, Leiden: Brill 2011, ss. 304. Seria: Amsterdam Studies in Classical Philology, t. 19. ISBN: 978-40-04-20275-7.

Praca Josine Schrickx, zatytuowana „Lateinische Modalpartikeln: nempe, quippe, scilicet, videlicet und nimirum”, zostaa wydana przez cenione holenderskie wydaw-nictwo Brill jako 19 tom ukazujcej si od 1990 r. serii „Amsterdam Studies in Classical Philology”, w której publikowane s studia z zakresu jzykoznawstwa grec-kiego i acisgrec-kiego. Ksika ta wpisuje si w cieszc si w ostatnich latach duym zainteresowaniem wród lingwistów problematyk adekwatnego opisu, czsto wielo-funkcyjnych, partyku, którym to terminem w gramatykach zachodnioeuropejskich okrelane s leksemy nieodmienne. Przedmiot bada Schrickx stanowi pi aciskich leksemów: nempe, quippe, scilicet, videlicet i nimirum, które autorka okrela jako partykuy modalne, tzn. takie, za których pomoc nadawca wyraa swoj ocen praw-dopodobiestwa zachodzenia danego stanu rzeczy.

Praca skada si z szesnastu rozdziaów, z których pierwszy ma charakter wstpu, a ostatni zakoczenia, w rozdziaach 2-8 poruszane s rónorakie zagadnienia ogólne zwizane z opisem partyku modalnych, w rozdziaach 14-15 zwi le opisane zostay bardziej podstawowe aciskie partykuy modalne, m.in. certe/certo, fortasse, plane, profecto czy sane. Zasadnicza cz pracy zawiera si w rozdziaach 9-13, powico-nych opisowi piciu wymieniopowico-nych w tytule partyku. Wszystkie one zostay poddane szczegóowej analizie, uwzgldniajcej konteksty i typy zda (pytajne, rozkazujce, podrzdne), w jakich si pojawiaj, wspówystpowanie z innymi partykuami, róno-rakie stylistyczne i pragmatyczne aspekty ich uycia (zwaszcza uycia ironicznego). Uwzgldniona zostaa równie ich etymologia, a take waciwoci wynikajce z uj-cia diachronicznego, co byo moliwe dziki temu, e korpus jzykowy dla prowadzo-nych bada stanowiy teksty od Plauta i Terencjusza do Apulejusza, tj. zawierajce si w przedziale czasowym 200 przed Chr. – 200 po Chr. Rezultatem tych bada jest okrelenie funkcji opisywanych partyku, a co za tym idzie – rónic midzy nimi. Rol jakiego leksemu najzwi lej mona przedstawi, wskazujc jego miejsce wród innych klas leksemów, co te autorka czyni, prezentujc (s. 261-262) przyjt przez

RECENZJE

118

siebie klasyfikacj leksemów nieodmiennych, jednoczecie uwypuklajc te, które s zasadniczym przedmiotem jej zainteresowania. Klasyfikacja ta przedstawia si na-stpujco:

1. Przysówki zdaniowe, stanowice komentarz [do zdania]: a. przysówki zdaniowe oceniajce:

i. podaj ocen zdarzenia (opportune, bene, commode, feliciter, male, optime), ii. podaj ocen podmiotu zdania (stulte, imprudenter, sapienter),

iii. podaj ocen moraln lub prawn (recte, falso, iniuria, iure, merito, vero); b. wykadniki „zobligowania” (scilicet, videlicet, nimirum, certe, certo, plane,

profecto, sane, sine dubio, vero i vere; bez cakowitego „zobligowania”: for-tasse);

c. ograniczajce zasadno wypowiedzi (quod sciam, ut mihi quidem videtur, meo iudicio);

d. wyraajce zapewnienie o szczeroci mówicego (vere ut dicam);

e. komentujce form jzykow wypowiedzi (okrelone uycia breviter, denique); 2. Wykadniki ilokucji (czciowo vero; quaeso, amabo, obsecro);

3. Wykadniki dyskursu:

a. intratekstowe albo czce (nam, igitur, quippe);

b. ekstratekstowe albo sytuujce; partykuy konwersacyjne (at, enim, ergo, nempe; niektóre uycia sane);

4. Konektory, spójniki i partykuy czce (et, aut, quia, quod; tamen, nihilominus); 5. Partykuy przyrematyczne, partykuy-intensyfikatory, partykuy-wykadniki

stop-nia (adeo, demum, solum, tantum; niektóre uycia certe, plane i sane).

Trzy sporód opisywanych leksemów: scilicet, videlicet i nimirum zaliczone zostay do jednej z grup tzw. przysówków zdaniowych, okrelanych jako wykadniki „zobli-gowania” (autorka posuguje si czsto stosowanym w literaturze przedmiotu angiel-skim terminem commitment markers), czyli partykuy, za pomoc których nadawca obliguje si na rzecz prawdziwoci tego, o czym mówi. Jak wynika z analiz autorki, nimirum (bez wtpienia) jest partyku epistemiczn wyraajc silne przekonanie mówicego co do prawdziwoci przekazywanej treci, natomiast scilicet i videlicet s wykadnikami tzw. modalnoci ewidencjalnej, czyli kategorii jzykowej okrelajcej, na jakiej podstawie mówicy wypowiada jakie informacje, przy czym scilicet (oczy-wicie) wskazuje, e zdaniem nadawcy to, o czym mówi, jest dla odbiorcy jasne samo przez si, natomiast videlicet (jest jasne, zrozumiae) wskazuje, e jest to rezultat wnioskowania. Dwie pozostae partykuy s zaliczane do wykadników dyskursu: quippe (powodem jest to, e) wprowadza wyjanienie tego, o czym bya mowa we wczeniejszym tekcie, natomiast nempe (z pewnoci) zakada interakcj midzy na-dawc i odbiorc, tzn. wprowadza zdanie, za pomoc którego nadawca upewnia si u odbiorcy, czy dobrze zrozumia to, co zostao powiedziane.

RECENZJE 119

Jak w kadym opracowaniu, w którym poddany jest drobiazgowej analizie bogaty materia jzykowy, równie w ksice Schrickx mona znale  interpretacje budzce wtpliwoci. W adnym razie nie umniejsza to wartoci jej pracy, z któr z ca pewnoci powinni zapozna si filologowie i jzykoznawcy, zwaszcza zaintereso-wani modalnoci czy zagadnieniami zwizanymi z klasyfikozaintereso-waniem sownictwa.

Magorzata Górska Instytut Filologii Klasycznej KUL