Damy i huzary : komedya w trzech aktach, prozą

J ГН1ITUГМ1 'Ml i i I n i t f u I п I * IПI м w IПI м м і п і ■ ъ і п ii

г У Гп IІГУ ГМі

У

іру I гТ!

Iml

I г! I

i n ! г i n i ^ i n і

ніМімМІімМу^

K i М у ч і м 1 H J к -fl i h i I ™ i h i I ™ і н ! н 1 м і м ш і п і і ш і

^Mih|IHI|hjMlih|IW|^

И

Ш

І

Ж

^МйМІіКіІѵгІуч]

ЩЮ І I I II III II

ALEKSANDER hr. FREDRO

DAMY i HUZARY

KOMED YA w TRZECH AKTACH, PROZĄ.

V

i

LWÓW - ZŁOCZÓW.

W BIBLIOTECE PO W SZECH NEJ

w y szły n astęp u jące d zie ła te g o ż autora;

Nr. 471. C iotunia. Nr. 915. Co tu k łopotu! Nr. 737. Cudzoziemczyzna. Nr. 91-92. D am y i huzary. Nr. 670. Dożywocie.

Nr. 813-814. Gwałtu, co się dzieje! Nr. 375. Mąż i żona.

Nr. 161. N ikt m nie nie zna. Nr. 741. N ocleg w A peninach. Nr. 270. O dludki i po eta. Nr. 169. Pan B enet. Nr. 78. P an G eldhab. Nr. 139-140. Pan Jowialski.

Nr. 860. Pierwsza lepsza czyli кяи ка zbaw ienna. Nr. 79-80._ Śluby panieńskie.

Nr. 786. Św ieczka zgasła.

Nr. 226. W ielki człowiek do m ałych interesów . Nr. 76-77. Z em sta o m ur graniczny.

Nr. 177. Z rzędność i przekora.

«Biblioteka Pow szeehna« nr. 316 zaw iera: A. Mazanojysfetęgo „A. hr. Fredro". (C harakteryst

a k- .Jisarzów polskich tom VII.)

1

. ілйгщ EJ

DAMY i HUZARY

k o m e d y a w trzech a k ta ch , p ro zą .

O

O S O B Y :

ROTM ISTRZ huzarów* na

EDMUND, porucznik urlopie.

K A PE L A N (w yznania luterskiego) P A N I ORGONOW A )

P A N I DYNDALSKA slof J Ś ^ t u g i e j . 192* PAN NA A N IE L A J

ZOFIA , córka pani Orgonowej. JÓ ZIA ]

Z U Z IA służące. F R U ZIA

J

GRZEGORZ

REMBO stare huzary.

AKT PIERW SZY.

Duży pokój. Czworo drzwi bocznych; dwoje w głębi. Na środku stół z mapami; stolik po prawej stronie, na którym gra szachów, przy nim krzesła. W głębi broń różna; dzidy, cel, głowy tureckie do karuzelu

służące, także w głębi. SCENA I.

Major, R otm istrz, K apelan, Porucznik, R em bo. M ajor n a śro d k u , o gląda s tr z e lb ę ; po lew ej p o ru czn ik n a b ija ; po p raw ej ro tm is trz o p a rty n a strzelb ie, p atrzy n a sz a c h y : przy nim siedzi k a p e lan z a tru d n io n y strz e lb ą ; w głębi Rembo. W szyscy w szp en cerk ach u b ra n i na

polow anie, w w o jskow ych czapeczkach.

M ajor. Czy tylko pew nie? bo to czasem... Rembo. Nie śmiałbym przecie zwodzić pana

m a jo ra ; niech zaraz zginę, jeślim nie w idział na własne oczy kozła i dwie sarny. W szystko troje wyszło razem do bydła, na ciemną dolinę, ja k ten k ąt, ta struga... oto ja k t a w ielka łoza, gdzie ksiądz kapelan prześlepił zająca... aż tu obces kundys jeden i d ru g i: liuf, huf!... E h, panie! ja k nie pójdą sarny moje! strach! aż się ziemia trzęsła!... przez G arb, W ielką B anią, po nad B artkow y potok...

M ajor. Ho, ho, ho!... sarn y dotychczas na

drugim końcu św iata.

Rembo. Zlękły bo się fur idących gościńcem,

i hajże łąkam i nazad w jasieniuę.

Major. Nam więc drogą od kopców zastąpić

w ypada.

Rembo. J a z dębniaków cicho psy podpuszczę,

a każda na strzelbę, ja k n a rożen wpadnie.

Major. D alej panowie! I na urlopie nie dam

wam próżnować.

Kapelan. Zaraz, zaraz. Porueznik. J a dogonię.

M ajor biorąc lulkę ze środkow ego sto ła i kiw ając głow ą, do Remba. Zawołaj G rzesia. Rembo odchodzi.

R o tm istrz do kapelana, p a trz ą c na szachy. W ygram , je śli w ieżę cofnę.

Kapelan. W ątpię. R o tm istrz. Załóż sie. K apelan. Dobrze.

R o tm istrz. N ikt tu nam nie ruszy, za powrotem

przekonam , i ta la r k a schowam.

SCENA II.

Ciż sam i, G rzegorz stary huzar z ogrom nym i wąsami.

Major. Tylem razy, mój G rzesiu, już cię o to

prosił, abyś kładł w szystko na swojem miejscu. Poco tu na mapach lulkę zostaw iasz? tam

w szafce ma swój num er; nienawidzę nieporządku.

O ddaje lulkę i zdm uchuje m apę. Otóż, otóż, ПІѲ mó­ w iłem ? plama... i t a baszta... a propos, a k lu ­ cznica?

G rzegorz. Kłusem wywieziona. O d c h o d zi.

Kapelan. Bogu dzięki.

R o tm istrz. O statnia więc białogłowa usunięta

z naszego dom u; będzie raz przecie cicho i spo­ kojnie.

M ajor. Okropnie gadała. P orucznik. Bo sta ra , bo sta ra .

M ajor. Oho, ho, panie poruczniku, wiem na

co pan zakraw a, ale nic z tego. W olę huk m oździerzy, niż kobiece św iergotanie. Nic z tego, i pokażę że i żołnierz potrafi domem rządzić bez kobiety.

Porucznik. P iękny rząd! Kapelan. Dobry, dobry. R o tm istrz. W yśm ienity. M ajor. W yśm ienity.

Porucznik. Czy zawszeście go panowie wyśmie­

nitym znajdow ali? Czy zawsze przykrem było kobiece św iergotanie? D ługie m ilczen ie.

M ajor. Chodźmy na polowanie. Rembo w biegając. Goście ja d ą!

M ajor. K tó r y ś . z kolegów.

Rembo. Gdzie tam ! k ilk a pojazdów! największa

p a r a d a . O d c h o d z i, o fice ro w ie jeden p o drugim zb liża j* się d o okna.

M ajor. D la Boga! landara.

В Aleksander hr. Fredro.

Poruez. I kocz. Rotm. I bryka.

Poruez. z ukonten tow aniem . A c li! d a m y !

M ajor. Rotm . odskakując na środek pokoju. D a m y !

Poruez. rachując. Jedna, dwie, trzy...

M ajor. Rotm . z żałością spoglądają na siebie. T r z y !

Poruez. Cztery, pięć... M ajor jak wprzódy. Pięć!

Rotm. podobnież. Pięć! Poruez. Jeszcze jedna... M ajor. Rotm . ra zem . Sześć!

Poruez. Jeszcze jedna.

M ajor. Rotm. razem . Siedm! siedm!

K apelan w s ta ją c. Siedm! Z a tyk a jąc u sz y z n ow u (la d a I tak opa rty o stó ł, d o k oń ca s ce n y z osta je.

P oruez. Co widzę! W yb iega .

Rotm . z b liż a ją c się nieśm iało d o ok n a . Cóżto za baby! Co za gm achy! Co za g raty !

M ajor zb liż a ją c się d o okna. Ach, to siostry moje.

Rotm. P rzepraszam cię...

M ajor. Nie masz za co, znam j a je dobrze.

C h od z i p o p o k o ju co r a z p ręd z ej. Siostry, siostry, damy, p rzy jąć je w ypada... G rzesiu, m undur!... mój m undur, Grzesiu!... czy dyabli nadali... G rzesiu, m undur! G r ze g o rz z m undurem ch o d z i z a nim. R ad im być muszę... mój mundur, G rz esiu !... mój m undur!... cieszyć się trzeb a, czy dyabli nadali!

Grzegorz. Niech pan m undur włoży.

Po lewej stronie sceny m ajor wdziewa m undur, przez zapomnienie na swój ubiór. Postrzegłszy się, chce zdjąć,,

Damy i Huzary. 9 i ściąga razem rękaw szpencera; nie może ręk i wyrwać,

g d y w chodzi p an i D yndalska z dw om a pieskam i n a rę k n , za n ią Jó zia, kosz w r ę k u ze szczeniętam i i k ilk a p udełek. P rz y m ajo rze dalej w g łęb i s to i ro tm is trz , za

n im k a p elan — G rzeg o rz z m u n d u rem w ychodzi.

SCENA I II.

Major, R otm istrz, K apelan, n astępnie pani D yndalska, Józia, panna A n iela, Zuzia, pani O rgonow a, Zofia, Fruzia, Porucznik, Rem bo.

Dyndalska. J a k się masz, panie bracie? Do Józi.

O strożnie, gaw ronie! nie upuść szczeniąt.

M ajor pom ieszany. W itam , witam.

D yndalska do Józi. Czegóż trzym asz? połóż!

Do majora. Ja k ż e się m iewasz? Do Józi. Czemuż nie na stole? jakież to głupie dziewczę! Józia kładzie wszystko na szachach i w ychodzi. D yndalska siada. Aniela w chodzi, za nią Zuzia z dw iem a klatkam i, w jednej sroka, w drugiej w iew iórka, i z różnymi gratam i.

Aniela. W ieki już, braciszku, jakeśm y się widzieli. Do Zuzi. Postaw że klatk i, czego będziesz stała?

Major. W itam , witam.

Aniela do Zuzi. Gdzie, gdzie, gdzie! ślepa! oóżto? stołu nie m asz?

Z uzia s ta w ia k la tk i n a m apach i odchodzi. P o ru szen ie m ajo ra. R o tm istrz go za su k n ię w strzym uje.

M ajor cicho do rotmistrza. M a py.

R o tm istrz do m ajora. P st!

M ajor s ta ra się p o k ry ć n ie u k o n te n to w a n lc 1 sp ogląda czasem n a m apy. Słychać hałas 1 k rz y k k o b ie t za sceną.

Rembo za sceną. Nie r u s z ; a h ara p ! a fe! a zasię!

Orgonowa tyłem w chodząc i trzep iąc rękam i. Zasię! zasię, bo zemdleję. Rembo za nią w chodzi trzym ając kota nad głow ą, którego we drzw iach O rgonow a odbiera.

Biedny Filunio! moja duszka droga! ja k się trz ę ­ sie! B iedny Filunio!.., J a k też możesz, panie bracie, trzym ać ta k ie obrzydłe p sisk a ? Jakim iś kajdankam i podcięły mi nogi i tylko co nie rozdarły lubego Filunia.

Rembo. To na sforze Z agraj z P isk lą ja k

ko ta zw ietrzyły, liajże po kocie! obces n a jejmość! a Grzmocisz i P opraw ... W ychodzi na znak m ajora.

Orgonowa. Fi, co za nazw iska! przebrzydłe

kundysy... ledwie dyszę... całam w pocie.

Siada p rzy D yndalskiej i A nieli. Za O rgonow ą weszła

Zofia z po ru czn ik iem niosącym k la tk ę z kanarkiem, k tó rą zaw ieszają w gbłębi rozm aw iając po cicho. W ciągu

tej sceny dziew częta po wynosiły k o ta i pieski. SCENA IV.

O rgonow a, D yndalska, A niela siedzą w rzędzie no

p raw ej,—po lewej stro n ie naprzeciw ko sto ją Major, R otm istrz, K apelan, w głębi Zofia, Porucznik*),

M ajor. W itam , witam panie siostry w moim

*) Pierwsze drzwi po praw ej stronie, do pokoju

O rgonow ej; pierw sze po lew ej, do D yndalskiej.

D rugie po praw ej, do m ajora; drugie po lewej, do

rotm istrza i kapelana. W głębi jedne do pokoju

Anieli, drugiem i wchodzą.

domu, i bardzo przepraszam kota za niegościn­ ność P isk li i niecnoty Z agraja.

Orgonowa. P a trz , panie bracie, moja córka. Zofia się zbliża i kłania. Owa Zosiunia mała... Anibyś ją poznał pewnie... w yrosła, w yładniała, niepraw daż? Za jej wychowani-' nie powstydzę się także. W pierw szej stolicy św iata mogłaby bezpiecznie rozmawiać, i to niejednym językiem . Miała i gu ­ w ernantkę, m adam znakom itą, i na wyższych naukach w mieście pół roku straw iła.

Aniela. T alen tu gdy rozwinie...

Dyndalska. Ach, Anielko luba, co też nie w yga­

dujesz! Ju ż je rozw inęła: czyliż nie śpiewa ca­ łego Rossyniego, tak , że każdy słuchać musi? Czyż nie tańcuje, tak, że nigdy ta k tu nie ch y b i? Czyż nie maluje, tak , że jej kw iatek w szystkich zwodził, i że pan sędzia chcąc powąchać, nosem go zm azał?

Aniela. To pan referendarz.

D yndalska. Ależ pan sędzia, mój aniołku! Orgonowa. Cicho, cicho, D yndalsiu; nie trzeba

ją w oczy chwalić, ona sama pokaże co umie.

Aniela do majora. Ja k że ci się podoba?... D yndalska szturchając ją łokciem . Cóżto za pytanie!

Aniela. Nie dasz mi gadać, kochana siostruniu. D yndalska. Bo głupstw a gadasz, moja duszko! Orgonowa. Cicho, cicho, siostruniu. Do majora.

Któż są ci panowie?

Major. R otm istrz Sławomir. W szkołach jeszcze

12 Aleksander hr. Fredro.'

przyjaźń nas złączyła: razem wdzieliśmy mundur,

razem go nosili i razem może w jednej złożym go mogile. — Nasz poczciwy kapelan, także daw ny tow arzysz, praw dziw y przyjaciel ludzi; wiele robi, mało mówi, naśladow ać go należy. — To mój Edmund, już wam po części znany z mojego listu. W jednej nieszczęsnej utarczce, kiedy każdy o sobie tylko m yślał a ja rapiony pod ubitym leżałem koniem, on mnie szukał, postrzegł, zebrał kilku walecznych, n a ta rł na nieprzyjaciół i osłonił własnemi piersiam i; cofał się, nacierał, znowu się cofał i znowu nacierał, aż póki naszych w zrastająca liczba zwycięstw a nam nie wróciła. T am to mnie, mnie broniąc, odebrał tę kresę przez skronie, k tó ra więcej w arta , niż dziesięć wieńców. Ściska go z rozczuleniem .

Z o fia mimowolnie. A c h , t o pięknie b y ć odwa­ żnym ! Spuszcza oczy na b ystre spojrzenie matki i ciotek.

Orgonowa. Dobrze, dość tego, te ra z do interesu.

Chcę pomówić z tobą, panie bracie, zatem po­ zwolą panowie... Oficerowie o d c h o d z ą i Z o fia d o s w e g o

pokoju na znak Orgonowej. S C E N A V .

O rgonow a, D yndalska, A niela, Major.

Orgonowa. W jednern zwięzłem słowie w szystko

ci opowiem; nie lubię niepotrzebnej przemowy, bo kto ma rozum, łatw o pojmie i zrozumie, gdy

mu jasno rzecz przełożę. Zatem bez przemowy; lepiej w krótkości powiedzieć o co chodzi, a po­ tem dać przyczyny i dowody. N areszcie, takim mocno oczytana, tyłem żyła w wielkim świecie, ty le mam roztropności i przenikliw ości, że się w zdaniu nigdy nie m ylę i chyba szalona głowa sprzeciwić mi się może. P rzy stęp u jąc więc do rzeczy, powiem, że powziąwszy wiadomość, żeś na urlopie i żeś do wsi swojej przyjechał, zaraz zgadłam , że w ojskową służbą znudzony, chcesz j ą porzucić i n a wsi osiąść. Myśl chw alebna, ale

do tego potrzeba...

D yndalska prędko. Pozwól, kochana siostruniu,

niech ci p rzerw ę: gdy się kogo chce przekonać, nie zaw sze n ajk ró tsza mowa najlepszą mową bywa. T rz eb a najprzód dać przyczyny, co do czego nas nakłania, potem rzecz wyłuszczyć, a na końcu dać dowody n a poparcie swego zdania. Lecz nim do zam iaru przystąpię, w ypada uczynić r z u t oka na poprzednicze zdarzenia i obecne położenie. A że to rzecz wielkiej w agi, na rozdziały j ą po­ dzielę, w których panu b ra tu dowiodę: lic z ą c na

pa lca ch że dotychczas źle m iał w głowie, że po­ nosi w ielkie stra ty , że wojskowość nic nie w arta , że n a w si osiąść rzecz najlepsza, że rozum nie radzę...

Aniela. Lepiej, duszko moja, napisz dzieło

o tem, a te ra z pozwól, niech najprościejszą drogą zbliżę się do celu...

Orgonowa. Gadajcie, o! gadajcie, gdy ta k b a r­

dzo gadać lubicie; gadajcie, bardzo proszę. J a nic nie powiem. J a nic nie wiem. J a nic nie umiem. Gadajcie, łaskę mi zrobicie.

D yndalska. O, i owszem, j a będę m ilczała;

niech kochana siostra rozpraw ia, gdy je j ta k p rzy k rą chw ila milczenia. Albo j ą może wyręczy wymowna Anielka.

Aniela. Ach, gdzieżbym j a się śm iała po­

równać w mymowie z kochanemi siostrzyczkam i: słuchać będę rozdziałów, lub drugiej przemowy bez przemowy.

Orgonowa. Proszę mówić, bardzo proszę. D yndalska. Bez ceremonii, bardzo proszę. Aniela. Mówcie, mówcie, bordzo proszę. Orgonowa, D yndalska, Aniela. B ardzo proszę. Orgonowa idąc ku drzwiom. Nie przeszkadzam .

D yndalska podobnież. Zostawiam.

A niela podobnież. Odchodzę.

Orgonowa, D ynd., Aniela kłaniają się po kilka razy

ode drzw i. Mówcie, mówcie, proszę; bardzo proszę.

W ychodzą.

S C E N A V I.

Major, R otm istrz, K apelan, Porucznik wchodzą

zam yśleni i stają przy m ajorze, który od początku prze­ szłej sceny nieporuszenie na środku stoi. R otm istrz,

porucznik w m undurach; kapelan w surducie.

R o tm istrz po krótkiem m ilczeniu. Cóż tam słychać? 14 Aleksander hr. Fredro.

Damy i Huzary. 16

Kapelan. Z aprzęgać nie każą?

Porueznik. Jakim że rozkazem zaszczyciły nas

dam y?

M ajor. R a r a r a r a ra ra, rozum iecie? R o tm istrz. Któż to zrozumie?

M ajor. I j a nie zrozumiałem, w uszach mł

tylko dzwoni.

R otm istrz. Jednak... M ajor. Nic nie wiem. Porucznik. Przecie...

M ajor. Nic, nic u k ata! G dy jed n a mówi,

d ruga je j zazdrości, jed n a od drugiej m ędrsza się m niem a; ta k , chociaż w szystko zawsze w je- dnem słowie, gadaninie końca niema, a o co rzecz idzie, m ądry kto zgadnie. Jednak, ęzy się do­ wiemy czy nie, w ypada przyjąć je godnie. Po­ łączm y nasze staran ia. Nieszczęście tylko, że ni­ kogo nie mamy takiego w domu, coby umiał damy przyjąć.

P orueznik. A h a : źle, kobiet niema. Kapelan. Niem a gderać komu.

R o tm istrz. Szkoda w samej rzeczy, żeśmy się

ostatniej pozbyli.

Major. H ej! G rzesiu! R em bo! Z araz w szyst­

k o będzie. Rembo i G rzegorz w chodzą — do Remba.

Niech K utasiński na łysego wsiędzie i dalej w pogoń za klucznicą; a ja k j ą dojdzie, niech baba nie trzepie, nie rozpraw ia, i czemprędzej na łysego wsiada.

K apelan. Nie uchodzi, nie uchodzi.

P orucznik śm iejąc się, do Remba. I Iliech tęgim kłusem w raca.

K apelan. Ale nie uchodzi.

M ajor. Ale czem u9 czyż nie kłusują nasze

m ark ietan k i? do Remba. Z resztą ja k zechce, niech z r o b i; byle mi p a trz ą c na zegarek na je d e n a stą klu­ cznicę przystaw ił. M arsz ! Jedno ju ż je st. Rembo odchodzi.

R o tm istrz. W szystko to jeszcze fraszka, ale obiad,

obiad, to sęk, bo nie zwodźmy się umiejętnością K ordesza. Słynie on w praw dzie w obozie, ja k najlepszy k u c h a r z ; ale cóż umie dobrze zrobić, mówiąc między n a m i: h u za rsk ą pieczeń i pieczeń huzarską.

Kapelan. Nie uchodzi, nie uchodzi.

R otm istrz. D la dam, innych przysm aczków,

innych łakoci potrzeba. T rzeb a jak iejś na stół ozdoby, coś pięknego, coś lekkiego.

M ajor. W iem , wiem czego trzeba. W szystko

to G rześ zrobi. B yw ał po różnych m iastach, po różnych dw orach, w idział różne kuchnie; G rześ, G rześ zrobi ciasta.

G rzegorz. Ale...

M ajor. A ty , mój Edmundzie, zatrudnisz się,

z łaski swojej szykiem p o tr a w ; bo to, słyszę, te ra z rzecz wielkiej w agi, czy ry b a po mięsie, czy mięso po rybie. A G rześ, chłopak w ciemię nie b ity : zrobi, choć czego nie umie.

G rzegorz. Ale...

M ajor. Ale zrobisz ciasta.

G rzegorz. Ale ja , panie m ajorze, dalibóg nie

umiem.

M ajor. Z robisz; j a każę i b asta. J e s t więc

i drugie. Dobrze nam się wiedzie.

R o tm istrz. T rzebaby jeszcze p rz y stole ja k iej

rozryw ki damom.

M ajor. Muzyczki? Co mówicie?

R o tm istrz. Zapewne, czegoby trze b a; ale skąd? M ajor. S kąd? G rześ i Rembo trą b ią doskonale. Kapelan. Nie uchodzi, nie uchodzi.

M ajor. O, dajno pokój, kapelanie; wszystko

nie uchodzi.

Porucznik. Ale zmiłuj się, m ajorze, w szystkie

do jednej w ystraszysz z własnego domu.

M ajor. Czem, czem u dyabła? Nie trąbiąże

w alca doskonale? Niech im tylko czasem kapelan w ta k t głow ą kiwnie, a zobaczycie ja k w y trąb ią gładko. Ale co za myśl nagle mi przychodzi!... w ybornie, przedziw nie!... Ty, ty , rotm istrzu, m u­ sisz się tem zająć: każ postaw ić pod oknami jadalnego pokoju... postawić... wiesz co? zg a d n ij!... m oździerzyk nabity... J a k krzyknę: w iw at damy! rym ! z moździerza.

Kapelan. O, na honor, nie uchodzi, wstaje. P orueznik wstając. To żadnym sposobem być nie

może. To nie z żołnierzam i spraw a.

M ajor wstając. A le ju ż proszę...

ę

1 8 A leksander hr. F red ro .

P orucznik. Uważ przecie, że to kobiety. M ajor. J e s t i kaznodzieja! Brawo, brawo kobiety... nie wiedziałem. Coto , u dyabła, że с panowie młodzi myślą, że sta rz y nigdy młodym

nie byli. J a k wy te ra z żyjecie, myśmy żyli da­

wniej... a może i lepiej, i tężej, kiedy o to cho

dzi. Proszę! hm! Oni tylko wiedzą, ja k się z da

mami obchodzić. I jam całe życie nie rąbał, i ja n się baw iał z damami i za wszem dogodził! zaten gadaj nie gadaj, j a z m oździerza w ystrzelę.

R o tm istrz. Można bezpiecznie; bo choć się trocin

popłoszą, to zapew ne z p rzestrachu złych skutkón

nie będzie!

M ajor. T ak je st, złych skutków nie będzie! R o tm istrz. A zabaw ić trzeba.

M ajor. A zabaw ić trzeba. Do G rzegorza. Moździers pod oknem postawić. M arsz! Ale, ale, proszę cię mój G rzesiu, ja k będziesz trąb ił, nie dmij tei ta k mocno, zw łaszcza w drugiej części; na te, odbitej nucie zaw sze ta k ci w trąb ie w rzaśnie że aż słuchać niemiło; lekko, a p atrzeć na kapelana. G rzegorz odchodzi. Fruzia w chodzi dygając na

o b ie strony. Tylko porucznik je j s ię o dkłonił; kapelan

o d w ra ca się i odchodzi.

SCENA V II.

Major, R otm istrz, Porucznik, Fruzia.

F ruzia. Moja pani się kłania, dygając i prosi p an a do siebie.

Dam y i H uzary. 19

M ajor. K ogo? porucznika? F ru zia . Nie, pana m ajora. D ygając.

M ajor. Czemuż na niego patrzysz, kiedy mó­

w isz do m nie? Po krótkiem m ilczeniu. Idź, powiedz tw ojej pani,, że wieczór służyć jej będę mojemi u szam i; tylko proszę, abyśm y sam na sam byli; te ra z nie mam czasu. Fruzia dyga i odchodzi.

SCENA V III.

M ajor, R otm istrz, P orucznik.

R o tm istrz. Na co odwlekać? wcześniej, później

trochę, zaw sze cię to czeka.

M ajor. Ach, mój kochany, dobrze i dzień cały. R otm istrz. Ale ta k ą rzeczą ich odjazd nie

prędko nastąpi.

M ajor. P ra w d a i to. Odbyć potrzeba tę nie­

szczęsną rozmowę. Ach,, w y sobie nie w ystawiacie,

co to za rzecz straszna.

SCENA IX .

Ciż sam i, Fruzia.

F ru zia dygając. Moja pani teraz, nie wieczór

chce mówić z panem i zaraz tu przyjdzie.

Major. Tw oja pani ja k widzę, nie lubi po­

w tarzać rozkazów.

F ru zia . O, i bardzo nie lubi!

R o tm istrz do porucznika, D la nas tu, widzę, dzisiaj 2*

miejsca niema, chodźmy przejść się trochę, albo jedźm y konno...

Major. Nie zostaw iaj ci eże mnie samego! Idźcie

do ogrodu, bądźcie w odwodzie.

Odchodzą. K ró tk a scena niem a. M ajor nie chce uważać

F ruzi, k tó r a w dzięczy się z tr z p io to w s tw a ; od w raca się, pokręca w ąsy, n u c i; je d n a k m im ow olnie ja k spo jrzy , zaraz się od w raca sp o tk aw szy je j oczy. N areszcie Fruzia

na znak wchodzącej O rgonow ej wychodzi. SCENA X.

Major, O rgonow a.

Orgonowa. Jesteśm y sami. M ajor. T ak, jesteśm y sami.

Orgonowa. W czterech słowach rzecz skończę. M ajor. Tego mi trzeba.

Orgonowa. Sam a mówić będę. M ajor. T ak, sam a jedna.

Orgonowa. Usiądźmy. Siadają. Z początku za>

czynając...

M ajor. A od końca nie m ożnaby zacząć? Orgonowa. Cóżto za myśl dzika.

M ajor. B ardzo roztropna, bo pam iętam com się

dowiedział z przeszłej rozmowy, i je śli te ra z podobnie...

Orgonowa. Ja k im ty się, braciszku, z wiekiem

gadułą zrobiłeś!

M ajor. Milczę.

Orgonowa. Do słowa p rzy jść nie mogę. M ajor. Słucham.

Orgonowa. Poniew aż chcesz służbę porzucić.,. Major. Ale j a nie chcę służby porzucać. Orgonowa. Naco to k ry ć?

M ajor. Szczerze mówię.

Orgonowa. N a w si chcesz osiąść... M ajor. Ani myślę.

Orgonowa. T ylko nie sprzeczaj się ze mną, bo

nigdy nie skończę.

M ajor. Słucham więc.

Orgonowa. Bardzo robisz rozumnie, ale trzeba...

trzeba, trzeba, krótko mówiąc, abyś się ożenił.

M ajor■ z ry w a ją c się. Czyś w aćpani szalona?

Orgonowa. Grzecznie, niema co mówić. M ajor sia d a ją c. Chciałem powiedzieć: chyba byłbym szalony!

Orgonowa. Dlaczego?

M ajor. Spojrzyj na mnie a masz odpowiedź.

Mnie? w tym w ieku, brać młodą żonę? Co za myśl, co za myśl! N igdy m ałżeństw a nie byłem przyjacielem a tem bardziej te ra z. W obozie po­ siw iały, szabla i koń, to moje były kochanki; a jeślim czasem pokochał, to po huzarsk u ; póki dobrze, póty miłość. I j a te ra z mam się w amory wdaw ać ? Byłbym szalony, a jeszcze szaleńsza ta, coby się za mnie w ybrała.

Orgonowa. J a więc dziś mówić nie będę. M ajor. G adaj sobie waćpani na w szystkie

cz te ry w iatry, gadaj do sądnego dnia, ale nie

o mojem ożenieniu.

Orgonowa, Chwilę tylko cierpliwości; ożenienie

ożenieniu nie równe.

M ajor na stronie. Zawsze dyabła w arte.

Orgonowa. Nie wiesz, kogo ci za żonę p rze­

znaczam.

M ajor. Nie ciekawym. Orgonowa. Moją Zosię. Major. To dziecię?

Orgonowa. Ma la t ośmnaście.

M ajor. A j a pięćdziesiąt sześć; cztery la ta

starszy od waćpani.

Orgonowa. Bez rachuby, bardzo proszę. Major. N aw et podobno waćpani pięćdziesiąty

trzeci.

Orgonowa. Same, widzę, obelgi odnoszę za

moje dobre chęci.

M ajor. Za dobre chęci dziękuję, a układu nie

przyjm uję.

Orgonowa. Zastanów się tylko, u p arty m ajorze:

dziewczyna na wsi bogobojnie wychowana, cały swój los w dzięczna ci będzie, będzie kochała, szanow ała, więcej ja k ojca, niż męża; a ty oto­ czony dziećmi...

M ajor. Trudno, trudno.

Orgonowa. Będziesz błogosławił chwilę, w któ­

rej zostałeś powolnym moim zamiarom. Nie gardź, proszę cię, szczęściem, które ci się zdarza.

M ajor. Szczęściem nie gardzę; ale szczęścia

nie widzę zatru ć czyją młodość dolegliwościami Й2 Aleksander hr. Fredro.

Dam y i H uzary. 23 w iekn starego i w ystaw ić się n a pośmiewisko całego pułku huzarów .

Orgonowa. Co za troska! Niechno się tra fi

którem ukolw iek z tego całego pułku huzarów młoda, ładna, dobra dziewczyna, a zobaczysz, że co innego drugiem u radzić, a co innego samemu działać. D latego proszę pana b ra ta , zaprzestać w szelkich n ara d z tym swoim rotm istrzem , z tym swoim kapelanem i z tym swoim wysmukłym porucznisiem. K ażdy odradzać ci będzie a sam gdyby mógł, trz y raz y b y się ożenił. N am yśl się więc, ale sam, bardzo proszę. O d c h o d z i.

SCENA X I.

Major.

K rótkie nam yślenie, bardzo krótkie. Mam ro ­ zum, Bogu dzięki. W o ła p rz ez o k n o . Chodźcieno, ko­ ledzy! — Powiem im; czemu nie mam powiedzieć? Będą się śmiali w raz ze mną. Mnie się żenić? m n ie ! D reszcz mnie przechodzi. Młoda żona! ha, ha, ha, piękną zacząłbym kam panią.

SCENA X II.

Major, R otm istrz, K apelan, Porucznik.

M ajor. Siadajcie. Siadają w koło stołu. Dowiedzia* łem się nareszcie o co chodzi. F ra szk a ! Co po­ wiecie... chcą mnie ożenić.

W szyscy. Ożenić?

M ajor śm iejąc się. T ylko ożenić.

P orucznik. Z kim ?

M ajor. Z Zosią, moją siostrzenicą. Kapelan. Nie uchodzi, nie uchodzi.

Porucznik na stronie. Co słyszę! Do m ajora. A m ajor?

M ajor. I możesz się pytać. R otm istrz. Nie chce, oczywiście. M ajor. Chybabym oszalał. Kapelan. Brawo.

M ajor. Ale m iarkuję, że moje panie siostry

nie ta k łatw o odstąpią zam iaru.

P orucznik. Przym usić, nie przym uszą.

M ajor. Zapewne. Ale chciałbym ja k najmniej

O tem słyszeć.

R otm istrz. Niech gadają, a my nie słuchajmy, M ajor. Nie sposób nie słuchać.

R o tm istrz. U p rzy k rzy im się nareszcie. M ajor. Co, g adanie? ża rtujesz, panie kolego, Porucznik. T rz eb a to rozważyć.

M ajor. Byłem się nie żenił. Kapelan. Nie uchodzi. R o tm istrz. I j a ta k myślę.

Porucznik. I j a także. Ale cóż Zosia n a to? M ajor. Jeszcze nie wiem.

R otm istrz. Moje więc zdanie...

Damy i Huzary. 28 SCENA X III.

Ciż sam i, O rgonow a, Zofia.

Orgonowa. Cóżto? ra d a wojenna. W szyscy w stają — milczenie.

M ajor cicho do rotm istrza p rzy nim stojącego.

P otm istrzu, powiedz, proszę, że to być nie może.

R o tm istrz podobnież do kapelana. Kapelanie, po­ wiedz jej co myślisz.

K apelan do rotmistrza. Nie u ch o d zi; niech m ajor mówi.

R o tm istrz do m ajora. Powiedz, że nie chcesz.

M ajor. U radziliśm y...

Orgonowa. Pew nie nic dobrego. Milczenie — biorąc

в я stronę m ajora. Zostańmy się sami.

M ajor. Dziękuję, tego nie potrzeba.

Orgonowa. Panow ie pozwolą... Kłania się, ofice­ row ie odchodzą. No, majorze, te ra z możesz z Zosią...

M ajor. Ależ, pani siostro...

Orgonowa. Zostawiam w as sam n a sam. M ajor. Ale... zatrzym aj się... później... Orgonowa. T rzeb a skończyć. Zosiu, słuchaj... M ajor idąc ku drzw iom . Pozwól... zaraz... krew z nosa...

Orgonowa. Ale wrócisz? M ajor. W rócę, wrócę. O d c h o d z i.

26 Aleksander hr. Fredro.

SCENA X IV .

O rgonow a, Zofia.

Orgonowa. P roszę sobie z głowy wybić w szyst­

kie romanse, jak ieś tylko kiedykolwiek słyszała, albo może przypadkiem i czytała. D la losu, nie dla miłości idzie się za mąż. Twój wuj jest człowiek uczciwy, ma dobrą wieś, k tó ra pewnie w inne w padnie ręce, je śli się z tobą nie ożeni.

. Z ofia. Ależ, kochana m atko, mam nadto dobre o nim mniemanie, abym mogła myśleć, że mnie zechce mimo mojej woli.

Orgonowa. Ja k to mimo w oli? czyż masz wać­

panna inną, ja k wolę m a tk i?

Z ofia. W ypełnić j ą mogę; ale mieć tę samą,

trudno sercu rozkazać.

Orgonowa. Tylko nic o sercu.

Z ofia. Nareszcie, może on nie zechce dla sie­

bie samego.

Orgonowa. Zechce, ja k ty zechcesz. Znam go

dobrze, nieraz mi ju ż u stąp ił dlatego tylko, aby się nie sprzeczać.

Z ofia. Dlaczegóż, kochana m atko, koniecznie

pragniesz tego m ałżeństw a?

Orgonowa. D la tw ojego szczęścia.

Z ofia. A je śli to będzie mojem nieszczęściem? Orgonowa. N adtoś jeszcze młoda, byś to nadal roz­

Zofia. Jestem jednak w stanie poznać, że jego

wiek z moim wcale niestosowny.

Orgonowa. J a k się ząbki przecierają! ktoby się

spodziewał... wiek niestosowny... Młodzik jaki, trzpiot, byłby w aćpannie dogodniejszym?

Z ofia. Ten, coby mi się podobał, byłby n aj­

dogodniejszym.

Orgonowa. Dość tego... więcej ani słowa... Nie

pójdziesz za m ajora, to wiesz, co cię czeka.

Z ofia. Ach, kochana m atko, cóż ja ci p rze­

w iniłam . Płacze.

Orgonowa. Słuchaj, Zosiu, j a cię kocham, szcze­

rze tw ego szczęścia pragnę. Nie bądź więc dzie­ ckiem, nie opuszczaj losu, k tó ry ci się zdarza. Mój b r a t je s t ch a rak te ru łagodnego, ulegającego, żona z nimi zrobi co zechce; tylko nie trzeba tracić odwagi, je śli zrazu znajdą się trudności. K ażdy mąż z początku o tem tylko myśli aby nie dać się zawojować. Sroży, puszy się, ro zk a­ zuje, w szystko na swojem postawić musi, pan, pan samowładny, pierw szych tygodni. Ale tylko cierpliwości, tylko cierpliw ości; zm orduje go, sp rzykrzy mu się ciągła w alka i ciągła straż siebie samego, a żona rozum na, co sobie raz uło­ ży, nigdy odstąpić nie powinna i jed n ą zawsze drogą, krok po kroku staw iąc, powoli, powoli, ale nieocliybnie dojdzie do celu, a tym j e s t : być panią w domu. z pokorą. A pana uznawać. Zostawiam c ię ; bądź rozsądną, bądź posłuszną m atce, a

28 Aleksander hr. Fredro,

brze w y jd z ie sz ; m ajor tu za raz będzie, sta ra j

m il się podobać głaszcząc ją pod brodę i pam iętaj, że na twojem zamęściu polega szczęście m atki, odchodzi.

SCENA XV.

Zofia, później Porucznik.

Z o fia p o krótkiem m yśleniu. Myślę, m yślę i pewnie nic dobrego nie wymyślę. Matce oprzeć się t r u ­ dno ; szczęścia w yrzec się trzeba. Ach, Edm un­ dzie! Edm undzie! nic nie będzie z naszej miłości.

Porucznik który się był zatrzymał w głębi. Skądże

ta sm utna w różba?

Z o fia . Dobrze, żeś nadszedł. Radź czemprę-

dzej... zmiłuj się... rad ź co robić, bo zginiem y oboje.

Porucznik. Zginiemy, a to dlaczego?

Z ofia. Czyż nie wiesz, że je s t wolą mojej

m atki, abym poszła za m ajora?

Porucznik. I cóż stąd ?

Z ofia. Edm undzie, cóżto za p y ta n ie ? Miałoż-

by tw oje oświadczenie przed chw ilą nie być szczere? Miałożby mnie zawieść serce moje?

Porucznik. Ani jedno, ani drugie. M atka chce

w ydać cię za m ajora, a j a właśnie z jego oświad­ czeniem przychodzę, że bardzo cię kocha, i wła­ śnie dlatego, że kocha, żenić się z tobą nie myśli 1 nie ohce.

Z ofia. T o jeszcze nie koniec.

Porucznik. D roga Zofio! miejmy n ad z ie ję; chciej­

my' j ą m ie ć ! Od chwili ja k cię tu zoczyłem, j a ­ kieś niewymowne przeczucie szczęścia duszę moją napełnia. Ciebie tu spotykam , ciebie, k tó rą od ta k daw na napróżno szukałem.

Z ofia. I mego ojca w szystkie sta ra n ia były

d are m n e; nie mógł się naw et dowiedzieć, z k tó ­ rego pułku żołnierze, na których czele w yrw ałeś go śmierci, a mnie najokropniejszem u nieszczęściu. W ostatniej życia godzinie wspominał cię z wdzię­ cznością i mnie j ą przekazał w jedynej spuściźnie.

Porucznik. W ięcej niż wdzięczność, zyskałem

miłość tw oją.

Z ofia. N ajszczerszą a i najśw iętszą, bo u p ra ­

wnioną ostatnią wolą ojca.

Porucznik. Innych praw nie roszczę. Z o fia . A mogęż zapomnieć...

Porucznik. K ochana Zofio! w ierz mi... moja

czynność wychodzącym z niebezpieczeństw a zdała się dziełem anio ła; ale w rzeczy, ledwie w arto j ą wspomnieć. Żałowałem tylko, że zbliżający się nieprzyjaciel nie dozwolił mi zabezpieczyć dalszej waszej podróży i że w tem zam ieszaniu żadnej a żadnej naw et o waszem nazw isku nie pow zią­ łem wiadomości.

Z ofia. Mój ojciec w podróży, został przym u­

szony n ag łą słabością zatrzym ać się dni k ilk a

W domku jednego leśnięzego. W trzy dni po

przechodzie naszego wojska, stanęło we w si k il­ kuset różnej broni żołnierzy. Rabunek zaczął się w krótce i do tego stopnia doszedł wściekłości, że podpalano domy bez żadnej przyczyny. Od­ ciągnięta od ojca, w idziałam ju ż zajm ujący się dach, gdy głos twój słuch mój uderzył. Zdało mi się zaraz w tenczas, że słyszę głos znajomy, i potem, iłem raz y cię wspomniała, zawsze ja k daw ną znajomość: serce njoje twojem było, nim się jeszcze zbliżyłeś do niego.

Porucznik. J a k ja , ta k i każdy oficer byłby cię

ojcu powrócił i k azał pożar ugasić. Szczęście więc tylko moje. że mnie się to trafiło. P a trz , Zofio, w stążka, k tórąś o p u ściła; od tego czasu nie zeszła z serca mego : nie w iedząc gdzie, kto je ­ steś, jej w ierny byłem.

Z ofia. Z osobna, widzę, Bóg p rzyjął przysięgi

nasze. Ale, Edmundzie, moja m atka nic nie wie o tem . Nieszczęściem rodzice moi nie żyli z sobą od la t dziesięciu i dośćby było powiedzieć, że to było wolą męża, aby j ą nieprzebłaganą na za­ wsze uczynić.

Porucznik. Nic więc jej jeszcze o tem nie mówmy, Z ofia. Zwierz się majorowi, wezwijm y jego

pomocy.

Porucznik. Mógłbym ufać jego pomocy, gdyby

tylko^«ł«r-4K tej mierze. J e s t niezwyciężony nie- p ra ^ p ln e f 'ml&żeństwa i choćby mi nie

przeszka-r “* ВИШТБКЛ І П

ł . BŁĆiTSA - /

;ał, straciłbym pewnie jego przyjaźń, może szacunek.

Z ofia. Nieszczęsne u p rz e d z e n ia !

Porucznik. Z drugiej strony jestem pew ny, że

pim ryw alem nie b ę d z ie ; raz, że się mniej boi łego szwadronu nieprzyjacielskiego niż jednej n y ; a powtóre, że nadto szlachetnie myśli, aby ciał być spraw cą czyjegokolwiek nieszczęścia.

Z ofia. Ale wiedz jeszcze o tem, że jeżeli nie

jdę za niego, Smętosz, obrzydły człowiek, głu- , brudny, s ta ry lichw iarz moją rękę ma otrzym ać.

Porueznik. Czy podobna aby m atka...

Z ofia. P odług niej, m ajątek szczęściem, a do

?o, mówiąc między nam i, je s t trochę u p artą .

P orucznik. To źle, bardzo źle. Myśli.

Z ofia. Je d n ak kochających, mówią, Bóg nie

u s z c z a ; może m a tk a zmiękczy się prośbam i szemi.

P orucznik po krótkiem m ilczeniu. Nie, na niepewne tu nie staw m y.

Z ofia. Cóż robić?

Porucznik po krótkiem m ilczeniu. P rz y k ra rzecz awać, zw łaszcza z p rzy ja ció łm i; ale ich uprze- enia często nierozsądne u p raw n iają poniekąd iwinne oszukaństw o. T rzeba więc, abyś oświad- yła majorowi, że chcesz pójść za niego.

Z ofia. D la B o g a i to pójdę.

Porucznik. Tego się nie lękaj, j a ręczę. T w oja

itka, widząc cię przychylną zam iarow i swoje­

32 Aleksander hr. firedro.

mu, nie straci nadziei przyw ieść go do skutku i odpowie Smętoszowi, a m ajor coraz bardziej przynaglony, przyjm ie łatw o ostrożnie podsuniętą myśl, m ną w yręczyć siebie.

Z ofia. Ach, toby dobrze było.

Porucznik. S taraj mu się jednak podobać; bo

zakochać się nie zakocha, a dobrze będzie ja k pojmie, dlaczego j a kocham.

Z o fia . Mam więc...

Porucznik. Być m atce powolną i majorowi

przyjazną.

Z ofia. Je ste ś je d n ak pewny, że nie zechce... P orucznik. Ach, ta k pewny jestem , ja k ty mo­

je j, j a twojej miłości.

Z ofia. Jakikolw iek skutek otrzym am y, Edm un­

dzie, serce Zofii twojem do śmierci.

Porucznik całując ją w rękę. Ju ż samo to zape­

w nienie je s t mojem szczęściem. Ale idź, uwiadom m atkę o odpowiedzi m ajora i postępuj sobie sto­ sownie do naszego układu; miłość i nadzieja niech uaszem hasłem będzie.

AKT DRUGI.

T e n sam pokój. Zam iast bro n i pootw ierane p udełka ze stroikam i; zam iast szachów zwierciadło. Na tureckiej głowie czepeczek, na celu suknia. Mapy, klatki sprzątnięte. Słychać za sceną trąbienie.,

* a p o tem m ocny wystrzał. SCENA I.

F ru z ia , potem Jó z ia , Z u zia.

F ru zia w ybiegając. Józiu, Józiu! Zuziu! Józiu! Zuziu!

Józia w biegając. Czego?

Z u zia wbiegając. Cóż tam ?

F ru zia biegając po pokoju. P an ie się zlękły, panie chcą zemdleć.

Z u zia ku drzwiom biegnąc. D la B o g a!

Józia ku drzwiom . Może zem dlały?

F ru zia wybiegając. Niema gdzie! niema gdzie! SCENA. I I.

M aior p ro w ad zi p a n ią O rgonow ą całkiem n a nim ■wspartą, p ow oli do je j p o k o ju ; p rz y n iej Zosia za n ią F ru z ia. Poczekaw szy, ro tm istrz p row adzi podobnież p a n ią D yndalską z J ó z ią ; przechodzą do sw ojego pokoju. Poczekaw szy, p o ru czn ik podobnież p an n ę A nielę. - G rzeg o rz z d ru g iej stro n y , trą b a w rę k u — i przy drzw iach zostaje. K ap elan n a k o ń cu w chodzi z zaw ią­ zana serw e tą , sta je w śro d k u n a p rzodzie sceny i ta k n iep o ru sze n ie sto i do k o ń ca sceny—słychać w p o kojach

W ody! wody! wody!

G rzeg o rz w ybiega i w k ró tc e w raca, w jed n e j ręce trąb a , w d ru g iej k o n e w k a ogrodow a.

F ru zia we drzw iach. W ody! G rzegorz biegnie ku niej.

Józict w e drzw iach. W ody! Grzegorz biegnie ku niej.

Z u zia we drzwiach. W ody! prędzej!

G rzeg o rz w ybiega za nią. D ziew częta i p o ru czn ik prze­ b ieg a ją scenę w różnym k ie ru n k u z flaszeczkam i,

szklankam i itd .

SCENA III.

Major, R otm istrz, K apelan, G rzegorz.

Kapelan zaw sze w sw ojem m iejscu z założenem i rę k o ­ ma. G rzegorz zadyszany, w głębi.

M ajor obcierając czoło. K toby się spodziewał!

R o tm istrz podobnież. Któż to m ógł przewidzieć!

M ajor. Nie trzeb a było staw iać pod samem

oknem.

R o tm istrz. W y strz ał był za mocny.

M ajor. W samej rzeczy, że mocny; któż

nab ijał?

R o tm istrz. G-rześ.

M ajor. Pew nie dałeś więcej prochu?

G rzegorz. Troszeczkę, troszeczkę tylko, panie

majorze.

M ajor chodząc. Troszeczkę! U niego to nic nie znaczy! troszeczkę! Otóż masz, co to troszeczkę narobiło.

R o tm istrz chodząc. Nie b y ły b y się ta k polękły.

M ajor chodząc. T ak, nareszcie może byłaby je d n a zemdlała.

R o tm istrz chodząc. T ak, jedna, a niech i dwie.

M ajor chodząc. Tak, niech i dwie, ale trz y ?

R otm istrz. T rz y od razu!

M ajor. T rzy, trz y od razu!

Kapelan. Posłać po doktora... krew im puścić. jRotmistrz. Nim przyjedzie...

M ajor. Lepiej, niech im G rześ krew puści. Kapelan. Nie uchodzi, nie uchodzi.

G rzegorz stojąc pro sto przed majorem. P anie ma­ jorze, podejmuję się.

Kapelan. Nie można.

M ajor. Ale kiedy umie... sam widziałem... puszczał ra z mojemu trębaczowi, ja k go koń uderzył... praw da, że nie do razu, ale jednak.,.

SCENA IV.

Ciż sam i, Porucznik.

P orueznik. Przecie nasze dam y przyszły do

siebie. P ani Orgonowa ma jeszcze tylko spazm a­ tyczne ziewanie... P an i D yndalska lekką kolkę... a panna A niela cokolwiek dreści.

G rzegorz. P an m ajor nie każe?

M ajor. Ju ż nie potrzeba. Grzegorz odchodzi.

Porueznik. W szystko ustanie po chwili spo­

czynku.

M ajor. Bogu dziękł.

B o tm istrz. Chodźmy do obiadu.

F ru zia w chodzi i dygając przed majorem. Moja pani prosi pana, abyś pan kazał, aby konie w stajni nie hałasow ały. B ardzo tu p a ją i kichają, a to szkodzi nerwom mojej pani. O dehodzi. Oficerowie spoglądają na siebie w milczeniu.

Damy i Huzary. 35

R o tm istrz. Nerwom szkodzi.

M ajor. Koniom kazać, aby nie hałasow ały,

G rzesiu! G rzegorz w chodzi, rotm istrz i m ajor chodzą.

K onie ze stajn i w yprowadzić.

G rzegorz. D okąd?

Major. D okąd chcesz.... niech koczują. Grzegorz

odchodzi, Józia w chodzi.

Józia dygając przed majorem. Moja pani prosi, abyś pan kazał powynosić z domu w szystkie arm aty, fuzye i pałasze, bo się lęka nowego przypadku i spać nie może. Józia odchodzi, chwila milczenia.

R otm istrz. A rm aty powynosić.

M ajor. I p a ła s z e ,. G rzesiu! G rzegorz wchodzi.

B roń zebrać i na strych wynieść. G rzegorz odchodzi, Zuzia w chodzi. . . .

Z u zia dygając przed majorem. Moja pani prosi, abyś pan kazał zakadzić pod oknami, bo proch bardzo śmierdzi, z czego dreszcz się powiększa,

O dchodzi — chwila milczenia.

M ajor. G rzesiu!

R otm istrz. Czegóż chcesz? G rzegorz w chodzi.

M ajor. K azać zakadzić. R o tm istrz. Na dworze? Kapelan. Bądźcie zdrowi.

M ajor. Dokąd? Kapelan. Jad ę.

R o tm istrz. Odstępujesz n a s ? Kapelan. Nie w ytrzym am . R otm istrz. A to i j a pojadę.

Major. A to weźcież i mnie z sobą.

P orucznik. Ale, moi panowie, ja k że chcecie

sam e dam y zostaw ić?

M ajor. One sobie tu poradzą. Porucznik. Ale one was nie puszczą.

M ajor. Oiclio! ciszej. T rzeba w sekrecie odje­ chać.

R o tm istrz cicho. T rzeb a uciec w sekrecie.

Kapelan. Uciekajmy.

M ajor do G rzegorza cicho. Kulbaczcie konie

Porucznik. Majorze, rotm istrzu!... M ajor. P st... zbierzmy się...

R o tm istrz. I W nogi. O dchodzą na palcach do sw oich pokoji.

Porucznik sam. A to pięknie! Jechać nie mo­ gę... sam nie zostanę... co tu robić?... trzeba przeszkodzić tej ucieczce. Gdybym mógł... idzie ku

drzwiom Zofii, powoli otw iera — na jego znak Zofia w ychodzi.

SCENA V.

P orucznik, Zofia.

P orucznik. Zofio, źle się dzieje. Z ofia. Cóż ta k ieg o ?

Porucznik. Major, ro tm istrz i kapelan, prze­

straszeni tem co się stało, a bojąc się jeszcze bardziej, co ich nadal czeka, ułożyli ucieczkę.

Z ofia. J a k to ? chcą odjechać?

P orucznik. T ak je st, tajem nie. Idź, powiedz to

m atce; tylko nie mów, że wiesz odemnie. J a ta k że z nimi muszę się w ybierać.

Z ofia. Coż pomoże moja m a tk a ?

Porueznik. Ju ż oiia sobie poradzi, tylko idź

І powiedz. O dchodzą w przeciw ne strony.

Major, ro tm istrz , k a p elan w ychodzą bardzo o stro żn ie i n a palcach p ow oli p o stę p u ją ; m antelzaczki pod pachą, p rz y pałaszach. D ają sobie znak, aby być cicho,

a zszedłszy się n a środku, w ychodzą o glądając się

powoli. F ru z ia a potem Jó z ia i Zuzia p rz eb ieg a ją ze

drzw i do drzw i ja k w scenie dru g iej.

SCENA VI.

O rg o n o w a , D y n d a lsk a , A n iela, F ru z ia , J ó z ia , Z u z ia . W ybiegają ze swoich pokojów ; za każdą służąca kończąca ubierać. JStają bez tchu na przodzie sceny w koło tuż koło siebie; żadna przem ów ić nie

może — chwila milczenia.

D yndalska odetchnąw szy. Chcą uciekać!

Aniela. ...uciekać! Orgonowa. ...ciekać1 D yndalska. Nie puszczać l Orgonowa. B iegaj, D yudalsiu! Dyndalska. Skocz, Anielko! A niela do dziew cząt. Biegajcie!

Orgonowa. Czekajcie!... proście... Major niech tu

przyjdzie... Nie odstępujcie go i kroku... biegajcie! SCENA V II.

O rg o n o w a , D y n d a ls k a , A n ie la . Siadają.

Orgonowa. Bzecz niesłychana! Aniela. Nie do uwierzenia.

D yndalska. S praw ka panów doradców. Orgonowa. Nie inaczej, samby nie śmiał. D ynd. P anu rotm istrzow i w szystko nie na rękę* Orgonowa. I kapelanowi.

A niela. Albo i porucznikowi. Orgonowa. Ten nic nie znaczy. Aniela. Nie w ierz temu, siostruniu.

Orgonowa. Ju ż j a ci ręczę. On ani pomoże, ani

zaszkodzi. J e s t, czy go niema, w szystko jedno. Ale ci sta rz y , <a sta rz y , ja k zaczną ruszać wą- siskami, toby w ogień w lazł jeden za drugim.

D yndalska. Póki będą z sobą, póty próżne na­

sze staran ia. My gadam y, gadam y, a pan kolega kiwnie głową, i jużci po wszystkiem u.

Orgonowa. R otm istrz najstraszniejszy.

Aniela. Kiedy tak... poświęcę się waszemu

dobru: pójdę za niego.

D yndalska. Ależ on ma rozum, kochany aniołku. A niela. A dowcip waćpani.

Orgonowa. Niech się sta ra mu podobać... albo

go podbije, albo go w y straszy ; zatem zawsze dobrze.

Aniela. Chcę wam służyć mimo w aszych urą-

g ań i zobaczycie, źe swego dokażę.

Orgonowa. M ajora rozczulać. Dyndalska. Nie dać mu odetchnąć.

Orgonowa. A ni momentu; ja k go zmęczymy, to

na w szystko przystanie. J a go znam dobrze.

D yndalska. K apelana z obydwoma poróżnić.

Orgonowa. Ile możności mu dokuczać.

Dyndalska. Zręcznie słówko wsunięte najle­

pszych często poróżni przyjaciół.

Orgonowa. Ju ż j a to biorę na siebie; na w a-

szem świadectw ie polegam.

Aniela. Otóż i major.

SCENA V III.

O rg o n o w a , D y n d a is k a , A n iela, M a jo r i d z ie ­ w c z ę ta . Fruzia wchodzi poważnie, za nią major, za nim Józia i Zuzia; zostają przy drzw iach chichotając się między sobą. Chwila milczenia. Na znak O rgo-

nowej dziew częta odchodzą.

Orgonowa. W itam y Z podróży. Major się kłania.

D y n d a l s k a po krótkiem m ilczeniu. Gdzież się pan b r a t w ybierał?

M ajor. Chciałem konia przejechać. Orgonowa. K onia przejechać? M ajor. Konia przejechać.

Orgonowa. Tak, mały spacer zrobić? M ajor. Mały spacer zrobić.

Orgonowa. I wrócić?

Major z w estchnieniem . I wrócić.

Orgonowa. Prędko У

Major. Tak... to jest... nie wiem... bo to... Orgonowa. Na co tu udaw ać? lepiej praw dę

powiedzieć.

M ajor. Dobrze w aćpani mówisz, nie umiem

i nie chcę udawać. W stają.

Orgonowa. Chciałeś nas więc odjechać? 40 Aleksander hr. Fredro.

M ajor. Chciałem.

Organowa. Same zostaw ić? M ajor. Same zostawić. Orgonowa. T ajem nie? M ajor. Bez pożegnania.

Orgonowa. Do tego stopnia posunąłeś nie* grzeczność.

M ajor. Mylisz się w aćpani; to nie była nie-

grzeczność.

Orgonowa. Tylko uprzejmość. M ajor. Nie inaczej.

Orgonowa. W nowym wcale sposobie; gości

w donm odjeżdżać.

M ajor. Myślałem, że im bezemnie lepiej bę­

dzie. Nie umiem, przyznam się, dam przyjm ować, i p rzy najlepszej chęci mógłbym nabroić z nie- wiadomości wiele złego. Ju ż raz z mojej winy dostałyście mdłości; któż ręczy, że nie pomrzecie, ja k w as jeszcze lepiej uczcić zechcę? Mógłżem zgadnąć, że konie pow iększają spazmy, proch dreszcz a pałasze kolki? I mogęż wiedzieć, czego wam trze b a a czego nie trz e b a ?

Orgonowa. W szystkobyś wiedział, gdybyś był

k ontent z naszego przybycia. Ale, niestety! sio­ s try kochające cię... siostry dawno cię niewidzące...

D gndalska Utęsknione b ra ta uściskać... Orgonowa. Mimo wszelkich trudności, w ybierają

się do ciebie...

Dgndalska. W najniegodziw szą drogę...

42 A leksander hr. F red ro .

Aniela. U grzęzłyśm y dwa razy .

M ajor z w estchnieniem na stronie. Ach, któż Wa3 w yciągnął na moją biedę?

Organowa. P rzy jeżd żają zająć się twojem szczęściem...

Dyndalslia. Troskliw e o tw oje dobro... Orgonowa. I ta k je przyjm ujesz? A niela. Chcesz porzucać.

Orgonowa. Uciekasz od nich.

Dyndalslia. Bez względu na ich słabe zdrowie... Orgonowa. N erw y nadwerężone.

Dyndalslia. T akaż to miłość b rate rsk a! Orgonowa. T ak a wdzięczność! ach! to boli!

Z aczyna płakać.

M ajor. Ale, moja pani siostro... D yndalska. Niewdzięczność, i od b ra ta !

Z aczyna płakać.

M ajor do D yndalskiej. Ale, pani siostro...

Aniela. Odpycha serca nasze! Z aczyna płakać.

M ajor. Ale, moja panno siostro...

Orgonowa. Bądźże tu uczynną; ach! ach! D yndalska. Ach! ach!

Aniela. Ach! ach!

D yndalska rzucając się na krzesło. Kolki!

A niela podobnież. Słabo mi.

Orgonowa podobnież. Spazmy!

M ajor. T ylko n i e mdlejcie, dla Boga! M ilczen ie.

M dleją; co tu robić? Hej! je s t tam kto?... wody! wódki! octu!... czy pogłuchli... G rzesiu!

G rzesiu! W racając się ku nim. Mdleją,! co robić?... Grzesiu, w ystrzel Z m oździerza! Zryw ają się wszystkie.

Orgonowa. Nie w ystrzel, nie w ystrzel! D yndalska. D la Boga! nie w ystrzel! Aniela. Ju ż mi troclię lepiej.

M ajor. Moje panie siostry,- gadajcie, róbcie co

chcecie, tylko nie mdlejcie; bo do w szystkich dyabłów...

Aniela. Ach, fi! co za brzydkie słowo! M ajor. W idzisz w aćpanna, że ani dam p rz y j­

mować, ani z niemi umiem rozmawiać. Jed n ak co każecie, wypełnię, prócz jednego ożenienia; tem służyć nie mogę. D yndalska i Aniela, którym O rgonowa szepnęła, w ychodzą do jej pokoju.

SCENA IX . O rg o n o w a , M a jo r.

Orgonowa.- K tóż w aćpana do ożenienia zmusić

może? Kto w aćpana ciągnie do o łta rza? W szak w szystko od twojej woli zależy i tylko uprzej­ mości trochę od ciebie żądamy. Bądź z nam i dni kilka, w ierz, że szczerze radzim y, nie słuchaj ko­ legów i sta ra j się poznać Zosię.

M ajor. Na co to się w szystko p rzy d a ? Orgonowa. Przynajm niej jedno słowo przemów

do niej. Dlaczegóż ta k niem iłosiernie gardzisz tem biednem dziecięciem! P łaczu biedaczka utulić nie może.

M ajor. Znowu płacz; a to wszyscy...

Orgonowa. Otóż i ona... Zofia przychodzi. Zostawiam

was sam na sam ; spodziewam się, że się sobie podobacie. Do m ajora na stronie. Miej w zgląd na je j

młodość. Do Zofii na stronie. Bądź rozsądna, o tw ój

los idzie.

SCENA X.

M a jo r , Z o fia . Chwila milczenia.

M ajor. Mościa panno... Z ofia. Emchany wuju.

M ajor łagodniej. Moja panienko.

Z ofia. Oo każesz?

M ajor łagodniej. Moja Zosiu.

Z ofia. Słucham.

M ajor na stronie. D yabli nadali ta k ą sprawę!

Do Zofii. Zapewne... bez w ątpienia... oczywiście... wiesz to... ten... to je st, zam iar twojej m atki względem... względem...

Z ofia. Wiem.

M ajor. Cóż ty na to? Z ofia. Ja , nic. M ajor. Mów szczerze.

Z ofia. Szczerze mówię. N a stronie. P ierw sze kłamstwo.

M ajor. W ięc nic? Z ofia. Nic.

M ajor na stronie. Rzecz dziw n a! Do Zofii. Jednak cię to trochę m artw i?

Z ofia. Bynajm niej. M ajor. W idzę z oczów.

Z ofia. Mylisz się w aćpan dobrodziej.

M ajor. Mylę się? Na stronie. Rzecz dziwna! Ja k to tej biedaczce powiedzieć: j a ciebie nie chcę. Czy dyabli nadali! Do Zofii, po krótkiem myśle­ niu. Moja panienko, chciałbym, abyśmy się mogli zrozumieć.

Z ofia. I ja tego jedynie pragnę. M ajor. D la dobra nas obojga.

Z ofia na stronie. Ach, Edmundzie, Edm undzie,

jakże tru d n ą mi dałeś rolę!

M ajor. Twój lós szczerze mnie zajmuje. Z o fia na stronie. I ja go muszę zwodzić M ajor. Powiedz mi więc: chcesz iść za m ąż? Z ofia. Tak jest.

Major. Za mnie?

Z o fia po krótkiem w ahaniu się, cicho. T a k je st.

Major. To nie dobrze. Z ofia. Dlaczego? Major. Dlaczego?

Z ofia. T ak je st, dlaczego nie dobrze?

Major. Zdaje mi się, że w aćpanna możesz to

łatw o zmiarkować.

Z ofia. W cale nie.

M ajor. P rzynajm niej, dobrego nic nie widzisz. Z ofia. I owszem.

M ajor. I owszem? Na stronie. Rzecz dziwna! Do Zofii. Mnie się zdaje, że nie byłabyś szczęśliwą.

46 Aleksander hr. Fredro.

Z ofia. Od niego to zależeć będzie.

M ajor. Ach, nietylko od mojej woli zależeć będzie, ale i od wielu, wielu okoliczności.

Z ofia. T ych trudno przewidzieć.

'M a jo r. Po części, moja panienko, po części.

N igdy nie zgłębiałem, co stanow i istotne szczę­ ścia w małżeństwie; mniemam jednak, że dwie osoby dobierać się powinny, ja k p a ra koni: rów ny chód, rów ny zw rot, rów ny ogień, w tedy dobrze się jedzie a mniej się morduje. Ale kiedy jeden b y stry a drugi leniwy, te n miękki, tam ten tw ardousty, ten ciągnie, tam ten skacze; to dyabła w arto! praw da, panienko! Powiedzże mi te ra z w aćpanna, jakbyśm y się pobrali, do której p ary koni będziemy podobni? do pierw szej, czy do drugiej? — Podobnoś do drugiej: w aćpanna byś biegła, j a się ju ż potykam ; w aćpanna byś ska­ kała, j a ju ż pokaszluję. Śmiej się, śm iej; lepiej śmiać się, niż głupstw o zrobić.

Z ofia. Nie myśl, że porównanie rozśmieszyło

mnie trochę.

M ajor. W ięc bez porównania. W aćpanna mło­

da, lubisz bawić się, i dobrze że lubisz, bo to na to pora. P otrzebujesz zatem męża, coby się ta k że lubił baw ić; coby cię woził po spacerach, ucztach, balach, te atrac h , coby po nocy na p i­ szczałce przy g ry w ał gdzieś tam nad strum ykiem , gdzieś tam p rzy księżycu, ja k to tam w waszych rom ansach opisują. A ja , moja panienko, nie do

tego: w dzień służbą zajęty, wieczór fajkę palę a w nocy chrapię, aż się okna trzęsą.

Z ofia. Czyliż tylko uciech i rozryw ek w mał­

żeństw ie upatryw ać trz e b a ? Je stż e młodość wie­ czną, abyśmy zapominali o późniejszym w ieku? Za nicże liczyć uczciwość, łagodność, stałość ch a rak te ru tego, z którym mamy przebyć ja k wiosnę ta k i zimę życia naszego? Męskiemi, tylko cnotami mężczyźni zyskać mogą nasze serca. D obra sław a męża je s t także sław ą żony, a jednostajna spokojność je s t podług mnie istotnem szczęściem.

Major. Bardzo rozsądnie, bardzo, bardzo roz­ sądnie; z tem wszystkiem mój wiek...

Z ofia. W iek doświadczenia. M ajor. N iektóre dolegliwości... Tiofia. Któż bez nich? M ajor. Moje wady... Z ofia. Któż ich nie ma?

Major. J a sam czuję, że można być g rze­ czniejszym, przyjem niejszym w tow arzystw ie. T rudno mi się będzie odmienić; nie umiem w ba­ wełnę obwijać.

Z ofia. Dowodzi otwartość.

M ajor. P rz y k rą czasem bywa t a żołnierska

otw artość. '

Z ofia. I owszem.

M ajor. I owszsm? Na stronie. Rzecz dziwna! dziewczyna młoda, ładna a rozsądna... rzecz

dziwna! Do Zofii. Ale, moja panienko, nie mówiąc do ciebie, wiele bardzo idzie za mąż dla zyskania wolności... wolności... rozumiesz w aćpanna, ja k ja to rozumiem? Jeślim więc na męża niestworzony, to tem więcej na takiego, coby cierpiał pewne flgie.

Z ofia. Zbytecznej wolności, wolności bez g ra ­

nic nie pragnę, ale i niewoli w małżeństwie nie spodziewam się znaleść; wzajem ne we wszystkiem 'obow iązki rządzić powinny.

M ajor. Bardzo rozsądnie. Na stronie. I clice pójść za mnie... rzecz dziwna! Do Zofii. Z tem wszystkiem... j a myślę... źe potrzebaby...

Zofia śm iejąc się. W yraźnie, w yraźnie, kochany wuju.

M ajor na stronie. Rozsądna!... chce pójść za mnie, żal mi j ą zm artw ić. Do Zofii. Bo widzisz, moja Zosiu, że...

Zofia. Na co przyczyn szukać? nie znasz

mnie jeszcze waćpan dobrodziej... to dosyć... ale mnie poznać możesz... zostaw m y więc czasowi a mam nadzieję zyskać na tem.

M ajor. Nie trudno ci to będzie, moja Zosiu. Zojia. Czy ta k ?

M ajor zbliżając się. Z tem i oczkami.

Zofia. O! nie o tem mowa. Major. Z tą buzią.

Zofia. O, bardzo proszę.

M ajor biorąc ją za rękę. Z t ą rączką,

Zofia. P anie majorze!

D am y i H uzary. 49

M ajor obejm ując ją. Z tym kształtem , z temi...

Z ofia. D la Boga, co to je s t? M ajor. J a się sam dziwię. Z ofia. Spodziewam się.

M ajor. W szystkiego się spodziewaj. Z o fia w yryw ając się. Ach, tego nadto!...

M ajor. Jeszcze mało!... Z o fia w y b ie g a d o s w o je g o p o k o ju .

SCENA X I.

M ajor p rostu ją c się. Ech! ech, że mi teraz uszła!

Chodzi prostując się.

Odmłodniałem, odmłodniałem... dalibóg czuję, że odmłodniałem... i nie dziw; luba dziewczyna, ładna dziewczyna, rozsądna, gw ałtem chce iść za mnie!... Gdybym się ożenił?... Niech się co chce dzieje... Nie, to nie; niech się nie dzieje co chce... ale ja... tylko że to... bo znowu z drugiej stro ­ ny... ale jednak... nareszcie w przypadku... a dyabła tam , źle! Co tu robić?

SCENA X II. M a jo r, D y n d a ls k a .

D yndalska. No, panie bracie, ja k ż e stoją inte-

resa ?

M ajor. Eóżnie, różnie.

D yndalska. Zosia pomieszana, waćpan zam y­

ślony; dobry znak.

Major. Znak nie zły, to praw da.

Dyndalska. Ja k ż e ci się podobała?

Major. Ładna dziewczyna, niema co mówić.

Dyndalska. A w idzisz. M ajor. Miła. Dyndalska. A widzisz. Major. D obra. Dyndalska. A widzisz. M ajor. Rozsądna.

Dyndalska. Nie mówiłam?

Major. Bardzo rozsądna.

Dyndalska. To wszyscy wiedzą.

Major. Gwałtem chce iść za mni®.

Dyndalska. Gwałtem.

M ajor. To nie źle.

Dyndalska. Bardzo dobrze.

Major. Ale z drugiej strony...

Dyndalska. N iem a drugiej strony... Podobała ci się?

Major. Podobać się, podobała.

Dyndalska. W ięc się żeń.

Major. Żeń się, łatw o mówić.

Dyndalska. Cóż ci przeszkadzaj?

Major. Co przeszkadza?

Dyndalska. N aprzy k ład ?

Major. Zgadnij waćpani.

Dyndalska. Nie chcę zgadyw ać.

M ajor. L at pięćdziesiąt sześć.

Dyndalska. F raszki.