Unijna koncepcja europejskich platform technologicznych
Maciej Podemski*
Decyzje Rady Europejskiej w Lizbo-nie (2000) oraz w BarceloLizbo-nie (2002) posta-wi³y powa¿ne zadanie przed unijnymi ba-daniami naukowymi i technologicznymi: stworzenie opartej na wiedzy, nowoczes-nej gospodarki europejskiej, w pe³ni kon-kurencyjnej w stosunku do œwiatowych potêg gospodarczych (a zarazem nauko-wych): Stanów Zjednoczonych i Japonii. Ma do tego prowadziæ m.in. szybkie zwiêkszenie wydat-ków pañstw unijnych na rozwój nauki i technologii z jedno-czesn¹ koncentracj¹ europejskiego potencja³u badawczego na najbardziej obiecuj¹cych dziedzinach i technologiach.
Realizacjê tego zadania podjêto w ramach rozpoczêtego w 2002 r. 6. Programu Ramowego Badañ i Rozwoju Tech-nologicznego Unii Europejskiej. W po³owie czteroletniego okresu jego realizacji Komisja Europejska przedstawi³a wynikaj¹ce z dotychczasowych doœwiadczeñ wnioski i propozycje dalszych inicjatyw (Commission..., 2004a).
Wnioski z realizacji 6. Programu Ramowego UE Badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacyj-noœæ stanowi¹ podstawê gospodarki opartej na wiedzy, decyduj¹c o rozwoju gospodarczym, konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw oraz o wzroœcie zatrudnienia. Jednoczeœ-nie coraz bardziej skomplikowane, nowoczesne badania staj¹ siê coraz bardziej kosztowne i w wielu wypadkach nie mog¹ byæ podjête samodzielnie przez pojedyncze pañstwa cz³onkowskie UE.
Unia k³adzie wiêc nacisk na tzw. europejsk¹ wartoœæ dodan¹ w nauce, uzyskiwan¹ poprzez wzmacnianie dosko-na³oœci badawczej na drodze konkurencji na obszarze euro-pejskim i szerokiej wspó³pracy miêdzynarodowej, a tak¿e ³¹czenie w konsorcjach badawczych du¿ego potencja³u naukowego i finansowego, prowadz¹cego do wytworzenia tzw. badawczej masy krytycznej, oraz poprzez lepsz¹ koor-dynacjê dzia³alnoœci badawczej pañstw cz³onkowskich.
Przewidywane zwiêkszenie przez Uniê Europejsk¹ badañ naukowych i technologicznych powinno jednoczeœnie zachê-ciæ do powa¿nego zwiêkszenia prywatnych inwestycji w te badania. Wœród dzia³añ zmierzaj¹cych do wiêkszego zaan-ga¿owania przedsiêbiorstw w rozwój nauki i technologii wymienia siê m.in. dofinansowywanie nowych, wielkich projektów technologicznych, prowadzonych wspólnie przez przedsiêbiorstwa prywatne i instytucje naukowe, kszta³cenie nowych kadr badawczych oraz tworzenie nowych centrów doskona³oœci o du¿ej, badawczej masie krytycznej. Wœród tych ostatnich szczególn¹ rolê maj¹ odegraæ europejskie centra doskona³oœci, otwarte dla insty-tucji i przedsiêbiorstw miêdzynarodowych i stwarzaj¹ce
atrakcyjne warunki dla najlepszych badaczy ze wszystkich krajów europejskich.
Podsumowuj¹c, zwiêkszone unijne finansowanie roz-woju nauki i technologii ma siê koncentrowaæ wokó³ szeœ-ciu g³ównych celów strategicznych:
1) Tworzenie europejskich centrów doskona³oœci — poprzez zacieœnienie miêdzynarodowej wspó³pracy insty-tucji badawczych, uniwersytetów i przedsiêbiorstw. Jest to ju¿ czêœciowo realizowane przez tworzenie w 6. Programie Ramowym UE sieci doskona³oœci oraz uruchamianie zinte-growanych projektów badawczych;
2) Uruchamianie europejskich inicjatyw
technologicz-nych — jest to wprowadzane ju¿ w ¿ycie przez tworzenie z
inicjatywy Komisji Europejskiej europejskich platform technologicznych;
3) Wspieranie rozwoju badañ podstawowych — mecha-nizm proponowany przez Komisjê Europejsk¹, umo¿liwia-j¹cy zg³aszanie przez naukowców w³asnych projektów ba-dawczych bez ¿adnych ograniczeñ tematycznych oraz bez ¿adnych warunków, dotycz¹cych np. zakresu wspó³pracy miêdzynarodowej. Finansowane bêd¹ projekty najlepsze, wyselekcjonowane przez unijnych koreferentów. Poza tym nowym mechanizmem otwarcia na dowolnie proponowane tematy, nadal utrzymane bêdzie preferowanie projektów zgodnych z priorytetami unijnymi, m.in. z zakresu ochrony zdrowia, ochrony konsumentów, problemów energetycz-nych, ochrony œrodowiska, a tak¿e problemów rolnictwa, rybo³ówstwa, biotechnologii, technologii informatycznych i ³¹cznoœciowych, transportu itd. Wiêkszy nacisk zostanie po³o¿ony te¿ na dwie nowe dziedziny: technologiê kosmiczn¹ oraz wzmocnienie bezpieczeñstwa krajów unijnych;
4) Tworzenie w Europie atrakcyjnych warunków dla
naukowców — chodzi zarówno o zatrzymanie w Europie
naukowców europejskich, jak i o przyci¹gniêcie najlep-szych spoza Europy, g³ównie w ramach programu Marii
Curie;
5) Rozbudowywanie infrastruktury badawczej — wspie-rane bêd¹ przede wszystkim podstawowe us³ugi niezbêdne œrodowisku naukowemu, takie jak sieci rozproszonych labo-ratoriów, czy te¿ elektroniczne systemy archiwizowania publikacji naukowych;
6) Wzmacnianie koordynacji narodowych programów
badawczych.
Wa¿nym problemem jest te¿ wspieranie instytucji nau-kowych nowych krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej w osi¹ganiu doskona³oœci badawczej. Mo¿liwoœæ tak¹ stwa-rzaj¹ ma³e projekty z niewielk¹ liczb¹ miêdzynarodowych partnerów. Dobre doœwiadczenia przynios³a równie¿ akcja Komisji Europejskiej, wspieraj¹ca w ostatnich kilku latach centra doskona³oœci krajów, wówczas kandydackich, w na-wi¹zywaniu kontaktów z europejskimi oœrodkami badaw-czymi oraz u³atwiaj¹ca wymianê kadry naukowej i w³¹cza-nie siê w europejskie sieci tematyczne.
1003
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 11, 2005
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; maciej.podemski@pgi.gov.pl
Tworzenie europejskich platform technologicznych Jednym z nowych celów strategii badawczej Unii Euro-pejskiej, dotychczas stosunkowo ma³o znanym, jest two-rzenie i rozwijanie europejskich platform technologicznych (EPT). Ich koncepcja zosta³a sformu³owana w 2003 roku (Commission..., 2003a,b). Jest ona nadal aktywnie rozwi-jana, ³¹cznie z coraz silniej akcentowan¹ potrzeb¹ urucha-miania du¿ych, wspólnych inicjatyw technologicznych (Joint Technology Initiatives; Commission..., 2005).
Europejskie platformy technologiczne maj¹ zmobilizo-waæ i powa¿nie wzmocniæ publiczno-prywatn¹ wspó³pracê w zakresie badañ naukowych i rozwoju nowoczesnych technologii, grupuj¹c w swoim sk³adzie przedsiêbiorstwa, instytucje badawcze, œwiat finansowy, europejskie organy prawodawcze oraz instytucje polityczne. Szczególne zna-czenie bêdzie mia³o aktywne uczestnictwo w platformach ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, jako niezbêdnych part-nerów du¿ych korporacji przemys³owych, a jednoczeœnie jako g³ównych oœrodków innowacyjnoœci. Udzia³ w EPT powinny braæ równie¿ organizacje konsumentów, a w nie-których przypadkach tak¿e zwi¹zki zawodowe. Ponadto EPT otwarte bêd¹ na wspó³pracê miêdzynarodow¹, zw³aszcza w przypadkach wzmacniaj¹cych ich dzia³alnoœæ innowacyjn¹. Przewiduje siê, ¿e kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej bêd¹ organizowaæ krajowe odpowiedniki EPT (tzw. Mirror Groups), prowadz¹ce na swoim terenie badania uzupe³niaj¹ce prace platform.
Organizacja i uruchomienie dzia³alnoœci platform prze-biega w trzech etapach. Na etapie pierwszym, inicjowanym zwykle przez Komisjê Europejsk¹, zainteresowane insty-tucje i przedsiêbiorstwa wypracowuj¹ wizje przysz³oœci danej dziedziny technologicznej (Strategic Vision
Docu-ment) i formalnie powo³uj¹ odpowiedni¹ platformê. G³ównym
zadaniem platform jest opracowywanie wspólnych progra-mów badawczych, które wzmacniaæ bêd¹ tak¿e realizacjê g³ównych polityk unijnych, np. polityki przemys³owej, polityki zrównowa¿onego rozwoju czy te¿ polityki socjal-nej. Dlatego w etapie drugim dzia³alnoœci platform opraco-wywana ma byæ przede wszystkim ich strategia badawcza (Strategic Research Agenda), obejmuj¹ca œrednio- i d³ugo-falowe zadania badawcze, rozwojowe, szkoleniowe i pro-mocyjne. Na ogó³ brane s¹ pod uwagê okresy 10–20-letnie. Realizacja strategii (etap trzeci) stanowiæ bêdzie praktycz-ne uruchomienie dzia³alnoœci platform, wymagaj¹ce znacz-nych œrodków finansowych, zarówno publiczznacz-nych, jak i prywatnych. Komisja Europejska przewiduje, ¿e znacz¹ce wsparcie finansowe aktywne platformy uzyskaj¹ m.in. ze œrodków przysz³ego 7. Programu Ramowego UE.
Aktualnie w ró¿nym stadium organizacji znajduje siê 25 platform technologicznych, obejmuj¹cych m.in. nano-elektronikê, nanomedycynê, genomikê i biotechnologiê, odnawialne zasoby leœne, zwierzêta hodowlane, stal, tek-stylia, budownictwo, transport drogowy, kolejowy i mor-ski, ³¹cznoœæ, informatykê, reaktory ch³odzone gazem, ogniwa wodorowe, ogniwa s³oneczne, aeronautykê, prze-strzeñ kosmiczn¹ oraz zaopatrzenie w wodê i jej oczysz-czanie. Te ostatnie zagadnienia s¹, oczywiœcie, najbli¿sze merytorycznie polskiemu œrodowisku geologicznemu, które — zreszt¹ wraz z ca³ym zespo³em instytucji i przedsiê-biorstw geoœrodowiskowych — powinno przemyœleæ celo-woœæ utworzenia odpowiedniej w³asnej platformy krajowej.
Europejska Platforma Technologiczna Zaopatrzenia w Wodê i Jej Oczyszczania Europejska Platforma Technologiczna Zaopatrzenia w Wodê i Jej Oczyszczania (Water Supply and Sanitation Technology Platform, WSSTP) jest jedn¹ z platform uru-chomionych przez europejski plan dzia³ania na rzecz tech-nologii œrodowiskowej, przyjêty przez Komisjê Europejsk¹ w 2004r.(Commission..., 2004c).Inicjatywa ta jest otwar-ta na wszystkie instytucje zaanga¿owane w zaopatrzenie Europy w wodê i w jej oczyszczanie, a tak¿e na grupy kon-sumentów. Uczestnicy prac platformy stworz¹ wspóln¹ wizjê rozwoju ca³ego europejskiego zaopatrzenia w wodê i jej oczyszczania, a nastêpnie strategiê badawcz¹ oraz plany krótko- (2010), œrednio- (2020) i d³ugoterminowego (2030) jej wdra¿ania.
W chwili obecnej w pracach platformy uczestnicz¹ nastêpuj¹ce instytucje badawcze, wy¿sze uczelnie i przed-siêbiorstwa:Citynet, Danish Water Forum, EARTO, EASA, EASA-IOS, ESA, Eucetsa, Euraqua, EUREAU, IAHR/Europe-an Hydraulic Labs, IWA, Komisja Europejska, MSMG, NTNU, NWP, Politechnika Warszawska, Schlumberger Water Services, RWE/Thames Water, TNO-S&I, UIE, UKWIR, Union des Industries et Entreprises de l’Eau, VDI, Veolia Environnement oraz WEKNOW. Uczestnictwem w pracach platformy zainteresowany jest równie¿ Pañstwowy Insty-tut Geologiczny.
Platforma zarz¹dzana jest przez 25-osobow¹ radê wspieran¹ przez sekretariat. Powo³ano cztery 15-osobowe robocze grupy tematyczne: 1) Zarz¹dzanie Wod¹, 2) Woda dla Ludzi, 3) Woda w Przemyœle oraz 4) Woda w Rolnic-twie. Do rozwi¹zywania wspólnych problemów powo³ano 5) tzw. Poziom¹ Grupê Robocz¹. Grupy te maj¹ przygoto-waæ podstawowe, merytoryczne dokumenty platformy. Narodowe i regionalne grupy, tzw. zwierciadlane (Mirror
Groups) wzbogac¹ te dokumenty o w³asne doœwiadczenia.
W najbli¿szym czasie walne zgromadzenie cz³onków plat-formy powinno zatwierdziæ wspomnian¹ strategiê i plany jej realizacji. Polskie instytucje i przedsiêbiorstwa odpo-wiedzialne za zaopatrzenie kraju w wodê i zaanga¿owane w utrzymanie jej jakoœci powinny jak najszybciej w³¹czyæ siê w prace omawianej platformy.
Literatura
Commission of the European Communities 2003a — Investing in
Research: an Action Plan for Europe, COM (2003) 226 final, 4.6.2003, Brussels.
Commission of the European Communities 2003b — A European
Ini-tiative for Growth Investing in Networks and Knowledge for Growth and Jobs. Final Report to the European Council,COM (2003) 690 final,21.11.2003,Brussels.
Commission of the European Communities 2004a — Science and
technology, the key to Europe’s future — Guidelines for future Europe-an Union policy to support research, Communication from the Com-mission, COM (2004) 353 final, 16.6.2004, Brussels.
Commission of the European Communities 2004b — Technology
Plat-forms from Definition to Implementation of a Common Research Agenda.Report compiled by a Commission Inter-Service Group on Technology Platforms. Directorate-General for Research, EUR 21265, Brussels.
Commission of the European Communities 2004c —Stimulating Technologies for Sustainable Development: An Environmental Techno-logies Action Plan for the European Union. COM (2004) 38 final, 28.1.2004, Brussels.
Commission of the European Communities 2005 — Report on
Europe-an Technology Platforms Europe-and Joint Technology Initiatives: Fostering Public-Private R&D Partnerships to Boost Europe’s Industrial Compe-titiveness. Commission staff working document. SEC (2005) 800, 10.6.2005, Brussels.
1004
