"Przyczyny poważnego braku rozeznania oceniającego w świetle kan.1095 n. 2", Stanisław Paździor, Lublin 2004 : [recenzja]

Janusz Grzęźlikowski

"Przyczyny poważnego braku

rozeznania oceniającego w świetle

kan.1095 n. 2", Stanisław Paździor,

Lublin 2004 : [recenzja]

Ius Matrimoniale 10 (16), 277-282

Ks. Stanislaw Paździor, Przyczyny poważnego braku rozeznania

oceniającego w świetle kan. 1095 n. 2,

Wydawnictwo POLIHYMNIA, Lublin 2004, 414 s.

W r a m a c h s tu d iu m n a d k o ś c ie ln y m p r a w e m m a łż e ń s k im n a le ż y o d ­ n o to w a ć k o le jn ą p o z y c ję k s ią ż k o w ą ks. d r a h a b . S ta n is ła w a P a ź d z io ra , p r o f e s o r a W y d z ia łu P ra w a , P ra w a K a n o n ic z n e g o i A d m in is tra c ji K U L ( p o p r z e d n ia n o s iła ty tu ł P r z y c z y n y p s y c h i c z n e n ie z d o ln o ś c i o s o b y d o z a ­

w a rc ia m a łż e ń s tw a w ś w ie tle k a n . 1 0 9 5 , L u b lin 1 9 9 9 ), k tó r a p o d e jm u je i p r e z e n tu je w s p o s ó b w n ik liw y i sz cz e g ó ło w y k w e s tię z d o ln o ś c i k o n - s e n s u a ln e j o so b y d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a w a s p e k c ie r o z e z n a n ia o c e ­ n ia ją c e g o . J e s t o n a p r ó b ą c a ło ś c io w e g o s p o jr z e n ia n a n o r m ę p ra w a k a n o n ic z n e g o z a w a r tą w k a n . 1095 n. 2 K P K , k tó r a s tw ie rd z a , iż n ie ­ z d o l n i d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a są ci, k tó r z y m a ją p o w a ż n y b r a k r o z e z n a ­ n ia o c e n ia ją c e g o c o d o is to tn y c h p r a w i o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h w z a ­ j e m n i e p r z e k a z y w a n y c h i p r z y jm o w a n y c h . Tym sa m y m p r a g n ie p r z y b li­ żyć k w e s tie z w ią z a n e z a p lik a c ją te g o p r z e p is u p o p r z e z w s k a z a n ie i o m ó w ie n ie k o n k r e tn y c h p rz y c z y n p o w o d u ją c y c h p o w a ż n y b r a k r o z e ­ z n a n ia o c e n ia ją c e g o , c o m a d u ż e z n a c z e n ie w o r z e k a n iu p r z e z sąd y k o ś c ie ln e sp ra w o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a . P rz y c z y n ą s p ra w c z ą m a łż e ń s tw a k a ż d e g o m a łż e ń s tw a j e s t zg o d a , k tó r a w y m a g a o d n u p tu r ie n ta n ie ty lk o w y s ta rc z a ją c e g o u ż y w a n ia r o z u ­ m u , le c z ta k ż e p e w n e j d o jrz a ło ś c i są d u , in a c z e j r o z e z n a n ia p r o p o r c jo ­ n a ln e g o d o n a tu r y z a w ie ra n e j u m o w y m a łż e ń s k ie j. K o n s e k w e n tn ie w ięc, p rz y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a ty lk o w ó w cza s z g o d a b ę d z ie w a ż n ie w y ra ż o n a , je ż e li n u p tu r ie n t b ę d z ie p o s ia d a ł ta k ą d o jrz a ło ś ć są d u , czyli p r o p o r c jo n a ln e r o z e z n a n ie o c e n ia ją c e (d isc re tio iu d ic ii) co d o isto tn y c h p r a w i o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . J e ż e li o s o b a z a w ie ra ją c a m a łż e ń s tw o n ie b ę d z ie p o s ia d a ła w y s ta rc z a ją c e g o r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , b ę d z ie - w m yśl p r z e p is ó w p r a w a k a n o n ic z n e g o - z a w ie ra ła m a łż e ń s tw a w s p o ­ só b n ie w a żn y . B a rd z o d o n io s ły m m o m e n te m w r o z e z n a n iu czy o s o b a b y łą z d o ln a d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a j e s t u s ta le n ie , ja k ie p rzy c zy n y p o ­ w o d u ją is tn ie n ie p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o . J e s t to z a ­ d a n ie tr u d n e , a le k o n ie c z n e d o u s ta le n ie i o c e n y , k ie d y p r o w a d z o n y je s t

k o śc ie ln y p r o c e s o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a . P r ó b ę u s ta le n ia ty c h p rz y ­ czyn p o d e jm u je p r e z e n to w a n a p u b lik a c ja . S tą d je s t a d r e s o w a n a d o t e o ­ r e ty k ó w p r a w a m a łż e ń s k ie g o , a le p r z e d e w sz y stk im z o s ta ła p o m y ś la n a ja k o p o m o c d la sę d z ió w i in n y c h p ra c o w n ik ó w k o ś c ie ln e g o w y m ia ru sp ra w ie d liw o śc i n a sz c z e b lu d ie c e z ja ln y m i m e tr o p o lita ln y m w p r o w a ­ d z e n iu i r o z s trz y g a n iu sp ra w o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a z ty tu łu k an . 1095, n. 2 K P K . B o w ie m n a o b e c n y m e t a p ie z a r ó w n o o rz e c z n ic tw a k o ­ śc ie ln e g o j a k i n a u k i k a n o n isty c z n e j, n ie m a je s z c z e w s k a z a n e g o w y ra ź ­ n e g o ro z g r a n ic z e n ia p o m ię d z y z a c h o w a n ia m i n u p tu r ie n ta w sk a z u ją c y ­ m i n a is tn ie n ie p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , czy te ż n ie ­ z d o ln o ś c ią d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h z p rzy c zy n n a tu r y p sy c h ic z n e j, j a k sta n o w i d y sp o z y cja k a n . 1095 n . 2-3. T ry b u n a łu k o ś c ie ln e w P o lsc e w p r z y p a d k u g d y p rz y c z y n ą n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a ja w i się z a b u r z o n a o s o b o w o ś ć (z ró ż n y c h p o w o d ó w ), w o g ro m n e j w ię k ­ szo ści p r o w a d z a sp raw y z ty tu łu n ie z d o ln o ś c i o s o b y d o p o d ję c ia is t o t­ n y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h z p rz y c z y n n a tu r y p sy c h ic z n e j, z a p o m i­ n a ją c o d y sp o zy cji k a n . 1095 n. 2. Tym sa m y m p r e z e n to w a n a p u b lik a c ja sta n o w i k o m p e te n t n ą p o m o c d la p rz y b liż e n ia n a jw a ż n ie jsz y c h p rzy c zy n p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , ic h w łaściw ej o c e n y i k w a li­ fik a c ji o r a z u ła tw i s ą d o m k o śc ie ln y m (sę d z io m , o b r o ń c o m w ę z ła m a ł­ ż e ń s k ie g o ) z a w ią z a n ie sp o ru , p r z e p r o w a d z e n ie d o w o d z e n ia , j a k i w y­ d a n ie sp ra w ie d liw e g o w y ro k u . D la te g o z u z n a n ie m n a le ż y p rz y ją ć p o ­ m ysł, t r u d i w y siłe k o p r a c o w a n ia ja k ie p o d ją ł A u to r.

P r e z e n to w a n a p u b lik a c ja s k ła d a się z w s tę p u (s. 5 -8 ), p ię c iu r o z d z ia ­

łó w s ta n o w ią c y c h z w a rtą c a ło ś ć (s. 9 -3 5 2 ), z a k o ń c z e n ia (s. 3 5 3 -355), b o g a te j b ib lio g r a fii p o d z ie lo n e j n a ź r ó d ła i lit e r a t u r ę (s. 3 5 7 -3 9 5 ), w y ­

k a z u s k r ó tó w (s. 397), s tr e s z c z e n ia ( s o m m a r io ) w ję z y k u w ło s k im (s. 3 9 9 -4 0 1 ), sp is u treści (in d ic e ) w ję z y k u w ło s k im (s. 4 0 3 -4 0 8 ) i w ję z y k u p o ls k im (s. 4 0 9 -4 1 4 ). W r o z d z ia le p i e r w s z y m z a ty tu ło w a n y m P o ję c ie p o w a ż n e g o b r a ­ k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o (s. 9 -6 5 ) A u to r u k a z a ł n a jp ie r w g e n e z ę p o ­ ję c ia „ r o z e z n a n ie o c e n ia ją c e ” i o m ó w ił cz y m o n o się c h a r a k te r y z u je i o d z n a c z a . I d ą c z a ks. p r o f. W. G ó r a ls k im stw ie rd z ił, ż e p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o o b e jm u je n ie ty lk o e le m e n t w o ln o ś c i w e w n ę tr z ­ n e j, le c z ta k ż e e le m e n t w y s ta r c z a ją c e g o p o z n a n i a p r z e d m i o t u z g o d y m a ł ­ ż e ń s k ie j o r a z e le m e n t w y s ta r c z a ją c e j i p r o p o r c jo n a ln e j - d o in s ty tu c ji m a łż e ń s tw a - k r y ty c z n e j o c e n y is to tn y c h p r a w i o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h (s. 2 7 ). A n a liz u ją c p o ję c ie p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o z a u w a ż a , ż e p r a w o k a n o n ic z n e id ą c w śla d y p r a w a rz y m sk ie g o , z a w sze

u z n a w a ło p e w n e o so b y ja k o n ie z d a tn e d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a z u w a ­ g i n a n ie w ła śc iw ą s tr u k tu r ę o rg a n ic z n ą lu b p sy c h ic z n ą . O s o b y ta k ie u w a ż a n o z a w y k lu c z o n e d o w a ż n e g o z a w a rc ia z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o z s a m e g o p r a w a n a tu r a ln e g o . N a s tę p n ie ks. P a ź d z io r o m a w ia k ry te r ia p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o . Z a s a d n ic z o s p r o w a d z a je d o sfe ry p o z n a w c z e j i w o lity w n e j z a u w a ż a ją c , iż n a le ż y b r a ć p o d u w a g ę s to p ie ń r o z e z n a n ia i d o jr z a ło ś c i k o n k r e tn e j o so b y . A n a liz u je ta k ż e p r z e d m io t r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , k tó r y m są is t o tn e p r a w a i o b o ­ w ią z k i m a łż e ń s k ie . Z a lic z a d o n ic h b o n u m c o n iu g u m i b o n u m p r o lis o r a z p r a w a i o b o w ią z k i w p ły w a ją c e n a s tw o r z e n ie m a łż e ń s k ie j w s p ó l­ n o ty życia i m iło śc i, w s p ó ln o ty n ie ro z e rw a ln e j, c h a ra k te ry z u ją c e j się n ie ro z e r w a ln o ś c ią . P ra w a t e i o b o w ią z k i m ie s z c z ą się w o b r ę b ie c z te ­ r e c h u z n a n y c h w K o d e k s ie P ra w a k a n o n ic z n e g o d ó b r m a łż e ń s tw a : d o ­ b r a p o to m s tw a , d o b r a m a łż o n k ó w , d o b r a je d n o ś c i i d o b r a s a k r a m e n ­ tu . T ak u ję ta a n a liz a p r o w a d z i A u to r a d o o m ó w ie n ia e le m e n tó w r o z e ­ z n a n ia o c e n ia ją c e g o , a m ia n o w ic ie : p o z n a n ia in te le k tu a ln e g o p r z e d ­ m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j, z d o ln o ś c i k ry ty c z n e j o c e n y i w o ln o ś c i w e ­ w n ę tr z n e j, czyli m o ż liw o śc i s w o b o d n e g o w y b o ru . P r e z e n tu je w te j c z ę ­ ści o p r a c o w a n ia w a ż n ą k w e s tię d o w o d z e n ia p o w a ż n e g o b r a k u r o z e ­ z n a n ia o c e n ia ją c e g o , p o d k r e ś la ją c a u t o n o m ię ty tu łó w w y ty cz o n y ch p r z e z k a n . 1095 n. 1-3 K P K . S z e r o k o u z a s a d n ia , p o w o łu ją c się n a z n a ­ n y c h k a n o n is tó w i o r z e c z n ic tw o r o ta ln e , p o tr z e b ę ro z d z ie le n ia p o ­ sz c z e g ó ln y c h n ie z d o ln o ś c i d o w a ż n e g o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a : b r a k u ż y ­ w a n ia r o z u m u , b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o i n ie z d o ln o ś ć p sy c h ic z n ą d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . R o z d z ia ł d r u g i ro z p r a w y p o d e jm u je k w e s tię w p ły w u o so b o w o śc i z a b u r z o n e j n a p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o (s. 67-1 5 6 ). A n a liz ę z a g a d n ie n ia A u to r ro z p o c z y n a o d o m ó w ie n ia re la c ji p o m ię ­ dzy r o d z in ą p a to lo g ic z n ą o r a z n ie w ła śc iw y m w y c h o w a n ie m a u k s z ta ł­ to w a n ie m o s o b o w o ś c i p o to m s tw a . Z n a jd u je m y tu ta j o k r e ś le n ie o s o b o ­ w o śc i o d s tro n y p o z y ty w n e j, a n a s tę p n i e p o ję c ie o s o b o w o ś c i o d stro n y n e g a ty w n e j, czyli n ie p ra w id ło w e j, z a b u r z o n e j. A u t o r w y ja ś n ia i p r z y ­ b liż a c z y te ln ik o w i n a cz y m p o le g a o s o b o w o ś ć z a b u r z o n a , d y sso c ja ln a , sc h iz o id a ln a , p a r a n o ic z n a , h is trio n ic z n a , p s y c h o n e u ro ty c z n a , z a le ż n a o r a z n ie d o jr z a ła i ja k a j e s t ic h r e la c ja d o r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o i w p ły w n a p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o w w y ro k a c h są d ó w k o śc ie ln y c h . A u to r z a m ie s z c z a ró w n ie ż c ie k a w e , c z a s a m i b a r d z o p r a k ­ ty c z n e d la o r z e c z n ic tw a s ą d o w e g o w n io s k i p o d e jm u ją c e z je d n e j s tr o ­ n y z ło ż o n o ś ć te m a ty k i w p ły w u o s o b o w o ś c i n ie p ra w id ło w e j, p a to lo g ic z ­

n e j n a z d o ln o ś ć d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a i r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , a z d ru g ie j w y ja ś n ia ją c e p r a k ty c z n e z a s to s o w a n ie p r z e p is ó w p ra w n y c h d o k o n k r e tn y c h r o z w ią z a ń w y ro k o w y c h w s ą d a c h k o śc ie ln y c h . W p ły w u z a le ż n ie ń n a p o w a ż n y b r a k i r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o to tr e ś ć r o z d z ia łu t r z e c i e g o (s. 1 5 7 -2 0 7 ). J a k w ie m y d o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j, k tó r a p o w o d u je z a is tn ie n ie m a łż e ń s tw a , w y m a g a się d z ia ­ ła n ia u m y s łu i w o li, czyli d o jr z a ło ś c i p o z n a n ia i o c e n y p r z e d m io tu z g o ­ d y m a łż e ń s k ie j o r a z d o jr z a ło ś c i w o li p rz e ja w ia ją c e j się w d o jrz a ło ś c i w y b o ru . N a tle ta k ie g o w y m o g u s ta w ia n e g o p r z e z p r a w o k a n o n ic z n e d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a p o w s ta je p y ta n ie : ja k i w p ły w n a w y m a g a n e d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a r o z e z n a n ie o c e n ia ją c e m a ją r ó ż n e u z a le ż n ie n ia , k tó ry m m o ż e p o d le g a ć c z ło w ie k ? W te j c z ę śc i o p r a c o w a n ia ks. P a ź ­ d z io r o d p o w ia d a w ła ś n ie n a ta k p o s ta w io n e p y ta n ie , a n a liz u ją c w pływ le k o m a n ii, n a r k o m a n ii i a lk o h o liz m u n a p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o . Z n a jd u je m y tu ta j w ie le c ie k a w y c h p rz e m y ś le ń s p o s tr z e ­ ż e ń A u to r a , o p a r ty c h n a k o n k r e tn y c h s p r a w a c h są d o w y c h o n ie w a ż ­ n o ś ć m a łż e ń s tw a , k tó r e m o g ą słu ż y ć p o m o c ą i są d o z a s to s o w a n ia w p r a k ty c e są d o w e j. R o z d z ia ł c z w a r t y o m a w ia w p ły w c h o r ó b i u s z k o d z e ń m ó z g u n a p o ­ w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o (s. 2 0 9 -2 9 7 ). Ta c z e ś ć o p ra c o w a n ia u ś w ia d a m ia c z y te ln ik o w i, ż e w ś ró d w ie lu p rz y c z y n m o g ą c y c h p o w o d o ­ w a ć p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o są ta k ż e c h o r o b o w e u s z k o ­ d z e n ia m ó z g u . A u to r o m a w ia n a jp ie r w r o lę m ó z g u w życiu cz ło w ie k a, je g o w pływ n a c e c h y lu d z k ie j o so b o w o śc i i p o d s ta w o w e c z y n n o śc i p s y ­ ch ic z n e , ja k ż e w a ż n e p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw a i re a liz o w a n iu o b o ­ w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . N a s tę p n ie u k a z u je e tio lo g ię c h o ró b m ó z g u , k tó ­ r e n ie z a le ż n ie czy są p o c h o d z e n ia o rg a n ic z n e g o czy c h o ro b o w e g o , w y­ w o łu ją z a w sze d w a r o d z a je z a b u rz e ń : z a b u r z e n ia p ro c e s ó w p o z n a w ­ czy ch i c e lo w y ch d z ia ła ń św ia d o m y c h o r a z z a b u r z e n ia e m o c jo n a ln e i o so b o w o śc io w e . W te j cz ęści o p ra c o w a n ia z n a jd u je m y ró w n ie ż w n ik li­ w ą a n a liz ę p o sz c z e g ó ln y c h c h o ró b m ó z g u (z a p a le n ie m ó z g u , z a p a le n ie o p o n m ó z g o w y c h , g u zy m ó z g u ) i ic h w p ły w u n a p o w a ż n y b r a k r o z e z n a ­ n ia o c e n ia ją c e g o , ja k te ż p r e z e n ta c ję ró ż n y c h n ie p ra w id ło w o ś c i o ra z o d c h y le ń sp o w o d o w a n y c h u s z k o d z e n ia m i m ó z g u , p o w o d u ją c y c h j a k o ­ ściow y i ilo ścio w y s p a d e k a k ty w n o śc i p sy c h ic z n e j u n ie m o ż liw ia ją c y cz ło w ie k o w i p o d e jm o w a n ie w o ln e j i o d p o w ie d z ia ln e j decyzji ( o s o b o ­ w o ść e n c e fa lo p a ty c z n a , u p o ś le d z e n ie u m y sło w e , p a d a c z k a , s tw a rd n ie ­ n ie ro z s ia n e , o s o b o w o ś ć s ta rc z a , s c h iz o fre n ia ). B o g a c tw o m e ry to ry c z n e te j cz ęści o p r a c o w a n ia j e s t im p o n u ją c e n ie ty lk o o d s tro n y tre śc io w e j,

a le ta k ż e o d s tro n y p r a k ty c z n e j c o d o a p lik o w a n ia p o sz c z e g ó ln y c h j e d ­ n o s te k c h o ro b o w y c h w r o z s trz y g a n iu tru d n y c h s p ra w m a łż e ń sk ic h .

W o s ta tn im , p i ą t y m ro z d z ia ł o p ra c o w a n ia A u to r p o d ją ł k w estię

w p ły w u z a b u r z e ń p s y c h o s e k s u a ln y c h n a p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ­ ją c e g o (s. 2 9 9 -355). W s p ó ln o ta m a łż e ń s k a m ę żc zy z n y i k o b ie ty d o k o n u je

się w p e łn i, re a liz u je i d o p e łn ia p o p r z e z w sp ó łż y cie s e k su a ln e . J e s t o n a je d n y m z n ajw a ż n ie jsz y c h a s p e k tó w życia m a łż e ń sk ie g o , s tą d w y m ag a b a r d z o w y so k ie g o p o z io m u d o jrz a ło śc i, n iezw ykłej k u ltu ry , p o s z a n o w a ­ n ia g o d n o ś c i d r u g ie g o c z ło w ie k a i m iło ści. J e d n o c z e ś n ie w y sta w io n a je s t n a p r ó b ę , tru d n o ś c i, n a d u ż y c ia i z a b u rz e n ia . W ła ś n ie n a w s p o m n ia n e z a b u r z e n ia w se n sie p s y c h o se k su a ln y c h z w ra c a u w a g ę i j e o m a w ia A u ­ to r. P rz e d s ta w ia ją c p sy c h o lo g ię ro z w o ju se k s u a ln e g o cz ło w ie k a, p rz y ­ czyny z a b u r z e ń p s y c h o se k su a ln y c h i ic h re la c ję d o a k c e p ta c ji w łasn ej p łc i i p o w a ż n e g o b r a k u ro z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , ks. P a ź d z io r o m a w ia i a n a liz u je sz cz eg ó ło w o n a s tę p u ją c e z a b u rz e n ia : h o m o s e k s u a liz m , bi- se k su a liz m , sa ty ry z m i n im fo m a n ię , o z ię b ło ś ć s e k su a ln ą , z a h a m o w a n ia s e k su a ln e , z a b u r z e n ia p s y c h o s e k s u a ln e p rz y b r a k u a k c e p ta c ji w łasn ej p łc i i tra n sw e sty ty z m . S z k o d a , ż e w te j części o p ra c o w a n ia A u to r n ie z a ­ m ie śc ił - ja k to czynił sy ste m a ty c z n ie w in n y c h ro z d z ia ła c h - w n io sk ó w , k tó r e u ła tw ia ją ś le d z e n ie m yśli i sta n o w iły p ra k ty c z n y e le m e n t pracy .

N a u w a g ę i p o d k r e ś le n ie z a s łu g u je b a r d z o b o g a t a b ib lio g r a fia p o ­ d z ie lo n a n a ź r ó d ła , w k tó r y c h o d d z ie lo n o : d o k u m e n ty te o lo g ic z n o - -p ra w n e K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o i 146 w y ro k ó w R o ty R z y m sk ie j o ra z l it e r a tu r ę , p o ś r ó d k tó r e j A u to r w y szc ze g ó ln ił: e n c y k lo p e d ie i sło w n ik i, p o d r ę c z n ik i i k o m e n ta r z e , o p ra c o w a n ia z z a k r e s u p r a w a k a n o n ic z n e ­ g o , o p r a c o w a n ia z z a k r e s u p sy c h o lo g ii, p s y c h ia trii, p e d a g o g ik i, s o c jo ­ lo g ii i m ed y cy n y . P r e z e n to w a n a p u b lik a c ja m o ż n a p o w ie d z ie ć g e n e r a ln ie u k a z u je i a n a liz u je n a jis to tn ie js z e p rz y c z y n y p o w o d u ją c e p o w a ż n y b r a k r o z e ­ z n a n ia o c e n ia ją c e g o , ja k o ty tu ł n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a . S ta n o w i p e w n e g o r o d z a ju p r ó b ę ic h s k a ta lo g o w a n ia i o p is a n ia , a c z k o lw ie k - j a k z a z n a c z a A u t o r - d o k o ń c a n ie m o ż n a p o d a ć p e łn e g o k a ta lo g u tego r o d z a ju p r z y c z y n , g d y ż z a r ó w n o lu d z k a p s y c h i k a , j a k i w n a s tę p s tw ie j e j z a c h o w a n ie są b a r d z o z r ó ż n ic o w a n e . T eg o r o d z a ju s k a ta lo g o w a n ie , a w ię c p o łą c z e n ie p rz y c z y n p o w o d u ją c y c h p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o w g r u p y ( z a b u r z e n ia o s o b o w o ś c i, c h o r o b y i u s z k o d z e n ia m ó z g u , z a b u r z e n i a sfe ry p s y c h o s e k s u a ln e j i r ó ż n e u z a le ż n ie n ia ) d a je c z y te ln ik o w i m o ż liw o ś ć n ie ty lk o z a p o z n a n ia się z t r u d n ą p r o b le m a ty ­ k ą , a le ta k ż e u m o ż liw ia m e ry to ry c z n e i p r a k ty c z n e w n ik n ię c ie w s e d ­

n o te g o ty p u p r o b le m ó w w y s tę p u ją c y c h p rz y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a i p o w o d u ją c y c h je g o n ie w a ż n o ś ć . Z a u w a ż y ć n a le ż y , ż e j e s t o n a w n i e ­ k tó r y c h e le m e n ta c h i p ła s z c z y z n a c h p o w tó r z e n ie m p r o b le m a ty k i p o ­ d e jm o w a n e j w r o z p r a w ie h a b ilita c y jn e j A u to r a , p r z y to c z o n e j n a w s tę ­ p ie ( P r z y c z y n y p s y c h ic z n e n ie z d o ln o ś c i o s o b y d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a ) , w y d a n e j w r o k u 1999, a c z k o lw ie k u jm u je n ie k tó r e z a g a d n ie n ia w s p o ­ só b sz e rsz y i s k o n c e n tr o w a n y g łó w n ie w o k ó ł k a n . 1095 n . 2 K P K , c z y ­ li ty lk o n a b r a k u p o w a ż n e g o r o z e z n a n i a o c e n ia ją c e g o c o d o is to tn y c h p r a w i o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h w z a je m n ie p r z e k a z y w a n y c h i p rz y j­ m o w a n y c h .

P o d s u m o w u ją c n a le ż y s tw ie rd z ić , ż e p r a c a ks. p r o f. S ta n is ła w a P aź- d z io r a n o s i z n a m io n a d o b re j m o n o g r a fii. A u t o r sw o je o p r a c o w a n ie o p ie r a d o ś ć g r u n to w n ie n a lic z n y c h ź r ó d ła c h , k tó r y c h w y k az o b e jm u je p ię ć s tr o n , w ła śc iw ie i o b fic ie w y k o rz y stu je lit e r a t u r ę p r z e d m io tu (trz y d z ie śc i c z te ry ), w ty m w ie le p u b lik a c ji o b c o ję z y c z n y c h . U m ie ję t­ n ie a r g u m e n tu je sw o je m y śli o r a z w y su w a w ą tp liw o ś c i i p o s tu la ty . N a p o d k r e ś le n ie i z a u w a ż e n ie z a s łu g u je ja s n y i z ro z u m ia ły , n ie ty lk o d la o s ó b p o s ia d a ją c y c h w y k s z ta łc e n ie p ra w n ic z e , ję z y k o p ra c o w a n ia , ja k te ż z a m ie s z c z e n ie w p o s z c z e g ó ln y c h r o z d z ia ła c h w n io s k ó w b a d a w ­ cz y ch i p o d s u m o w a ń . S u m a ry c z n e s p o jr z e n ie n a t e w n io s k i z o s ta ło ró w n ie ż d o k o n a n e w z a k o ń c z e n iu .

W s u m ie n a le ż y s tw ie rd z ić , iż m o n o g r a f ia s ta n o w ią c a u s y s te m a ty z o ­ w a n y i m e ry to ry c z n ie p o p ra w n y w y k ła d o m a w ia ją c y t e m a t p rzy c zy n p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o , j e s t c e n n y m i w a r to ś c io ­ w y m s tu d iu m z z a k r e s u k a n o n ic z n e g o p r a w a m a łż e ń s k ie g o , u b o g a c a ­ ją c e g o p o ls k ą k a n o n is ty k ę , s z c z e g ó ln ie o d s tro n y a p lik a c ji p r z e p is u k a n . 1095 n . 2 K P K . P rz y b liż e n ie n a jw a ż n ie js z y c h p rz y c z y n p o w a ż n e g o b r a k u r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o z a p e w n e u ła tw i z a ró w n o r e d a g o w a n ie s k a rg i p o w o d o w e j o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a , z a w ią z a n ie s p o ru , p r z e ­ p r o w a d z e n ie d o c h o d z e n ia , j a k i w y d a n ie s p r a w ie d liw e g o w y ro k u , w sy­ tu a c ji k ie d y p rz y c z y n ą n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a j e s t p o w a ż n y b r a k r o ­ z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o co d o is to tn y c h p r a w i o b o w ią z k ó w m a łż e ń ­ sk ic h w z a je m n ie p rz e k a z y w a n y c h i p rz y jm o w a n y c h . S tą d p u b lik a c ja m o ż e s ta ć się c ie k a w y m p r z e d m io te m le k tu r y d la s tu d e n tó w p r a w a i p r a w a k a n o n ic z n e g o p o z n a ją c y c h p r a w o m a łż e ń s k ie , o s ó b d u c h o w ­ n y c h i d u s z p a s te rz y , ja k te ż d la te o r e ty k ó w i p ra k ty k ó w k o ś c ie ln e g o p r a w a m a łż e ń s k ie g o , sz c z e g ó ln ie z a ś p r a c o w n ik ó w tr y b u n a łó w k o ­ śc ieln y ch . K s. J a n u s z G r ę ź lik o w s k i