Izba Pamiêci im. Jana Wy¿ykowskiego
Wanda Wdowiak*
W spartañskich warunkach „urodzi³a siê” ruda miedzi, która sta³a siê chlub¹ nie tylko Sieroszowic, lecz tak¿e ca³ego Dolnego Œl¹ska oraz ca³ej Polski. To by³o najwiêk-sze odkrycie geologiczne. Odkrycie z³ó¿ miedzi to nieoce-niony dar, który sprawi³, ¿e nasza ma³a ojczyzna przeobrazi³a siê w wa¿ny oœrodek przemys³owy. W dzisiej-szych czasach, kiedy cenne jest ka¿de miejsce pracy, Jan Wy¿ykowski wci¹¿ „oferuje pomoc”, gdy¿ zatrudnienie w kopalniach czy hutach istniej¹cych w naszym okrêgu wielu rodzinom zapewnia œrodki do ¿ycia.
Z uznaniem i szacunkiem nale¿y wspominaæ, doceniaæ, wrêcz podziwiaæ upór i niezwyk³¹ determinacjê wielkiego geologa Jana Wy¿ykowskiego, który sta³ siê odkrywc¹ z³o¿a miedzi i sprawc¹ powstania i rozkwitu wielkiego koncernu miedziowego.
Lata 50., pejza¿ Sieroszowic, jak wielu innych wsi, typowo rolniczy — konie, wozy na drewnianych ko³ach, polne kwiaty na ³¹kach, przy domach króluj¹ malwy dodaj¹ce uroku. W dali, co kilkaset metrów wie¿e wiertni-cze, a w niektórych domach zakwaterowani pracownicy wierceñ. Dom nr 56 — pañstwa Lelickich — przeszed³ do historii, tam bowiem kwaterê mia³ Jan Wy¿ykowski, a jed-na z wie¿ wiertniczych okrzykniêta zosta³a Wiktori¹ — czyli zwyciêstwem. Tak w³aœnie by³o w deszczow¹ sobotê 23.03.1957 r., kiedy na g³êbokoœci 655,95–658,7 m natra-fiono na z³o¿a rudy miedzi (ryc. 1). Ponury deszczowy dzieñ nie przys³oni³ jednak radoœci i euforii ca³ego zespo³u Jana Wy¿ykowskiego, kiedy natrafili na to, czego szukali — na miedŸ.
Dr Wy¿ykowski od pocz¹tku wiedzia³, ¿e tu jest miedŸ, i dok³adnie wiedzia³, gdzie jej szukaæ. Oprócz Jana Wy¿y-kowskiego i jego wspó³pracowników ma³o kto wierzy³, ¿e z³o¿e mo¿e byæ a¿ tak rozleg³e i d³ugie. Kontynuowanie pracy wymaga³o jeszcze i wtedy prze³amania oporu i nie-chêci wielu negatywnie nastawionych osób, którym
g³êbo-koœæ z³ó¿ wydawa³a siê zbyt du¿a, aby mo¿na by³o prowadziæ eksplo-atacjê.
Po tak wielkim odkryciu in¿ynier Wy¿ykowski zapewnia³ pañstwa Lelickich, ¿e „Sieroszowice teraz bêd¹ miastem”. S³owa siê nie sprawdzi³y, ale jako mieszkañcy Siero-szowic jesteœmy dumni, i¿ w skróconym odpisie aktu urodzenia miedzi, oprócz dr Jana Wy¿y-kowskiego jako „ojca”, znalaz³y siê Sieroszowi-ce, które sta³y siê miejs-cem urodzenia. W 1982 r.
postawiony zosta³ na drodze prowadz¹cej do SW-3 obelisk upamiêtniaj¹cy odkrywcê (ryc. 2). Ze smutkiem nale¿y dodaæ, ¿e d³ugo traktowano go marginesowo, a nie jako symbol dumy, bogactwa i pamiêci o wielkim geologu. Ten kamienny obelisk stoj¹cy z dala od wioski przyku³ uwagê pewnej grupy ludzi, którzy postanowili przypomnieæ wiel-kie wydarzenie i nadaæ mu odpowiedni¹ rangê.
Ta nieliczna grupa osób zdoby³a poparcie lokalnych w³adz i parlamentarzystów, znalaz³a zrozumienie i pomoc dyrekcji ZG Polkowice-Sieroszowice oraz przychylnoœæ w³adz KGHM-u. Wspó³praca zaowocowa³a otwarciem w miejscowej œwietlicy Izby Pamiêci im. Jana Wy¿ykow-skiego (ryc. 3). Izba wystrojem nawi¹zuje do czasów odkrycia z³ó¿ rudy miedzi oraz bogactwa przemys³u mie-dziowego. W Izbie Pamiêci im. Jana Wy¿ykowskiego s¹ gromadzone eksponaty zwi¹zane z histori¹ rudy miedzi, pami¹tki z ¿ycia wielkiego geologa, fotografie i wzmian-ki z publikacji prasowych o od-kryciu geologicznym sprzed 50 lat.
31.03.2006 r. zosta³o zarejestrowane Towarzystwo Przyjació³ im. Jana Wy¿y-kowskiego w Sieroszowi-cach, w którego sk³ad weszli mieszkañcy wsi, a prezesem zosta³a inicjatorka ca³ego pomys³u — Wanda Wdowiak.
740
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 9, 2007
*prezes Towarzystwa Przyjació³ im. Jana Wy¿ykowskiego, Sieroszowice 39, 59-160 Radwanice
Ryc. 1. Miejsce historycznego wiercenia
¬
Ryc. 2. Obelisk z tablic¹
upamiêt-niaj¹c¹ odkrycie z³a¿a rudy mie-dzi. Ryc. 1 i 2 fot. W. Kaczmarek
Obchodzona w tym roku 23 marca 50. rocznica odkry-cia z³ó¿ rudy miedzi by³a okazj¹ do przeprowadzenia
remontu sali. Na proœbê Towarzystwa Przyjació³ im. Jana Wy¿ykowskiego, zarz¹dzeniem wójta Gminy Radwanice — Sabiny Zawis — nosi nazwê Sala Miedziowa.
Dzisiaj, kiedy nasz g³os zosta³ wys³uchany, kiedy otrzymaliœmy pomocn¹ d³oñ, ka¿dy mieszkaniec, ka¿dy uczeñ, ka¿de dziecko wie, kto to jest Jan Wy¿ykowski. Obchody kolejnych rocznic odkrycia rudy miedzi, Zmaga-nia na Jana, Dzieñ Górnika, Miedziowy Zawrót G³owy, Sieroszowice Mieæ MiedŸ s¹ imprezami cyklicznymi orga-nizowanymi przez Towarzystwo Przyjació³ im. Jana Wy¿ykowskiego, a ich zapleczem i t³em jest Izba Pamiêci.
Wszystkie pomys³y i przedsiêwziêcia by³y i s¹ realizo-wane przy pomocy i wspó³pracy KGHM-u oraz w³adz samorz¹dowych i lokalnych. Dziêki przychylnoœci tych osób historia odkrywcy rudy miedzi — Jana Wy¿ykow-skiego — jest wci¹¿ ¿ywa. Stosownym jest przypomnieæ, i¿ przysmak Jana Wy¿ykowskiego — pierogi — jest poda-wany na wszystkich spotkaniach, uroczystoœciach i obcho-dach kolejnych rocznic w Sieroszowicach.
Muzeum Ziemi Lubiñskiej
Edward Rippel*
Muzeum powsta³o w rezultacie wieloletnich starañ dzia-³aczy Towarzystwa Mi³oœników Ziemi Lubiñskiej i rozpo-czê³o dzia³alnoœæ w 2002 r. Utworzenie muzeum stanowi³o realizacjê uchwa³y podjêtej na zjeŸdzie za³o¿ycielskim sto-warzyszenia z 1963 r. i by³o mo¿liwe dziêki otrzymaniu na ten cel od KGHM Polska MiedŸ SA budynku by³ej kompre-sorowni na terenie Szybu Wschodniego Zak³adów Górni-czych Lubin. Przedwojenne muzeum nie przetrwa³o wojennej zawieruchy i w 80-tysiêcznym Lubinie nie by³o po wojnie takiej instytucji.
Statutowe dzia³ania i cele, które stawia przed sob¹ Muzeum Ziemi Lubiñskiej, to:
gromadzenie, opracowywanie i prezentowanie dokumentów dotycz¹cych odkrycia z³o¿a rudy miedzi oraz osi¹gniêæ Zag³êbia Miedziowego (ryc. 1 i 2);
kolekcjonowanie, zabezpieczanie i eksponowanie maszyn i urz¹dzeñ przemys³u miedziowego (ryc. 3);
urz¹dzanie wystaw, plenerów, sympozjów i szkoleñ;
kultywowanie tradycji górniczych;
zbieranie, opracowywanie i udostêpnianie doku-mentów zwi¹zanych z dziejami ziemi lubiñskiej;
prowadzenie dzia³alnoœci wydawniczej oraz eduka-cyjnej przez udostêpnianie zbiorów i organizacjê warszta-tów.
O atrakcyjnoœci muzeum œwiadczy, ¿e mieœci siê na terenie Szybu Boles³aw Zak³adów Górniczych Lubin, czyli na terenie czynnej kopalni. Zwiedzaj¹cy maj¹ wiêc mo¿li-woœæ zobaczyæ, jak wygl¹daj¹ maszyny i urz¹dzenia górni-cze w swoim prawie naturalnym œrodowisku (ryc. 3).
Pierwotnie siedzib¹ muzeum mia³a byæ kaplica zamko-wa, ufundowana jeszcze przez Ludwika I w XIV w., znaj-duj¹ca siê w centrum miasta, lecz tam nie by³oby
mo¿liwoœci prezen-towania ciê¿kich maszyn i urz¹dzeñ górniczych.
Dolny poziom muzeum zajmuje eks-pozycja sta³a zaty-tu³owana Zag³êbie Miedziowe. W ci¹gu
kilku lat zebrano wie-le pami¹tek, czêsto pochodz¹cych z pry-watnych, rodzinnych zbiorów.
Mo¿emy tu znaleŸæ zarówno spisan¹ his-toriê starego i nowego zag³êbia, jak i informa-cje dotycz¹ce osób, które przyczyni³y siê
do powstania KGHM. Zgromadzono ca³¹ dokumentacjê (tak¿e korespondencjê z w³adzami centralnymi), dziêki której mo¿emy odtworzyæ poszczególne etapy oraz proble-my powstawania nowego zag³êbia i obserwowaæ, w jaki sposób zmienia³o siê miasto i ziemia lubiñska wraz z roz-wojem przemys³u wydobywczego. Wiele eksponatów zwi¹zanych jest bezpoœrednio z prac¹ górników, ubiorem i ca³¹ tradycj¹. Odnajdziemy tu typowe he³my, lampy, poch³aniacze s³u¿¹ce górnikowi w codziennej pracy, strój galowy u¿ywany przez górnika, np. podczas œwiêta górni-czego. Zgromadzone zosta³y tak¿e podstawowe narzêdzia u¿ywane przez górników. Prezentowana jest równie¿ eks-pozycja geologiczna obrazuj¹ca bogactwo wystêpuj¹cych w zag³êbiu minera³ów. Z rodzinnych pami¹tek mo¿emy zobaczyæ zapiski Jana Wy¿ykowskiego — odkrywcy pol-skiej miedzi — oraz mundur galowy Tadeusza Zastawnika — budowniczego i pierwszego dyrektora KGHM. Cenna jest te¿ prezentacja publikacji zwi¹zanych z przemys³em
741 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 9, 2007
Ryc. 3. Ekspozycja w Izie Pamiêci im. Jana Wy¿ykowskiego. Fot.
W. Wdowiak
Ryc. 1. Próbka pierwszego kon-centratu miedzi z 1968 r. Ryc. 1–4 fot. M. Rippel
