Technika oznaczania amonitów

" ~;

"

LtDIA

MALmO;WSKA,

TECHNIKA

':

OZNACZA~IA ~MONITO

w

,

z

dokładal.ymmrtaden.ieim ~ekai

'

'

badanych

,

~daw'

,

ł"ąQzy ętę' rt.aiIDIIIdnieDieścisłego okre81aDia, wiekowego , -warsłIw płooo.ydl, :m8dd~ącydl ~ IW ~:P'o-

'

,:mu.

W.amtwyczy też wan!lbewJd! po2baIwiJoIne t1l1lDY morŁn8; ,wiekowo' '.(]k·teślićlty.łko na' pOOStawie.,d ' -ioi sed,ymeatacyjnej wamllw. aleąUto 'WItedy,

elY

mamy 'dOIkladn.ie faurustyczn1e Q'Jbadany sllrqp i. '1I'6MlII wa.rBbw. , ' . " ' '" " , ' ' . , ' ,

PrTr.ed' sIIl"atygr.atem~logiem stoi ' tWięe ,I>Ó'" '

WIIWJne' .zadtaniJe: 'ruibnm.iJe ~UlDy ~' qpralCOWYlW~ od&łQllliięć;oznaJCZenie j~, ,li ~ięde ~

nyd1 ~osków str~,' tm.óreiby

mdiaJiwie

~ ~ dk.mlli.ły lWłek'

damul*!lrll

i!lIłW;' ,nej. " : : , , , " "

Nie

'mUSzę lł.UtaO

chyba'

'~~~

,

!)aIde

żDaC:lJen(e '

ma ma:jomość geolOigił

.tererw,.

'iNie' deSt ~-,ne, by str_.ratf~ prelClJljąc md fauną

amooiJtową !lP. odalonięci.a ~

me

m.ał geo-łt3L ~ ob!rl.aruwieiLuńdth!go ~eó z li-teratury :l'IlIb oZ kon/llaBQtu oZ dIymL ged1~ Wrzy na

tym

terenie od W'.ielu ~t p.r8.Cllją. " . . " , ,"

Tak. po1ęta praca' atr~eODtologa" ~li' ' na: CiOI'IIIZ dokładniejsze i! 6tZ1CZE1i6łOWlS1.e ObSeI'WaCje

' ,b:

67

I. ... ~

.

H

l

,

' ... . R1IC. l

.

a,

I

.

. ; I , I

ł

I

,

. I' I I I

II

_,

. "

I· ,

. '

,-

,

I

I ..

,

,

,

,

'

.

1

~Przekr6;

Pop-rzecmv.

II' - widok

z

przodu,

PP'

-:" Ś1'ednłca p~ S -:- SZetro'ko'6, zwo1u. (/> -

h'e-,dn'ica sko,uPt/, WW -Wtls0Jc08ć zWołu,

w .,...,.

Wt/-.IlOko,ć

%'lDI01u

Ulg niektÓf'tJch autM6w, ' F""";.

MOO,

: .,JD' ~ czę§ć bnęŻM zwoJu. IDr ---.' czę§~ wet.DnętTzM

.: zwoju, lEP. - czę'ć. ,zewnętrzna

Z'tIJ01u,

BEB'

-.

.

strOna

brzuszna

9'koruPt/,

Pk -

część' pępkowa,

pkK

,~

,

strona

W~trz~90ku, KB - 'WOflfl z~

'.' ',' 'boku,

q, -

(1f'U~'Z1DOJU -oblicz~ wg 1DZOr'U

S

G

=----.:..

WW lvb_

r

.'

T(L~e ceohy budQWy moł.na'

Jedrwlk

!tylko ' " 'Włtedy. I'llba.da~ ~ -arrr.vć" deś1:f. ma· Się do ~

qJł okatz;y JCałe ·bez ślaIc:JQw

deformacJd

'

,

tz.. dobrze

za-

.

COOwaną omameIl/t&aJą; , ' , :~8 , ' .' śtednllca pępka ,(P=80. mm) . ,

: .

, ,'. .

'

1'

. . '''', =.t»;&1 .' ,186 .

. W

~atDrze ~

.

się

'joedDak:i.q.

~

.oma-, "

. ar.aNa, a Jto IW ocJIlUlsleoi.u do. ~'l'ÓW' średa*y ,

'. ~. TakLemolne (4) q,ramw'udącihelldlkocC!I'IIiW

~f.aIlP: dla He.cticocnaB hec~m R e i

b.

.

ir~ s1rorupy.(q, ....

20

mm) / . .

(J)

'

-

' -6,5 , W

6,$

=

"

3,08

,,.

=

1,31.

r-'-."·

Si~i~'(8)inA~~PrzykładTJe cardfóci;,;.,u:cimtitułR

i

.p,riYkładem.~ .ih~iby6~a~·.pe~

wylaiZiJ,j~"b1~ ,tego .. ~. T.wierdrl:l.on, . . riBphmctes marteUi

(O

PIP.);

perisphłft.ctes.~·

że .w .ostartn1ch Ja!ł;ach Z06bało. ~e

lWi.

00'-' .'. mus (Y-B) . oraz'

Peltoceras

't,Qłniam3onł (iP h U 1);

wych' P1auJkóW". praez

Maire'a,'

Burirmana, AdteU.a· '. Dla _ rwyda'eślenia Ikrztytwej Perisaphłnctes mar;teUł ...

obok. Cardio.cęraB. cordaltum .t " ~y on ~ . hdl.otyp pxv;y;1mawano :blość teberek IW rzalelmośc:l:' oC

sb:.1iI

o~ ~,. ~y ~ć : ~ ~CEid 50 mm, 1.00 mm, 275 mm - na~

w iW.arstwach z Heersum właśD.tie

Cardiocero.s

"car- tOImiast da.a okam z Heersum 'W za;tei;;oości

od

jred-datum. . . . . " ' D i i : I y 100 ~, 150 min, 260 1DIim. Kn:;yIwąPeris,pld~~1

" .Pl'zY'kłac!em~ Mdlmf.emego·~bnfama . ptunk6w ma:z:imum Heersum (m-' 3)· oakl'Ieś1oo:o

w

lZBłert.lpdrCl

mote

być oznacżOIny przez M.alre'a jako nt1WY

gaw-

od ąrednrey 45

PJID,

100 rom, .200

anm,.

380 mm a dBa

D8kCardłocema

praecordaitUm RiO.

var.

MI.xda .Heera.un (m 4) '. IW' Z!Ii1;EIiDo6clod. ~ 50 iIbm; M a ,'1 'l" e, posiadaJący :PIlS)ek . .typu Cardioceme .100 mm, 200 mm, 330 mm. .. . '

-praecordatum R.D., ~ omameotacd~· 1 .

wY-mIary'

_or:upy

qodnie

z

Cardfoceras praecord~tum . ID

R.D. var dou.viJ.1ei iOOv; M a 1 11' e. WyXliaje 'silę

I'll\l-pełnie 8łusme oznaozeme tej 'formy ~ako

CardWce-,.as

praeC(llt'd/ltum ·R.D.vall'. OOuvill.el ,M

a

I:

r e,

pon~aż częściej spotyka' st~ oka~ we tragmS1iladl

z ~ldem czą6ciowo ty1lkD zachowan,y.m, z

ornamen-tacją '. pozwalaJącą' jE!ldD.8ik iD8 ullcZenie. do

gatuDlru

Cardłoceras praecord/ltum· RD. var. doUvmel M a 1 I." e. F&kltem jest, że ta· f«ma ~.

ba.tm:ied.

'inwolullna, iedlnak ~am, że ~. !ba' o.adatIe lJię

.

.' do u~iia iW itekstowym qpIaIe a nie jak~

podStawa do wyodT~bniania nowych :p'lmlik6w.

'. SchmnB1t ~ Da !'y!C. ,2 poZweIIa

gatuDad

'~a

me

~ące silę doOldmego

IWY-'odr~bD1ama ~ć na fl)OdstaIwie róim1c

w

!k:alJtałcle

. żeberek' do. ptiuoku

wnieif.rllcrl.ogo

IW schemacie, a

tym

.samym zapobiega

:twomenlu

nowych form.

.

.

, ,

,

' . . .

·Schema.ttebe.r1ocru1ej

omamenmc;ł

form .lI!

'~

. Cardłoceras' cordatum wYBtępu,qcvch w war8ltwach

z

Heersum (wg Słegfrieda 6)' C - formy. porilida,qCe

. cienkie żebe"ka .. G - formy ~,qce grube że':

ber1ca; Z . - . formy. posiQ.da;qce żeberka

z

guzkami,

.D . - formy z żeberkami gładkimi, p - fm-mir li! te-.... ber.k.amll pnervwa.nt./mł. .

""

' ..

"

j ;; 2 1/ IV

.,

~.

'*

~" I ,(JI . ~t:::. _~ I'11III Ni ~

""

..

"-~

_.

...

.'"

lfJI Ryc. 3.

1\."-..

,

"

I ' _lo... I

r

1\ i"ooo~

I'--

....

.~ II) . ... .

K1'Z1I~ i10kłteberek

Wg

Sief1f,ieda "(6) '. " .

1. PeriBtphoinctes

marteUł . (Opp.) hoZot1łP wg

Arlcella:

1938 r o k ' . " .-"

2. Perisphmcte'fMrteUi (>pp.) z

wa,1'&tw

Z

Hee1'8um

3.

Perisphmctes

~u.m (Y-B) li!

warstw

z

1ieer-sum.

nr

.! . " .

4.

Periaphincte.s

ma:rimum (Y--B) z

wardwll!

Heer-sum

nr'

4 . ' .

Ryc. 4.

KritltOO ·

ilOści·

ieberek'

u'

':torm

li!

rOaza;uPe'~eras

wg

Arkella

(1) .

. l.

Pettoceras williamsoni

(PhiU.)

okaZ

li! mUzeum

- % Sedgwłck. •

·2. Peltoceras .

wf.lUamsonł

(Pwn.)

oJca:z

z '.

mUzeum

. lI!' Scarborough.

3. Peltocems wtniamsoni

(PhłU.)

hOlotyp.

nOiść ~ek

:1*

~

jredJnl~ .~~p.o;-

.

situżyły J. Qołll!bowi (3) dowyprowad:zEmia

ikrzy-wych rozWoju iloścLżebereik lU tarm

z

~1\1 Pe~' ti8phinctes' ,i.P1'oplanulłtes. ,Llość' Zebeirek'~Jl­

~ąqch ID& iJwqJu co 45° odnosi autor do~y

pępka; iPMYtlmując:.. dOa JIlaAc:L ieberek. podtz:iał not-<

maJily,

Dli.tun:Iast

cMa średnic

PW'kawydh

1PfJI(izLd.10-gal'ytmiczoy. .

otrzymane" w·1f:eb. ~ ~ ~ą iOa. r.a'"

ćrbserwowame Il'Ó'iJn.ic~ perysfiDlklt.amjJ a

Pro-·pltmWiltami, poniEIw8ż'

kit'zyIwa

~. ·jest·

wYP\Jlkła (Parkinsonia), IUlitomial9t prqpJ.anulitów

wklęsła (proptanulites tesseri • T

o

r.n q., P .. koę­

nigi S OW., P. suQcune.atus Ted'Ss i iooe). PrÓCll

.tegó ~rzyJWe ·te pozma!adą ~eślEldzić m.aksymalny

r<XZlW~ ilości .żeiberelk .na zwQjacl1 młodocia:nY.Ch

i minimUlJll r()2JWqju ż~rek, iIotóry je.."'łt; :

dharalkJtery-&tl.Yczny. dla danego ga>tUlrlKu, ora~ ponowny W!Z&l'ost

iIlości ż.eberek na ?lWojach sta.r&zy.ch (ll'Y.c. 5). .

.

,

""---, 44 ..l.L-.~. __ _ '" ~ -l",,\ _,

.

y

"

.~._-'~ą .. .l,1.., ' - - nltW)Clltl I I •

ł~

.'

.~

!.

1

.

!

\ł

~

!

~

...

oJ

"J_

' Mro...ct "''''OWI Ryc. 5.'

Rozwój żeber u rodza-ju Perisphinctes i PrO/PlanuU -tes wg J. Golq.ba· (3)

.Prz~tt»>uj.ąc do ()1;1'lacz.ania am.onitfuv, po.wi'llfli

-Ślny także pamiętać o typn, że im więced' mamy .

.ze-branych okazów, im J.ic.rebniedISZY jest rnalter.i:al fau

-ni tyczny, ·tym wi~ je:tt ~l:swość UŁy&!tal'lli·3; oca"

ł,Y1Ch 'Q]{a'ZIÓw. NiejecllIlOlkratnie Inaa;>Qt)'lka sfę .na

!WieII.-kie rt:rudnośCi w zebraniu talkiego m81teriallu, iiednak

oUlacz.enie gatunków tydko na poclStafW.ie zaJth~wa.­

ny~h. :fragmentów Sko1'UłPY sbwa'~a anoŻiliwOŚiCi błęd­

nego oLnaCWI'lli.a, . P-rześledźmy rto na. .pr;zylkł:adzie

~eltoceras eugenii (Raspl,.). U tego ,gatu:nlk,u za

-znaczają E<ię róimke w or.namen.taQj'i zwojów we,..

wnętrz.ny<:h i .zewnętrznych. Boki ?iWojÓiW· wewnętrz­

nych ~ą L!lokrąglone, żeberka POl~rY1waóące' je są

o-.«tre. Jećot Lch dość dużo. Rozdz.iel!ł!ją się on.e często

na obwodzie PIWka i da'lej -biegną prooto lub lIlieco

są wygięte, Zewnętrzne ,z~()je posiadalą ;na;tomia..qj;

przekrój' wys.oko-,pl'()S'!Jokąmy a' boki płaskie. Że..:

berka mają ,pnrebieg pros.ty, są :grube i oo;doblone

gULami; S'7JCZególnie na stronie zewnę·tr=ej. Ponadto

_ widoczna jest <bruwa, która w miarę w~

ooob-pJka lPogJębia "'ię, Z obserwacji ,Wyinika, że sOOs.u

-nek ilości żeberek .na zswojach z,eW1n.ętrwycll i we

-wnę1!"'aych wynOsi' 3 : 7. . .

Jak ~ P.)\V'j~Q wYJlilka, zwoje iZefWnętlVJDe .rórż;­

nią się batdro od' weWnętnznych. Tu Więc 1llvwi' !Za

-sadnicze . n.iebez.pieozeń.stwo ;bł~ego oz.naczenia

fr.agmelIl'tów jako dwóch różnych ,gatu'!llk:ów.

Obfity materiał .pozwala na wy,bran1e Qkarow,

w 'k.t6r.yoh Laocserwow.ać moma jedoocześ:nie ZlWooje

zewnętrzne- i węwnę1'!'IZIne, oraz .na ,prawidłowe

QLna-czen.ie ,gatunku i wycią~cie &łuaz.nydh wniosków

s'trfltygraficmy'Ch.

• Chodz.i tu przypuszczalnie o próplanulltes telsseyul

T' ij r n q'., który' występuje z wyżej podanymi gatunkami

w keloweju, (GUrich - T,pit1'nssmen str, 471).

70

Jedną iZ rnad.zlejobserwQ\vanY1ć\1 .właśaiIWOś9i; ;na

k.tót:ej ,podstawie można scharak-teryrować po.sz.Cze

-gólne gatwnki, jest linia 'ZaItolwwa. Cec,h.a ta .na'

pięt'WlSZy Ir'ZlUt Oka wy.dade się dostaitecz,nie .dobra do

wyK>drębnlenaą. gattun,ków, a~e ik.rj'1j:e w. robIe dliżQ

niespodzianek. . . ' '

Obserwu1ąc okaz, l!1Ja.traiiamy w petWiIlym miejsCu

.na całą lub .na cz~ć lialii za,tokowej. Porów:r1.l1Qąc

ją':z damyJhi

VI

ia,b1i:cach moOOmy ,wadeić pQdł>bień­

stwo, tlecz nigdy lilie mOlŻemy ,być !Pewni co dJO

toż-affiQ ci. Po :pie~e - przy deforma-crjl oIkazu

(spłaszczenie, sk.ręcenie iljjp.) liri1a :z.aotolrowa ulega

takte E\k.r,z,yjwteniu i obr,az Jej' 1Pr.liY ,tym OOw,niei się

2lffiienia. Po Mu'~ - ooia z.atokowa w 1]ienWl9Zy.o1i

sk'rętacll skortl/Py jest otYIPu bardii-ej lPierwotnego,

je&n.alk w miarę wz,rostu L' dqjrzewania O9ObIIl.ilka

loom:Plikuje się, ona oor-az baTd.zie:i, aż' wr,e:sz:ć:je

do-chod'Zi do ostatnietj formy najbardiiej l"O:'ZIVVini'ętej

fryc. 6).

-Mając !pOWYisze ,na \JlWadze, trudno iPcrWied'Lieć,

czy ,.Linia zaJ!;ok()IWa OZInaczonego oIkazu rzgadz1ł się

z pr~8JWioną na ia.bJ.icaoo, bowiem tru.dnQ zna

-leić ,formy na tym .samym stQP!lliu l'IOOWO'ju,

Tak lPOffiiemony i Lbadany 'Okaz po.rÓWnujemy

przede ~yetldirn (jeżelli 11:0 jest możliJwe) rz h'O'laty

-pem...,.a

nmrtępnrie z iilUl9tracjami arnOlDlItów zamie

-.szCZOJ1ifOO 'W pracach auttorów IPOlsIkilch i obcyrch.

Mając już' wyrobiooOy sąd Q WYPliaraiCh Slkorupy,

ksZltałci.e i ilości żeberek, lIlie trud:lllO nam ,będzie

ustalić., czy nadać naz,w~ '~u:nkOlWą badanym oka

-zom, a tym samym ~blirż;yć się ku efetkt)'lwneanu

Końcowi pracy. ' - . ,

: OS'tatecznym ®rawdz,eniem dakła:dIl1OlŚci oznaaze

-r,,;,a

oka:z.u jest '1.ego s.trattygraiiC2lD.1ł 1P0zyQja. Pirz.ed

sttaty,grafem-1Paleoó:utologiem stoi otu pow,!line rza~

d,anie - wyciągnięcie 'Williooków ~ do wiek.u ooa

-dÓw, w których 2JThlIjd'lllją się wyżej oZlna.cwne ga+

tunki. ''''~ . ~

Jeśli 'llwamy, że okaz pr.z.ez nas okreŚ'l<my spełni~

wszysN~ie omówione wa.r'lllnlki,; mO'Żemy . IPrzy;s.tąyić

do szczególolWegQ opisu form według' jpu<b.kttów:

a) nazwa g.atu.n.kowa ok,a,zu, rnożJ.i.wie z

UIW;zgIęd:-nieniem podroo...aju, . -.. .

b) .p~c)e synonirrńk.i. biorąc pod 'tlwagę ' tylko te

prace, z k1óry.ch korzy taliśmy .w.-<czalSliJe oznacza,:,

r.,;,a okazów, .

c) materiały I .stan .z.achowan.ia ~'ZÓIW,

1:1) wymiary skoru,py, przede iwszystlkim średJnioa

skórupy, wysokość i .szerokość zwoju oraz. śred,.

nica pępj<.a,

e) tekslt~ QPi5 ga'tunilm,

f) rÓŻnice i .podobieństwa ga.twnlków,

:g) iPWy<:ja' stra,~aficr.n.a,

h) JokaIiozacja,

Prze!d!..ątawione metody, ' opa.nte prz,ew!lrim'ie na .ilo

-ściowym ujęciu cech, !PQ2IWaila6ą lIla ba'roLiej ście1ły,

qpiS ga.bUJDlku i dlatte'go .z.da~ą ię być 'ba:Tdziej o.blek

-tywne. . ,

Nie uaetga wą'llpliJWości\ że' okae.y ,gorzej .z!lcllawane

nie ,będą mogły f)pebniać IW; zy~ki'Ch wymi.-enńonych

warwn.k.ów, ,jedri.!lk pow.imniy pOsiadać cechy chara,k

-.t;erYlS.tycz.n~, I!cl.6ryoh . oOOerwa<Oja rpoz:woli na

doklad-ne ~Itale:n.ie n,azwy :rodzaJjowea. :

We ,WIS2. tkioh .pnedl9t!IJWiooych metodach

oona-czania okilWw n!l. :pi'€'I'W~ plan. wyrw!Wą się

OIbser-waCli,a ogólnyoh ceoh lP~dsta,wiony<:h na· Tyrc. , 1.

ZaOiDserwawal!le !j;yl'p e1P()S()bem: zarys. . Skorupy

i 'pr:z.ek,rój zsw<lli'u. !przy doskCllałyan z,!lChawalTlUu

rca-łOIŚci, wią:iąrca się .z. !tym ,Il'riezderormowana liIn.i.a ',za

-talkowa Ol'alZ lI'llieSlPilalS.mIZIOne .te:beI1ka - daJą' glWoa'

ran.-<lj'ę prawidłowetgp okreGle:rui!l formy, . ,

'Jeż-eli- natomiaiSt okaz nie jeat cał.kQIWity, ętawia­

my :sdbie .'pY'tande, jak~ metodę wy,br.!IĆ, oby określe­

nie nie nastręczało wąil1Pililwości? , Naltttr.a'1nie,

n!lij-bardziej !przetkonyrwują-ce ,będą metody .g.r.a&.>CZIl'l€.go

,przedstawienia cech (.krlZ)'iWa ilości żebe<rek ArtkeJda

S~· si~·

~

,

w~e

:

zWróOeoii~~

jl

~j;~~;;

;;"

'f;

~<

fo.~iU:iir

'

~UijącY;

:

w

.'

PetWn4'

oab§Ć

'

~ekOwe

.

...

. .

tawianyprzez Siegfrieda schem.a<t,:~'żeibeiGtQ'W~r~< :.< ':' ,f~J ·.>bior.!lC ·:ZQ:. !P(idstawę wyeląd .zewnętrmej 01'-'

Sb

.

.

·.

. " , ., .. ' ,. .... !iamEllilbw,jj~ .:&ohema.t,taJki

.mama

by.~· l na

Ryc

;

.

ft

.

.

.

'Linia za.tokowa'

u

~nnonita ~.OX'l/notllCeras .

o~notu'!'7!-'

.

.

w,':'

Pi,vefeau (5) . ' :

Zz _. zatoka zewnętrzna, Sb - Siodło boczne. Zb

-zatc)ka, boczna. ~, Z4 - boczne zatoki dodatkowe •. . . Zw - ' zatoka wewnętrzna.

iImle a:odzade. ~. pałtoCeraBy". ~ a naw~ ~lte. Za;poIbJegłOby ;ID IW dużym atqpo.iu. .~ mu" nowyJCh gatUl!lków. a rttym samym 'WIll"01W'.adu-mu ch.-a00lU Vi ozn.acza.b.1E; form. . ' .

L j TERA TURA·

1.AitkeJ.1W;'J.":'::" AMoti~

on

ith~ ~.'

iOites

of

the

EogIiSh.Corallian..Bed19. LondOn 1934.

'2. B·uik:Qwsild'G. ~ "tlbe.r die : Jura,blJ.dtt.mgen von C7lenstoohau ,ial.Polen. Wieli. ·1887.... . .

.. 3. G:'oł ąb J. - .Próba .. chaa'aJlcl.erys1yki 4'oozad.u

.

~.

i

Jw.y

~kOlWl!kioej.

Spraw

.

z

ciz;yn.' jpOs. !ll!I. pielTWSDe p6I!roCll.e 195rl tdku ŁódzimE\lło

Taw.anysrbwa Naukowego. ..

4. ,I, e m o i n e E. - Essai sur l'evoltition du genre

Hęotlicoceras' dam le Call1ovien. "Trav. du Lalb.

. ' de Geol". Mam. 16, !". 1932.

S.P i v et e a,ii . J. - .'".I'.r'a'fte de lPalleooJtDlogie.

"

. ,.

;;~fS" .1952.' .

6. Si eg f r i e d P. - DIie HeerswnerSchiehten

iID

HjJ:d~elmer J.UTa~Zug.· "GeoL . Jahri:llUch" 15153,'