3 6 8 Recenzje
k w e s t i e m o ż n a cię n a t k n ą ć r ó w n i e ż n a BIS. 82, 85, 89, 90, 123, 128, 131, 160, 204, 270, 276, 295. O b n i ż a j ą one w a r t o ś ć r e c e n z o w a n e j p r a c y , k t ó r a przecież n a l e ż y do p o z y c j i i n t e r e s u j ą c y c h i d l a n a s z e j h u m a n i s t y k i p o ż ą d a n y c h . P r z y b l i ż a b o w i e m p o s t a ć c i e -k a w ą i dcrtąd w s z e r s z y m -k o n t e -k ś c i e nie b a d a n ą . Niezależnie od t e g o j a -k i e dziś w y s t a w i a m y P a w l i c k i e m u oceny., p o z o s t a j e o n w p o l s k i e j filozofii z j a w i s k i e m w y -b i j a j ą c y m się s w ą i n d y w i d u a l n o ś c i ą , g o d n y m p r z y p o m n i e n i a i oso-bnego s t u d i u m .
Ryszard Ergetowski
R i c h a r d H o u g h, L. J. K . S e t r i g h t : A history of the world's motorcycles. Revised ed. L o n d o n 1973, George Allen a n d U n w i n , ss. 208, rys., i l u s t r .
H i s t o r i a z m e c h a n i z o w a n i a jednejj к p o d s t a w o w y c h c z y n n o ś c i człowieka, j a k ą j e s t p r z e n o s z e n i e s i ę z m i e j s c a n a m i e j s c e , z a w s z e p a s j o n o w a ł a h i s t o r y k ó w k u l t u r y m a terialnelj i j e j p o p u l a r y z a t o r ó w . J e d n a k ż e l i t e r a t u r a z w i ą z a n a z t y m t e m a t e m d o t y czy g ł ó w n i e d z i e j ó w s a m o c h o d u — t o znaczy p o j a z d u c z t e r o k o ł o w e g o . K s i ą ż e k o r o z w o j u z m o t o r y z o w a n y c h w e h i k u ł ó w d w u k o ł o w y c h , czy też j a k n a z y w a j ą je w s p ó ł -cześni j e d n o ś l a d o w y c h , j e s t s t o s u n k o w o m a ł o . P r z y k ł a d e m t e g o może b y ć p o l s k i e p i ś m i e n n i c t w o , w k t ó r y m nie p o s i a d a m y a n i j e d n e j s a m o d z i e l n e j p o z y c j i k s i ą ż k o w e j 0 h i s t o r i i m o t o c y k l i . W l i t e r a t u r z e ś w i a t o w e j też n i e w i e l e j e s t t y t u ł ó w w t y m z a k r e s i e . K s i ą ż k a R i d h a r d a H o u g h ' a i L. J . K. Setrigh't'a j e s t w ł a ś n i e j e d n ą z nielicznych prac, p r z e d s t a w i a j ą c y c h p o j a z d d w u k o ł o w y w j e g o r o z w o j u h i s t o r y c z n y m i to od p o -c z ą t k u z a s t o s o w a n i a s i l n i k a d o jeiglo n a p ę d u , aż p o d z i e ń dzisiejszy.
W i e k m o t o c y k l a i s a m o c h o d u j e s t p r a w i e r ó w n y . J e ś l i p r z y j m i e m y u m o w n i e rok 11885 iza p o c z ą t e k ery m o t o r y z a c j i , to o k a ż e się, że w t y m w ł a ś n i e crloku, Gotlieb D a i m l e r z a s t o s o w a ł p o r a z p i e r w s z y s z y b k o o b r o t o w y p e ł n o s p r a w n y s i l n i k s p a l i n o w y do n a p ę d u s k o n s t r u o w a n e g o p r z e z siebie m o t o c y k l a . D o p i e r o w n a s t ę p n y m r o k u silnik z d o ś w i a d c z a l n e g o p o j a z d u d w u k o ł o w e g o z a m o n t o w a ł D a i m l e r do c z t e r o k o -łowego p o j a z d u z a p r z ę g o w e g o , p o z b a w i o n e g o ż y w y c h k o n i . T a k w i ę c możnia by b y ł o u z n a ć m o t o c y k l za p r e k u r s o r a m o t o r y z a c j i , g d y b y w ijej d z i e j a c h n i e z a r y s o w a ł y się d w a w y r a ź n e nuirty: j e d e n — z a s t ę p o w a n i e siły iptociągowej z w i e r z ą t w p o j a z d a c h czterokołowych i d r u g i — z a s t ę p o w a n i e siły m i ę ś n i l u d z k i c h w d w u k o ł o w c u n a p ę -d z a n y m p e -d a ł a m i .
T a k w i ę c o d r z u c a j ą c d o s z u k i w a n i a się h i s t o r y c z n e g o p i e r w s z e ń s t w a s a m o c h o d u l u b m o t o c y k l a , m o ż e m y u z n a ć , że o b a t e ś r o d k i l o k o m o c j i r o z w i j a ł y się r ó w n o c z e ś n i e . Były naweit z n a n e i t o d o ś ć l i c z n e p r ó b y p o ł ą c z e n i a w a l o r ó w t a k j e d n e g o j a k i d r u -giego p o j a z d u w f o r m i e trzyfcołowiców, l u b też d w u k o ł o w y c h s a m o c h o d ó w , w z g l ę d n i e c z t e r o k o ł o w y c h m o t o c y k l i . P r ó b y te j e d n a k p o z o s t a ł y w s f e r z e e k s p e r y m e n t ó w .
O m a w i a n a k s i ą ż k a j e s t j u ż w y d a n a p o r a z trzeci. J e j p i e r w s z a e d y c j a u k a z a ł a się w 1966 г., d r u g a w 1971, wreszcie t r z e c i a , obecna, u z u p e ł n i o n a i p o p r a w i o n a w 1973 r.
K s i ą ż k a s t a n o w i p o d s u m o w a n i e d o r o b k u m y ś l i k o n s t r u k c y j n e j p o c z ą w s z y od p i o n i e r ó w b u d o w y m o t o c y k l i P a r k y n s ' a i H o l d e n ' a w W i e l k i e j B r y t a n i i ; C o p p e l a n d ' a 1 P e n n i n g t o n ' a w StanaCh Z j e d n o c z o n y c h ; 'braci W e r n e r i m a r k i z a De Dion w e F r a n -cji. W s z y s t k i e t e p r ó b y z b u d o w a n i a u ż y t k o w e g o m o t o c y k l a ( d w u - l u b trzykołowego) z s i l n i k i e m p r z e w a ż n i e p a r o w y m , p o p r z e d z a ł y w y n a l a z e k Daimilera. A u t o r z y w s p o -m i n a j ą d o ś w i a d c z e n i a jeszcze d a w n i e j s z e n i ż w y -m i e n i o n e , s i ę g a j ą c e p o c z ą t k u X I X w i e k u . Były .to j e d n a k e k s p e r y m e n t y i n c y d e n t a l n e , nie p o s i a d a j ą c e s w y c h n a -s t ę p -s t w a n i w .ciągłości p r o d u k c j i , ani w r o z w o j u k o n -s t r u k c j i . Z a g a d n i e n i e t o zo-stało u j ę t e w p i e r w s z y m rozdziale, d o t y c z ą c y m c z a s ó w p r z e d r o k i e m 1900. W y d a j e się n a w e t , że o k r e s t e n A u t o r z y p o t r a k t o w a l i nieco pobieżnie, w sposób z d a w k o w y , n i e w y k o r z y s t u j ą c możliwości (przeanalizowania i s t n i e j ą c y c h ź r ó d e ł h i s t o r y c z n y c h . N i e
Recenzje
ulega wątpliwości, że w historycznej literaturze motoryzacyjnej ten okres jest opra-cowany bardzo słabo i spotyka się szereg kontrowersyjnych informacji, często na po-graniczu plotek, kaczek dziennikarskich i legend. Dlatego też -czytelnik, biorąc tę książkę db ręki odcz-u'wa niedosyt i rozczarowanie nie znajdując solidnych, źródłowo-udokumentowanych wiadomości o prehistorii dwukołowego -pojazdu mechanicznego..
W dalszych, .ułożonych chronologicznie rozdziałach książki, Autorzy przedstawiają poszczególne, etapowe -udoskonalenia konstrukcyjne motocykli, jak wprowadzenie postępowego systemu zapłonowego w motocyklach Indian (USA) przed pierwszą wojną światową, zastosowanie w 19-20 r. przez Bra-dshaw'a nowoczesnego -przenie-sienia napędu, -czy -też zastosowanie nowych usprawnień włoskich i niemieckich z lat. 1930—1950, wreszcie japońskich z lat 1960-^1970.
Ciekawie dość i w sposób oryginalny Autorzy -podzielili -poszczególne eitapy roz-woju pojazdów jednośladowych. Podziałowi -temu odpowiadają nazwy poszczegól-nych rozdziałów: Przed rokiem 1900 pierwotny chaos; 1901—1915 ewolucja
spraw-ności; 1916—1925 dojrzałość; 1926—1935 era klasyczna; 1936—1949 wyrafinowanie;: 1950—1972 kocioł, w którym się wszystko topi
W treści książki znajdujemy interesujące opisy poszczególnych konstrukcji, które-odegrały większą rolę w historii rozwoju motocykla. Przedstawione są tókże osiąg-nięcia sportowe i wyczynowe znanych kierowców motocyklowych, oraz ich maszyny^ Autorzy nie pominęli nawet opisu ciekawych przeżyć zawodników biorących udział w znanych wyścigach.
Jednak główną nicią przewodnią książki jest postęp techniczny w budowie silni-kowych pojazdów dwukołowych.
Na dość bogatą szatę ilustracyjną składa się około 200 fotografii i rysunków czarno-białych, z których wiele jest reprodukowanych po raz pierwszy. Szereg jednak ilustracji to znane zdjęcia z innych książek i czasopism fachowych.
Książka ma raczej charakter popularno-naukowy z ukierunkowaniem na hob-bystów rozmiłowanych w sporcie motorowym i na młodzież. Wziąwszy jednak pod' uwagę fakt, że brak jest literatury z tej dziedziny historii kultury materialnej i spor-tu, o czym wspomniałem na wstępie, -pracę tę można zaliczyć do przyczynkowych, i uzupełniających wiedzę o roawoju motoryzacji.
Aleksander M. Rostocki
Teodor K i к ta: Przemysł farmaceutyczny w Polsce 1823—1939. Warszawa 1972,. Państwowe Zakłady Wy-dawnictw Lekarskich, ss. 399, i-lustr., portr., tato., bibliogr. Polskie Towarzystwo Historii Medycyny.
Wielowiekowa tradycja ręcznego przygotowania w aptekach leków, używanych w oficjalnym lecznictwie, zaczęła urywać -się w chwili powstawania w XIX w. coraz liczniejszych zakładów -przcmysłcwych. Zmiany te łączyły się z osiągnięciami w od-krywaniu związków chemicznych i fit-ochemii, które bazowały na postępie wiedzy przyrodniczej i udoskonalonych metodach technicznych. Przemysł farmaceutyczny oparty był zresztą ziawisze o- przemysł chemiczno-teChniczny i zazębiał się z -przemy-słem spożywczym, kosmetycznym i włókienniczym..
Szybkość jednak rozwoju polskiego przemysłu farmaceutycznego nie była z po-czątku dość widoczna i miarowa. Przyczyniły się do tego różne czynniki hamujące, wśród których należy wymienić tendencyjną politykę zaborców, ogólny stan gospo-darczy, niedostateczny zasób surowcowy i reakcyjne stanowisko właścicieli aptek, dotychczasowych prawie wyłącznie producentów leków, nie -tylko indywidualnych, recepturowych, ale i na zapas przygotowywanych tzw. osolbliwek lub specyfików. Pewną przeciwwagą rozwijających się zakładów przemysłowych miały -być później
