Wykroczenia wyborcze

RADOSŁAW KRAJEWSKI

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Wykroczenia

wyborcze

Wprowadzenie

W aktualnym stanieprawnymprzepisy karne przewidujące odpowiedzialność za czyny zabronione w związkuz wyborami i referendami zawarte są w dwóch aktach prawnych. Pierwszym z nich jestustawa z dnia 6 czerwca 1997r. -Kodeks kamy1, któraw rozdzialeXXXI „Przestępstwa przeciwkowyboromi referendum” zawieraart. 248-251 typizujące czyny zabronionew przedmiotowym zakresie, które są przestępstwami.Drugi aktprawnyto ustawa zdnia 5stycznia 2011 r.2 - Kodeks wyborczy, w której w dziale IX „Przepisy kamę” zamieszczone zostały art. 494—516,napodstawiektórychkryminalizacjąobjętesą zachowania sprzeczne z postanowieniamitego kodeksu, przy czym niektóre z nich są przestępstwami, apozostałe wykroczeniami, o czym przesądza art. 516, w którym enumeratywnie wskazano artykuły, odnośnie do których stosuje się przepisy o postępowaniu wsprawach o wykroczenia. Przepisy tezawarte są wustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r.- Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia3.

1 DzU z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.

2 DzU z 2011 r. Nr 21, poz. 112 z późn. zm. (dalej: k.wyb.). 3 DzU z 2013 r. poz. 395 z późn. zm. (dalej: k.p.w.)

Czyny zabronione przeciwko wyborom i referendom obejmują więc zarówno przestępstwa, jak iwykroczenia. Generalna różnica pomiędzy przestępstwami awykroczeniami jest taka,żetedrugiesączynami zabronionymi omniejszejspo­ łecznej szkodliwości aniżeli pierwsze, czegokonsekwencjąsą w szczególności łagodniejsze kary za wykroczenia. Ponadto w świadomości prawnejbywa tak, że jeżeliczyn zabronionyjest przestępstwem, to należy bardziejmieć tonauwadze

wporównaniu z wykroczeniem, bo torzekomo jest czyn błahy,którym nie do końca należy się przejmować, a jeślijuż, to w znacznie mniejszymzakresie,bo­

wiem nawet jeżeli przyszłoby ponieść odpowiedzialność za takie zachowanie,to nie będzie ona zbyt dotkliwa. Dotyczy to także przestępstw i wykroczeń prze­ ciwko wyborom i referendom, które dla uproszczeniaokreślaćmożna jako prze­ stępstwa i wykroczeniawyborcze.

Podkreśleniawymaga,że kodeks wyboczy dotyczy wszystkich wyborów, tj. doSejmu Rzeczypospolitej Polskiej, do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, na Pre­ zydenta Rzeczypospolitej Polskiej, do Parlamentu EuropejskiegowRzeczypo­ spolitej Polskiej, do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, konsekwencją czego w analizo­ wanym obszarzejest to, że przestępstwa i wykroczenia wyborcze w związku z wyboramisamorządowymi mieszczą się w ramach przestępstwi wykroczeńwy­ borczych jako takich.Inaczejbyło przed wejściem w życie kodeksuwyborczego, tj. do 1 sierpnia 2011 roku, gdy obowiązująca wówczas ordynacja wyborczado rad gmin, rad powiatówi sejmików województw4 zawierała art.199-203 tworzące dział VII „Przepisy karne”, a które dotyczyły tylko wyborów samorządowych. Takie same przestępstwa i wykroczenia zawierała także obowiązującado dnia wejścia w życie kodeksu wyborczego ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydentamiasta5, abyły to art. 27a-27s tworzące rozdział5a „Przepisy karne”.

4 DzU z 2010 r. Nr 176, poz. 1190. 5 DzU z 2010 r. Nr 176, poz. 1191.

6 K.W. Czaplicki i in., Kodeks wyborczy. Komentarz, Warszawa 2014, s. 959-960.

Co do przestępstw wyborczych, to jest tak,żede lege lata występuje dualizm ichusytuowania, tj. wkodeksiekarnym i wkodeksie wykroczeń, coniejestroz­ wiązaniem najlepszym. Stefan J. Jaworski postuluje,żeprzepisykodeksu wybor­ czego dotyczące przestępstwpowinny zostaćprzeniesione do kodeksukarnego wcelu skonstruowaniajednolitego systemu przepisów karnych przewidujących odpowiedzialność za przestępstwa wyborcze6. Wówczas w kodeksie wyborczym pozostałybytylko wykroczenia wyborcze,którymnależy poświęcić odrębneana­ lizy, bowiem dotychczas przedstawiciele doktryny prawapoświęcili dość nieliczne opracowania w tymzakresie przedewszystkim przestępstwom wyborczym.

Prowadzenie agitacji

wyborczej

w

miejscach niedozwolonych

Pierwszym z wykroczeńwyborczychprzewidzianych przez kodeks wybor­ czyjest wykroczenieprowadzenia agitacjiwyborczej w niedozwolonychmiejs­ cach. Przewidujeje art. 494 k.wyb., któryw § 1 stanowi, że „kto, w związku z wyborami, prowadziagitację wyborczą: na terenieurzędów administracji rzą­ dowej lub administracji samorządu terytorialnego bądź sądów;na tereniezakła­

RADOSŁAWKRAJEWSKI

dówpracyw sposób i w formach zakłócających ichnormalne funkcjonowanie; naterenie jednostek wojskowych lub innych jednostek organizacyjnych podleg­ łychMinistrowi Obrony Narodowej lub oddziałów obrony cywilnej bądźskosza­ rowanych jednostek podległych ministrowiwłaściwemudo spraw wewnętrznych; wlokalu wyborczymlub natereniebudynku,wktórymlokal sięznajduje, podlega karze grzywny”.Zgodnie z § 2 tego artykułu „tej samej karze podlega,kto pro­ wadzi agitacjęwyborczą naterenie szkółwobec uczniów”. Przepisten jest sko­ relowany z art. 108 § 1 i2k.wyb., który zabrania prowadzenia agitacji wyborczej w takich miejscach wogóle, jak też naterenie szkół wobec uczniów,przyczym zgodniez § 3 tego artykułu „za agitację wyborczą nieuznaje się prowadzonych przez szkołę zajęćzzakresuedukacji obywatelskiej polegających na upowszech­ nianiu wśród uczniów wiedzy o prawach i obowiązkach obywateli, znaczeniuwy­ borów w funkcjonowaniu demokratycznego państwa prawa oraz zasadach organizacji wyborów”. Odpowiada on także zakazowi z art. 107 § 2 tego aktu prawnego, który zabrania„agitacjiwyborczej w lokalu wyborczymoraz naterenie budynku, w którym ten lokal sięznajduje”.

Jak stanowi art. 105 § 1 k.wyb. „agitacją jest publicznenakłanianie lub za­ chęcanie do głosowania w określonysposób lub do głosowania na kandydataokre­ ślonego komitetu wyborczego”. Ustawowa definicja agitacji wyborczej tylko częściowo odpowiada faktycznym działaniom podejmowanym w jej ramach, gdyż, jakwskazują Bartłomiej Michalaki AndrzejSokala, agitacjawyborcza jest działalnością propagandową przedsiębranąw celu przekonywania,zjednywania zwolenników dla określonejsprawy bądź wynikającą z chęci dyskredytacji prze­ ciwników.Należyją zatem definiować jako wszelką działalność mającą na celu zmobilizowanie określonych osóblub grup do aktywnego poparciaw wyborach konkretnej opcjipolitycznej lub konkretnegokandydata, cojest agitacją pozy­ tywną, lub odebranie tego poparciaprzeciwnikom, co rozumieć należy jakoagi­ tację negatywną7. Zatemprowadzenie tak pozytywnej, jak i negatywnej agitacji wyborczej w miejscachniedozwolonych stanowiwykroczenie.

7 B. Michalak, A. Sokala, Leksykon prawa wyborczego i systemów wyborczych, Warszawa 2010,

s. 11.

Agitacjawyborcza zabroniona jest w ogóle na terenie urzędówadministracji rządowej, administracji samorządowej,sądóworaz naterenie jednostek wojsko­ wychi innych skoszarowanychjednostek podległych ministrowi właściwemudo spraw wewnętrznych, a także w lokaluwyborczymlub na terenie budynku, wktó­ rym lokaltaki sięznajduje. Pojęcie urzędów administracjirządowej orazsamo­ rządowej rozumieć należy szeroko, a mianowicie jako każde miejsce służące realizowaniuzadańz zakresu administracji publicznej.W perspektywie wyborów samorządowychbędąto urzędyadministracji w jej ogólnym rozumieniu (urzędy

miast i urzędy gmin, starostwa powiatowe, urzędy marszałkowskie) oraz urzędy wykonujące zadania z określonego tylko obszaru (ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centrapomocy rodzinie, powiatoweinspektoratynadzoru budowla­ nego i inne). Miejscem takimbędzie także sala posiedzeń rady gminy w urzędzie miasta lub urzędzie gminy, w której odbywa się ostatnia sesja radykończącej się kadencji, w konsekwencji czego wrazieprowadzenia w jej ramach agitacji wy­ borczej polegającej np. napodkreślaniu zasług obecnych władzlub poszczegól­ nych osób (wójta, burmistrza lub prezydentamiasta i radnych, ubiegających się o reelekcję) i zachęcaniu do głosowania w najbliższych wyborach, przy jedno­ czesnym dyskredytowaniu konkurentów politycznych, doszłobydo wyczerpania znamion przedmiotowegowykroczenia. Wykroczeniem byłoby także wywiesza­ nie w takich urzędach plakatów wyborczych oraz eksponowanie ulotek wybor­ czych. Zaniedozwolonąi podlegającą karzeza wykroczenie z art. 494 § 1 k.wyb. uznać należałoby takżezachowania urzędników, zwłaszczakierujących urzędem lub poszczególnymijego komórkami, polegającena agitacji wyborczej prowa­ dzonej w urzędzie wobec innych urzędników, w tym podwładnych, ale także wobec osób pojawiających sięw urzędziew celu załatwienia sprawy. Bogusław Banaszak uważa ponadto, że za prowadzenie niedozwolonej agitacjiwyborczej uznać należy rozsyłanie na skrzynkisłużbowe pracownikówurzędówe-maili za­ wierających treścistanowiące agitację wyborczą8, zczym należy się zgodzić.

8 B. Banaszak, Kodeks wyborczy. Komentarz, Warszawa 2014, s. 691.

Jeśli zaś chodzio agitacjęwyborczą na tereniezakładów pracy, toco do za­ sady jestonadozwolona, ale zabronionawsposóbiw formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie. Zatem prowadzenie takiej aktywności wyborczej wzakładach pracynależy uzależniać przedewszystkim od zgody pracodawców, którzy mogą zezwolić lub odmówić zgodyna działania agitujące w zależności właśnie od kryterium ichwpływu nafunkcjonowanie zakładu pracy.

Problematyczna jest ocenazakazuprowadzenia agitacji wyborczej w lokalu wyborczym lub na terenie budynku, w którym lokaltaki się znajduje, i wykro­ czenia związanego z naruszeniem tego zakazu. Zgodnie z art.39 § 1 k.wyb. „lo­ kalem wyborczym jestlokal obwodowej komisjiwyborczej, w którym odbywa się głosowanie”. Pojęcie lokalu wyborczegoograniczone jest więc doczasugło­ sowania, w konsekwencji pomieszczenie, w którymwdniu głosowania mieści się lokal wyborczy,nie jest takim lokalem wcześniej, leczdopierowczasiekampanii wyborczej. Konsekwencjątego jest to, że wpomieszczeniu takim, jak też wbu­ dynku, w którym to pomieszczenie mające być lokalem wyborczym się znajduje, możnaprowadzićagitację wyborczą, ale tylko w okresie kampanii wyborczej, tj. do czasu ciszy wyborczej. Można wszczególności w takim budynkuzorganizo­ wać spotkaniewyborcze oraz debatę kandydatów. Takie traktowaniebudynku,

RADOSŁAW KRAJEWSKI

w którym w dniugłosowaniabędziemieścił sięlokal wyborczy, może mieć szcze­ gólne znaczenie w małychmiejscowościach, w których niema wielubudynków użyteczności publicznej, ate istniejące muszą być wykorzystywane jako siedziby obwodowych komisji wyborczych, awokresiekampanii wyborczejjako miejsca agitacji wyborczej. Pamiętać jednak trzeba, że zgodnie z art. 48 § 2 k.wyb. „w lokalu wyborczymumieszczasię tylko urzędoweobwieszczenia wyborcze”,zaś § 3tego artykułuprzewiduje, że „Państwowa Komisja Wyborczamoże postanowić o umiesz­ czeniu w lokalu wyborczymoraz w miejscuzapewniającym tajnośćgłosowania zwięzłejinformacji o sposobie głosowania właściwym dlaprzeprowadzanych wy­ borów”. Zarówno wlokalu wyborczym, jak iwbudynkuoraz na ogrodzeniu terenu, na którymsię on znajduje, nie mogą być zatem umieszczonejakiekolwiek propa­ gandowe materiały wyborcze, w szczególności plakatyorazulotki, a gdyby taksię stało, to wyczerpywałoby to znamionawykroczenia z art. 494 § 1 k.wyb. Materiały takie mogą jednak byćumieszczone i pozostawaćw dniu głosowania wnajbliższej okolicy lokalu wyborczego, w tym na sąsiednich budynkach.

Zakaz prowadzenia agitacji wyborczej na terenie szkół wobec uczniów i związanej z jego złamaniemodpowiedzialności zawykroczenieoznacza, żeza­ bronione są wszelkie formy aktywności mające postać agitacjiwyborczej, z wy­ jątkiem działań o charakterze edukacyjnym dotyczących znaczeniawyborów jako takich.Nie jest natomiast zakazane prowadzenie agitacji wyborczej w szkołach w ogóle, wtym wobec rodziców, nauczycieli i innych pracowników, choć tylko w sposób niedezorganizujący pracy szkoły jako zakładu pracy. Gdyby zatemprzy­ kładowodyrektorszkołypodstawowej kandydującywwyborach do rady powiatu, przyokazjispotkania z rodzicami tradycyjnie określanego jakowywiadówka,roz­ dał rodzicom uczniów ulotki mające naceluprzekonanie ich do głosowania na niego, to takie zachowanie niebyłoby, zgodnie zliteralną wykładnią omawianego przepisu, wykroczeniem. Możliwe jest także wykorzystanie budynku szkoły na spotkanie wyborcze zorganizowanepo zakończeniu zajęćlekcyjnych ipozalek­ cyjnych. Nawet gdyby dotyczyło to szkołyponadgimnazjalnej iw spotkaniu takim wzięłyby udział osoby będąceuczniami tej szkołymającymiczynne prawo wy­ borcze, to nie wyczerpywałoby to znamion wykroczenia, gdyż byliby oni nie uczniami, lecz wyborcami. Wydajesięjednak,żedelege ferenda rozważyć należy, czy szkoły wogólenie powinny być wyłączone z prowadzenia na ichterenieagi­ tacji wyborczej.

Wykroczenieprowadzeniaagitacjiw miejscach niedozwolonychma charak­ ter powszechny, bowiemjegosprawcą może byćkażda osoba zdolna do ponosze­ nia odpowiedzialności za wykroczenia. W praktyce najczęściej będą to jednak sami kandydacialbo osoby działające wichimieniui na ich rzecz. Grozi za nie karagrzywny.Karę grzywny za wszystkie wykroczenia, awięctakżezawykro­ czeniawyborcze, wymierza się w wysokości od20 do 5000 zł, chyba że ustawa

stanowi inaczej, oczymprzesądza art.24 § 1 ustawyzdnia 20 maja1971 r.֊ Ko­ deks wykroczeń9. Rozpiętość ustawowego zagrożeniatąkarą jest więc znaczna, adyrektywę jej wymiaru wobeckonkretnego sprawcywskazuje art.24 § 3 к.w., którystanowi,że „wymierzając grzywnę,bierzesię poduwagę dochody sprawcy, jegowarunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe”.

9 DzUz 2013 r. poz. 482 z późn. zm. (dalej: k.w.). 10 DzUz2011 r. Nr 26, poz. 134.

Nielegalne

umieszczenie

plakatów

i

haseł

wyborczych

oraz

ich nieusunięcie

w

przewidzianym

terminie

Kolejne wykroczenieokreślone zostało w art.495k.wyb. Jego § 1 stanowi, że „kto, w związku w wyborami: umieszczaplakaty i hasła wyborczenaścianach budynków, przystankach komunikacji publicznej, tablicach i słupach ogłoszenio­ wych, ogrodzeniach, latarniach, urządzeniach energetycznych, telekomunikacyj­ nych i innych bez zgody właściciela lub zarządcy nieruchomości, obiektu albo urządzenia;przy ustawianiu własnych urządzeń ogłoszeniowych w celu prowa­ dzenia kampanii wyborczejnarusza obowiązujące przepisy porządkowe; umiesz­ cza plakaty i hasła wyborcze w taki sposób, że nie można ich usunąć bez powodowania szkód,podlega karze grzywny”.Natomiast § 2 tego artykułu prze­ widuje, że „tejsamej karzepodlega: pełnomocnik wyborczy, który w terminie 30 dni podniuwyborów nie usunie plakatówihaseł wyborczych oraz urządzeń ogło­ szeniowych ustawionych w celu prowadzenia kampanii”,jak też, że karze takiej podlega „osobabędąca redaktorem w rozumieniu Prawa prasowego, która do­ puszcza się niewykonania obowiązku umieszczeniaw informacjach, komunika­ tach, apelach i hasłach wyborczych, ogłaszanych w prasie drukowanej nakoszt komitetówwyborczychwskazaniaprzez kogo sąopłacane i od kogo pochodzą”.

Zaznaczeniawymaga, żew pierwotnym brzmieniu art. 495 § 1 k.wyb.wykro­ czeniem było także „umieszczanieplakatów lubhaseł wyborczychopowierzchni większej niż 2 m2”.Ponadto na podstawieustawyz dnia 3 lutego2011 r. o zmianie ustawy Kodekswyborczy10 wykroczeniemstało się „rozpowszechnienie odpłatnie ogłoszeńwyborczychw programach publicznych i niepublicznych nadawców ra­ diowych i telewizyjnych”. Jednak wyrokiem z dnia 20 lipea 2011 r. (sygnatura akt К 9/11) Trybunał Konstytucyjny uznał przepisyte za niekonstytucyjne,w na­ stępstwie czegoutraciły onemoc obowiązującą, w związku z tym, że stanowiły ograniczenie wyrażaniaswoich poglądów i rozpowszechnianiainformacji oraz ograniczeniewolności pozyskiwania takich informacji przez wyborców.Odnośnie dozmianykodeksuwyborczegopolegającej na zakazierozpowszechniania ogło­ szeń wyborczych w programach radiowych i telewizyjnychTrybunał Konstytu­

RADOSŁAW KRAJEWSKI

cyjny zakwestionowałtakże jejuchwaleniew okresie vacatio legis kodeksu wy­ borczego, bowiem zmiany tej dokonanozanimkodekswyborczy wszedł w życie. Artykuł495 k.wyb. koresponduje z art. 110 tego aktu prawnego, który to przepis wskazuje, że w przedmiotowych miejscach wolno umieszczać plakaty i hasła wyborcze tylko za zgodą właścicieli, jak też, że należy zachować w związku z tym przepisy porządkoweoraz że należy wterminie 30 dnipo dniu wyborów je usunąć. Jest on również skorelowany z art. 112analizowanego aktu prawnego, któryto przepiswskazujena obowiązekumieszczania w prasie dru­ kowanej informacji, od kogopochodzązamieszczanewniejmateriały wyborcze. Pierwszą z postaci tego wykroczenia jestumieszczenieplakatów ihaseł wy­ borczych na budynkach, przystankach,tablicach i słupach ogłoszeniowych oraz na ogrodzeniach, latarniach, urządzeniach energetycznych i innych miejscach bez zgody ichwłaścicielalub zarządcy. Zgoda tamusibyć zgodą wyraźną,a nietylko dorozumianą, jak postrzegato StefanJ.Jaworski, zdaniem którego w grę wchodzi w tymzakresie takżezgoda dorozumiana,gdywłaściciel nieruchomości, widząc przykładowoumieszczanie plakatu naswojej nieruchomości, nie sprzeciwia się temu. Takawyraźna zgodamoże być wyrażonazarówno ustnie, jak i pisemnie. Wydajesię,żew przypadkach prywatnych posesji, w szczególności domów jed­ norodzinnych,w praktyce przeważa zgoda ustna, zaś zamieszczanie materiałów wyborczych, w szczególności na tablicach ogłoszeniowych,przystankach komu- * nikacji publicznej,awięc miejscachzarządzanych przez instytucje, w grę wchodzi najczęściej zgoda pisemna. Przypuszczać można, że oile umieszczanieplakatów i haseł wyborczych naścianach budynków oraz ogrodzeniach zreguły odbywa sięza zgodą ichwłaścicieli lub zarządców,to gorzej wyglądaeksponowanietakich materiałów wyborczych na latarniach i urządzeniach energetycznych, co ma miejsce naderczęsto, ale wydaje się, że rzadko albo w ogóleumieszczający je wtakichmiejscach czyniąto za zgodąich właścicieli.Zgodniez art.49 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny11 „urządzenia takie nie należądo części składowych nieruchomości,jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa”, w konsekwencjiczego do umieszczenia na nichplakatów i haseł wyborczych po­ trzebna jest zgoda przedsiębiorstwa energetycznego,bez niej dojdziedo wyczer­ paniaznamion wykroczenia z art. 495 § 1 k.wyb., dlatego zgoda właściciela gruntu, na którym urządzeniatakiesię znajdują,jest indyferentna.

Analizowany przepisniezabrania umieszczania plakatówihaseł wyborczych na drzewach, co nieoznacza, że działania takie są legalne, aw praktyce niestety mająmiejsce nader często. Wgrę wchodzi bowiemwówczas odpowiedzialność z art. 63a § 1 k.w., który stanowi, że „kto umieszczawmiejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym ogłoszenie, plakat, afisz, apel, ulotkę, napislubrysunek

albowystawia je na widok publicznywinnym miejscu bez zgody zarządzającego tym miejscem, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny”.Możliwa by­ łaby także w takich wypadkach, ale tylko gdy skutkiem byłoby zniszczenia drzewa, odpowiedzialność z art. 144 к.w., którego § 1 przewiduje odpowiedzial­ nośćza niszczenie lub uszkadzanie roślinności,a §2 grozi karą temu, kto uszkadza m.in. drzewa przydrożne.Niemniej jednakde lege ferenda postulować należy ob­ jęcie zakresem wykroczeńwyborczych zakazuumieszczania plakatówiogłoszeń także na drzewach. Skoro bowiem odrębną regulacją kodeksu wyborczegoobjęte są wykroczenia wyborcze, to powinnato być regulacja jak najbardziej komple­ ksowa, tj. obejmująca wykaz wszystkich możliwych zachowań zabronionych.

Drugą postacią wykroczeniaz art.495 § 1 k.wyb. jest naruszenie przepisów porządkowych przy ustawianiu własnych urządzeńogłoszeniowych zawierających treści wyborcze. Chodzi tu m.in. o przepisy porządkowe, które na podstawie art. 40 ust. 3 ustawyzdnia8marca 1990 r. o samorządzie gminnym12 wydawać mogą radygmin.

12 DzU z 2013 r., poz. 594 z późn. zm.

13 B. Michalak, A. Sokala, Leksykon prawa..., op. cit., s. 103.

14 K.W. Czaplicki i in., Kodeks wyborczy..., op. cit., s. 967.

Wykroczeniem jest także umieszczanie plakatów ihaseł wyborczychw taki sposób, żenie można ich usunąć bez powodowania szkód. Znamiona tego wy­ kroczenia zostałyby wyczerpane np. poprzez przyklejenie plakatu wyborczego do ściany przystankukomunikacji miejskiej przy użyciu bardzo mocnego kleju, w następstwie czego nie można byłoby go zerwać bez pozostawienia śladów. Takżeprzytwierdzenie banneru do ściany budynku poprzez nawiercenie dziur i zastosowanie kołków trzymającychten baner, stanowiłoby wykroczenie, gdyż doszłobydowyrządzenia szkodywelewacji budynku.

Artykuł 495 § 2 pkt 1 k.wyb.przewiduje odpowiedzialność za wykroczenie pełnomocnika wyborczego, który wterminie 30dni po dniu wyborównie usunie plakatów i haseł wyborczych oraz urządzeń ustawionych w celuprowadzenia kampanii wyborczej. JakwskazująBartłomiej MichalakiAndrzej Sokalapełno­ mocnikiem wyborczymjest osoba, która jest uprawniona dowystępowaniana rzeczi w imieniukomitetu wyborczego,a zatem ma onaogólne pełnomocnictwo do reprezentowania komitetu wyborczego i dokonywania w jego imieniu różnych czynności wyborczych13. Słusznie zauważa Stefan J. Jaworski, że pełnomocnik wyborczy nie jest zobowiązany do osobistego usunięciamateriałów wyborczych, leczjego obowiązkiem jest podjęcietakich przedsięwzięć organizacyjnych, aby w wyznaczonym przez ustawę terminie, tj. 30 dni od dnia wyborów, wszystkie te materiały zostałyusunięte z przestrzeni, w której zostały umieszczone14.Od­ powiedzialność w przedmiotowym zakresie jestistotna, bowiemkandydujący

RADOSŁAWKRAJEWSKI

wwyborach raczejzwyklibardziej skupiać się na eksponowaniu plakatów i haseł wyborczych niż na ich sprzątaniu po zakończeniukampaniiwyborczej. Wwy­ padku drugiejtury wyborów wterminie 30dni należyusunąć plakaty i hasła wy­ borcze dotyczące kandydatów na radnych oraz kandydatów na urząd wójta, burmistrza lub prezydentamiasta, którzy niebiorąudziału w drugiej turze, a po­ zostawić można takie materiaływyborcze dwóchkandydatów, którzy przeszli do drugiej tury wyborów,gdyż30-dniowy termin do ichusunięcialiczyć należy od dnia drugiej tury. Wydaje się przy tym, że termin 30-dniowyna uporządkowanie przestrzenipublicznej po wyborach z plakatów i haseł wyborczych jest zbyt długi, bowiem warunkiatmosferycznei akty wandalizmu powodować mogą zaśmiece­ nietej przestrzenimateriałamiwyborczymi,aponadtobez większego trudu moż­ liwe jest ichusunięciew krótszym,np. 14-dniowym,terminie.

Wykroczeniem przewidzianym w art. 495 § 2 pkt 2 k.wyb. jesttakże nieumiesz-czenie w prasie drukowanej oznaczenia od kogopochodzą i przez kogo sąopłacane zamieszczane tam materiały wyborcze. Sprawcą tego wykroczenia może być re­ daktor, którym zgodnie zart. 7ust. 2 pkt6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe15 jest dziennikarz decydujący lubwspółdecydującyo publikacji materia­ łów prasowych.Istotne jest to, żezgodnie z art. 7 ust.2pkt 1 tej ustawy prasą są nie tylko dzienniki i czasopisma, ale takżeprogramyradiowe i telewizyjne oraz istniejącei powstające wwyniku postępu technicznego środki masowegoprze­ kazu, równieżportaleinternetowe. Przepis art.495 § 2 k.wyb.mówi jednak tylko o prasiedrukowanej, co zgodniezjegoliteralną wykładnią oznacza, żeniewska­ zanie tych danych w programie radiowym itelewizyjnym orazwmateriale inter­ netowym nie skutkuje odpowiedzialnością za to wykroczenie. Jest to wyrazem niekonsekwencji ustawodawcy, wobec której postulować trzeba zmianęanalizo­ wanegoprzepisu tak, aby obejmował on swoim zakresem wszystkie postaci prasy w rozumieniu prawaprasowego, tj. drukowaną, radiową, telewizyjnąoraz inter­ netową. Niekonsekwencja ta nie powodujejednak, że brak umieszczenia takich informacjiwprogramach radiowych itelewizyjnych orazw materiałach interne­ towych nie rodzi odpowiedzialności za wykroczenie, bowiem w grę wchodzi wtedy art. 496 k.wyb.

15 DzU z 1984 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.

Wykroczeniaz art. 495 § 1 i 2 k.wyb. zagrożonesą karągrzywny. Zgodnie z art. 24 § 1 k.w.karę tę wymierzasięwwysokości od 20 do5000 zł. Wykroczenia stypizowane w art.495 § 1 k.wyb. mają charakterpowszechny, gdyżich sprawcą może być każda osobazdolna do ponoszenia odpowiedzialności za wykroczenia, zaś wykroczeniaz art. 495§ 2k.wyb. są wykroczeniami indywidualnymi,bowiem odpowiedzialność zaniemogą ponieść tylko osoby będącepełnomocnikami wy­ borczymi albo redaktorami.

Ponadto, jak stanowi art. 515 §»1 k.wyb., „wprzypadkuskazania zawykro­ czenie określone wart. 495 § 1 sąd orzeka przepadek przedmiotów, któresłużyły lub były przeznaczonedo popełnienia wykroczenia lub nawiązkę w wysokości do 1500 złotych”. Zgodnie z art. 30 § 4 к.w. „przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu Państwa, chyba że ustawa stanowi inaczej”, a zatem w analizowanym wypadku przejdą onewłaśnie na własność SkarbuPań­ stwa, gdyż kodeks wyborczy nie wskazuje innego podmiotu, na rzecz którego przepadek miałby nastąpić. Jak wskazujeart.30 § 5 k.w., „przepadku nie orzeka się,jeżeli byłobyto niewspółmierne do wagi popełnionego wykroczenia,chyba żechodzi o przedmiotpochodzący bezpośrednioz wykroczenia”. Jest to ogólna reguła dotyczącawszystkich wykroczeń, cowynika zart. 48 k.w.,który stanowi, że „przepisy części ogólnej Kodeksu wykroczeń stosuje się dowykroczeńprze­ widzianych w innych ustawach, jeżeli ustawy teniezawierają przepisów odmien­ nych”, a zatem reguła ta ma także zastosowanie do wykroczeń stypizowanych w kodeksie wyborczym. W konsekwencji pomimo obligatoryjnego charakteru przepadku lub nawiązkiw związku z wykroczeniem z art.495 § 1 k.wyb. (przepis stanowi, że sąd„orzeka”, a nie, że „może orzec”),to przy zaistnieniu negatywnej przesłanki z art.30 § 5 k.w.,sądnie powinienorzec przepadku, ale mógłby orzec nawiązkę. Wbrew temu co pisze Stefan J. Jaworski, że możliwe jest orzeczenie przepadku i nawiązki łącznie16, sąd może orzec tylko jedenztych środków kar­ nych, tj. albo przepadek,albo nawiązkę, o czymprzesądza użycie przez ustawo­ dawcęspójnika „lub”. Odnośnie do nawiązki jest przy tymtak, żezgodnie z art. 32 k.w. orzeka się ją narzecz pokrzywdzonego.W wypadku wykroczeńwybor­ czych z art.495 § 1 k.wyb. pokrzywdzonym będzie np. właściciel nieruchomości, naktórej bez jego zgodyumieszczonoplakaty i hasławyborcze, będzie nimteż właścicielnieruchomości, na której materiały takie umieszczona za jego zgodą, ale w taki sposób, żenie można ichusunąćbezpowodowaniaszkód. Widać więc wtakiej nawiązce, tak jak w każdej innej, o czym pisał AndrzejMarek,elementy karne, gdyż stanowi ona dolegliwość dla sprawcy wymierzaną w związku z po­ pełnieniem wykroczenia,ale sąteż w niejelementy odszkodowawcze, gdyż kwota nawiązkitrafia na rzecz pokrzywdzonego17.

16 K.W. Czaplicki i in., Kodeks wyborczy..., op. cit., s. 1000.

17 A. Marek, Prawo wykroczeń (materialne i procesowe), Warszawa 2012, s. 93.

Nieumieszczenie

w materiałach

wyborczych

oznaczenia

komitetu

wyborczego

Zgodnie z art.496 k.wyb. wykroczenie popełnia takżeten „kto, w związku zwyborami, nieumieszczaw materiałachwyborczych oznaczenia komitetu wy­

RADOSŁAW KRAJEWSKI

borczego od którego pochodzą, zaco podlega karze grzywny”. Obowiązek takiego oznaczenia przewiduje art. 109 § 2 k.wyb., zgodnie z którym „materiaływyborcze powinny zawierać wyraźneoznaczenie komitetu wyborczego,od którego pocho­ dzą”, przy czym § 1 tego artykułu zawiera szerokierozumieniepojęcia „materiał wyborczy”- jest nim„każdypochodzącyod komitetu wyborczego upubliczniony i utrwalonyprzekaz informacji mający związek zzarządzonymi wyborami”. Rację ma zatem Stefan J. Jaworski, że przez takie materiały należy rozumiećwszelkie formy agitacjiwyborczej:plakaty,hasła,ulotki, broszury, książki, informacje,ko­ munikaty, spoty,filmy, audycje,wywiady, apele, wypowiedzi i inne, aobowiązek oznaczenia takich materiałówma na celu ichidentyfikację oraz ustalenie czy zos­ tały one sfinansowane zgodnie z przepisami, kto ponosi ewentualną odpowie­ dzialność za naruszenie w takichmateriałach postanowień kodeksuwyborczego, atakżektozobowiązany jest do ich usunięcia powyborach18.

Takszerokie rozumienie przez ustawodawcę pojęcia materiału wyborczego i obowiązkujego oznaczenia przezkomitet wyborczy, od którego materiał taki pochodzi, jest jak najbardziej prawidłowe. Obejmuje ono bowiem wszelkie formy przekazu stosowane w agitacji wyborczej, alekonsekwencją tego jest też to, że art.495 § 2pkt2k.wyb. przewidujący odpowiedzialnośćredaktora, który dopusz­ cza do niewykonania obowiązku umieszczenia w materiałach wyborczych ogła­ szanych w prasie drukowanej,jest superfluumustawowym iwzwiązku z tym, tj. powszechnym charakterem wykroczeniaz art.496 k.wyb., a więc obejmującego swoim zakresem również jego zaniechanie, przepistenpowinienzostać skreślony. Za wykroczenie z art. 496 grozi kara grzywny. Jej ustawowy wymiar wacha się od20 do 5000 zł, co wynikaz art. 24§ 1 k.w.

Prowadzenie

agitacji

wyborczej w

czasie ciszy wyborczej

Wykroczeniemwyborczymjest także prowadzenieagitacjiwyborczej wokre­ sie od zakończeniakampanii wyborczej aż do zakończenia głosowania.Stanowi o tym art. 498 k.wyb., zgodniezktórym „kto, w związku z wyborami, w okresie odzakończenia kampanii wyborczej aż do zakończenia głosowaniaprowadzi agi­ tację wyborczą, podlega karze grzywny”.

Okres odzakończenia kampanii wyborczej do zakończeniagłosowania to cisza wyborcza, która, jak wskazująBartłomiej Michalaki AndrzejSokala,okre­ ślana jest niekiedy także ciszą przedwyborczą, a jest to określony prawem czas rozpoczynający się bezpośrednio przed dniem głosowania, a kończący się wraz z końcem głosowania, podczas którego zabronione są jakiekolwiek formy agitacji wyborczej, a jej celem jest stworzenie wyborcommożliwości spokojnej oceny

ofertywyborczejipodjęcia decyzji wyborczych w warunkach wolnych od agitacji wyborczej19. Kodeks wykroczeń w art. 107 § 1 przewiduje,że „w dniugłosowania oraz na 24 godziny przed tymdniem prowadzenie agitacji wyborczej, w tymzwo­ ływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie prze­ mówień oraz rozpowszechnianie materiałów wyborczych jestzabronione”.

19 B. Michalak, A. Sokala, Leksykon prawa..., op. cit., s. 20.

20 B. Banaszak, Kodeks wyborczy..., op. cit., s. 696.

Jak podaje Bogusław Banaszak, naruszenia ciszy wyborczejnie stanowią pla­ katy, ulotki i inne materiały wyborcze znajdujące się w przestrzeni publicznej w dniu poprzedzającymdzień wyborów, jakteż w dniuwyborów, jeżeli zostały one umieszczonew niej wcześniej.W okresie ciszy wyborczej nie mogą zatem po­ jawiać się nowe materiały wyborcze, a za naruszenieciszy wyborczej uznaćnależy przemieszczanie siępojazdów lub innychurządzeńzawierających takie materiały. W praktycezdarza się,że w pojazdach komunikacji miejskiej, w którychlub też naktórych umieszczonotakiemateriały w okresie kampaniiwyborczej,przemiesz­ czająsięznimitakżew czasie ciszy wyborczej. WedługBogusława Banaszaka nie makonieczności zamykania na okresciszy wyborczej stron internetowych, które zawierają materiaływyborcze, ale nie mogą być onew tym czasie aktualizowane, na administratorach spoczywa natomiast obowiązek niedopuszczenia do umiesz­ czania wtym czasiekomentarzy na forach internetowych20. Innymi słowyumiesz­ czone wprzestrzeni publicznej, w tym przestrzeni wirtualnej, materiały wyborcze mogą się w niej znajdować w okresieciszy wyborczej, ale nie mogą być w niej umieszczane w tym czasie jakiekolwiek nowe tego typu materiały, a gdyby tak się stało, toskutkowałoby to odpowiedzialnością za wykroczenie. Byłoby nim również prowadzenie agitacjiwyborczej w formie ustnej, jak choćby poprzez zaczepianie wyborców zmierzających do lokalu wyborczegoi przekonywanie ich do oddania głosów na określonego kandydata czy też nakonkretny komitet wyborczy.

Nieco problematyczna może być ocena, czy doszło donaruszenia ciszy wy­ borczej, a wkonsekwencji do popełnienia wykroczenia z art. 498 k.wyb., w sy­ tuacji gdyby w najbliższej okolicy lokalu wyborczego lub w innym istotnym zperspektywy przemieszczania się wyborców miejscu zaparkowano samochód z bilbordemwyborczym, a tym bardziej gdyby przypadków takich było więcej. Wydaje się, że gdyby pojazdyzostałyzaparkowane przed ciszą wyborczą, apóź­ niej nie przemieszczałyby się, to nie doszłobydo zrealizowania znamion przed­ miotowego wykroczenia, gdyżtak samojak w przypadku innych materiałów wyborczychiwtej sytuacji ekspozycja nastąpiłaby w okresie kampanii wyborczej, a w okresie ciszy wyborczej jedynie trwałaby. Za wykroczenie to grozi kara grzywny w wysokości od 20 do 5000zł, któreto granice określaart. 24 § 1 к.w. Ma ono charakter powszechny, co oznacza, że może je popełnićkażdaosoba,

RADOSŁAW KRAJEWSKI

w tym kandydatw wyborach, otakżepodmiot działający na jegorzecz oraz inna osoba.

Prowadzenie

agitacji

wyborczej bez

zgody

pełnomocnika wyborczego

Artykuł 499 k.wyb. stanowi, że „kto, wzwiązku z wyborami,bez pisemnej zgody pełnomocnika wyborczego prowadzi agitację wyborczą, podlega karze grzywny albo aresztu”.Przepis ten koresponduje z art. 106 § 1 k.wyb., który prze­ widuje, że „każdy wyborca może prowadzić agitację wyborczą narzeczkandy­ datów, w tymzbierać podpisy popierające zgłoszenia kandydatów, po uzyskaniu pisemnej zgody pełnomocnika wyborczego”. Podkreślenia wymaga, żeprzedmio­ towazgoda musi mieć formę pisemną.

Według Stefana J. Jaworskiego skoncentrowanie agitacji wyborczej komitetu wyborczegow rękach jego pełnomocnika wyborczego ma uzasadnienie zarówno w pozycjiustrojowej tego pełnomocnika oraz jego kompetencjach,jak iw rygo­ rach finansowych prowadzenia kampaniiwyborczej21, zaśBogusław Banaszak ratio legis tego przepisu widzi w tym, że niekiedy prowadzenieagitacji wyborczej przez osobę niecieszącą się szacunkiem w społeczności lokalnej,mimo najlep­ szych chęci tej osoby, mogłoby ośmieszyć daną kandydaturę lub przynajmniej niechętnie do niejnastawićniektórych wyborców22.Jednak również ten, kto cieszy się dobrąopinią, gdyby chciał prowadzić agitację wyborczą, może to zrobić za pisemną zgodą pełnomocnikawyborczego, a bez niejjego zachowanie wyczer­ pałoby znamiona przedmiotowego wykroczenia. Jest ono zagrożone karą grzywny albo aresztu. Jeżeli chodzio karę grzywny, to jej ustawowy wymiar wynosi od 20 do 5000 zł, które to graniceprzewiduje art. 24 § 1 к.w. Natomiastkara aresztu zgodnie z art. 19 tego aktu prawnego trwa od 5 do 30 dni. Jest to najsurowsza kara zawykroczenia, która grozi tylko za niektóre z nich, a powinnabyćonatrak­ towana wyjątkowo, oczymprzesądza art. 35 к.w., zgodnie zktórymJeżeli ustawa dajemożność wyboru między aresztem a inną karą, areszt można orzec tylko wtedy, gdy czyn popełniono umyślnie,a zarazem za orzeczeniem kary aresztu przemawia waga czynu lub okoliczności sprawy świadczą o demoralizacji sprawcyalbosposób jego działania zasługuje na szczególnepotępienie”. Mając na uwadze przesłankisięgania po karę aresztu, nie wydaje się, aby mogły oneza­ istnieć przywykroczeniu prowadzenia agitacji wyborczej bez zgodypełnomoc­ nika wyborczego, awkonsekwencjiwymierzenie zanie karyaresztu nie byłoby możliwe. Zresztą wydaje się, że ujęcie tej karyw ustawowymzagrożeniu przed­ miotowego wykroczenia jest przejawem nadmiernego rygoryzmu ustawodawcy.

21 K.W. Czaplicki i in., Kodeks wyborczy..., op. cit., s. 975. 22 B. Banaszak, Kodeks wyborczy..., op. cit., s. 697.

Jak bowiem słuszniedostrzega Tadeusz Bojarski odnośniedotej kary w ogóle, pozbawianie ludzi wolności z powodu wykroczeńpowinno być traktowane jako coś wyjątkowego, a ewentualnego uzasadnienia do jej stosowania dostarczają wjakimśstopniu jedynie te wykroczenia,które są przedłużeniem przestępstw, jak niektóre wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, przeciwko mie­ niu,przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu23, a wykroczenie pro­ wadzenia agitacji wyborczej bez zgody pełnomocnika wyborczego wykroczeniem takim nie jest.Ponadto ustawowe zagrożenie tąkarą nie jest niczymuzasadnione, nie przemawia za tym większy stopień społecznej szkodliwości takiego czynu w porównaniu zinnymi wykroczeniami wyborczymi. W konsekwencji de lege fe­

renda postulować należy rezygnację z tej kary za przedmiotowe wykroczenie i pozostawienietylko kary grzywny.

23 T. Bojarski, Polskie prawo wykroczeń. Zarys wykładu, Warszawa 2012, s. 126.

Niedopełnienie

obowiązku

gromadzenia środków

finansowych

komitetu

wyborczego

na rachunku

bankowym

Zgodnie z art. 505 §1 k.wyb. „pełnomocnik finansowy komitetu wybor­ czego, który w związku w wyborami nie dopełnia obowiązku gromadzenia środków finansowych na rachunku bankowym, podlega karze grzywny”. Przed­ miotowy artykuł w § 2 przewiduje, że „tej samej karze podlega, kto nie wpro­ wadza zastrzeżenia do umowy rachunku bankowego zawartej przez niego wimieniu komitetu wyborczego o wymaganym ustawą sposobie dokonywania wpłat na rzeczkomitetu wyborczego orazdopuszczalnymźródlepozyskiwania środków finansowych przez komitet wyborczy, atakże o dopuszczalnym termi­ niedokonywaniawpłat”.Przepistenkoresponduje z art. 134§ 1 k.wyb., zgodnie z którym „środki finansowekomitetu wyborczegosą gromadzonewyłącznie na jednym rachunku bankowym”, zaś § 6 tego artykułu stanowi, że „umowara­

chunku bankowego zawarta w imieniu komitetuwyborczegomusi zawierać za­ strzeżenie o wymaganym w kodeksie sposobie dokonywania wpłat na rzecz komitetu wyborczego orazdopuszczalnym źródlepozyskiwaniaśrodków finan­ sowychprzez komitet wyborczy, atakże o dopuszczalnym terminiedokonywa­ nia wpłat”.

Sprawcą wykroczeniastypizowanego w § 1 analizowanego artykułu może być tylko pełnomocnik finansowy,który zgodnie z art. 127 § 1 к.w. odpowiada za gospodarkę finansowąkomitetu wyborczego, a zatem wykroczenie to macha­ rakter indywidualny. Natomiast wykroczenia z § 2 tegoartykułuma charakter po­ wszechny, gdyżjego sprawcą może być każdy, choć, jak zasadnie dostrzega Stefan

RADOSŁAW KRAJEWSKI

J. Jaworski,z regułytakże będzie to pełnomocnik finansowy komitetu wybor­ czego,ale możeto być takżeosoba przez niego upoważniona24.

Ustawowe zagrożenie karą grzywny za tewykroczenia jest takie samo, jak w przypadku pozostałych wykroczeń wyborczych zagrożonych taką karą-wynosi od 20do 5000 zł, októrej to wysokości stanowi art.24 § 1 к.w.

Pobranie

opłaty od

udzielającego

pełnomocnictwa

do

głosowania

Na mocy art. 511 k.wyb. wykroczenie popełnia także ten „kto pobiera od udzielającego pełnomocnictwa do głosowania opłatę zagłosowaniew jego imie­ niu, za copodlegakarze grzywny”. Wskazany przepisskorelowany jest z art. 60 § 2 k.w., którystanowi,że„pełnomocnik nie może pobierać od udzielającego peł­ nomocnictwa do głosowania żadnych opłat za głosowanie w jego imieniuw wy­ borach”.

Zgodnie z art.54 § 1 k.wyb. pełnomocnictwa do głosowania w jego imieniu może udzielić tylko wyborca niepełnosprawny o znacznymlub umiarkowanym stopniu niepełnosprawnościoraz na podstawie § 3 tego artykułu może to zrobić wyborca,którynajpóźniej wdniu głosowaniakończy75 lat. Ideagłosowania przez pełnomocnika sprowadza sięzatem do pomocy w oddaniugłosuosobie, która po­ mocytakiej potrzebujezuwagi naniepełnosprawność lub wiek,awkonsekwencji pobieranie z tego tytułu opłaty ustawodawca zasadnie uznał za niegodziwew takim stopniu, że zachowanietakie uczynił wykroczeniem. Grozi za nie kara grzywny w wysokości przewidzianej przez art.24§ k.w., tj. od 20 do 5000 zł. Wykroczenie to macharakter indywidualny, gdyż jego sprawcą może byćjedynie pełnomocnik, czyli ten, kto przyjmuje pełnomocnictwodogłosowania.

Udzielenie

pełnomocnictwa

do

glosowania

w

zamian

za korzyść

majątkową

lub

osobistą

Nadużyć w zakresie głosowania przez pełnomocnika dotyczyrównież wykro­ czenie, które przewiduje art. 512k.wyb. Przepis ten stanowi, że„kto udziela pełno­ mocnictwa do głosowania w zamian za jakąkolwiek korzyść majątkową lub osobistą, podlega karze aresztu albo grzywny”.Przepis tenjestzatemodpowiednikiem, swo­ istymodwróceniemart.511k.wyb., bowiemw tym przypadkusprawcą wykroczenia jest ten, kto przyjmuje korzyść majątkową lub osobistąwzamianzaudzieleniepeł­ nomocnictwado głosowania,zaś w przypadku wcześniejszegoartykułu jest nimten, kto pobieraopłatę od udzielającego pełnomocnictwa do głosowania.

Słuszniejednak zauważaStefan J. Jaworski, żeobaprzepisy chronią to samo dobro, a ustawodawca niekonsekwentnie używa różnych pojęć na określeniebez­ prawnego ekwiwalentu za przedmiotowe zachowania, tzn. w art. 511 k.wyb. - opłata, a w art. 512 tego aktu prawnego - korzyść majątkowalub osobista25. W językuprawa karnego pojęcie opłaty w takim kontekścienie jest używane,zaś pojęcia korzyści majątkowej i osobistej są powszechnie stosowane, a ich rozu­ mienie nie nastręcza większych trudności.W konsekwencji dla określenia zacho­ wania sprawcy jednego i drugiego wykroczenia powinno stosować się pojęcia jednolite,tj. korzyścimajątkowej i osobistej, azatem de lege ferenda konieczny jest postulat zastąpieniapojęciaopłaty tymi właśnie pojęciami. Dla porządku za

Lechem Gardockim wskazać należy, per analogiamz przestępstwami korupcyj­ nymi,że przez korzyść majątkowąrozumiesiępewnąsumę pieniędzy, przedmiot mający wartość ekonomiczną oraz umorzeniedługu, zaś korzyść osobista obej­ muje wszystko to, co traktowane jest jako korzystne i zaspokajającepewną po­ trzebę przyjmującego, ale nie dające się wprost przeliczyć na pieniądze, czego przykłademjest choćby protekcja26. Ustawowe zagrożenie karami zato wykro­ czenie obejmuje karę aresztu albo grzywnę w wysokości od 20 do 5000 zł, która to rozpiętość wynika zart. 24 § 1 k.w. Nie majednak uzasadnienia w tym wy­ padkuzagrożenie karą aresztu, codotyczy porównania tegowykroczenia przede wszystkim z wykroczeniem z art. 511 k.wyb., które zagrożone jest tylko karą grzywny, oraz odniesienie do innych wykroczeń wyborczych.Zachodzizatem ko­ nieczność depenalizacji wtymzakresie,tj.wykreślenia z katalogu sankcjiaresztu zato wykroczenie.

25 Ibidem, s. 994-995.

26 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2007, s. 286. 27 B. Banaszak, Kodeks wyborczy..., op. cit., s. 707.

Głosowanie

w tych

samych

wyborach

więcej

niż

jeden

raz

Wykroczeniem wyborczym jest takżezachowanie polegające na głosowaniu w tych samych wyborach więcej niż jedne raz. Artykuł 513 k.wyb. przewiduje bowiem, że „wyborca, który więcej niż jeden raz uczestniczył w głosowaniu wtych samych wyborach, podlegakarze grzywny”.

Jak ujmujetoBogusławBanaszak, ustawodawca sankcjękamą przewidzianą tymprzepisem łączy ze złamaniemzakazuwięcej niż jednokrotnego głosowania w tych samychwyborach przewidzianego w art. 3 k.wyb.27Przepis ten stanowi, że „w tych samych wyborach głosować można jeden raz”.

Według Stefana J. Jaworskiego stopień społecznego niebezpieczeństwa ta­ kiego czynu jest bardzowysoki, czynten jest też groźnydla zasad wyborczych,

RADOSŁAWKRAJEWSKI

a zatempowinien byćon przestępstwem28. Z zapatrywaniemtymnależy się zgo­ dzić, a wkonsekwencji postulować dokonaniewtym zakresie dekontrawencjo- nalizacji, awięc przesunięcia przedmiotowego czynu zabronionego zkategorii wykroczeń do kategorii przestępstw.

Otworzenie bez

uprawnienia albo

zniszczenie pakietu

wyborczego

lub

koperty zwrotnej

Ostatnim z wykroczeńwyborczychjest wykroczenie z art. 513ak.wyb. Zgod­ nie z§ 1 tego artykułu „ktobez uprawnienia otwiera pakiet wyborczy lub zakle­ joną kopertę zwrotną, podlega karze grzywny”,zaś jego § 2 stanowi, że„tejsamej karze podlega, kto bez uprawnienia niszczy pakiet wyborczy lub zaklejoną kopertę zwrotną”. Wykroczenie to związanejest zgłosowaniemkorespondencyjnym, do którego wyborca maprawo na podstawie art. 53a § 1 k.wyb., choć zgodniez § 2 tego artykuługłosowanie korespondencyjne jest wyłączonewwyborach do orga­ nówstanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wyborach wójta, bur­ mistrza, prezydenta miasta, ale § 3 przedmiotowego artykułu przewiduje, że wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnos­ prawnościmoże głosować korespondencyjnietakżew takich wyborach.

Pakiet wyborczy jest zgodniez art.53g § 1 k.wyb. kompletem dokumentów, w skład którego wchodzą m.in. koperta zwrotna oraz karty do głosowania. Jak stanowi art. 53e §3 tego aktu prawnego, pakiet wyborczyjestdoręczany wyborcy przezupoważnionegopracownika gminy, a zgodnie z jego § 4 może być onteż doręczony drogą pocztową, zaś§ 5przedmiotowego artykułu przewiduje, że wy­ borca może odebraćgo równieżosobiściewurzędzie gminy, jeżelizadeklarował tow zgłoszeniu zamiaru głosowaniakorespondencyjnego. Artykuł 53h § 1 k.wyb. stanowi, żepowypełnieniukartdo głosowania wyborca przesyłajew zaklejonej kopercie do obwodowej komisjiwyborczej. Zatem tylko wyborca głosujący ko­ respondencyjnie jest uprawniony dootworzeniapakietu wyborczego, nie wolno jemu także niszczyćlub uszkadzać pakietuwyborczego i koperty zwrotnej. Za wykroczenieto grozi kara grzywny. Zgodnie z art. 24 § 1 k.wyb. wynosi od 20 do 5000 zł.

Zasadnie zauważaStefan J.Jaworski,że niszczeniepakietu wyborczego lub kopertyzwrotnej stanowi przestępstwoz art. 248 pkt 3k.k., aotwieraniepakietu wyborczego lub zaklejonej koperty zwrotnej stanowi przestępstwo z art. 251 k.k., które polega na naruszeniu tajności głosowaniapoprzez zapoznanie się wbrew woli głosującego z treścią jego głosu, coautor tenpostrzega jako niespójność sys­ temowąw obrębie prawa karnego, która powinna być usunięta w drodze pilnej

interwencjiustawodawcy,ade legelatasprawca, który wyczerpieznamiona wy­ kroczeńokreślonychw art. 51 За k.wyb. w zbiegu ze wskazanymi przestępstwami powinien odpowiadać według zasady określonej w art. 10 к.w.29 Wykroczenie sty­ pizowanew art. 51 За § 1 może mieć jednak samodzielny byt w wypadku otwo­ rzenia bez uprawnienia pakietu wyborczego przesłanegodo wyborcy zanim on wypełnikartędo głosowania, gdyż takiezachowanienie polega na jego niszczeniu lub uszkodzeniu inienaruszatajności głosowania, bowiem jeszcze doniego nie doszło.

29 Ibidem, s. 997.

30 DzU z 2003 r. Nr 208, poz. 2026 z późn. zm. 31 DzU z 2011 r. Nr 158, poz. 944.

Pozostałe zagadnienia

Wszystkie wykroczenia wyborcze ścigane są zurzędu. Oznacza to, że jeżeli policja, a takżestraże gminne ujawniły takiewykroczenia, to muszą ścigać ich sprawców. Na podstawie art. 17 § 1 k.p.w.oskarżycielempublicznym we wszyst­ kich sprawach o wykroczeniajest policja, azatem jest onatakżekompetentnaw sprawach wykroczeń wyborczych. Zgodnie z § 3 tegoartykułu uprawnienia oska­ rżycielapublicznego przysługują również innym podmiotom, w tym strażom gminnym.

W sprawach dotyczącychwykroczeńwyborczych możliwe jestnałożenie grzywny w drodzemandatukarnego.Artykuł95 § 1 k.p.w. stanowi, że„postępo­ wanie mandatowe prowadzi policja, a inne organy, gdy przepis szczególny tak stanowi”. Rozporządzenie MinistraSprawWewnętrznych i Administracjiz dnia 17 listopada 2003 r. wsprawie wykroczeń, zaktóre strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatukarnego30,po nowelizacji dokonanej rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracjizdnia 28 lipea2011 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawiewykroczeń, zaktóre strażnicy straży gminnychsą uprawnieni do nakładania grzywien w drodze man­ datu karnego31, w § 2 ust. 1 pkt 2la przewiduje, że strażnicy strażygminnychsą uprawnieni donakładaniagrzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia z art. 494, 495, 498 i 499 k.wyb. Zgodnie z art. 96 § 1 k.p.w. w postępowaniu mandatowymw ogóle, a zatem także w sprawach o wykroczenia wyborcze, można nałożyć grzywnę do 500 zł, a jeżeli czyn wyczerpuje znamionawykroczeń okre­ ślonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy ֊ do 1000 zł. Przykładem wy­ czerpania znamion określonych wdwóch przepisach ustawybyłoby umieszczenie plakatu wyborczego na budynku bez zgody jego właściciela w taki sposób, żenie można ich usunąćbez powodowania szkód.

RADOSŁAW KRAJEWSKI

Dostrzeżeniawymaga,że art. 516 k.wyb.wśródprzepisów, do których należy stosować przepisy o postępowaniu w sprawach owykroczenia,wymienia także art. 503 tego aktu prawnego. Przepis ten brzmi: „Kto, w związku w wyborami przekazujeśrodkifinansowe lub wartości niepieniężne jednegokomitetu na rzecz innego komitetuwyborczego, podlega karze grzywny od 1000 do10000 złotych”. Z uwagi naustawowe zagrożenie karą,która nie mieści się w widełkach kary grzywnyprzewidzianejza wykroczenia, tenczyn zabroniony nie jest wykrocze­ niem,lecz przestępstwem.Zgodnie bowiem zart. 1 § 1 к.w. „odpowiedzialności zawykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, za­ broniony przezustawęobowiązującąw czasiejego popełnienia pod groźbąkary aresztu, ograniczeniawolności, grzywny do 5000złotych lub nagany”, awprzed­ miotowym przepisie zagrożenie grzywną jest wyższe. Nieprawidłowość w tym zakresie dostrzega także StefanJ. Jaworski, pisząc że dyspozycjaart. 516 k.wyb. jestczęściowo błędna, ponieważ wymieniony w tym przepisie art. 503 został za­ liczony do wykroczeń, gdy faktycznie jest występkiem32. Postulowaćzatemnależy wykreślenie z kataloguczynów zabronionych wskazanych w art. 516k.wyb., do których stosujesięprzepisyopostępowaniuw sprawach o wykroczenia, art. 503 tego aktu prawnego.

Ponadto nie sposóbnie zauważyć, że w kodeksie wyborczym brakuje prze­ pisu, który przewidywałbyodpowiedzialnośćzawykroczenie niszczenia plakatów ihasełwyborczychorazczynienieich niezdatnymi dozapoznania się zichtreścią, np. poprzezzachlapanie farbąlub innym płynem,conie oznacza,żezachowania takie nie wyczerpują znamion wykroczenia. Wgrę wchodzi bowiem w takich przypadkach art.67 § 1 к.w., który stanowi, że „kto umyślnie uszkadza lub usuwa ogłoszenie wystawione publicznie przez instytucję państwową,samorządową albo organizację społeczną lub też w inny sposób umyślnieuniemożliwia zaznajomie­ niesięz takim ogłoszeniem, podlega karze aresztu albo grzywny”. Odpowiedzial­ ność na podstawie tego przepisu jestjednak „ratowaniem sprawy”,bowiem tylko poprzez pewnąwykładnięekstensywnąmożna uznać komitetwyborczy, którego materiały wyborcze zniszczono lub uczyniono niezdatnymido zapoznania się znimi, zaorganizację społeczną, gdyżna pewnonie jest on instytucją państwową ani też samorządową. Podstawą odpowiedzialności za wykroczenie zniszczenia plakatów lub haseł wyborczych lub uczynienia niezdatnymi do zapoznania się z nimi mógłby być także art. 124 § 1 k.w., który stanowi, że „kto cudzą rzecz umyślnie niszczy,uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkodanie prze­ kracza 1/4 minimalnegowynagrodzenia,podlegakarzearesztu, ograniczenia wol­ ności albo grzywny”, przy czymzgodnie z § 3 tego artykułu ściganie następuje tuna żądanie pokrzywdzonego, a wgjego § 4 można orzecobowiązekzapłaty

równowartości wyrządzonej szkody‘lub obowiązekprzywrócenia do stanu po­ przedniego.De legeferendapostulować należy jednak dodanie do kodeksu wy­ kroczeń przepisuprzewidującegoodpowiedzialnośćza takie zachowania, bowiem skoro tenaktprawny penalizujeczyny zabronione związanez wyborami, to po­ winien czynić tow sposób maksymalniekompleksowy,czemude lege lata przed­ miotowe zachowania umykają. Przepis taki powinien zostać zamieszczony w ramach art. 495k.wyb., adobrymna tosposobem byłoby dodanie do jego treści § 2a, który typizowałby wykroczenieniszczenia lub uszkadzania plakatówi haseł wyborczychalboczynienia ich niezdatnymi do zapoznania się znimi,za co po­ winna grozićkaragrzywny.

Zakończenie

Katalog czynów uznanych za wykroczenia wyborcze jest dość rozbudowany i obejmujezróżnicowane czyny. W praktyce największe znaczenie wydająsię. mieć wykroczenia polegające na umieszczaniu plakatów i haseł wyborczych na budynkach i w innychmiejscachbez zgody ich właścicieli, oraz czynienie tego wtaki sposób, żeniemożnaichusunąć bezpowodowania szkódorazwykroczenia prowadzenia kampaniiwyborczej w okresieciszy wyborczej. Za zaniechanieusta­ wodawcy uznać należynieobjęcieodpowiedzialnościąza wykroczenia wyborcze umieszczenie takich materiałów na drzewach, co niestety jest praktyką nagminną, oraz brak odpowiedzialności w formule wykroczenia wyborczego zaichniszcze­ niei czynienie niezdatnymidozapoznania się z nimi. Ponadto wykroczenie gło­ sowania w jednych wyborach więcej niż jeden raz powinno być przestępstwem.

Za wykroczenia wyborcze zasadniczo grozi kara grzywny, którajest adek­ watna. Jedynieza prowadzenie agitacjiwyborczej bez zgody pełnomocnika wy­ borczego oraz za udzielnie pełnomocnictwa do głosowaniaw zamian za korzyść majątkowąlub osobistą alternatywnie z karągrzywnygrozitakże kara aresztu, co nie jest prawidłowe, bowiem ustawowe zagrożenie za te czyny zabronione tylko karą grzywny byłoby wystarczające.

Zatemustawodawcanie do końca wykazał się starannością ikonsekwencją w ujęciu wykroczeń wyborczych.Szkoda, gdyż wymagają onestarannegopotrak­ towania. Dotyczą bowiem czynów zabronionychw bardzo ważnym obszarze de­ mokratycznegopaństwa prawa, jakim są wybory,w tym wybory samorządowe.