Problem aktywizacji społecznej i zawodowej romskiej mniejszośœci narodowej w Austrii – na przykładzie miasta Oberwart

Wiktor Osuch Instytut Geografii

Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Problem aktywizacji spo³ecznej i zawodowej

romskiej mniejszoœci narodowej w Austrii

– na przyk³adzie miasta Oberwart

„Spo³eczeñstwo austriackie mo¿na porównaæ z barwn¹ ³¹k¹. Od stuleci mieszkaj¹ w Austrii ludzie ze specyficznymi przejawami kultury i tradycjami, których mow¹ ojczyst¹ nie jest jêzyk niemiecki. Do tej grupy nale¿y dodaæ imigrantów z okresu po II wojnie œwiatowej, którzy wspó³-tworzyli spo³eczeñstwo i gospodarkê Austrii. Poprzez wzajemne kontakty i obecnoœæ osi¹gniêto wiêcej ni¿ powszechnie wiadomo. Pomyœlmy chocia¿ o zapo¿yczeniach, potrawach, artystach itd. Ludzie ró¿nego pochodzenia, mówi¹cy ró¿nymi jêzykami, o ró¿norodnych kulturach, nie s¹ jedynie ogromnym wzbogaceniem dla naszego kraju, ale równie¿ u³atwiaj¹ nam, Austriakom, jak „przyczó³ki mostowe”, zawi¹zanie gospodarczych i spo³ecznych kontaktów z naszymi s¹siadami w coraz to mocniej integruj¹cej siê Europie”. (Fridrich 2007, t³um. Stachurska).

To¿samoœæ i wspólnota Romów

Naród Romów, z liczebnoœci¹ szacowan¹ na oko³o 8 mln, jest najwiêksz¹ europejsk¹ mniejszo-œci¹. Mimo ¿e dzieli siê na liczne, odlegle od siebie terytorialnie grupy o ró¿nych jêzykach, maj¹ce ze sob¹ znikome kontakty, zdo³a³ on wytworzyæ silny zwi¹zek etniczny, g³ównie dziêki wspólnej tradycji. W œwiadomych swojej tradycji grupach Romowie wykazuj¹ pewne cechy wspólne:

• s¹ „narodem bez pañstwa” – zespo³em etnicznym pozbawionym pañstwa, który od pocz¹t-ków swojego istnienia nie uwa¿a³ siê za jak¹kolwiek mniejszoœæ;

• nigdy nie walczyli z innym narodem, nigdy nie stworzyli grupy terrorystycznej i nigdy nie u¿ywali si³y do zrealizowania swoich politycznych celów;

• ich poczucie wspólnoty nie opiera siê na stowarzyszeniach czy instytucjach, lecz na wielkiej rodzinie. Dzieci zajmuj¹ specjalne miejsce w hierarchii i wolno im uczestniczyæ we wszystkich sferach ¿ycia rodzinnego. Rozstanie z rodzin¹ choæby poprzez uczêszczanie do szko³y nie jest akceptowane, co prowadzi do powa¿nych konfliktów z wiêkszoœci¹ spo³eczeñstwa. Rolê au-torytetu odgrywa powszechnie szanowana starszyzna.

Romowie „od zawsze” ¿yli na obrze¿ach innych spo³eczeñstw, z jednej strony wydaleni poza granice spo³eczeñstwa i otoczeni pogard¹, z drugiej strony skojarzeni z takimi pozytywnymi pojêciami, jak wolnoœæ i niezale¿noœæ. Z punktu widzenia Romów jest to ¿ycie w dwóch ró¿nych rzeczywistoœciach. S¹ miêdzy sob¹, aby umacniaæ rodzinne wiêzi i pielêgnowaæ tradycje. Aby zarobiæ na utrzymanie musz¹ nawi¹zaæ kontakt z nie-Romami i dopasowaæ siê do silniejszej wiêkszoœci spo³ecznej.

Kultura

Pocz¹wszy od kultury dnia codziennego, a koñcz¹c na kreatywnym tworzeniu, kultura Ro-mów jest bogata i ró¿norodna. Nadrzêdn¹ ich zasad¹ jest uznanie cz³owieka i ludzkich wartoœci, takich jak: szczêœcie, mi³oœæ, wolnoœæ i tolerancja. Kogoœ, kto jest gotowy do pomocy, goœcinny i dobroduszny, okreœla siê mianem „cygañskiej duszy”.

W niektórych regionach Europy, np. na Pó³wyspie Ba³kañskim, Romowie byli nosicielami nie tylko kultury muzycznej, ale i rzemios³a w drewnie i obróbce metali. Cenione by³y: ich szczególna wiedza o roœlinach leczniczych oraz dzia³alnoœæ artystyczna, która zawiera elementy indyjskie, orientalne i s³owiañskie.

Rdzenne mniejszoœci narodowe w Austrii

W przeciwieñstwie do przyby³ych w ostatnich latach czy dziesiêcioleciach grup mniejszo-œciowych, rdzenne mniejszoœci narodowe ¿yj¹ od co najmniej stulecia na swoich tradycyjnych terenach osadniczych. Wed³ug austriackiego prawa z 1976 r. i zgodnie z póŸniejszymi dekretami, kryteriami okreœlaj¹cymi mniejszoœci narodowe s¹:

• jêzyk ojczysty inny ni¿ jêzyk niemiecki oraz w³asna obrzêdowoœæ; • narodowoœæ austriacka;

• d³ugie zamieszkiwanie w Austrii; • œwiadomoœæ przynale¿noœci grupowej.

Rdzenne mniejszoœci narodowe, zgodnie z konstytucj¹ austriack¹, maj¹ prawo do ochrony oraz specyficzne przywileje (Fridrich 2006):

• organy doradcze grup mniejszoœciowych s¹ przeznaczone do ochrony kulturalnych, socjal-nych i gospodarczych interesów, jak i do politycznego przedstawicielstwa grup mniejszo-œciowych;

• formy ochrony grup mniejszoœciowych s³u¿¹ zachowaniu mniejszoœci narodowej i jej kultury; • oznaczenia topograficzne, np. tablice drogowe, zawieraj¹ opisy w jêzyku niemieckim i w

jêzy-kach grup etnicznych zamieszkuj¹cych tereny, na których te tablice ustawiono,

• zastosowanie jêzyka mniejszoœci narodowych jako jêzyka urzêdowego w urzêdach jest mo¿-liwe w obrêbie terenów osadniczych, z uwzglêdnieniem pewnych warunków.

Sytuacja Romów w Austrii

Cz³onkowie grup mniejszoœciowych czêsto nie przyznaj¹ siê do swojego pochodzenia – jest to najczêœciej spowodowane wstydem lub strachem przed ewentualnymi represjami. Dlatego narodowy spis ludnoœci Austrii z 2001 r. wykazuje jedynie 6273 Romów, w tym 263 w Oberwart. Wed³ug ustaleñ reprezentantów mniejszoœci narodowych, liczba Romów w Austrii wynosi fak-tycznie 30–35 tys. (Fridrich 2006).

Romów mo¿na spotkaæ w ca³ej Austrii. W kraju zwi¹zkowym Burgenland, a w szczególnoœci w Oberwart i najbli¿szych okolicach tego miasta, ¿yje najwiêcej rdzennych Romów. Inne grupy mieszkaj¹ anonimowo w du¿ych miastach Austrii: Wiedniu, Grazu, Linzu i Salzburgu.

Romowie nie s¹ jednolit¹ mniejszoœci¹ narodow¹; sk³adaj¹ siê z podgrup. W Austrii s¹ to przede wszystkim Romowie z Burgenland, Sinti, Lovara, Kalderaš, Gurbet i Arlije (pierwsze trzy wymienione grupy uchodz¹ za rdzenne mniejszoœci z wszystkimi przys³uguj¹cymi im prawami mniejszoœci narodowych). W ich jêzyku s³owo „Rom” oznacza mê¿czyznê.

W XI i XII w. liczni przodkowie Romów wyruszali w wiêkszych grupach z pó³nocnych Indii do Europy, pocz¹tkowo na Pó³wysep Ba³kañski. Pocz¹wszy od XIV w. docierali kolejno do œrodkowej,

zachodniej i pó³nocnej Europy. W XVIII w., za panowania Marii Teresy i Józefa II, Romów „cywilizowano” poprzez wymuszon¹ asymilacjê. Po ograniczeniu mo¿liwoœci wêdrówek w wê-gierskiej czêœci cesarstwa osiedlili siê oni na terenach przygranicznych (dzisiejszy kraj zwi¹zko-wy Burgenland). Nadano im ma³o wartoœciowe ziemie, poza terenami osadniczymi. W ten sposób powsta³a baza dla „gettyzacji” w tzw. osiedlach cygañskich (Probst-Thayanandasivam 2006).

Niesprzyjaj¹ce warunki mieszkaniowe po II wojnie œwiatowej, analfabetyzm i uprzedzenia wiêkszoœci spo³eczeñstwa nie sprzyja³y kszta³ceniu siê m³odzie¿y romskiej. Wielu uczniów prze-noszono do klas specjalnych, niektórzy nie ukoñczyli nauki w szkole. Brak kwalifikacji i jawna dyskryminacja spowodowa³y, ¿e wielu Romów by³o lub nadal jest bezrobotnych.

Dyskryminacja, lekcewa¿enie i uprzedzenia wiêkszoœci spo³eczeñstwa wobec Romów dopro-wadzi³y do tego, ¿e wielu z nich przyjê³o negatywn¹ ocen¹ w³asnej osoby, przez co wstydzili siê byæ „cyganami”. To prowadzi³o i prowadzi nadal (choæ w zdecydowanie mniejszym stopniu) do silnego poczucia niskiej wartoœci, a nawet wyparcia siê w³asnej kultury i jêzyka oraz do asymilacji. Oficjalne uznanie za mniejszoœæ narodow¹ zwi¹zane jest z obowi¹zkami (austriacka narodo-woœæ, w³asny jêzyk i kultura, zamkniête tereny osadnicze) i prawami (np. wsparcie kultywowania jêzyka i kultury). W 1976 r. zniesiono prawo mniejszoœci narodowej tej grupy etnicznej, poniewa¿ przestano uwa¿aæ Romów za rdzenn¹ mniejszoœæ narodow¹, uznano ich bowiem za tradycyjnie tu i ówdzie wêdruj¹c¹ wspólnotê. Starania Romów o zdobycie spo³ecznego uznania trwaj¹. Sk³onnoœæ do stereotypów, segregacja i marginalizacja jeszcze d³ugo pozostan¹ niepokonane, nawet jeœli utworzone zostan¹ zwi¹zki Romów, powstan¹ romskie media, a m³odzie¿ romska uzyska wsparcie przy zdobywaniu wykszta³cenia (Fridrich 2007, t³um. D. Stachurska).

Aktualna sytuacja Szkolnictwo

Do 1980 r. powszechnie przyjête by³o umieszczanie czêœci dzieci z rodzin romskich w szko³ach specjalnych. W 1984 r. w szkole w Oberwart powsta³a klasa, która w 40–50% sk³ada³a siê z Ro-mów. Po utworzeniu w 1989 r. w Oberwart pierwszego Austriackiego Stowarzyszenia Romów wprowadzono opiekê edukacyjn¹ dla dzieci romskich. W krótkim czasie osi¹gniêto zauwa¿alne sukcesy. Specjalni nauczyciele i pracownicy socjalni pomagaj¹ w godzinach popo³udniowych w pomieszczeniach Stowarzyszenia dobrowolnie przyby³ym dzieciom przy odrabianiu zadañ do-mowych (g³ównie m³odszym dzieciom – w pisaniu, czytaniu i grze na instrumentach muzycz-nych). System punktowy z nagrodami dla ambitnych uczniów wywo³uje zapa³ do pracy. W ten sposób trwaj¹cy przez dziesiêciolecia problem nieuczêszczania do szko³y dzieci Romów i tym samym b³êdne ko³o sk³adaj¹ce siê ze z³ego wykszta³cenia dzieci, znikomych szans pracy, wyso-kiego bezrobocia wœród tej grupy etnicznej i niskich wymagañ w stosunku do w³asnych dzieci – zosta³o prze³amane. Prawie ca³a m³odzie¿ romska mo¿e obecnie otrzymaæ pozytywne œwiadectwa ukoñczenia szko³y; bardziej zaanga¿owanym umo¿liwia to dostêp do dalszych etapów kszta³ce-nia (Probst-Thayanandasivam 2006).

Wielkim szokiem dla spokojnego, ustabilizowanego spo³eczeñstwa austriackiego, dla neu-tralnej politycznie i militarnie Austrii, by³ zamach terrorystyczny na mniejszoœæ Romów na przed-mieœciach Oberwart. W lutym 1995 r. eksplodowa³a bomba pod³o¿ona w pobli¿u zabudowañ romskich. W zamachu zginê³o czterech Romów. Sprawc¹ zamachu okaza³ siê m³ody austriacki skrajny nacjonalista. Romowie przykuli uwagê mediów, zdobyli zainteresowanie i wspó³czu-cie. Po tym wydarzeniu spo³eczeñstwo i w³adze zosta³y zmuszone do zmiany polityki krajowej i lokalnej oraz kierunków dzia³añ wobec mniejszoœci narodowych, a szczególnie Romów (Osuch 2007).

Fundusz Romów

W rejonie Oberwart wiêcej ni¿ po³owa Romów to bezrobotni, poniewa¿ wci¹¿ nie maj¹ oni odpowiedniego wykszta³cenia, a podczas poszukiwania pracy spotykaj¹ siê z wieloma uprzedze-niami. Bezpoœrednio po atakach bombowych w Oberwart w 1995 r. utworzono Fundusz Romów w celu zagwarantowania pomocy finansowej dla cz³onków rodzin ofiar i w celu finansowego wsparcia w kszta³ceniu dzieci, m³odzie¿y i doros³ych. Pieni¹dze zebrano przede wszystkim na zbiórkach charytatywnych wœród austriackiego spo³eczeñstwa. Dziêki temu osobom przez d³u¿-szy czas bezrobotnym umo¿liwiono poszukiwanie pracy i wydostanie siê z „marginesu spo³ecz-nego”. W aglomeracjach miejskich sytuacja gospodarcza i socjalna Romów, dziêki anonimowoœci, asymilacji i wiêkszym szansom na zdobycie pracy, jest zdecydowanie lepsza.

Kolejnym powa¿nym problemem s¹ skromne warunki mieszkaniowe mniejszoœci romskiej. W Austrii na obywatela przypada przeciêtnie oko³o 33 m2 _{powierzchni mieszkalnej, a wœród} spo³ecznoœci romskiej – tylko 8,7 m2_{. To pokazuje ogromn¹ dysproporcjê w jakoœci ¿ycia w tym} bogatym kraju Unii Europejskiej. Jest to kolejny argument przemawiaj¹cy za zorganizowaniem pomocy dla ludnoœci romskiej w celu zapobie¿enia ewentualnym konfliktom lokalnym.

Projekt „Mri Buti” („Moja praca”)

Pracownicy socjalni z Oberwart czêsto stykali siê zarówno ze spo³ecznymi, jak i gospodarczy-mi problemagospodarczy-mi Romów. Dlatego te¿ w maju 2003 r., wspólnie z Ministerstwem Gospodarki, dziêki wspó³finansowaniu Unii Europejskej, wprowadzono w ¿ycie projekt „Mri Buti” („Moja praca”). Spo³ecznoœæ Romów (pocz¹tkowo 44 osoby) zaanga¿owano ju¿ w 2002 r., przed rozpoczêciem projektu, do ustalenia, jak¹ pracê chc¹ podj¹æ Romowie. Kobiety zdecydowa³y siê na pranie, szycie i prasowanie odzie¿y w specjalnie przeznaczonych do tego celu, nowo wybudowanych pomieszczeniach. U¿ywana odzie¿ jest dostarczana przez austriacki Caritas i inne organizacje charytatywne; pochodzi ze zbiórek. Posegregowana, wyprana w pralni, wyprasowana, ewentu-alnie naprawiona, odzie¿ jest sprzedawana jako u¿ywana w specjalnym sklepie (second hand-shop). Mê¿czyŸni wybrali prace fizyczne w lesie, parku miejskim i ogrodach. Klientami s¹ najczêœciej mieszkañcy miasta Oberwart i okolicznych miejscowoœci. Osoby pracuj¹ce w ramach tego projektu same okreœli³y czas pracy i zakres swoich obowi¹zków. Najczêœciej przebywaj¹ w pracy kilkanaœcie godzin w tygodniu (kilka godzin dziennie). Mog¹ ubiegaæ siê tak¿e o pracê w innych firmach, nie trac¹c przy tym œwiadczeñ socjalnych i zasi³ków, jeœli ich dochody nie przekraczaj¹ 300 euro miesiêcznie. W praktyce jednak niewielu Romów pracuje dodatkowo (poza projektem), sami bowiem nie wykazuj¹ inicjatywy i ambicji w tym kierunku. Ponadto praca w pral-ni czy prasowalpral-ni jest tak zorgapral-nizowana, ¿e czêœæ kobiet przyprowadza ze sob¹ dzieci, które przez kilka godzin przebywaj¹ pod opiek¹ nauczyciela. Wa¿nym aspektem pracy s¹ czêste (chy-ba za czêste) przerwy na kawê czy papierosa w specjalnym pomieszczeniu dla personelu. Jest tak¿e mo¿liwoœæ bezp³atnego korzystania z komputera i internetu.

Ponadto dla wszystkich mieszkañców Oberwart, a szczególnie lokalnej administracji, zorgani-zowano szkolenie w celu lepszego zrozumienia i efektywniejszego wykorzystania projektu.

Obecnie w ramach projektu zatrudnione s¹ 62 osoby, które przeciêtnie pracuj¹ oko³o 900 godzin w miesi¹cu.

Sfery ¿ycia

Oto fragment eseju napisanego przez przedstawiciela m³odego pokolenia Romów z Oberwart: „Jak wiêkszoœæ Romów w Oberwart, ja równie¿ mieszkam na osiedlu, na obrze¿ach miasta. W okresie nauki szkolnej nie mia³em ³atwej sytuacji – nie mog³em nawet usi¹œæ z nie-Romem, poniewa¿ jego matka mi tego zabrania³a. Nie by³em zapraszany na urodziny kolegów i nie mog³em

ich odwiedzaæ. Popo³udnia spêdza³em wiêc najczêœciej na moim osiedlu. By³em bardzo smutny i marzy³em o tym, by byæ kimœ innym. Wraz z atakiem zmieni³a siê moja sytuacja. Dziêki pomocy spo³eczeñstwa, ale przede wszystkim dziêki zmianie stosunku spo³eczeñstwa do nas, nauczy³em siê ca³kowicie akceptowaæ siebie i moj¹ grupê. By³em pocz¹tkowo dumny z tego, ¿e jestem „cyganem”. W szkole wstydzi³em siê i trzyma³em z daleka, a teraz postanowi³em sprostaæ tym problemom. Mimo ¿e atak sam w sobie by³ straszny i okrutny, przyniós³ równie¿ pozytywny efekt uboczny. Ludzie poznali nas, pozbyli siê uprzedzeñ i zaczêli próbowaæ nas zrozumieæ. Mam poczucie bycia akceptowanym w mojej szkole i otoczeniu. Mimo ¿e w okolicy od czasu do czasu dochodzi do rozbojów, jestem ze swojej sytuacji zadowolony. ¯yczy³bym sobie, aby w moim przysz³ym zawodzie spotka³o mnie równie ma³o problemów jak teraz. Mo¿e uda nam siê wzmoc-niæ nasz¹ kulturê i dobrze j¹ zaprezentowaæ” (Christopher Berger, uczeñ, lat 15).

Paradoksalnie, zamach z 1995 r. sta³ siê punktem zwrotnym w ¿yciu spo³ecznoœci Romów nie tylko w Oberwart, ale i w ca³ej Austrii. Projekt „Mri Buti” jest tylko jednym z kilku przyk³adów uaktywnienia ludnoœci romskiej w tym regionie. Prawdopodobnie nie odniós³by on sukcesu, gdyby nie wczeœniejsze utworzenie Funduszu Romów, zmian w szkolnictwie, w tym zorganizo-wanie oœrodka pomocy dzieciom (dzia³aj¹cego jak œwietlica), budowa nowoczesnego budynku domu kultury romskiej. Te zmiany z kolei by³y mo¿liwe po zweryfikowaniu wielu uprzedzeñ spo³eczeñstwa austriackiego, a tak¿e samych Romów, którzy uwierzyli, ¿e potrafi¹ wykorzystaæ proponowan¹ im pomoc i zas³uguj¹ na ni¹.

Na temat obecnej sytuacji mniejszoœci romskiej w 2006 r. przeprowadzono wywiad z Rudolfem Sarközim, przedstawicielem mniejszoœci narodowej austriackich Romów, w siedzibie Stowarzy-szenia Austriackich Romów. Reporter: Christian Fridrich.

• Aktualna sytuacja mniejszoœci narodowej w Austrii (Ch. Fridrich): relatywnie dobra, wsparcie pañstwa; politycy znaj¹ nasze aktualne potrzeby (Rudolf Sarközi).

• Pozytywne aspekty dla cz³onków mniejszoœci narodowej w Austrii (Ch. Fridrich): zdecydo-wanie lepszy dostêp do wykszta³cenia; wzrost pewnoœci siebie; kooperacja z innymi mniej-szoœciami; pozytywnie zmieniaj¹cy siê sposób postrzegania Romów przez spo³eczeñstwo; rozwój kultury i tworzenie miejsc pamiêci narodowej; liczne publiczne wystawy (Rudolf Sarközi).

• Nierozwi¹zane sprawy, nowe wyzwania mniejszoœci narodowych (Ch. Fridrich): ukryty ra-sizm; publiczno-medialne wystêpy przeciwko ¿ebrakom, którzy pochodz¹ przede wszystkim z po³udniowej Europy i s¹ najczêœciej Romami; wysoki wskaŸnik bezrobocia spowodowany brakami w wykszta³ceniu (Rudolf Sarközi).

• Znaczenie jêzyka mniejszoœci narodowych w codziennym ¿yciu (Ch. Fridrich): wa¿ny w prze-sz³oœci; m³odzie¿ mówi³a po niemiecku, poniewa¿ uwa¿a³a jêzyk romski za jêzyk martwy; dzieci i m³odzie¿ ucz¹ siê obecnie tego jêzyka na kursach; spisany po raz pierwszy w roku 1990 (Rudolf Sarközi).

• Sytuacja szkolna mniejszoœci narodowych (Ch. Fridrich): dostêp do szkó³ maj¹ wszystkie dzieci; problemem jest motywacja rodziców – czy potrafi¹ zrozumieæ znaczenie kszta³cenia dzieci; zapomoga w celu dalszego kszta³cenia z Funduszu Romów, który powsta³ w 1995 r. (Rudolf Sarközi).

• Identyfikuj¹ce elementy mniejszoœci narodowych (Ch. Fridrich): artyœci i muzyka; niestety, wielu Romów siê asymiluje, wielu zmienia nazwiska (Rudolf Sarközi).

• Stosunki z tym pañstwem, w którym mniejszoœæ narodowa tworzy wiêkszoœæ (Ch. Fridrich): Romowie w ¿adnym kraju nie stanowi¹ wiêkszoœci (Rudolf Sarközi).

• Ocena pañstwowej polityki wobec mniejszoœci narodowych (Ch. Fridrich): dla Romów jest wystarczaj¹co zadowalaj¹ce np. to, ¿e w 2004 r. zorganizowano zjazd w Parlamencie Republiki

Austrii w celu uczczenia pamiêci ofiar nazizmu i rasizmu. Pomoc pañstwa dla mniejszoœci narodowych w zakresie rozwoju kultury, wykszta³cenia, infrastruktury mog³a by byæ dwu-krotnie wiêksza; Stowarzyszenie Kulturowe Austriackich Romów nie mog³oby istnieæ bez pomocy rz¹du federalnego w Wiedniu (Rudolf Sarközi).

• ¯yczenia skierowane do spo³eczeñstwa, rz¹du i mediów (Ch. Fridrich): aby kontynuowaæ to, co zosta³o ju¿ osi¹gniête; wykazywanie wiêkszego szacunku przez spo³eczeñstwo (dotyczy to równie¿ mediów regionalnych) (Rudolf Sarközi).

• Widoki na rozwój mniejszoœci narodowych (Ch. Fridrich): bardzo pozytywne, ze wzglêdu na rozszerzanie siê Europy; Romowie s¹ wspierani np. w zdobywaniu wykszta³cenia (Rudolf Sarközi). Zastanawia, ¿e przedstawiciel mniejszoœci Romów w Oberwart nie docenia zaprojektowania i realizacji projektu „Mri Buti” (a mo¿e o tym zapomnia³?). Dziêki temu przedsiêwziêciu wiele rodzin romskich ma sta³¹ pracê i przywileje socjalne przys³uguj¹ce pracownikom etatowym. Zarobki na pewno nie s¹ atrakcyjne, ale przy tym czasie i wk³adzie pracy oraz rozlicznych udo-godnieniach i przywilejach zas³uguj¹ na uwagê. Zdecydowana wiêkszoœæ pracowników zaanga-¿owanych w projekcie nie podejmuje ¿adnej dodatkowej pracy. Wydaje siê niezrozumia³e, ¿e organizacja nowych miejsc pracy nie prze³o¿y³a siê na wiêksz¹ motywacjê i wiêksz¹ aktywnoœæ zawodow¹ czy wiêksze ambicje. W rozmowach Romowie wskazuj¹ wiele pozytywnych rozwi¹zañ wprowadzonych w ostatnich latach, szczególnie rozwi¹zañ edukacyjnych, w zakresie rozwoju kultury (budowa nowoczesnego domu kultury, szko³y, œwietlicy, zatrudnienie dodatkowych na-uczycieli i opiekunów, doskona³e wyposa¿enie szko³y i domu kultury), ale czyni¹ to bez wiêk-szych emocji i zaanga¿owania. Zastanawia tak¿e to, ¿e wielu z nich wspomina zamach terrorystyczny sprzed wielu lat ze szczegó³ami, wyra¿aj¹c ¿ywo swoje emocje w opowiadaniach, muzyce, malarstwie, rzeŸbie i plastyce, a bez emocji patrzy na obecne ¿ycie spo³eczno-zawodowe i w przysz³oœæ. W ci¹gu ostatnich lat zauwa¿a siê wyraŸny wzrost postaw roszczeniowych rdzen-nych grup mniejszoœci narodowych (w tym Romów) w stosunku do lokalrdzen-nych w³adz samorz¹do-wych, a tak¿e federalnych w Wiedniu. Pracownicy opieki socjalnej i spo³ecznej wskazuj¹ przyk³ady swoistej „przedsiêbiorczoœci” przedstawicieli mniejszoœci narodowych w wyszukiwaniu coraz to nowych form zasi³ków i dop³at z pakietu socjalnego. Lokalne w³adze samorz¹dowe, obawiaj¹c siê sytuacji konfliktowych, czêsto zbyt liberalnie traktuj¹ te grupy spo³eczne, z obawy przed pos¹dzeniem o nierówne traktowanie obywateli. Choæ w tym wypadku niewykluczone, ¿e to w³aœnie przedstawiciele wiêkszoœci pierwsi zwróc¹ na siebie uwagê w doœæ konserwatywnym (mimo integracji z UE) spo³eczeñstwie austriackim.

Projekt „Mri Buti” nie jest przyk³adem „wielkiego biznesu” i osza³amiaj¹cych perspektyw. Jest to przyk³ad aktywizacji ludnoœci biednej, niewykszta³conej, marginalizowanej, nie zawsze zasymilo-wanej, ¿yj¹cej na dalekich peryferiach spo³eczeñstwa (choæ w bogatym kraju Unii Europejskiej). Sukcesem jest stworzenie sta³ych miejsc pracy dla grupy mniejszoœci romskiej, która w tym regio-nie regio-nie mo¿e znaleŸæ zatrudregio-nienia ze wzglêdu na ró¿ne bariery, w tym tak¿e dyskryminacyjne.

Literatura

1. From the Margin to the Centre. Capturing the Perspectives of Young People from European Minority Groups, Ch. Fridrich (ed.), 2006, Drava Verlag, Klagenfurt.

2. Fridrich Ch. (t³um. D. Stachurska), 2007, Romowie w Austrii – znikomo zintegrowani, ale marginali-zowani albo asymilowani [w:] Wybrane problemy edukacyjne i kulturowe niektórych mniejszoœci narodowych i etnicznych w Polsce i Europie (Selected educational and cultural issues of some national and ethnic minorities in Poland and Europe), W. Osuch (red.), Geoinfo Sp. z o.o., Kraków.

3. Wybrane problemy edukacyjne i kulturowe niektórych mniejszoœci narodowych i etnicznych w Polsce i Europie (Selected educational and cultural issues of some national and ethnic minorities in Poland and Europe), W. Osuch (red.), Geoinfo Sp. z o.o. Kraków.

4. Probst-Thayanandasivam S., 2006, The Roma Minority in Austria-an Overview [w:] From the Margin to the Centre. Capturing the Perspectives of Young People from European Minority Groups. Drava Verlag, Klagenfurt.

The Problem of Social and Economic Activation

of Roma National Minority in Austria

in the Example of Oberwart Town

The article presents the characteristics of Roma national minority in Austria with particular consideration of social-economic activation issues of this nation. Many years of the poor level of education, numerous prejudices and lasting stereotypes in Austrian society towards the Roma and in effect the high percentage of unemployment among this social group resulted in their relegation to the peripheries of social and economic life. This publication shows numerous examples of actions taken by federal authorities in Vienna, local governments, humanitarian organizations, mass media as well as the help with projects financed by EU in overcoming barriers and prejudices towards Roma minority in peripheral region of Burgenland in Oberwart (Austria). The project Mri Buti (My work) is the most important success of these actions. It gave permanent employment to several dozen Roma families, but it is not a success for the interested party. The process of Roma activation seems to be a long-term process and more sophisticated than it was planned. The stereotypes and prejudices still play the crucial role, albeit significantly less than in the past. Unfortunately traditions and numerous habits of this population group not always give enough motivation to take actions and decisions and they are important barriers to taking economic activity and further education.