O podziale cechsztynu Gór świętokrzyskich na cztery cykle sedymentacyjne

ności czasu trwania. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż o·ksford w ujęciu Kolokwium Luksemburskiego jest

~ieporównywailny pod względem czasu trwania z ke,. lowejem z jednej strony, a z kimerydem z drugiej. 8. Rezygnuje · się . z używ'ania nazw "raurak'' i

"as-tart" zarówno

w

znaczeniu stratygraficznym jalk i fa-t:jalnym, wobec wieloznaczności tych terminów.

9. Zasięg · kimerydu przyjęto zgodnie z zaleceniami Kolokwium Luksemburskiego, · uznając poziomy

·ataxiocerasowe . (lru:b faunę ekwiwalentną) za dolny kimeryd; a poziomy aulakostefanusowe za górny ki-meryd.

10. Rezygnuje się w Polsce z używania nazw

."bonon'.' i ,,P'Icl~bek" w znaczeniu .piętra. Purbek trak-tuje się jako· fację górnego malmu. Ponieważ w Pol-sce można wyodrębnić wołżańskie poziomy amoni-.towe, a jednocześnie nie można wylcluczyć mCYiJ.!i-wości wpływów · tytcińSkich i · portlandzkich (jeśli .pu11be~ uznać za fację· chara!merystyczną dla

part-landu), .postanowiono nie ograniczać używania

ter-_minów "wołg" i ,,~Portland", aż do ostateczmego wy-jaśnienia spornych zagadnień

zoogeograficzno-facjal-.nych . .

- 11. Zebrani . przeż aklamację uchwalili wniosek, aby Zarząd Główny PTG wystąpił do Instytutu

Ge-·ologicznego

.

z

dezyderatem o przySd)ieszenie wydania w językru angielSkim mónografioi prof. dr Z. Różyc­ kiego pt. "Górny dogger-i' doliny malm Jury Kra-kowsko-Częstochowskiej" z odpowiednimi uzupełnie­ niami..

Na t-le tych uchwał nasuwają się następujące

uwagi:

Kolokwium Warszaws}de :Dgodnie z zaleceniami Kolokwoium Lulksemburskiego zdecydowało o przy-dzieleniu retyku do 'triasu. Na ·kolokwium znalazła

się jednak WYłPOWiedź wskazująca na silne związki

retyku z liasem. Czy nie należałoby ·tej ~rawy jesz-cze ł)9nownię .przedy-skutować, aby uzyskać możli"

wie pełny obraz? . .

Decyzja wydzielenia między bajosem a batonem odrębnego piętra wydaje się ze wszech miar słuszna. Wprowadzenie na miejsce wezulu, który · :Dgodnie z zaleceniami Kolokwium Luksemburstkiego ulega likwidacji, nazwy kujaw· jest zapewne uzasadnione. Sprawa ta jednak wywoła dyskusję i powinna się znaleźć jako jeden z IPUnikiów porządku dz:iennego

pa

.przyszłym kolokwium międzynarodowym w

Pol-;sce.

i Z zadowoleniem powiJtać należy likwidację pojęć takich, jaik: raurak i astart ponieważ .prowadziły one 4o -nieporozumień. Sprawa jedna'k nie jest prosta. Termiriy te weszły tak głęboko w .prakitY'kę, iż ich

usunięcie, jakikolwiek jak najbardtlej celowe,· będzte na razie stwarzać poważne trudności zwłaszcza w przemysłowym opracowywaJ!liu wierceń. Geologowie opracowujący rdzenie naltkiną się na ·duże kłopoty, nie wiedząc gdzie należy polożyć granicę między pO-szczególnymi jednostkami. Wydaje się, iż je6t ko-noieczne opracowanie w możliwie szybkim czasie sze:.. regu wzorcowych profilów z różnych regionów Pol-ski i pokazanie na konkretnych przykładach, 'gdzie będziemy ustalać granice nowych jednostek straty-graficznych. Sprawa ta powinna być przedmiotem najbliższego kolokwium, iktóre mogłoby się zebrać w rok po odbyciu pierwszego.

Najwyższą dyskusję wywołała sprawa nazwy gór-nego malmu. J. Kutek IPrqponuje nazwać · go woł:.. giem, geolodzy z I9 - pol'tlandem. Za nazwą wołg przemawia bezspornie fakt, iż dolna część tego . !kom-pleksu cechuje się obecnością fauny tY'Pu wołżań­ skiego, i że ona właśnie jest podstawą stratygrafii

poważnej części tej jednostki. Zwolennicy partlandu powołują się na fakt, iż piętro to w Polsce łączy wspólna z partlandem zachodnio-eurqpejskim obec-ność pul'beku. Argument ten W bardzo istotny spo-sób .podważa fakt, że facja purbeoka nie jest wy-łączną cechą ,Portlandu. Jak na to bowiem zW!l'ócił

uwagę jeden z dyskutantów występuje ona również

i w prowincji tytońskiej. Zwolennicy partiandu pod-kreślają ponadto fakt, iż małżoraczki pru!1beku w Pol:.. sce są podobne do małżoraczków z purbeku angiel-skiego. ·I ten a.rguanent upada.· Trudno boWiem . spo-dziewać się w Polsce małźoracZików o · typie wołżań:. skim skoro tam facji pur:beckiej. 'brak 'i cala: seria

rozwinięta jest w facji morskiej~ Jeśli IP()nadtQ zwró-cimy jeszcze uwagę na fakt, iż cały sporny zespól przykryty jest ponownie osadami · ż. fauną

d

typie wschodnim, to wydaje się, iż purbek na terenie Pol-ski jest tylko pewnym epizodem w długiej historii

· panowania fauny o tym charakterze. Sądzę, iż prze-mawia to zdecydowanie za nazwaniem-;sp<> mej serii wolgiem. Różnice w rozwoju .JPaileogeograficznfrn obu basenów oraz sprawa, czy potrafimy w danym · nio-mencie udowodnić bezpośrednią komunilkację· mię­ dzy obu basenami czy nie, nie· mają jak sądzę zna-czenia dla tego problemu. · '

Ponieważ kolakwi'l.IIIll nie doszło do porozumienia postanowiono równorzędnie dQIPUścić stos·owanie obu terminów do czasu definitywnego rozstrzygnięcia tej

S{)rawy. Miejmy nadzieję, iż następne kolokwium dojdzie do podjęcia jakoiejś wspólnej · 'konikluzji. · Za-gadnienie to ,powinno być również przedmiotem . ko-lolcwium międzynarodowego, na kitorym g~logowie

polscy będą mogli wy)Stą,pić z bogatym i różnorod-nym materiałem. · ·

KATARZYNA PAWLOWSKA Instytut Geologh:zny ·

O PODZIALE

.

CECHSZTYNU

GOR

SWIĘTOKRZYSKICH

NA CZTERY CYKLE

SEDYMENTACYJNE

UTWORY cechsztyńskie Gór Swiętakrzyskich

zosta-ły skartowane i stratygrancznie qpracowane na

po-czątku bieżąc.ego stulecia przez Jana Czar-nockiego. Od tego czasu stosowano ustalony przez tego badacza

podział stratygraficzny na trzy ogniwa: dolne, środ­

kowe i górne.

Intensywnie prowadzone ;prace wiertnicze w Polsce

północno-zachodniej, północno-wschodniej i środkowej Wniosły wiele nowego materiału, na podstawie

iktó-. rego wiedza nasza o cechsztynie znacznie się · posze-rzyła i pogłębiła. Przy zestawieniu !Profilów, opraco-\vywailiu map. paleog~raficznycll, !Przeprowadzaniu

porównań nasunęła się konieczność ]ednolitego po-traktowania osadów cechsztyńskich w Polsce.

-Dla cechsztynu solonośnego już dość dawno

wpro-wadzono czteroczłonowy podział na: sole najstarsze, starsze, młodsze i najmlodsze, a obecnie na cztery cy-klo.temy według schematu stratygraficznego ustalone-' go przez Richter-Bemburga. Obecnie podejmowane są

próby opracowania stratygrafii cechsztyńskich utworów brzeżnych w Sudetach i Górach Swiętokrzyskich pod

kątem jej ujednolicenia przez w.prowadzenie podziah.i na cztery cylklotemy. Zadanie nie jest łatwe, szczegól-nie dla obszaru Gór Swiętokrzyskich, gdzie osady

<:~~ynu ogólnłe biorą<: w .. skali. Polski są

najlbar-,c;!g;iej terygeniczne i repre2;entl:ują facje brzeżne, zmien-nie wyks~lęone W; poszczególnych~; mniej lub bar--~j. · izolowanych zato:kach. ~Szczególnie· ważny jest .pr:óblem ustalenia członów korelacyjnych

odpowied-hikaw facjalnych-!POziomów . dobrze określonych w

.n,ąj,bardziej · Jrompletnych :profilach · cechsztynu . na

_:ą~bszarze ~ panwi solnej. . . .

,.-.:'Projękt-· nowego podziału stratygraficznegą

cech--~tynu Gór. $vy;ięt()krzyskicn oparto na materialach geologicznych PQChodzących z. odstonięć oraz dostęp­

pych .. w~er(:eń._ W . miarę dopływu dalszych nowych

materiałów schemat ten ,mpina będzie modyfikować .i dwracąWYWać .. Ze względu na ,pewne.-różnice

wwy-~talc~u. 9Sadów, ceehs7ltyńskioh wygodniej !będzie :ąddzielnie OJlłówić. ich stratygrafię w ,pólnoonej d po-.J,uP.niowęj części ~Gór· świętokrzyskich. · .

, .. Różnice.· w .· WY,ksztalceniu osadów cechsztyńskich w póŁnocnej-i PQludniowej ·części Gór . Swiętokrzyskich ~wynikają ~ewne z odrębnego ,ukształtowania.

tek--ton.icmego.· tych • obszarów _orat.·· innego . charakteru

.rućhów ąpej~;ogenicznych i •kompensacji izootatycz:..

.ny~h działających w związku z ·orogenezą hercyńską.

.St~<atygrafię osadów:·.cechsztyńskich w pólnocnej .części

·Gór,-$więtokrzyskich przedstawia taJbela J. Na

obsza:-.rze. tym dobrze wykształcony jest najstarszy cyklotem

z;,

.

osiąg;:~jący niekiedy !bardzo duże miąższości, w

.Qtwo:J:ach :· . Radoszyce, Gmińsk i Tumlin przekraczają

.one 200-m. ·-··

.

. :

.

W

skład ·cYtkłotemu Z1 ,wchodzą dwa dające się :wyróżnić Utologiczno-stratygraficzne człony korela-cyjne: •:4®ieniec zygmuntowski oraz wapień

kajeta-.nowski, brak •kryteriów dla wyróżnienia poziomu lup-ku miedziono§nego.

Transgresywny ti®ieniec podstawowy

(zygmuntow-ski) określa -spąg ·<isadów cechsztynu oraz jeg!Y : nie-zgodnY stosunek. do -IPodściełającego tpaleózoiku; W pólnocnej ··części:. Gór SwiętokrzySkich • 'zlepieniec: ·

2:Y8<-qtuntowski, Jeżący w spągu, normalnej serii węgland­

wej cech:sztynu, psdąga ~oltalnie ;maksym;lln_e1,-~ein­

~iej • nie o~erwow:ane, mią~~~i; wynąsząęę_-.: ponad

217 m, (o~wó,r, T)lllllin, g~ę-:Jtie.: z%1;al m;ze'Wi:ereony). MiąższośCi te jeq1,1ak. mają Qg+anicwny, ~aęięg. i- szyb-ko się_ :zJmieniają~'.tak ~'-V! 9lt~H~Y .Kajetąrtow~;,~.;~i

Zagnansk, ~e~tonlin pj.i~żątos~:--żiępieńęą

·

-wYrioSi

:

<i*·

1 m; a _ lakąlilię · (Leko_IJ1inr całkowiCie go bral5...

Wapień kajetanowski jest odpowiednikiem w·'t'olśce

i · .Niemczech . szer.oko :-. <r071Powszechni:on:ego poziOmu wapienia :cechsztyńskiego--z ·fauną: '1W · pólnocnej :-;ctię­ ści Gór świętokrzyskich~ jest •tO-;.·staly'pozidm.•o

cha-rakterystycznym litologicznym · :wYkSzta:lceń:ilf, · · 'R~l"~ zentują ,g9 wapienie i)margle szaroczarne;:tll'iekiedY'lS! '-tumiczne;; • ze:~ ,śladową .rrtiner.alizacją · si~tel'Jkbwą{ 'l'~ osady zawierają :.faunę' JbraehiOIPodowo-malżo.wą/

wkeze\-gólnie liczną. :w .·:węglanowych' skalach' 'Przytirzeż.t\ycłi. W Kajetanowie·· wyróżnia. si'ę · ~arstWy .. \Pi'®tdctttsoWt;,

stt:ofolozjo.We. ·.oraz. ·lup!ld •

·

z

.

,florą. MiążsEo6ć '\Wi]ińei'iih kajetanowskiego, podobnie jak i ti®ieńca

zygriititl-tow~iego,:,jf!$1; zmienna .i, miejs..cami osięgą::on .duże

grubości, makąym~-... mana z,,:aQdQS~-;-J, 1/VYłló&i

llM

m. PrzecięPna:J tY'ixrwa,:mi.ąiQość :,wa~

b-Jętanqw~kieg<>

.

d4

;.

strefy, brzeżnej ··mo~ (i,ęclu!ityń­

_skiego <:WYnosi oJtolCI: .30 Ql. 'J Na;J.ę;ży-zam~czy:ć; ·

ie

·

na

o_bsz~rżę . papwi,:$9hleL 9raz. otll~j~EiJ:.,j~:~ef~...&i111!1r

czanowej miąższość wapienia cechsztyńskiego na:,og61 n~e: ,pr,zekr~cz,a.' ki~·~u _meJ;.rów, ·

Poza .podsta-wowymi członami w ·skład osad~·~tar­ liczanych -do· na1stars:z;egocieyłdo.temtt· wolro'dUI·•Jesady marglisto-ilaste.· .przeważnie pstre z. ~zerostami!,

TMii!IA-l

TABELA LITOSTRATYGRAFICZNA OSADOW-CECHSZTYNU W POŁNOCNE.J CZĘSCl- G&R. SWłi;;T-OitRżYsS:JCłl'

Radoszyce C mińsk Tu;mun.-2

Bra·k wy.raźnej., granicy. z JPStrym piaskowcem

M~_łowce, . plaskowce: z widadką.mi doiomitów . IP1a$ZC:Zystych

Zl®teńce

. ;setla _detrytyczna mie-szana lu,pki,_ margle Zlepieńce.

Wietrzeliny

Osady piaszczyste marglisto-Ilaste pstre z ,przerostami Margle wiśniowe i

pla-1 wpryśnięciami gi,psu l anhydrytu mlste z wkładkami

wa-pieni 20 m

miąższość 19 _m

l

miąższość 18,50 m

Dolomity, wapienie, margle, ilowce ciemnoszare, lokalnie bitumiczne ze

szczątikami flory 1 fauny. Mineralizacja P-bl;, zns, FetS, .

l

m~ąższość

mtąZ.Szość 19;00 m

12 _m,

l

miąższość .:n m

Kajetanó:m

ŁlJIPkl 1 mar-gle piasz-czyste, pstre, w stropie

.piaskowiec, 7,30 m

Margle i łupki pstre z wkładkami wa,pieni

·12 m

Osa<ly marglisto-ilaste pstre z przerostami, wpryśnięciami l użyleniami anhy- Margle i łupki pstre z

drytu i gi,psu wkładkami piaskowców

.mląts:wść 70 _{m j.mią~ość 511 m}

l

_{miążs:wśl;}

.zlepieniec- .(50 ;cm)

szare 1 czerwonawe jasnos2;a,re

m·

DolQIJli ty: jasne

41

o_sady WćiiPferiho--margUsto-dolomi tyczne ciemnoszare lokaJn-ie · bitumi<l'ZJ:Ie ·z faUilla ·. l'". ·i-n e. r

a

l. i. Z a .C j

·

.

a

P·bS, ZnS, FesS,

l

PbS, zns, FetS

llllią:tszość 118,50 m mlążsŹość 8 m

Zleplenlec podstawowy Zleplenlec podstawowy

5 in 15>1 m PbS, FeiS miążSzość 211 m Zlepleniec pod$iawo-WY' 2.1~ m mląt.szość 35 m

r;ap·kr marg-ils~e z florą, m<ai'gle tlttó'falozjowei wa(piehie: 'prooi.tktilsdwei t' m-ineralizacja PbS, FeiS mla?.szość 211 m zt~enJec ptzechodzlicr w plaskowiec l m

Tabela II.

'l'i\BELA LITOSTRATYG.RAFICZNA OSADOW CECHSZTYNU W POŁUDNIOWEJ CZĘSCI GOR SWIĘTOKRZYSKICH

I. NA .. PĄZĘDGORZU KARPAT

otw. RykoSzyn synklina galęzicka _Wieizbica ot w. _Wojsław otw. _Podborze otw ..

""''ro

l

~t>N

.

Ru ' "

s""

w

o.

'

fu; >o

1----~---~~---~~~---~----~~---~----

---Z~:

ŻlE>1Jlieńce (:t m)

Seria Żl~ieńc()wata, mu~

łowj::Ov,ro;mar~usto~.i.>ias­

kowc<iw~. loka!nlę

zrost-kowa (24 II).) Zlepieńce (0,6 m) Łupki wiśniowe z esieri'ami~ (29' m) Zlepleńce (0,9 m) wa,Pień bulwiasty (13 lll)

Mułowce, margle łupki?

Zl~ieńce Seria

---1---1

wata, zlepieńc_o. piaszc_zysta (4 m) Zi Mułowce i ·piaskowce (8 m)

Mułowce•,.piaskowce, wa-. Seria

marglisto-pienie; maiżorae4kt, flo- Wapienna,

Wiśriio-Seria wa,pienno-marglista

cze~;wona

ra. (3 m) wa (8 m) Brak .poziomu

przewod-:hi ego

Zleyieńce i seria m! e- Zlepieńce (0,4 m)

szana zlepieńcowata

(2 m)

Seria piaszczysto

mulow-.

ćQWa nieco.· detrytyczna

(:i3 m)

Mulowce ··i plaskowcę

(19 m)

Serią_ pstr_a

marglisto-gil))sowa w stropie.

spia-szc,zona (20 m)

::?erja••, .·

mul(:>wcowo-mar-gU~tą, spiaszczoria, pstra

z.ę . 'szeżatkam! r.oślin i

fauny (3,5 m)

·Muiówce

czeki>ladowo-wJśnf·owei· gruźlaste

(18 m)

, .Dolom! ty••• w ątropie

, ·wil!Pięrtle jasllOSzaxe, bez

f-tauny·: :mlnetaUzacja

. , :Fe.s (29 m)

Seria pstra

marg-listo-gipsowa

(69 m)

Seria .pstra, przeważnie

wiŚniowa marg

listo-mu-loweowa

Seria•• lupko 10- Łupki•• margliste 1 florą

. wa,pienna ciemno- i wapienie _płytkowe z

'szara - malżora- . malż.oraezka.mi

czki; esterie (3 m)· Seria marglista zlepieńcowata (5 m) Anhydryty zailo-ne (:i m) Wapienie••• i

margle typu

ka-' jetanowskiego;

·mineralizacja

Serl"a*** wapienina, prze~

wa~nie szaro zabarwiona

'Z pÓdrzędnymi marglami,

Wapienie laminowane,

schizodusowe o

lokal-nym zasięgu; odmiany

wapieni dolomitycznych

i bitumicznych; flora i

fauna (20-40 m) mine

ra-lizaCja PbS, Fe<S, baryt, Brak Zlepleńce miąższo-ci 330 m bez bliżej określo-nego wie-ku --·Zle,pienlec podstawowy (8 m) PbS, FetS (!24 m) Seria . marglista zle,p!eńcowata (5 m) kalcyt, krzemionka.

l

Zlepleniec podstawowy margle (9 m) pieńcowata (13 m)

lub seria mieszana złe-,

t O<łpo;wieqJllk: _dolomitu. jlłytowego, człon korelacyjny cyklotemu, z,,

•• Ocl;pow!ednik dolomitu głównego,, człon korelacyjny cyklotemu z,.

••• .?ozłom , wapienia. cęchsztyńsk!ego z fauną, człon korelacyjny cyklotemu Z1.

uwaga_;· "w.:.riawiąsath' podan~ miąższo,ści.

Brak Mułowce wiś-ni owę z bulas-tymi skupie• niami węgla-nów (5 m) Pi askowce ze szczątkami ro-ślin (0,1 m) Dolomity szare (25 m) Brak poziomu przewodniego seria marglis-to -dolomitycz-na s-zara ·z czer-wonawymi pla-mami (23 m) Biały spągowlec (0,5 m)

l

Brak Brak Zlepleńce (0,5 n.J Wapienie z przerostami mułowców (2m> Zlepleńce (miąższość około 31m) Iły ceglaste z gniazdami .. gipsu (3m) Bulaste sku-plenia wapie-ni w pstrych· !lach, (miąż­ szość około, (3,5 m) Biały spągo­ wlec -(0,2mL

Wipryśnięciami .i użyleniami gilpsowo-anhydrytowymi. Osady te według nomenklatury J. Poborskiego, usta-lonej dla cechsztyńskiej serii solnej, można uważać

za świętokrzyskie zubry siarczanowe. W ich SIPągu występują dolomity. Dolomity i zubry siarczanowe w kierunku brzegu zanikają. W otworze Kajetanów

odpowiadają im spiaszczone margle .i łupki. Cyklo-tem

z!

jest wyraźnie odgraniczony od

z2

w północ­

nej części Gór świętokrzyskich dzięki występowaniu

korelacyjnego członu Z2 odpowiednika dolomitu

głównego. Są to Sikały węglanowe ciemnoszare i sza-roczarne, niekiedy bitumiczne, lokainie (Radoszyce) ze śladową mineralizacją. Zawierają one szczątki flo-ry i fauny. Osady te zmiennej miąmzości od 12 do

21 m litologicznie są .podobne do W1l!Pienia kajeta-nowskiego. W strefie brzeżnej (otwór Kajetanów) cisadom tym odpowiadają margle i łupki pstre

i wkładkami :wapieni bez fauny. Poza tym do cyklo-temu Z2 zostały zaliczone górne zubry siarczanowe, r,óżniące się od dolnych mniejszą miąższością oraz tym, że w kierunku lądu szybciej zanikają (otwór Tumlin). · W strefie brzeżnej (Kajetanów) odpowiadają

im lupki i margle piaszczyste, kończące tu

sedymen-tację cechsztyńską.

Ogólna miąższość cykiotemu Z2 wynosi od 30 do 40 m. W otworach zlokalizowanych w większej odle-głości od paleozoicznego masywu Gór świętokrzy­ skich, w stropie cechsztynu występują osady nie

od-graniczające się ostro od osadów pstrego piaskowca.

Charakterystyczną cechą tej grubej serii osadów

jest jej zmienność litologiczna .i miejscami znaczna domies:zlli:a materialu grubokllastycznego. P.rzy obec-nym stanie badań brak kryteriów dla dokładniejszego

określenia wieku tych osadów. Ich wiek w 'tabeli

.

prowizorycznie określono jako Za

+

z~, stwierdzając jednocześnie brak wyraźnej granicy tego kompleksu

i. pstrym piaskowcem.

Osady cechsztynu w pólnocnej części Gór święto­ krzyskich charakteryzuje pełny rozwój najstarszego cyklotemu Z1 ze szczególnie dobrze rozwiniętymi dwoma członami prŻewodnimi, które miejscami osią­

gają nieproporcjonalnie wielkie miąższości. Uzasad-nienia powstania takich miąższości można się

doszu-kiwać tylko w działaniu ruchów epejrogenicznych,

widocznie jeszcze bardzoo żywych w czasie najstarsze-go cechsztynu.

· Cyklotem Z2 na tym obszarze charakteryzuje się

znacznie mniejszą miąższością niż Z1 ; posiada jednak dobrze rozwinięty człon korelacyjny. Istnienie dwu

młodszych cyklotemów w braku !Przewodnich czło­

nów i ostrej granicy z pstrym piaskowcem jest słabo

udokumentowane i może być jeszcze dyskutowane.

Stratygrafię cechsztynu w południowej części Gór

świętokrzyskich i częściowo na Przedgórzu Kar,pat !Przedstawiono w tabeli II. Mater.iałem wyjściowym

dla -jej konstrukcji były dane .geologiczne, pochodzą­

ce z zatoki kieleckiej, zatoki gałęzickiej oraz otworów wiertniczych: Ruda Strawczyńska i Rykoszyn.

Stra-tygrafię cechsztynu w zatoce busko-mieleckiej (czę­ ściowo wkraczającej na Przedgórze Kar:pat) usta.lono na IPQdstawie wyników otworu Wojsław i Podlborze.

• W południowej części Gór świętokrzyskich najstar-szy cyklotem Z1 jest wszędzie wykształcony. 'Miąższość jego w zatoce kieleckiej i galęzickiej wynosi około

40

m.

' Znaczne redukcje miąższości tego cyklotemu obser-wuje się na Przedgórzu Ka11pat, gdzie jego grubość

wynosi tylko 7 m. Na całym obszarze cyklotem Z1 ma

wykształcone. dwa przewodnie korelacyjne człony,

fa-qjalnie dość zmienne.

. W zatoce kieleckiej (1profi1l otworu Ruda

Straw-czyńskaj w 51Pągu cechsztynu występuje zlepieniec podstawowy miąższości około 8 m.

W zatoce gałęzickiej (otwór Rykoszyn i odsłonięcia)

w tym położeniu występuje aU)Q zlepieniec podstawo-wy, a~bo też seria mieszana

marglisto-wapienno-zle-pieńcowata (kilkanaście metrów grubości). W tym drugim przypadku w spągu cechsztynu mogą się znaleźć margle (otwór Rykoszyn i odsłonięcia) lwb nawet czyste wapienie (Góra Skałka, otwór Gałę­

zice 2).

W zatoce busko-mieleckiej w związku z występo­ waniem na tym obszarze czerwonego SIPągowca pod-stawowy człon korelacyjny cechsztynu jest reprezen-towany przez na ogół cienką warstwę piaskowca

(bia-ły SIPągowiec).

Drugi człon przewodni cyklotemu Zt. .poziom wa-IPienia kajetanowskiego z fauną, w charakterystycz-nym wykształceniu litologicznym był stwierdzony w Rykoszynie, gdzie miąższość jego wynosi około 24 m. Natomiast w Rudzie Strawczyńsk.iej w tym położe­

niu występują dolomity i wapienie miąższości 29 m jasnoszare, kremowe bez fauny ze śladową

minerali-zacją pirytową. Poziom wapienia kajetanowskiego z fauną stwierdzony w Rykoszynie, da.Jej na wschód w obręb.ie zatoki gałęzickiej ulega facjalnemu zróżni­

cowaniu. Ten gruby, bo dochodzący do 40 m kompleks wapienno-marglisty, zawiera pewne typy skal, jak'

wapienie laminowane krzemionką, wapienie schizo-dusowe charakteryzujące się lokalnym, ograniczonym

zasięgiem.

W otworze Rykoszyn do cyklotemu Z1 zaliczono ,po-nadto anhydryt przerośnięty łupkiem miąższości

2,80 m, leżący bezpośrednio nad wapieniem

kajeta-nowski•m.

· W otworze Ruda Strawczyńska w tym położeniu występują margle czekoladowe, gruzłowe.

W zatoce busko-mieleckiej (Wojsław i Podlborze) osady węglanowe poziomu wapienia cechsztyńskiego·

są odrębnie litologicznie wykształeone, nie zawierają

fauny i są zmienne facjalnie. W Podhorzu osady te

są reprezentowane przez bulaste skupienia czystych wapieni w pstrych iłach, takie wykształcenie litolo-giczne jest typowe dla skróconych, zredukowanych cyklotemów .

Cyklotem Z1 wyraźnie się odgranicza od cyklotemu Z2 na obszarze zatoki kieleckiej i gałęzickiej dzięki występowaniu korelacyjnego poziomu, odpowiednika dolomitu głównego zawierającego faunę i florę. Na-tomiast na Przedgórzu Karpat w otworach Wojsław i Podborze takiego poziomu nie stwierdzono, wobec. tego za podstawę rozgraniczenia cyklotemu Z1 od Z2 •

należało przyjąć zmiany litologiczne osadów, które, są na ogół dość ostro zazna:czone. Poziomem korela-:

cyjnym cyklotemu Z2 są osady margliste . w Rudzie • Strawczyńskiej pstre i SIPiaszczone, w Rykoszynie, i zatoce gałęzickiej (przekOIP) margle z podrzędnymi·

wkładkami wapieni płytkowych z fauną małżoracz­

ków (Cythere) małżoraczków i esterii {Rykoszyn, Ru-da Strawczyńska) oraz z zawsze liczmymi szczątkami roślin. Miąższość tych osadów (na podstawie ,profilów w Rudzie strawczyńskiej i Rykoszynie) wynosi około 3 m. W Rykoszynie poziom ten od anhydrytów naj-starszego cyklotemu oddziela seria zlepieńcowata miąższości 5 m. Seria zlepieńcowata dodatkowo

wy-raźnie wyznacza granicę pomiędzy cyklotemami

zl

'

i

z..

Dalej na wschód w zatoce gałęzickiej (przekop)

zlepień·ców tych nie obserwowano, a przejście

po-między osadami cyklotemu

zl

i

z2

jest łagodne i stop-niowe.

Poza poziomem dolomitu głównego i lokalnie

wy-stępujących osadów zlepieńcowatych . (Rykoszyn) w

skład cyklotemu Z2 wchodzą utwory ogólnie określa­

ne jako zubry siarczanowe miąższości od 52 m (Ru-da Strawczyńska) do 69 m (Rykoszyn) oraz margle i mułowce wiśniowe w zatoce gałęzickiej. Na Przed-górzu Karpat w tym IPOłożeniu występuje w Wojsla-wiu dość jednorodny kompleks dohmitów, w Podbo-rzu gruby kompleks zlepieńców z przerostem wapieni

podrzędnej grubości.

Miąższość cyklotemu Z2 stwierdzona w Rudzie

Strawczyńskiej i Rykoszynie wynosi od 55 do 77 m, a więc jest znacznie większa od miąższości cyklotemu Z1• Podobny stosunek obserwuje się na obszarze

Przedgórza Karpat, gdzie miąższość Z~ waha się w granicach 25-33 m.

Ogólnie biorąc w południowej części Gór święto­ krzyskich na ,pograniczu cyklotemów Z2 i Za wystę­ pują osady przeważnie gruboklastyczne lub serie

zle-pieńcowate, na ogół niewielkiej miąższości. W zatoce

korelaeyjny tpozwalający rozdzieLić Z2 od Za nie jest dotychczas znany.

W otworze Rykoszyn w tym tpołożeniu występuje

warstwa zlea>ieńca miąższości około 0,4 m, podobnie

ja'k w Rudzie Strawczyńskiej, gdzie stwierdzono serię

mieszaną zlepieńcowatą miąższośd około 2 m. Nad

serią zletpieńcowatą leżącą w spągu Za w Rudzie

Strawczyńs!Uej występują waa>ienie szare

mikrokry-stalkzne o bitumicznym zapachu, przechodzące ku

górze w mułowce szare i czekoladowe z detrytem

roślin oraz z wkładką piaszczystą zawierającą faunę małżoraczków.

Osady te ze względu na ich wykształcenie

litolo-giczne oraz zawartość szczątków organicznych mogą

stanowić odpowiednik dolomitu płytowego, tj. członu

korelacyjnego Za. W Rykoszynie i zatoce gałęzickiej

w tym położeniu występują osady margliste

jaskra-woczerwono zabarwione. Na Przedgórzu KaliPat w

otworze Wojsław w tym .położeniu obserwowano

war-stewkę piaszczystą grubości około 0,1 m zawierającą

detryt roślin oraz mułowce czerwone z bulastymi

skupieniami węglanów reprezentujące skrócony cy

-ldotem Za.

W

Pocl.iborzu występują zlepieńce kończące

tu sedymentację cechsztyńską.

Miąższość cyklotemu Za wynosi około 13 m w Ru-dzie Strawczyńskiej i Rykoszynie, w Wojsławiu zaś

kilka metrów.

Najmłodszego cyklotemu Z4 brak w zatoce

busko-mieleckiej.

.W Rudzie Strawczyńskiej, Rykoszynie i Gałęzieach

na tpograniczu Za i Z4 występują ponownie zlepieńce

lub serie zlepieńcowate miejscami spiaszczone.

. W Rudzie Strawczyńskiej ponad tym zlepieńcem

leży seria marglista, lokalnie zrostkowo-wapnista z wkładkami zlepieńców. Granica z pstrym

piaskow-cem jest wyraźnie zarysowana. Mianowicie typowe

zlea>ieńce cechsztyńskie złożone z otoczaków wapieni

dewońskich i mułowców karbońskich przechodzą dość

ostro w zlepieńce kwarcowe .i .piaskowce z kaolinem

w spoiwie, typowe dla pstrego .piaskowca.

Miąższość cyklotemu Z4 wynosi około 29 m i można uważać, że dzięki stwierdzeniu poziomu korelacyjnego

(odpowiednik dolomitu płyrowego) i dobrze

zaznaczo-nej granicy z pstrym piaskowcem dbecność jego w

Rudzie Strawczyńskiej jest dobrze udokumentowana.

W Rykoszynie w skład Z4 wchodzi dość jednorodny

kompleks wapieni bulwiasty.ch (13 m) oraz zlepieniec

stropowy (90 om).

Trudny do określenia jest wiek łupków wiśnio­

wych z Esteria oraz odpowiadających im w zatoce

gałęzickiej margli, mułowców i łupków leżących

po-między zlepieńcem stropowym cyklu Z4 i typowymi

piaskowcowymi osadami dolnego triasu. W obecnym

stanie badań brak kryteriów dla rozstrzygnięcia w

ie-ku tych osadów, dlatego w tabeli zostały one

umie-szczone warunkowo ze znakiem zapytania.

SUMMARY

The authar presents an attempt to subdivide the Zechstein of the Holy Cross !Mts area, developed in marginal facies, into four sedimentary cycles. These correspond to the cycles established by Ri-chter-

Bern-burg for the whole profile of the saliferous Zechstein.

On account of the incomplete Zechstein profiles in

marginal facies, and owing to the lack of correlative

key members for dndividual cyclothems, the four cyclothems cannot be everywhere distinguished in the Holy Cross Mts area.

Due to the presence of key memlbers two cyclothems

- Z, and Z2 are well documented in the northern

part of the Holy Cross Mts. The remaining two cy

-clothems - Za and Z4 together, are not distinctly

separated fr·om the Buntsandstein.

In the southern part ·of the Holy Cross Mts are

re-presented all four cyclothems. Their boundaries may easily be observed due to the repeatedly occurring congloomerates and conglomerate series, as well as

coa.Jy deposits, being equivalents of the foUowing

ho-rizons: Zechstein limestone (Z1), Hauptdolomit (Z2)

and locally Platten-dolomit (Za>·

Do morskich osadów cechsztynu w obrębie

obrze-żenia masywu paleozoicznego Gór Swiętokrzyskich

można zastosować z pewnymi zastrzeżeniami podział

na cztery cyklotemy. W .północnej części Gór Swięto­

krzyskich, dzięki występowaniu przewodnich czlonów

korelacyjnych cyklotemów

z,

i

z2,

te dwa cyklotemy

są dobrze udokumentowane. Młodsze cyklotemy Za

i Z4 nie wykształciły się w brzeżnych częściach zatoki

dalej od lądu prawdOIPOdobnie są reprezentowane'

bra:k jednak członów korelacyjnych dla ich rozdzie~

lenia oraz kryteriów dla odgraniczenia od osadów

pstrego piaskowca. W południowej części Gór świę­

tokrzyskich w dotychczas poznanych zatokach:

kielec-kiej i gałęzickiej, reprezentowane są wszystkie cztery

cyklotemy. Na tym obszarze są dolbrze wykształcone

człony korelacyjne ·reprezentowane przez osady wę­

glanowe, margliste w obrębie cyklotemów Z" Z2

i Za, niekiedy (Za) spiaszczone. Ma11gliste osady

wcho-dzące w skład członów korelacyjnych Z2 i Za, tj.

sta-nowiących odpowiedniki dolomitu głównego i

dolo-mitu płytowego, charakteryzują się fauną małżoracz­

kowo-esteriową ·i szczątkami roślin. W takim zespole

fauna ta nie występuje na innych obszarach.

Granice pomiędzy poszczególnymi cyk>lotemami są

wyznaczone dzięki występowaniu w spągu każdego

cyklotemu zlepieńców lub serii mieszanej zletpieńco­

watej. Ważną rolę poziomów korelacyjnych

odgry-wają osady gruboklastyczne w cyklotemach Za i Z4,

zwłaszcza wtedy, gdy brak przewodnich członów wę­

glanowych .

Na Przedgórzu Ka11pat reprezentowane są tylko dwa

cykle osadów cechsmyń~ich, a trzeci jest

zreduko-wany, szczątkowo wykształcony. Cyklotemu ·najmłod­

szego (Z4) na tym obszarze brak.

Osady cechsztyńskie w pewien sposób rejestrują

zjawis·ka tektoniczne. Duże miąższości cyklotemu Z1

w północnej części Gór Swiętokrzyskich świadczą o

działaniu ruchów zanurzają·cych. Duży udział

z:le-tpieńców i serii zlepieńcowatych, występujących w

za-toce gałęzicldej i kieleckiej na ,pograniczu tposzczegó

l-nych cyklotemów, może świadczyć o działaniu ruchów

wynurzających.

Brak dotychczas kryteriów stratygraficznych dla ·

·ro2lpoziomowania grubych (tponad 300 m) kompleksów

zlepieńców, znanych z północnego i południowego obrzeżenia Gór Swiętokrzyskich. Znaczne grubości

tych gruboklastycznych osadów sugerują, 1z ich

wy-kształcenie pozostawać może w związoku ze strefami

generalnych linii tektonicznych.

PE310ME

Asrop np<m3BO.ZJ;J1T nonhiTKY pacąJieHeH11H

QexmTei1-Ha CseHTOKllli1CK11X rop, npe,llcTaBJieHHoro

npl16peJK-Hoi1 <PaQ11et1, Ha 'leTbrpe ce,lii1MeHTaQl'IOHHhiX Q11KJia.

OHH OTBe'laiOT Q11KJiaM, onpe.z~eJieHHbiM

P11xTep-BepH-6yproM ,!IJIH noJIHbiX npoqmJiei1 coJiesoro QexmTei1Ha.

BcJie,!ICTBI1e coKpai.QeHI1H npoqmJiei1 QexmTei1Ha B

np116peJKHOH c}:>aQYl'l1 11 OTCYTCTBI1H KOppeJIHQ110HHbiX

pyKOBO,!IHI.QI1X npi13HaKOB OT,lleJibHbiX Q11KJIOTeM, B

CBeHTOKlll.11CKI1X ropax He Be3,lle MOJKHO Bbi,lleJII1Tb

Bce ąeThipe ~WKJIOTeMbi. B ceBepHoi1 ąacTI1 CBeHTO-Klll11CKI1X rop, 6JiarO,llapH HaJII1'11110 PYKOBO,!IHI.QI1X

Kpi1-Tepl1eB, ,!IOCTOBepHO oxapaKTep!130BaHbl ,!IBe

QI1KJIO-TeMbl

z,

11

z!

.

OcTaJibHbie ,!IBe - ZJ 11 Zł,

paccMaTpi1-BaeMbie COBMecTHO, OTJII1'1a!OTCH pe3KO OT necTpOrO

necąaHI1Ka.

B IOJKHoii' ąacTI1 CBeHTOKllli1CK11X rop npe,llcTaBJieHhi nce ąeTbipe QHKJIOTeMbi. Mx pa3rpa'HI1'1eHHe o6JierąeHu

6JiarO,llapH ąepe,!IOBaHI110 KOHrJIOMepaTOB 11

KOHrJIOMe-paTOBbiX cep11i1 C Kap6oHaTHbiMI1 OTJIOJKeHJ1HMI1,

CO-OTBe'l'CTBYIOI.Q11M11 rOpi130HTaM: QeXmTeHHOBOrO

113-BeCTHHKa (Z1) , rJiaBHOrO ,!IOJIOM11Ta (Z2) 11 MeCTaMI1