29
AktuAlności rozmowA rozmAitości
kulturA
nAukA wspomnieniA felieton
28
AktuAlności rozmowA rozmAitości
kulturA
nauka
wspomnieniA felieton
23
AktuAlności rozmowA rozmAitości
kulturA
nauka
wspomnieniA felieton
Zamki, pałace, dwory… w regionie
Nasze dziedzictwo
Od pewnego czasu wzrasta w Pol-sce zainteresowanie historią regionów. Oferta wydawnicza z tego zakresu jest dość bogata, choć dominują tu wydaw-nictwa popularne – skądinąd cenne, ale też nierzadko powielające schematycz-ne i powierzchowschematycz-ne myślenie o małej ojczyźnie. Natomiast dostępne prace naukowe niejednokrotnie zniechęcają czytelnika nadmiernie rozbudowanym aparatem naukowym i hermetycznością języka wywodu.
Praca zbiorowa „Zamki, pałace, dwory i ich mieszkańcy w regionie kujawsko--pomorskim” pod redakcją Waldemara Rozynkowskiego, Małgorzaty Strzelec-kiej i Michała Targowskiego pozytywnie wyróżnia się na tle innych książek o pro-blematyce regionalnej. Autorami są za-równo badacze akademiccy – historycy i historycy sztuki, jak i dydaktycy szkolni. Już z tego względu praca ma większe szanse na zaistnienie w gronie czytelni-ków szerszym niż tylko akademickie.
Redaktorzy tomu słusznie przypomnie-li, że charakteryzowany region jest tylko umownie nazywany Kujawami i Pomo-rzem. Przecież, jak czytamy we wstępie do publikacji: „w granicach wojewódz-twa kujawsko-pomorskiego znalazły się […] obszary kilku krain historycznych – ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej, Krajny, Kujaw, Pomorza Gdańskiego i Wielko-polski” (s. 7). Warto jeszcze podkreślić fakt, który niestety nie został przywoła-ny w książce, że w skład województwa kujawsko-pomorskiego wchodzą także regiony etnograficzne (lub ich części), takie jak: ziemia chełmińska, ziemia do-brzyńska, ziemia michałowska, Kujawy, Pałuki, Krajna, Bory Tucholskie, Kosz-najderia, Kociewie, Powiśle. Wydaje się, że perspektywa kulturowa dopełniłaby analizy problematyki tomu i całej pro-jektowanej serii. Wiadomo bowiem, że seria „Region kujawsko-pomorski w przeszłości” „[…] będzie miała swo-ją kontynuację, a kolejne tomy będą zawierać wyniki najnowszych badań naukowych oraz inspirujące propozycje ciekawych przedsięwzięć dydaktyczno--wychowawczych” (s. 9).
Bez względu na to, czy mówimy o krainach historycznych, czy regionach etnograficznych, zauważamy dużą róż-norodność dziedzictwa kulturowego województwa, obejmującego przecież niezbyt rozległą powierzchnię. Prezento-wany zbiór publikacji koncentruje się na materialnym i niematerialnym dziedzic-twie blisko spokrewnionych ze sobą kul-tur: rycerskiej i szlachecko-ziemiańskiej w okresie od średniowiecza do wieku XX.
W badawczej części tomu dominują cenne poznawczo wypowiedzi dotyczą-ce siedzib: jest tu więc artykuł na temat
zamków krzyżackich (Sławomir Jóźwiak) oraz teksty o dworach szlachty i ziemian (Jerzy Dygdała, Karolina Zimna-Kawec-ka). Poświęcono także uwagę postawom społecznym jednej tylko grupy, a miano-wicie ziemiaństwa (Szczepan Wierzcho-sławski, Tomasz Krzemiński, Robert Sto-dolny).
Książkę cechują również walory dy-daktyczno-wychowawcze, gdyż poza opracowaniami stricte akademickimi składają się na nią teksty o charakterze metodycznym. Nauczyciele szkół pod-stawowych, gimnazjalnych i ponadgim-nazjalnych znajdą tu dla dzieci i mło-dzieży interesujące propozycje zajęć (i relacje z nich) dotyczących wiedzy o re-gionie. Przedmiotem uwagi autorów tej części tomu są przede wszystkim dzia-łania edukacyjne wokół dworów gminy Wąpielsk (Zbigniew Żuchowski), siedzib rycerskich i ziemiańskich ziemi dobrzyń-skiej (Dariusz Chrobak), a także jej po-granicza z Mazowszem (Ilona Radom-ska), pałacu w Ostromecku (Mirosława Otlewska) oraz grodzisk z okolic Inowro-cławia (Łukasz Oliwkowski).
Pomimo wielu zniszczeń wojennych oraz różnorodnej polityki administra-cyjno-gospodarczej państw zaborczych i Polski, przetrwały do naszych czasów niektóre siedziby dawnych właścicie-li ziemskich. Sporo jest
wśród nich szlacheckich i ziemiańskich dworków, rozproszonych po całym województwie kujawsko--pomorskim. Ich widok może skłonić do pytań i refleksji, m.in. na temat obyczajowości mieszkań-ców czy dawnych gustów architektonicznych, a tak-że obecności reliktów kul-tury szlacheckiej w życiu współczesnych Polaków. Czy poza obecnością dzie-dzictwa kultury material-nej możemy dziś mówić o kontynuowaniu pew-nych zachowań szlachec-kich albo jeszcze wcze-śniejszych – rycerskich? To jedno z pytań, które nasuwa się po lekturze publikacji.
Dzięki autorom tomu poznajemy również wy-gląd i dzieje nieistnieją-cych już siedlisk, głównie dworów szlacheckich XVI– –XVIII w. Jerzy Dygdała dowodzi, że ówczesny dom średniozamożnego szlachcica naszego re-gionu był stosunkowo
niewielkim dworem o konstrukcji sza-chulcowej (z drewna i cegieł), na ogół parterowym z zagospodarowanym pod-daszem oraz dachem pokrytym strzechą, gontem lub – rzadziej – dachówką. Na-tomiast siedziby zamożniejszej szlachty były na ogół dwukondygnacyjne. Warto nadmienić, że autorzy artykułów podają sporo ciekawych informacji o wyposa-żeniu dawnych siedzib rycerskich, szla-checkich i ziemiańskich (m.in. meblach, zastawach stołowych), co z kolei przy-bliża nas do poznania mentalności i ży-cia codziennego dawnych mieszkańców Kujaw i części Pomorza.
Książka „Zamki, pałace, dwory…” jest cenną, a przy tym interesującą publika-cją. Mimo że z oczywistych względów nie może stanowić kompleksowego opracowania tytułowej problematyki, to jednak poszerza naszą wiedzę o re-gionie i – co więcej – podpowiada, jak tę wiedzę można wykorzystywać w edu-kacji regionalnej młodego pokolenia. Praca umiejętnie łączy walory naukowe i metodyczne, co niewątpliwie zachęci do lektury zarówno badaczy, jak i popu-laryzatorów dziedzictwa kulturowego Kujaw i Pomorza.
Tekst i zdjęcie: Marcin Lutomierski
„Zamki, pałace, dwory i ich mieszkań-cy w regionie kujawsko-pomorskim”, red. Waldemar Rozynkowski, Małgorza-ta Strzelecka, Michał Targowski, seria Re-gion kujawsko-pomorski w przeszłości, t. 1, Wydawnictwo Naukowe Uniwer-sytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013, s. 220.
