Rozmieszczenie muzeów w Polsce

NOTATKI NAUKOWE - RESEARCH NOTES

B e a t a K r a k o w ia k

Uniwersytet Łódzki

Katedra Geografii Miast i Turyzmu 9 0 -1 4 2 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

agakrak@ geo.uni.lodz.pl

ROZMIESZCZENIE MUZEÓW

W POLSCE

Zarys treści: Artykuł poświęcony jest polskim placówkom muze­ alnym i ogólnym tendencjom w ich rozmieszczeniu. Podstawo­ wym zadaniem jest ustalenie, które obszary w Polsce charaktery­ zują się uprzywilejowaną pozycją w zakresie posiadania placó­ wek muzealnych oraz próba wyjaśnienia zarejestrowanego zja­ wiska.

Słowa kluczowe: muzeum, dziedzictw o kulturowe.

1. WPROWADZENIE

Muzea to jednostki, których celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnia­ nie podstawowych wartości historii, nauki, kultury polskiej i światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kon­ taktu ze zbiorami {Ustawa..., 1997/ W kontekście przedstawionych zadań, placówki muzealne jawią się jako instytucje kultury wypełniające swojego rodzaju misję względem określonego społeczeń­ stwa i obszaru. Poprzez gromadzone w nich zbiory prezentują stan wiedzy na temat przeszłości i dzie­ dzictwa kraju oraz jego mieszkańców. O zaintere­ sowaniu i potrzebie powstawania takich placówek świadczy fakt, że w 2005 r. zarejestrowanych było 881 tego typu obiektów w Polsce (wg danych Kra­ jowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Polsce), a na przestrzeni ostatniego pięćdziesię­ ciolecia odnotowuje się stałą tendencję wzrostową w zakresie ich powstawania (rys. 1). Istotny wzrost liczby muzeów zaznacza się zwłaszcza od połowy lat 80. Nie wnikając w charakter gromadzonych zbiorów warto podkreślić, że na ogólną liczbę obiektów składają się zarówno muzea centralne, okręgowe, regionalne, jak i lokalne.

THE DISTRIBUTION OF MUSEUMS

IN POLAND

Abstract: The article is devoted to Polish museums and generał pattems in their distribution. The primary aim is to present the most important regions in Poland as regards museums and to explain this distribution.

Kev words: museum, cultural heritage.

1. INTRODUCTION

T h e role of m u s e u m s is to p ro te c t c u ltu ra l ac h ie v e m e n ts, provide in fo rm atio n a b o u t th e c o n te n t o f th e ir co llectio n s, po p u larize w h a t is o f h isto rical, scientific, re s e a rc h a n d c u ltu r a l v alu e, c re a te cognitive a n d a e s th e tic sen sitiv ity , a n d to e n a b le people to h a v e d ir e c t c o n t a c t w ith a r te f a c ts (M u se u m A ct 1977). C o n sid erin g th e se ta s k s , m u s e u m s a re c u ltu r a l in s titu tio n s w h ic h p erfo rm a k in d o f m iss io n for a given so ciety a n d a r e a a s th ro u g h th e ir collec­ tio n s th e y p r e s e n t th e p a s t a n d h eritag e of th e c o u n try a n d its in h a b ita n ts . T h ere is a g re a t in te r e s t in a n d n e e d for m u s e u m s s h o w n b y th e fact th a t, in 2 0 0 5 , 881 w ere re g iste re d in P o lan d (according to d a ta prov id ed b y th e N atio n al R esearc h a n d D o c u m e n ta tio n C e n tre for H isto rical M onu- m e n ts in P o la n d - K ra jo w eg o O śr o d k a

B a d a ń i D okum entacji Zabytlców), a n d over

th e la s t 50 y e a rs th e ir n u m b e r h a s b e e n c o n s ta n tly grow ing (fig. 1). A p a rtic u la r in c re a s e h a s b e e n n o te d siń c e th e m id- 1980s. W ith o u t going in to d e ta ils of th e collections, it is w o rth n o tin g th a t th e to ta l

Liczba obiektów

Lata

Rys. 1. Liczba placówek muzealnych w Polsce w latach 1960-2004 ( ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie

Roczników statystycznych wg lat)

N u m b e r o f m u s e u m s

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004

Y e a r s

Fig. 1. Number of museums in Poland: 1960-2004 (s o u r c e: author's compilation based on statistical yearbooks

- Roczniki statystyczne)

O d w ie d z a ją c y w tys. V is ito rs in th o u s a n d s

L a ta Years

Rys. 2. Wielkość ruchu turystycznego w polskich placówkach muzealnych w latach 1960-2004

(ź r ó d ł o: na podstawie Roczników statystycznych wg lat)

Fig. 2. Number of visitors to Polish museums: 1960-2004 (s o u r c e: author’s compilation based on statistical yearbooks

- Roczniki statystyczne)

Muzea to także kategoria walorów turystycz­ nych kojarzona powszechnie z życiem, pracą i działalnością człowieka, fragment dziedzictwa kulturowego charakterystyczny dla danego miej­ sca, regionu, kraju. Obiekty te odwiedzane są w ra­ mach turystyki poznawczej, a o zainteresowaniu nimi świadczą m.in. dane dotyczące ruchu tury­ stycznego. W 2004 r. wszystkie polskie muzea od­ wiedziło łącznie ponad 17 min turystów (rys. 2), wśród których byli uczniowie, studenci, osoby do­ rosłe, turyści indywidualni i grupowi. Wydaje się, że wielkość ruchu turystycznego, po okresie spad­ ku zainteresowania muzeami, będzie systematycz­ nie wzrastać, a wśród odwiedzających polskie pla­ cówki coraz większą część stanowić będą cudzo­ ziemcy.

Doceniając ważność i potrzebę powstawania omawianych instytucji oraz widząc zainteresowa­ nie tymi obiektami, celem niniejszego artykułu

in c lu d e s c e n tr a l, re g io n a l, d is tr ic t a n d lo cal m u s e u m s .

M u se u m s a re a category of to u rism a s s e t com m only a sso c ia te d w ith everyday life a n d w ork a s well a s h u m a n activities; they are a p a r t o f th e c u łtu ra l h eritag e of a given place, region o r co u n try . M u se u m s are visited a s p a r t of cognitive to u rism an d to u rist n u m b e r d a ta reflect in te re s t in visiting th em . In 2 0 0 4 th e re w ere over 17 m illion v isito rs to P olish m u s e u m s (fig. 2). Łncluding school ch ild ren, s tu d e n ts , ad u lts, Łndividual a n d g ro u p to u rists. It se e m s th a t after a period of low er in terest, n u m b e rs of visitors will grow steadily, a n d foreigners will in creasing ly visit Polish m u s e u m s.

A ppreciating th e significance of m u s e u m s

a n d th e n eed to develop th em , th e a u t h o r

uczyniono analizę stanu rozmieszczenia obiektów muzealnych w Polsce. Należy podkreślić, że uwa­ ga autorki nie koncentruje się na rozmieszczeniu konkretnych placówek czy nawet rodzajów muze­ ów (artystycznych, biograficznych itd.), ale na ogólnych tendencjach tego zjawiska w skali całego kraju. Podstawowym zadaniem jest ustalenie,'które obszary w Polsce charakteryzują się najbardziej uprzywilejowaną pozycją w zakresie posiadania placówek muzealnych oraz próba wyjaśnienia za­ rejestrowanego zjawiska.

Zaprezentowane w opracowaniu materiały kar­ tograficzne powstały na podstawie danych z Wyka­

zu muzeów w Polsce (2005) zebranych przez Kra­

jowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie oraz materiałów statystycznych (np.

Rocznika statystycznego miast, 2003).

It sh o u ld b e s tre s s e d th a t th e a u th o r’s a tte n tio n is n o t fo cu sed o n th e d istrib u tio n of in d M d u a l m u s e u m s , o r even ty pes of m u s e u m (art, b io g rap h ical etc), b u t on g en era ł n a tio n a l p a tte m s . T he m a in ta s k is to e sta b lis h w h ich a r e a s in P oland have th e la rg e st n u m b e r a n d to ex p lain this.

T he c a rto g ra p h ic m a te ria ls p re se n te d in th e article a re b a s e d o n d a ta in clu d ed in th e

Register o f Polish M u se u m s (W yka z m u zeó w w Polsce) (2005) a n d collected b y th e Polish

R esearc h a n d D o c u m e n ta tio n C en tre for H istorical M o n u m e n ts [Krajowy O środek

B a d a ń i D okum entacji Zabytków ) in W arsaw ,

a n d on s ta tis tic a l d a ta (e.g. T ow ns a n d Cities statistic a l y earb o o k - Rocznilc s ta ty sty c zn y

miast).

2. ROZMIESZCZENIE MUZEÓW 2. DISTRIBUTION OF MUSEUMS

WEDŁUG WOJEWÓDZTW BY WOJEWÓDZTWO

Analiza rozmieszczenia przestrzennego placówek muzealnych w Polsce wskazuje na duże zróżnico­ wanie zjawiska. Wśród województw posiadają­ cych największą liczbę muzeów najwyższą pozy­ cję zajmują województwa - małopolskie (16%), mazowieckie (14,6%) i wielkopolskie (11,2%). W sumie w wymienionych jednostkach administra­ cyjnych zlokalizowana jest znaczna część (ponad 40%) wszystkich polskich placówek muzealnych (tab. I, rys. 3). Na dalszych miejscach znajdują się województwa - pomorskie, lubelskie, śląskie, dol­ nośląskie i podkarpackie (na obszarze każdego z nich znajduje się od 5 do 7% polskich muzeów). Wymienione obszary to w większości przypadków jednocześnie największe powierzchniowo i ludno­

ściowo województwa w Polsce, co nasuwa wnio­ sek, że obiekty, takie jak muzea występują w prze­ strzeni proporcjonalnie do wskazanych wielkości (powierzchni i liczby mieszkańców obszaru).

Obecność muzeów wykazuje także związek z historią naszego kraju, co przejawia się w więk­ szej liczbie placówek muzealnych na terenie daw­ nych regionów historycznych, tj. Małopolski, Ma­ zowsza czy Wielkopolski. Odnotowania godny jest także fakt, że najmniejsza liczba placówek muzeal­ nych przypada na województwa zachodniej Polski, np. opolskie, lubuskie, zachodniopomorskie, co z kolei ma związek z historycznymi granicami kra­ ju i czasem zasiedlenia tych obszarów przez lud­ ność pochodzenia polskiego.

A n a n a ly s is o f th e s p a ti a l d is tr ib u tio n of m u s e u m s in P o la n d s h o w s c o n s id e r- a b le d iv e rsity . T h e w o je w ó d z tw o s w h ic h

h a v e th e la r g e s t n u m b e r a re M ało ­

p o ls k ie (16% ), M azo w ieck ie (14.6% ) a n d W ielk o p o lsk ie (11.2% ) w ith a s ig n ific a n t

p r o p o r tio n (over 40% ) o f all P o lish

m u s e u m s (ta b le I, fig. 3), a n d follow ed b y th e P o m o rs k ie , L u b e ls k ie , Ś lą sk ie (S ilesian ), D o ln o ś lą s k ie a n d th e s a m e tim e th e la r g e s t a n d m o s t p o p u la te d w o je w ó d z tw o s in P o la n d s u g g e s tin g t h a t th e n u m b e r o f m u s e u m s is p r o p o r tio n a l to size o f a r e a a n d n u m b e r of in h a b ita n t s . M u s e u m s a r e c o n n e c te d w ith th e h is to r y o f P o la n d w h ic h c a n b e s e e n in a la rg e r n u m b e r in th e o ld e r h is to ric a l re g io n s , i.e. M a ło p o lsk a , M azow sze o r W ie lk o p o lsk a . It is a ls o w o r th n o tin g t h a t th e s m a lle s t n u m b e r a r e in th e w e s te r n w o je w ó d z tw o s , e.g. O p o lsk ie , L u b u s k ie , o r Z a c h o d n io p o m o rs k ie , w h ic h in t u m is c o n n e c te d to th e v a ry in g h is to ric a l b o r d e r s o f P o la n d a n d th e tim e s w h e n th e s e a r e a s w e re in h a b ite d b y p eo p le of P o lish o rigin.

T a b e I a I. Dane dotyczące rozmieszczenia muzeów w Polsce T a b I e I. Distribution of museums in Poland wg województw by m j ewódziwo Województwo Liczba muzeów % Muzea w miastach % Dolnośląskie 52 5,90 50 96,15 Kujawsko-pomorskie 38 4,31 34 89,47 Lubelskie 61 6,92 49 80,33 Lubuskie 17 1,93 10 58,82 Łódzkie 48 5,45 41 87,23 Małopolskie 141 16,00 104 73,75 Mazowieckie 129 14,60 105 81,39 Opolskie 15 1,70 13 86,66 Podkarpackie 45 5,11 34 60,00 Podlaskie 32 3,63 27 84,38 Pomorskie 63 7,15 50 79,36 Śląskie 57 6,47 50 87,72 Świętokrzyskie 29 3,29 20 68,97 Warmińsko- 28 3,18 23 82,14 -mazurskie 99 11,23 78 78,79 Wielkopolskie Zachodniopomorskie 27 3,06 26 96,29 Ogółem 881 100,00 714 X Województwo No of museums % Museums in urban settlements % Dolnośląskie 52 5.90 50 96.15 Kujawsko-pomorskie 38 4.31 34 89.47 Lubelskie 61 6.92 49 80.33 Lubuskie 17 1.93 10 58.82 Łódzkie 48 5.45 41 87.23 Małopolskie 141 16.00 104 73.75 Mazowieckie 129 14.60 105 81.39 Opolskie 15 1.70 13 86.66 Podkarpackie 45 5.11 34 60.00 Podlaskie 32 3.63 27 84.38 Pomorskie 63 7.15 50 79.36 Śląskie 57 6.47 50 87.72 Świętokrzyskie 29 3.29 20 68.97 Warmińsko-mazurskie 28 3.18 23 82.14 Wielkopolskie 99 11.23 78 78.79 Zachodniopomorskie 27 3.06 26 96.29 Total 881 100.00 714 X

Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie Wykazu muzeów S o u r c e: author’s compilation based on the Register ot Museums in

w Polsce, 2005. Poland, 2005. W A R M IŃ SK O -M A ZU R SK IE 63 PO M O R SK IE I 27 r Z A C H O D N IO P O M O R S K IE M A ZO W IE C K IE U , P 0D L A S K IE 38 KU JA W SK O ­ -PO M O R SKIE 17 L LUBUSKIE W IELK O PO LSK IE ŁÓ DZKIE DOLNO ŚLĄ SK IE LUBELSKIE 29 J ^ Ś W IĘ T O K R ZY S K IE p PO D KA R PA C K IE / OPOLSKIEI ŚLĄSKIE 100 40 L ic z b a m u z e ó w N u m b e r o f m u s e u m s MAŁO PO LSKIE

Rys. 3. Rozmieszczenie muzeów wg województw ( ź r ó d ł o : opracowanie własne) Fig. 3. The distribution of museums by województwo (s o u r c e: author’s figures)

3 . ROZMIESZCZENIE MUZEÓW WEDŁUG JEDNOSTEK OSADNICZYCH

I ICH WIELKOŚCI

3. THE DISTRIBUTION OF MUSEUMS ACCORDING TO SETTLEMENTS

AND THEIR SIZE

Spośród zarejestrowanych w 2005 r. 881 placówek muzealnych, 714 zlokalizowanych było w mia­ stach (81%), pozostała część, czyli 167 obiektów znajdowało się na obszarach wiejskich (tab. I). Przedstawiony stan wskazuje, że obiekty muzealne są przede wszystkim domeną ośrodków miejskich, w których obok zabytków architektury często sta­ nowią główną atrakcję dla zwiedzających. Po­ twierdzają to dane dla poszczególnych woje­ wództw. Największy udział muzeów w miastach notują województwa zachodniopomorskie i dolno­ śląskie (ok. 96%). W ogólną tendencję wpisuje się także większość pozostałych regionów administra­ cyjnych kraju. Fakt koncentracji muzeów w mia­ stach należy tłumaczyć większymi i lepszymi moż­ liwości organizacji tych placówek (np. zaplecze naukowe, możliwości lokalowe, fundusze) oraz większym nimi zainteresowaniem (zarówno stali mieszkańcy, jak i goście).

O u t of 881 m u s e u m s registered in 2005, 714 w ere located in u r b a n se ttle m e n ts (81%), a n d th e rem ain in g 167 in ru ra l a re a s (table 1). It c a n be co n clu ded th a t m u s e u m s are prim arily a n u r b a n p h en o m en o n and, a p a rt from arch itectu ral m o n u m e n ts, they are often th e m a in a ttra c tio n for visitors. T his is show n by d a ta for individual wojew ództw os. The larg est p ro p o rtio ns in u r b a n settlem en ts are recorded in th e Zachodniopom orskie a n d D olnośląskie W ojew ództw os (c. 96%) a n d th e m ajority of th e rem ain in g w ojew ództw os confirm th is p a tte m . T he fact th a t m u s e u m s are found m ostly in u r b a n settlem en ts can be explained by th e b e tte r conditions for organizing th e m th e re (better academ ic reso u rces, su ita b le accom m odation, g reater funds) a n d th e ir g reater popularity (both am o ng local re sid e n ts a n d visitors).

Rys. 4. Udział muzeów w miastach wojewódzkich ( ź r ó d ł o : opracowanie własne) Fig. 4. The percentage of museums in województwo capitals (s o u r c e: author's figures)

Wśród miast uprzywilejowaną pozycję zajmują miasta wojewódzkie (rys. 4). Szczególne znaczenie odgrywa tu stolica Polski - Warszawa, w której zlo­ kalizowanych jest ok. 50% wszystkich muzeów wo­ jewództwa. Wysoki udział charakteryzuje także dawną stolicę kraju - Kraków, oraz stolice regio­ nów - Wrocław, Szczecin i Gdańsk (w każdym z miast znajduje się ok. 1/3 muzeów województwa). Otrzymane wyniki świadczą o tym, że główne mia­ sta w województwach jako centra administracyjne pełnią także funkcję ważnych ośrodków kultural­ nych, dystansując pod tym względem pozostałe miejscowości w regionie.

Ciekawych wniosków dostarcza analiza liczby muzeów w zależności od wielkości miast (rys. 5). Okazuje się, że wraz ze wzrostem liczby mieszkań­ ców wzrasta ogólna liczba miast i omawianych obiektów w tych ośrodkach. Przedział graniczny tworzą miasta o wielkości od 20 do 50 tys. miesz­ kańców. W następnych przedziałach zaznacza się tendencja odwrotna, tzn. ogólny spadek liczby miast i stopniowy spadek ogólnej liczby muzeów. Wzra­ stają także dysproporcje pomiędzy liczbą miast a liczbą zlokalizowanych w nich muzeów. W przy­ jętych przedziałach zaznaczają się dwie wyraźne ku­ mulacje placówek muzealnych - w miastach powy­ żej 200 tys. mieszkańców oraz w miastach z prze­ działu 20-50 tys. mieszkańców.

W grupie pierwszej (powyżej 200 tys. mieszkań­ ców) znajdują się przede wszystkim miasta woje­ wódzkie. W ramach badanego zjawiska zarejestro­ wano 18 takich miejscowości. Średnio na każdą z nich przypada niewiele ponad 14 zróżnicowanych pod względem zbiorów obiektów (artystyczne, hi­ storyczne, specjalistyczne itd.). Warto podkreślić, że są miasta, które znacznie przekraczają tę wartość, np. Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław czy Gdańsk. Szczególna pozycja tej grupy miast została zaakcen­ towana już wcześniej - to w nich znajdują się zbiory o wartości narodowej zgromadzone przede wszyst­ kim w Muzeach Narodowych i ich oddziałach.

Grupę drugą (miasta o wielkości 20-50 tys.) tworzą miasta powiatowe i duże ośrodki gminne (ogółem 124 miasta). W miejscowościach tych zlo­ kalizowane są muzea regionalne oraz muzea miej­ skie, zazwyczaj wielodziałowe, dokumentujące hi­ storię i życie tzw. „małych ojczyzn”. Średnio na jed­ no miasto tej wielkości przypada ok. 1,5 muzeum.

Osobną grupę stanowią miejscowości wiejskie. W zakresie analizowanego zjawiska zarejestrowano 157 wsi, a w nich 167 placówek. Bardzo rzadko zdarza się tak, aby na terenie jednej miejscowości znalazła się więcej niż jedna placówka muzealna.

W o je w ó d ztw o c a p ita ls o c c u p y a p ro ­

m in e n t p o sitio n (fig. 4), esp e c ia lly W arsaW th e P o lish C apital w ith a b o u t 50% o f all th e m u s e u m s in its w o je w ó d ztw o . A large n u m b e r c a n a lso b e founcl in th e form er c a p ita l, K raków , a n d reg io n a l c e n tre s s u c h a s W rocław , S zcze cin a n d G d a ń s k (each o f th e m w ith a b o u t o n e th ird o f all

th e m u s e u m s in th e ir w ojew ództw o).

T h e s tu d y r e s u lt s s h o w th a t a p a r t

from b e in g a d m in is tra tiv e c e n tre s , th e m a in w o je w ó d ztw o c a p ita ls p lay th e role

of im p o r ta n t c u ltu r a l c e n tr e s m ore

t h a n o th e r w o je w ó d ztw o c a p ita ls in th is re sp e c t.

An a n a ly s is o f m u s e u m n u m b e r s in re la tio n to s e ttle m e n t size b rin g s in te re s t- in g c o n c lu s io n s (fig. 5) w ith th e to tal

n u m b e r in c re a s in g w ith p o p u la tio n .

S e ttle m e n ts in th e 2 0 - 5 0 0 0 0 p o p u la tio n b a n d fo rm a b o u n d a r y below w hich th e o p p o site p a t t e m is s e e n , i.e. a gen erał d e c re a s e in th e n u m b e r o f m u s e u m s .

T h e re a re tw o d istin c tiv e m u s e u m cen tres: in to w n s w ith o v er 2 0 0 0 0 0 p eo p le a n d in th o s e in th e 2 0 - 5 0 0 0 0 p o p u la tio n ra n g ę .

T h e firs t g ro u p is m a in ly co m p o sed oi

w o je w ó d ztw o c a p ita ls w ith o n average

slig h tly o v er 14 d iffe re n t m u s e u m s (art. h isto ric a l, th e m a tic , etc.) in e a c h . It is w o rth n o tin g t h a t th e re a re cap itals w h e re th e n u m b e r is c o n s id e ra b ly h ig h e r e.g. W arsaw , K raków , P o zn ań , W rocław a n d G d a ń s k . T h e e x c e p tio n a l s t a t u s oi th is g ro u p w a s s tr e s s e d e a rlie r a n d they h a v e c o lle c tio n s o f n a tio n a l v a lu e , above

all in n a tio n a l m u s e u m s a n d th e ir b r a n c h e s . T h e s e c o n d g ro u p o f s e ttle m e n ts are p o w ia t a n d la rg e r g m in a c e n tr e s (124 in total), w ith re g io n a l a n d to w n m u s e u m s - u s u a ll y m u lti- d e p a r tm e n ta l, s h o w in g th e h is to ry a n d life o f th e ‘sm a li horne- la n d s ’. O n av era g e, o n e to w n o f th is size h a s 1.5 m u s e u m s . R u ral s e ttle m e n ts fo rm a s e p a r a t e g ro u p : 157 v illag es w ith 167 m u s e u m s w ere re c o rd e d in th e s tu d y . I t is very ra re for o n e village to h av e m o re th a n o n e m u s e u m a n d it is u su a lly a ‘r e s id e n c e ’ (p ałace o r m a n o r), a biO' g r a p h ic a l o r h is to r ic a l m u s e u m .

M IA S T A w g liczb y ludno ści 200 000 i więcej 100 001-200 000 50 001-100 000 20 001-50 000 10 001-20000 5001-10 000 poniżej 5001 WSIE j Liczba muzeów K\nN Liczba miejscowości 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260

Rys. 5. Liczba placówek muzealnych wg wielkości miast ( ź r ó d ł o : opracowanie własne) SETTLEMENTS by populalion 200 000 and above 100 001-200 000 50 001-100 000 20 001-50 000 10 001-20 000 5001-10 000 below 5001 VILLAGES 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 Fig. 5. Number of museums by settlement size

(s o u r c e: authoi^s figures) W A R M IŃ S K O - M A Z U R S K I! 1,19 P O M O R S K IE I 0,43 r Z A C H O D N IO P O M O R S K I E 0,75 P O D L A S K IE 0.65 K U J A W S K O -P O M O R S K I E M A Z O W IE C K IE 0.24 L L U B U S K IE ' W IE L K O P O L S K IE Ł Ó D Z K IE 0,56 D O L N O Ś L Ą S K IE i 0,67 IW I Ę T O K R Z Y S K I E 1,20 L U B E L S K IE I 0,38 O P O L S K IE I P O D K A R P A C K IE 0,71 Ś L Ą S K I E / M A Ł O P O L S K IE Średnia liczba muzeów miejskich The average number of museums

Rys. 6. Średnia liczba placówek muzealnych na 1 miasto w województwie ( ź r ó d ł o : opracowanie własne) Fig. 6. The average number of museums per settlement in a województwo (s o u r c e: author’s figures)

Zazwyczaj jest to muzeum - rezydencja (pałac lub dwór), muzeum biograficzne, historyczne itp.

Biorąc pod uwagę liczbę wszystkich miast w województwie oraz liczbę muzeów w woje­ wództwie okazuje się, że najwyższe wskaźniki

Considering the total number of settle-

m ents and m useum s in a

the highest figures (the average number

of m useum s per settlement) are found in

the Małopolskie, Mazowieckie, Lubelskie

(średnia liczba muzeów na 1 miasto) charakteryzu­ ją województwa małopolskie (1,9), mazowieckie,

lubelskie i pomorskie (ok. 1,2), najniższe zaś woje­

wództwa lubuskie, opolskie, zachodniopomorskie (poniżej 0,5). Omawiane zjawisko pokazuje rys. 6. Wymienione obszary pokrywają się z wojewódz­ twami wskazanymi w przypadku ogólnego roz­ mieszczenia obiektów muzealnych w Polsce.

Kończąc rozważania na temat rozmieszczenia muzeów wart odnotowania jest również fakt, że wraz ze wzrostem wielkości miast zaznacza się większy udział miejscowości z muzeami, co pro­ wadzi do tego, że prawie wszystkie miastach po­

wyżej 200 tys. mieszkańców posiadają placówki

muzealne (rys. 7).

and Pomorskie

(1.2 approx.),

and the lowest in the Lubuskie, Opolskie

and Zachodniopomorskie

(less than 0.5). The figures are presented

in fig. 6. These areas overlap with the

w o jew ó d ztw o s

quoted for the generał

distribution of m useum s in Poland.

Concluding

the

discussion

about

m useum distribution, it is also worth

mentioning that the percentage of museum

in a settlem ent grows with its size, which

results in the fact that almost all towns

with over 200 000 inhabitants have

m useum s (fig. 7).

MIASTA wg liczby ludności powyżej 200 000 100 001-200 000 50 001-100 000 20 001-50 000 10 001-20 000 5001-10 000 poniżej 5001

Procentowy udział miast

Miasta: z muzeami bez muzeów 239 Liczba miast

SETTLEMENTS by population 100 001-200 000 50 001-100 000 20 001-50 000 10 0 0 1 -2 0 0 0 0 5001-10 000 below 5001 above 200 000 Settlements: 0 20 E 2 3 museums 40 60 80 Percentage of settlements r v o i without Number museums of settlements

Rys. 7. Udział procentowy miast posiadających muzea wg ich wielkości ( ź r ó d ł o : opracowanie własne)

4. ZAKOŃCZENIE

Z podjętych badań nad rozmieszczeniem placówek muzealnych w Polsce wynikają następujące wnio­ ski ogólne:

- uprzywilejowaną pozycję posiadają duże po­ wierzchniowo i ludnościowo województwa, na­ wiązujące swoim obszarem do historycznych re­ gionów Polski - województwa: mazowieckie, ma­ łopolskie, wielkopolskie;

- wśród jednostek osadniczych niepodważalną pozycję zajmują ośrodki miejskie;

- z grona miast szczególne znaczenie przypisać

należy ośrodkom powyżej 200 tys. mieszkańców,

w tym miastom wojewódzkim, a przede wszystkim stolicy kraju i regionów historycznych;

- spośród miast o mniejszej wielkości istot­

ne znaczenie odgrywają miejscowości od 20 do

50 tys. mieszkańców, zazwyczaj pełniące funkcję ośrodków powiatowych.

Fig. 7. Percentage of settlements with museums according to their size (s o u r c e: author’s figures)

4. CONCLUSIONS

The generał conclusions from the study

of

m useum

distribution

in

are:

- large and densely populated

in what are considered the

historical Polish regions (Mazowieckie,

Małopolskie, Wielkopolskie) have the most

museums;

- an important position is held by

towns with over 200 000 inhabitants,

including

capital, and above

all Warsaw, as well as the capitals of

historical regions;

- among smaller towns, an important

position is held by those inhabited by 20"

50 000 people which are usually

Należy przypuszczać, że wyznaczona „mapa” miejsc i obszarów uprzywilejowanych pod wzglę­ dem liczby posiadanych placówek muzealnych w Polsce pokrywa się z wielkością ruchu turystycz­ nego odnotowanego w tych obiektach. Pozostaje także mieć nadzieję, że instytucje zlokalizowane na tych obszarach odgrywają właściwie swoją rolę, przez co zachęcają czy motywują odwiedzających do odkrywania także tych placówek muzealnych, które położone są dalej od centrów administracyj­ nych i kulturalnych oraz utartych tras.

It should be assum ed that the ‘map’ of

settlem ents with the highest number of

m useum s corresponds to the number of

visitors to them. It should also be hoped

that local institutions will encourage

and motivate the visitors to discover

those m useum s which

are situated

further from administrative and cultural

centres or popular routes.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

Rocznik statystyczny miast, 2003, GUS, Warszawa. Wykaz muzeów w Polsce, 2005, Krajowy Ośrodek Badań Ustawa o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r., Dziennik i Dokumentacji Zabytków, Warszawa.