De revalidatione et restitutione matrimonii : dissertatio inauguralis quam Illustrissimi Jureconsultorum Ordinis consensu et auctoritate pro summis in utroque jure honoribus rite capessendis in Alma Litterarum Universitate Viadrina in Aula Leopoldina hora

DE REVALIDATIONE ET RESTITUTIONE

MATRIMONII.

— —

I N A U G U S A L I S

QUAM

ILLUSTRISSIMI JURECONSULTORUM ORDINIS

CONSENSU EX AUCTORITATE

PRO

SUMMIS IN UTROQUE JURE HONORIBUS R IT E C A P E S S E N D IS

IN

u n r a s m o n

IN AULA LEOPOLDINA HORA X.

\ ' \ D I E XV4i. M . M A J I A . M D C C C L V PUBLICE DEFENDET AUCTOR

X 1 V E B I I J S O K U L .I C K I ,

ODOLANOVIENSIS. OPPONENTIBUS: A N T O N IO W R Z E S IN S K I, S. T H E O L . L IC . ET T H E O P H IL O L A M C H E , J U B IS . C A N D . VRATISLAVIAE, T Y P I S R O B E R T I N I S C H K O W S K Y .

\ •

FRANG1SGO KOCHfSKI,

DOBRZYCAE PAROCHO ET DECANO KOZMINIENSI,

H A S C E L I T T E R A R U M P R I M I T I A S

PIO GBATOaUE ANIMO

D, D. D.

Gravissimi momenti est quaestio et certe summae utilitatis, quemadmodum renovetur matrimonium invalide contractum et praecipue a quonam temporis momento renovatum vires capiat atque effectus. Qua de re , quum acerrime adhuc inter Ictos et theologos contendatur, atque laudata quaestio saepius in ju d i­ cium deducatur, hac illustri occasione non indignum putavi, quamvis arcte disserere. — Accedit, quod nuper inter eos, qui snn t ecclesiae evangelicae, saepius diligenter disceptatum est, num ejus matrimonii, quod ex aequitate quidem ju ris civilis dis­ solutum sit, non tamen secundum Evangelii praecepta et dogmata ecclesiae, vinculum ipsum possit exstinctum censeri, nec n e 1)? Quid quod divino christianae religionis spiritu magis magisque animos suscitante, quum et familiae vincula fundamentaque p u r­ garentur et corroborarentur, saepius evenit, u t conjuges m atri­ monium ju re civili solutum redintegrare constituerent. Atqui variae dubitationes exstiterunt, quanam via ac ratione renovatio matrimonii rite soluti fieri deberet. Habemus sane praeclara a viris doctissimis Stahlio, P u ch ta, Twestenio resp o n sa 2), de quibus infra accuratius disseretur. Sed valde dubito, an res ipsa omnibus numeris absoluta sit. T o ta haec quaestio, cum

*) O. v. G e r l a c h , K irc h e n re c h tlic h e U n te rsu c h n n g d e r F r a g e : W elches ist d ie L e h re u n d R e c h t d e r ev an g . K irche, zu n ach st in P r e u s s e n , in Bezug a u f die E h esch eid u n g en u n d die W ie d e rv e rh e ira th n n g geschiedener P e rso n e n ? E jusdem a rg u m e n ti et lectu dignissim um e s t: G u tach ten d e r evang. theologischen F a c u lta t zu B o n n , II. A b d r. B onn 1837.

*) Z e itsc h rift fu r das R e c h t u n d die P o litik d e r K irch e v o n J a c o b s o n n n R i c h t e r I. H eft. L eipzig 1 8 4 7 : p ag. 106 sqq., p ag . 112 sqq. et p ag. 178 sqq., u b i ita c o n cip itu r q u a e stio : „ l s t eine W ied erh erstellu n g einer re c h tsk ra ftig geschie- denen E h e n u r d u rc h e rn eu erte T ra u u n g m o g lic h , oder ist d azu ein a n d e re r m it lan d e sh e rrlie h e r A u to ritiit verseh e n er A ct g eeig n et ? “

per se gravissima sit, eo majoris momenti est in Borussia, ubi jam cludum matrimonii legislationem et disciplinam emendare student et nuperrime imprimis ad utram que curiam nova de divortio rogatio lata est. Constitui igitur non solum de reno­ vatione matrimonii invalide contracti disserere, verum etiam de ratione et conditionibus, quibus matrimonii vis ac potestas, divortio interrupta, redintegretur, 'disputare. Priusquam autem rem ipsam aggrediar, ex re esse mihi videtur de natura ac indole matrimonii quaedam praemittere. E x rei enim notione, quae sunt ei propria, et effectus ejus omnes dependent, et to ta quaestio certum et facilem tenet cursum, simulae distincte et subtiliter de rei fundam entis ac principiis statutum est.

De natura ac indole matrimonii.

Si quaerimus, quale sit matrimonium, de quo agatur, quisquis rem accuratius reputaverit, matrimonium primam et intimam esse hominum societatem 1) facile concedet, quae ex natura orta et in ea posita arctissime cum moribus et religione cohaereat et pluri­ mum valeat ad humani generis salutem, divini humanique juris vinculo o b stricta 2). -Ex ea, quasi m atre 3) omnium inter homi­ nes conjunctionum, salutaris humani generis cultus et disciplina nascitur et inde altius altiusque crescit; at ex hoc fonte etiam derivata clades in patriam et universum populum fluit4). Arctis­ sima haec matrimonii cum omnibus generis humani- societatibus necessitudo efficit, u t non solum nuptiarum formae contrahen­ darum ac solemnitates ex universa cujusque gentis indole pen- deant et m oribus, veruin etiam ipsa matrimonii vis et materia ejusque effectus varium in modum constituantur et m utentu r5).

Quum igitur tantae gravitatis sit res, operae pretium erit, diligentius de matrimonii natura et indole disputare.

At tanta disquirenti"mihi occurrit opinionum varietas, ut summa tantum rei capita' attingere possim 6). Quae diversitas inde potissimum originem duxit, quod, neglecta universa rei

J) I. M os. I . 2 7 ; 1 1 .2 4 ; M a ttii. X IX . 4 — 6 ; M are. X . 7 ; E phes. V . 22 s q q .; H e b r. X I I I . 4 ; Cone. T rid . sess. 2 4 doetr. de sa er. m a tr. ■ O i s c h i n g e r , die eh rist- lich e E he. S ch affh a u sen 1852 p . 3 . cf. U n g e r , die E h e in ih re r w elthistorischen E ntw ickelung. W ie n 1850 p. 3 sqq.

2) cf. F i c h t e , G rn n d riss des N a tu rre c h ts P . II. p. 158, ubi d ic it: D ie E h e ist g a r n ic h t bloss eine j u r i d i s c h e G esellschaft, wie etw a der S ta a t, — sie ist eine n a t i i r l i c h e u n d i n o r a l i s c h e G esellschaft; nec non d e S a v i g n y , B e ru f u nserer Z e it z u r G esetzgebung ed. I II. p. 9 . 6t S t a h l , F h ilo so p h ie des R echts ed. II. H eidel- b e rg 1845. T . 11. p. 334 sqq. et d e M o y , von d e r E h e und d er S tellu n g d e r k a th o li- schen K irch e in D e u tsch lan d . L a n d e sh u t 1830. p. 13 sqq.

3) C i c , de offic. I. c. 4 .

l ) H o r a t . O d. lib r. 111. o d . 6.

5) R o s s b a c h , U n te rsu ch u n g e n uber die riim . E h e. S tu ttg . 1853. p. 251 sqq. *) V id. K l e e , die E h e , eine d o g m at.-arch a o lo g isch e A b h an d lu n g . M ainz 1838. F . S t a p f , V o llstan d ig er P a sto ra lu n te rric h t u b er die Ehe. F ra n k f. 1838. S t a e u d - l i n , G eschichte d e r V o rstellu n g en und L e h re n von d e r E he. G otting. 1826. A . d e R o s k o v a n y , de m atrim o n io in ecclesia cath o lica. A ug. V indelic. 1837.

natura, unum plerique vel alterum ejus instituti momentum seu elementum re p u ta b a n t7).

Primum ideo matrimonium naturalem esse societatem, cujus origo ex sexus diversitate descendat8), quis est, qui negare audeat? In qua naturali societate prolis procreatio et educatio atque humani generis propagatio consistit; nec minus mutuum adjumentum et praesidium ex ea consequitur, quod jam in anima­ libus anim advertim us.'

Itaque non habemus, quod matrimonium naturalem eam vim et substantiam continere negemus, imo sexus diversitate con­ cedamus oportet differre ab omnibus reliquis societatum generi­ bus, quibus perpetua per totam vitam cum mutuo affectu exsistat conjunctio, qualem v. g. secundum ju s Canon, parochi cum parochianis ratio, episcopi cum dioecesanis se praebet, — quin etiam Christi et ecclesiae conjunctio cum matrimonio compara­ t u r 9). Attamen inter omnes constat, liberorum procreationem et educationem vel mutuum adjutorium summum matrimonii finein statui non posse 1 °). Quod qui contendat, hominum natu­ ram et societatem omni dignitate et nobilitate destitutam ad bru ­ tarum bestiarum statum ac foeditatem detrudere eum, quis est, quin videat? Etenim jam Justinianus conjugium, quatenus nonnisi maris ac feminae conjunctionem et liberorum procreatio­ nem educationemque spectet, utpote ex solo naturali ju re deductum, omnibus animalibus a ttrib u it11).

Homines autem, quippe qui Dei similitudinem adepti, digniore et excelsiore sunt natura, quam qui animalium vestigia prem ant1 2): imo hom inis, utpote ratione et intellectu ornati est, u t mente duce compulsus naturae et libidinum affectus regat ac m oderet13). Itaque, quum qui terrestri hominis n atura sola reputata, summum matrimonii finem et dignitatem in externis collocant conjugii

7) W a l t e r , K irch en rech t. ed. X . B onn 1846. p. 6 1 0 not. in fin .! ,,M a n h e fte te sich also a n irg en d eine besondere S eite der E h e, ais an die H au p tsach e, w ahrend ih r W esen g ra d e in d er T o t a l i t a t besteht. — cf. G i t z l e r , E lierech t. B resl. 1840. p. 12.

8) S t a h l , 1. c. p. 3 3 4 : ,.d a s W esen d er E h e ist E rg a n z u n g d er G esch lech ter'1, e t deinceps p 3 3 6 et 337 „ d ie G eseh lerh tsg em ein sc h aft ist ein w esentliehes M o m e n t d e r E h e ; jed o ch n u r die Basis, n ic h t ab er d e r eigentliche I n h a lt derselben.’1 cf. W a l t e r , 1. e. p. 6 0 9 sqq. et O i s c h i n g e r p 1 0 4 — 197 sqq.

“) M a t t h V ., 3 1 ; X IX . 3 — 9 ; M a r e . X . 2 — 1 2 ; E om . V I I.; I. C o r . V I I .; E p h e s . V . 22 sqq. l i i c h t e r , L eh rb u c h des k a th o l. und evang. K irch en rech ts. L eip z. 1848 p. 495 sqq.

l 0 ) H an c se n ten tia m e x h ib et ju s B oruss. A . L . Ii. I I. tit. I. § 1. „ D e r H a u p t- zweck d e r E h e ist d ie E rz e u g u n g u n d Iirz ie h u n g d e r K in d er.11 Q uos autem effectus h a e c d o c trin a in m atrim o n iu m h a b u e rit, d o cen t: (v. G e r l a c - h ) u b er die h eu tig e G e sta lt des E h e re c h ts et F. v . G ( e i s l e r ) u ber die E h esach en und insbesondere die E h esclieid u n g en . M inden 1837 p. 7 . sqq.

*•*) pr. J . de ju r e n at. g en t. et civ. (1 , 2 .). 1 J) cf. H ebr, X I II . 4 ; I. P e tr. 111. 7 et su p ra n o t. 1.

” ) Ita q u e coelibatus p e r se re p ro b a ri non potest, im o nonnullis personis tam q u a m officium in ju n g i licet cf. W a r n k o e n i g , J u ris t. E ncyclop. 1853. p. 1 6 ; d e M o y 1. c. p. 5 2 ; M o l i l e r , G esam m elte S ch riftcn u. Aufsiitze. ed. D o l l i n g e r . T . I. p . 2 05. sqq.

aut ob aetatis debilitatem, invalidum statuant matrimonium, ingenii et mentis humanae dignitate considerata atque conjugii excelsa indole et intentione persp ecta14) id quoque matrimonium rite existere censebitur, ubi prolis procreatio non sit.

Nec magis amor, qui ex mutuo etarcan o diversi sexus affectu oritur, summum matrimonii principium continere potest. Quod qui statuunt, si constare sibi velint, concedant oporteat, id quod profecto, qui socialistae vocantur, p o stu la n t15), u t matrimonium dirimatur, simulatque amor inter conjuges frixerit vel evanuerit16).

Quum autem matrimonium, ubicunque hominum societates ex­ sistunt, tamquam fundamentum omnium humani generis insti­ tutorum et conjunctionum appareat, arctissime cum fine et salute humani generis cohaerere manifestum e s t 17). Idcirco matrimo­ nium ex ipsius humani generis natura et ingenio profectum esse, non ex mero singulorum arbitrio vel affectu nasciputandum est. A pparetergo, objectivum, u tita dicam, t sXo? et in se continere.

Matrimonium enim, humanae societati adeo necessarium, u t sacra Scriptura d o c e t18), jam in humani generis origine'a I)eo ipso conditum est. Nam quum ex matrimonio familia, ex familia civi­ ta s proven iat19), — matrimonium est morum, probitatis, virtutis quasi mater et fundamentum, quo labente totius humani generis domus atque .portus corruit. Itaque matrimonium, quippe quod ethicum sit institutum et ex divino natum praecepto, suo ju re et gravitate nixum supra -conjugum licentiam elatum excelsumque e s t 20). Quam ob rem, ne matrimonii dignitas violetur, ethicae eae societates, quibus juris et morum, religionis atque sacrorum tutela competit, rectissime sibi legum ferendarum assumunt potestatem ac disciplinam.

Eleganter igitur Icti Romanorum matrimonium esse ajunt consortium ' omnis vitae et divini liumanique ju ris com­ m unicationem 21). Quae definitio, universam conjugii indolem

,4 ) P u lc h e rrim e ja m P lu ta rc h u s et T a c itu s h a c de re a g a n t. P lu ta rc h . conjug. p raecep t. c. 3 e t 4 ed. W i t t e n b a c h , T . I., P . 2 p. 5 6 2 : „ sic u t hum ores physici d ic u n t totos totis perm isceri, ita o p o rtet m a trim o n io co n trah en tiu m c o rp o ra , opes, am icos, fam iliaresq u e invicem confundi.“ Item T a c it. G erm . c. 19. « S ic u num acci­ p iu n t m a ritu m , quom odo unum corpus u n am q u e v itam , nec u lla cogitatio u ltra , nec lo n g io r cupiditas, n e tam q u am m aritu m sed ta m q u a m m atrim o n iu m am en t.“

l s ) U n g e r 1. c. p. 160 sqq.

1 •) O pinionem e o ru m , qu i in sola am oris affectione positum censent m atrim o- niuiri, eleg an ter re fu ta t H e g e l , G rundlinien d er Philosophie des R echts. ed. G an s ed. II. B e rlin 1840 p. 2 1 8 et 2 22. A eque re p u g n a t O i s c h i n g e r 1. c. p. 2 0 1 . s q q .; S t a h l 1. c. p. 3 3 6 , 366 e t 3 7 1 s q q .j D n g e r , L c. p. 156. 1 ’ ) d e M o y ., 1. c. p. 6. **) G e n e s . II. 24. 1 •) d e M o y ., 1. c. p. 13. * °) E p h e s . V . 3 2 ; C o n e . T r i d . s e s s . 2 4 . d o c t r . de sacr. m atr. K l e e 1. c. p . 1. sqq. , . ,

6

complexa, superiorem ejus naturam efduplicem cum sacerdotio et imperio rationem nexumque praeclarissime illustrat.

Quodsi amplissimam eammatrimoniivim et naturam, quae totum hominem comprehendat, diligentius consideraveris, nonnisi m ono­ gamiam esse veram ejus formam facile concedes22). Intima enim ea conjunctio inter duas solummodo diversi sexus personas existere, neque consortium omnis vitae et humani divinique ju ris communicatio plures personas amplecti potest.

Matrimonium autem dissolvi non lieere, ex ipsa jam instituti divina indole et fine intelligitur, atque semper ecclesia catholica c o n te n d e b a t-3). Christus enim ipse omnem matrimonii dissolu­ tionem adulterium vocat, ita u t stupri illa exceptio secundum ecclesiae catholicae auctoritatem ad separationem tantum quoad thorum et mensam restringenda s i t 24). Quod principium, aliqua­ tenus omnes legislationes agnoscunt, quum matrimonium ad tempus vel sub conditionibus contrahi nunquam lic e a t2 s).

Quoniam ergo matrimonium, sicut supra demonstravimus, tantum valet ad hominum salutem, disciplinam, mores, et ex Dei ipsius institutione ortum atque a Christo con­ secratum, perpetuam cum religione necessitudinem conservat, fieri non p otu it, quin ab ecclesia catholica in sacramen­ torum numero refe rre tu r2 6). Neque, qui ecclesiae evangelicae

des R om . P riv a tre c h ts bis J u s tin ia n , T . I. H eidelberg 1826. p. 4 9 8 . H a s s e , G iite rre c h t d e r E h e g a tte n , § 2 p. 4. /

32) M a t t h . X IX . 6 : „ Ita q u e ja m non su n t d u o , 's e d u n a caro . Q uod ergo D e n s co n ju n x it, hom o non se p are t. “ M a r e . X . 7 : „ P ro p te r hoc relin q u et hom o p atrem su u m e t m a tre m et a d h a e re b it a d u x o r e m s u a m , “ C o n e . T r i d s e s s 24 1 c S t a u d l i n 1. c. p. 24 — 28. K l e e 1. c. p. 1 ). H e g e l 1. c. p. 2 2 6 . S t a h l Y c ! p . 3 3 5 . O i s c h i n g e r 1. c. p. 190.

JS) M a tth . X IX , 6 - 9 ; V . 3 2 ; M a re X . 11. 1 2 ; R om . V I I. 1— 3. K l e e , D ie E h e p. 3 0 —4 6 ; D o g m a t. T . I II , p. 3 3 5 , 3 3 6 . O i s c h i n g e r 1. c. d . 2 5 1 . d e R o s -

k o v a n y 1. c. T . II. de in d isso lu b ilitate m atrim onii.

2 ‘ ) K l e e 1. c. p. 5 7 . S c h l e y e r , U eber die n eu testam en tlic h e L e h re von d e r U n aufloslichkeit d e r E h e. F re ib . 1849. •.

J i ) G i t z l e r 1. c. p . 115. M u h l e n b r u c h , L eh rb u e h des P a n d e c te n re c h ts T . I I I § 5 1 0 .

J ‘ ) C one. T rid . sess. 2 4. c. I. de ref. m a tr.: „S i quis d ix e rit, m atrim o n iu m non esse vere e t p roprie u num ex septem legis E v angelicae sa cra m e n tis, a n a t h e m a s it.“ cf. Z e itsc h rift f u r P h ilo so p h ie und k a th o l. T heologie, H eft 23 p. 6 6 __9 8 ; H eft 2 4 p. 16 — 5 1. Q u a e d isp u tatio , qnam vis ad theologiam potissim um p e rtin e a t, ad eam , de q u a a g itu r, questionem illu stra n d a m p a u c a ta n tu m afferre m ih i liceat. J a m a b antiquissim is tem p o rib u s ecclesia e t p atres sem per et ubique h an c d o ctrin am o b tin eb an t, (vid. locos ap u d A . J . U h rig , S ystem des E h erec h ts, D illingen 1854, p . 2 0 9 sqq.) S i in conciliis inde a se x to seculo h ab itis de sa c ra m e n ta li n u p tiaru m n a tu r a diligentius tra c ta tu r, non m agis p e r ea concilia, q u am p e r concilium T rid e n tin u m m atrim o n ii sa c ra m e n tu m in tro d u c tu m est, quum id ta n tu m sp e c ta re n t, u t populis n u p e r conversis sa cra m e n ti g ra v ita te m ex ponerent, falsis eorum opinionibus re fu ta tis. C um sa c ra ­ m en tali au te m d ig n ita te indissolubilem m atrim o n ii n a tu ra m arctissim e c o h aerere et ex e a dem um plenam su a m vim recipere e t au c to rita te m , h au d facile quisquam in fitia­ b itu r. I ta q u e et infidelium m a trim o n iu m dissolubile p u ta tu r, licet validum e t legi­ tim u m sit, cf. B in terim , de lib ert. conj. fact. fid, Confl. 1834. B e n e d i c t X I V de synod. dioeces. lib. V III. c. 12 n r. 3 ; c. 13 n r. 1 sqq.

dogmata sequuntur, fundamentum sacrum n e g a n t27), quamvis sacramenti ei non concedant naturam. Itaque matrimonia vel mixta vel inter Evangelicos inita, non solum valida censet ecclesia catholica, dummodo non obstet ju ris divini neque ju ris canonici impedim entum 23), verum etiam rata statuit.

Jam restat, u t quaeratur, quatenus quaque ratione juris civilis vinculo obstringatur matrimonium? E x intima ea matri­ monii cU m omnibus hominum societatibus necessitudine ultro patet, ju s quoque civile in nuptiis plurimum valere. E t quis est qui neget, eas matrimonii partes et rationes, quae ad res externas pertineant, velut ad familiae nexum, dignitatem mariti communicandam cum uxore, ad hereditatem, ad liberorum edu­ cationem et alimenta, ad patriam denique potestatem, ad ju s iurisque tutelam referendas esse. Denique quia ipsius reipubhcae fundamentum in familia ideoque in matrimonio positum est, civitati etiam summi interest, qua ratione res matrimoniales adm inistrentur. Idcirco civitati magnae curae esse oportet, ut matrimonii disciplina justis aequisque legibus re g a tu r2 9).

I n universum igitur matrimonii natura atque m dola considerata, rem ipsam aggredientes primum accuratius de consensu ejusque vi ac M ateria disputare nos oportet. Plurimum enim valet ad matrimonium non solum contrahendum, sed etiam renovandum, eoque deficiente matrimonium omnino-nullum est.

§ 2.

De consensu et affectione conjugali.

Matrimonii natura atque indole, qualem supra descripsimus, satis perpensa, ultro patet, non casu evenire posse matrimonium seu invitis injungi, sed consilio opus esse summa cum libertate capto et utriusque voluntatis concordiam desiderari1).

* ’ ) O . G oeschen. D octr. de m a tr. H al. 1847. 4. p. 7. 8 1.

i s ) c, 8. X . de d iv o rt (4, 19) A ndr. M ulier. L e x ik o n des K ireh en rech ts s. v. k h e . T I I ed 2 p 4 2 7

B e n e d i c t ' X IV . 1. c. lib. IX . c. 9 n r. 3 4 praeclarissim e tr ia cau saru m m atrim o n ia liu m g e n e ra d istin g u en d a co n ten d it: p rim um , quod in iu conjugalis foederis firm itatem sp e ctet, alteru m , quod ad v alid itatem sp o n saliu m a u t ju s sta tu e n d a e sepa- ra tio n is quoad th o ru m et m ensam p ertin eat. U tru m q u e ad judicem ecclesiasticum solum d eferendum censet. T e rtiu m genus, quod de rebus m ere politicis e t ex tern is, v elu t de dote, d o n atio n e p ro p ter n u p tias, h e re d ita ria successione, alim entis vel sim ili­ b u s a g a t, to tu m ju d icib u s saecularibus relin q u it. N ec m inus P h i l l i p s K irch en rech t. T I I p 5 3 7 __4 4 548* T 111. p. 182 sqq. m atrim onii disciplinam rebus m ixtis, q u a s 'v o c a n t , a d n u ra e ra n d a m esse censet, cf. M otive zu dem E n tw u rfe eines E he- scheidungsgesetzes fur die K onigl. P re u ss. S ta a te n . B erlin 1834 p . 5. sqq. C o n tra d isp u ta t H e u s e r , de p o testa te sta tu e n d i im pedim enta d irim en tia pro fidelium m atri-m oniis soli ecclesiae p ro p ria. Colon. 1854 p. 53 sqq* , . . . i

" ) W a l t e r 1. c. p. 6 1 4 . H e g e l 1. c. § 1 62: „ D e r object.Ve A u sg an g sp u n k t ist d ie f r e i e E i n w i l l i g u n g d e r F erso n en u n d zw ar dazu, Einei P erson auszum achen ih re n atu rlic h e u n d einzelne Persiinlichkeit in je n e r E m h e it aufzugeben, w elche n a t h

E st igitur consensus conjugum prima matrimonii contrahendi conditio, neque couseusu deficiente matrimonium existere p o test2). Ut autem ratu s sit et efficax consensus ad nuptias contrahendas, tria ea bona conjugalia: fidem, sacramentum, prolis procrea­ tionem spectare debet. Qui consensus quamvis contractus spe­ ciem perhibeat, tamen valde errant, u t jam Hegelius acutissime o ste n d it3), qui matrimonii vinculum atque ju s obligatio­ num numero adscribere et iisdem, quibus obligationes, princi­ piis subjicere v e lin t4). Quod qui statuunt, matrimonium non minus quam obligationes consensu contrario, seu dissidio invin­ cibili, quin etiam, conditione quadam deficiente, veluti secundum ju s B orussicum s), conditione de non mutando domicilio haud expleta, dirimi posse, profiteri non d u b ita n t6). Nostrum potis­ simum est, u t perscrutemur, qualis ille consensus esse debeat. Quodsi igitur accuratius, quae sint consensus conjugalis qua­ litates, quaerimus, tria potissimum desiderantur, u t verus sit atque efficax. Quoruin primum, cum consensus imprimis certo et indubio friodo declaretur oporteat, signum externum exigit, quod vulgo quidem verbis constat, sed nutu quoque aliisque signis manifestari, quin ipso silentio consistere potest, si parentes filiae loco co n sen tiu n t'). Praesens autem tem pus spectare debet con­ sensus 8) ; quippe qui ad futuras pertinet nuptias, sponsalia tan ­ tum constituit atque obligationem matrimonii aliquando in eu n d i5). Consensus igitur nuda promissione non acquiescit, sed m atri­ monium in praesenti intendit. Itaque consensu pronunciato matrimonium contractum est, atque societas ita constituta et per­ fecta dissolvi amplius n e q u it1 °).

dieser R iick sich t eine S elbstbeschrankunp, ab er eben, indem sie in ih r substanzielles Bew ustsein g ew innen, ih re B efreiu n g is t.“ O i s c h i n g e r 1. c. p. 2 2 5 sqq.

*) c. 1. 2. 3. 4. 5 . C. 27, q u .2 ; c. I. X . de spons, d n o r. (4, 4 ) ; c. 1. 2 3 . 2 5 . X . de- sponsal. ( 4 . I ); c. 2 , 14. X . de convers. conjug. (3, 3 2 ). 1. 3 0 D . de R . J . ; 1. 2, 1. 16 § 2 ; 1. 2 1 . 22 D . de ritu n u p t .; 1. 4 . D . de concub. (25, 7) cf. Z im m crn l.c . T . I p. 5 3 0 sqq

3) H e g e l 1. c, p. 2 1 8 et 112. S a n e h e z de 6. m a trira . sa cr. L . II. disp. 28. 4) H a e c se n te n tia K a n t i i im p rim is a u c to rita te n ititu r, M e tap h y s, A n fa n g sg r. d e r R e c h tsle h re , p. 106 sqq.

s ) A . L . R . I I ., tit. I., § 682.

R e a c c u ra tiu s p ersp ec ta n em inem fugere p o test, co n tractib u s e th ic a s quoque conjunctiones e t in s titu ta effici neq u e sem per co n tractu m e t obligationem ta n tu m cau sae effectusque ratio n em ex h ib ere. Ko e rro re ju s Boruss lab o rat, cf. v. G . (eisler) 1. c. p. 8 e t 9 G t G a n s , B e itra g e z u r R evision der F re u ss. G es*tzgebung, p. 4 2 3 sqq.

7) C a te ch . R om . P . I I . c. 8 , nr. 5 e t 7 ; cf. c. 23 X . de spons. (4 , 1 ); Cone. T rid . sess. 24 d e c r. de sacr. m a tr.

8) C a te ch . R om . P . II. e. 8 n r. 6.

“) c. 3 ..C . 3 0 q u. 5 . C a te ch . R om . P . II. c. 7 qu. 6 , n r. 1 : , , R e cte a u te m d ic itu r, op o rtere, u t consensus verbis e x p rim a tu r, q u ae p raese n tis tem poris significationem h a b e n t ; n am q u ae fu tu ru m tem pus in d ic a n t, m a t r i m o n i u m n o n c o n j u g u n t , s e d s p o n d e n t . 11

10) C a te ch . R om . P . II. c. 8 . qu. 6, n r. 6 : ,,C u m conjugii o b lig atio n u d a p ro ­ m issio non sit, sed ejusm odi ab alien atio , q u a re ip sa vir m ulieri, e t vicissim m u lier viro

P er medium aevum omni consensus declarandi ratione, dum­ modo matrimonialis appareret, ju ri canonico satisfiebat; at valde dubia erat res nimisque ab ecclesia remota. Itaque patres Tri- dentini, u t rei abusum et dubitationes tollerent, decreverunt, u t consensus matrimonialis nonnisi parocho et duobus testibus prae­ sentibus p ro n u n tiaretu r11). Quodsi igitur, quae in consensu matrimoniali exiguntur, et patrum sententias satis reputamus, h aud scio an nunc temporis rei naturae non conveniat, u t etiam p er procuratorem matrimonium contrahatur IS).

Alterum quod requiritur, u t validus sit consensus, mentis et signi, quo consensus exhibetur, concordiam respicit, u t liber, spontaneus ac certus sit, p o stu la n s13).

Itaque eos, qui matrimonium contrahunt, ex sua ipsorum mente sponteque consentire oportet, eorumque jam consensus matrimonium constituit. Parentum igitur vel tutorum auctoritas, u t ratum sit matrimonium, per se non requiritur. Verum tamen, quum liberorum conjugia parentibus summae sint curae, neque liberos in re tam gravi parentum auctoritatem negligere deceat, eos, qui invitis parentibus matrimonia inierint, ju s canon, poenis afficit, conjugiis ipsis nequaquam irritis factis 14).

E lucet ergo, Concilii Tridentini decretis non tam imminui parentum auctoritatem, quam ju sta potius ratione naturam matri­ monii et patriam potestatem ponderari.

Conjugii igitur vis ac natura exposcit, u t consensus declaratio sanctissimae respondeat conjugum intentioni, ab utraque parte in eum finem patefactae, u t matrimonium ineatur. E rro r autem, essentialis sc. qui in personam redundat, deinde vis et metus ,5) matrimonii indoli et voluntatis libertkti adeo repugnant, u t con­ sensus ita effectus revera non exsistere p u te tu r16),

i

corporis sui p o testa te m tra d it, idcirco necesse est verbis, q u ae praesens tem pus .d e sig n a n t, m atrim o n iu m c o n tra h i; q u orum verborum vis, postquam etia m e n u n ciata

su n t, p erm an et, viru m q u e et u x orem indissolubili vinculo c o n stricto s te n e t." 1 ’) Sess. X X IV . de ref. m a tr . c. 1,

**) J u r e a n tiq u o sine dubio licebat, c. u lt. de p ro cu rat, in V I, ( t , 1 9 ): « P ro ­ c u ra to r non a liter censetur idoneus a d m a trim o n iu m co n trah en d u m , quam si ad hoc m an d atu m h a b u e rit speciale11 rei.

1 *) G i t z l e r 1. c. p. 105 e t 106. not. 4.

14) Sess. X X IV . c. 1 de ref. m a tr.: ,,ju r e d a m n an d i su n t, qui falso affirm ant, m a trim o n ia a filiis fam ilias sine consensu p are n tu m c o n tracta, ir rita esse et p aren tes e a r a t a vel irrita facere p o sse; nihilom inus sa n c ta D ei ecclcsia ex justissim is causis illa sem per d e te sta ta est a tq u e p ro h ib u it11? c. 6. X . de condit, appos. (4 , 5 ) ; c. 6. X . d e rap to r. (5, 17) c. 3. C. 3 0 . qu. 5 ; c. 13. C. 3 2 . q u. 2 ; c. 3. X . qu i m a tr. accus. poss. (4, 18).

l s ) Q uodsi ju s civ. Rom . h a s causas non respicit, rectissim e S avigny (a y ste ip des h e u tig e n rom , R . T . I I I . p. 1 05) divortii licen tiae a ttrib u it; sum m i autem su n t m om enti in ea m atrim o n ii form a, quam ju s canon, ex h ib et.

i ») c. 1 4 X .d e sp o n sa l.: „ C u m locum non h a b e a t consensus, ubi m etus vel co actio in terced it, necesse est, u t ubi assensus cujusque re q u iritu r, coactionis m a te ria repellatur. M a trim o n iu m au tem solo consensu c o n tra h itu r, e t ubi de ipso q u a e ritu r, plena debet se c u rita te ille g a u d e re , cujus est anim us in d ag an d u s, ne per tim orem d icat sibi placere,

10

Tertium denique, quod in consensu valido requiritur, intentio­ nem spectat et rationem, qua matrimonium appetatur, purene, an sub conditionibus, utrum turpibus ineant, an honestis causis commoti.

Prim um refert, quid sit, quod contrahentium intentio amplec­ tatur, num copulam carnalem, an integram matrimonii indolem, quae vulgo tribus iis bonis conjugalibus fide: prblis procreatione, sacramento consistere putatur.

Copula enim carnalis neque sola neque per se intenditur, sed matrimonio inest, quae quum effectus tantum sit et accessio m atri­ monii, non ad ipsam naturam pertineat, a conjugibus per tempus aliquot excepta matrimonium irritum non recidit. Consensus autem nonnisi libidines spectans non matrimonium efficit, sed concubinatum.

Ubi vero in matrimonio contrahendo praeter conjugium alia quoque, quae vel turpia vel honesta esse possunt, expetuntur, matrimonium ratum manet, quum voluntas generalis c o n j u g i u m intendat et quae alioquin desiderantur, instituti naturam non a ttin g a n t17).

E x quibus omnibus patet, consensum matrimonii esse causam efficientem, quae sententia, quum jam a Romanorum Ictis prae­ clarissime contenderetur, ab ecclesia et patribus semper et ubi­ que re tin e b a tu r18). Falso igitur opinantur, qui matrimonium ex sola copula carnali et domum deductione oriri a rb itra n tu r19) : nec m inus errant, qui matrimonium contractus vi constare et quum eadem qua contractus causa nascatur, contractus continere naturam p u ta n t20).

E jus, qui in matrimonio constituendo requiritur, consensus vi ac natu ra ex omnibus partibus exposita, restat u t de intima ejus indole et intentione, atque de affectione conjugali dissera­ mus. Duplici enim ratione consensus intelligi potest. Q

uiinatri-quod o d it e t se q u a tu r ex itu s, qu i de in v itis solet n u p tiis provenire11 e t c. 2 8 eod. „ S a n e illis, q u a e benedictione acce p ta m ox a sponsis au fu g iu n t, a n te c a rn is copulam sub­ se cu tam , asserentes se n u n q u am in illos veraciter consensisse, sed m etu illato com ­ pulsas v erb o protulisse consensus, licet anim o d issen tire n t, non sta tim est a u d ie n tia d e n e g a n d a , sed de illato m etu est cum dilig en tia in q u ire n d u m , e t si talis m etu s inve­ n ia tu r illatu s, qui p o tu it cadere in constantem virum , e ru n t non im m erito a u d ie n d a e .“ c. 14. 15. 2 1 . 29. X . de sp o n sa l; Cone. T rid . sess. 2 4 c. 9. de re fo rm .: „ q u a r e p rae­ cip it sa n c ta synodus sub a n a th e m a tis poena, q u am ipso facto in c u rru n t, ne quovis m odo d irecte vel in d ire c te subditos suos vel quoscum que alios c o g a n t, q uom inus libere m a trim o n ia c o n tra h a n t.11

1 ’) c. 7. X . de condit', appos. (4, 5 .) J a n k e , D issert. in a u g . de conditionibus m atrim o n io appositis. V ra tisl. p. 13. sqq. O i s c h i n g e r , 1. c. p . 2 30. sqq. e t S an ch ez, de m atrim . 1. I I . d. 2 9 . n . 8 .

18) c . 3 l . X , de s p o n s .; deeret. a d A rm e n o s: „ C a u sa efficiens m atrim o n ii re g u la ri­ te r est m u tu u s c o n s e n s u s p e r v e rb a de p raese n ti e x p re s s u s /1 Item I s i d o r u s , J o a n n . C h r y s o s t . im prim is hoin. 3 2 . ad c. 19 M a tth ., nec m inus A u g u s t i a . in lib. de n u p t. et concupisc. c. 11.

*’ ) V id. O i s c h i n g e r . 1. c. p. 2 33.

monium contractus naturam induere contendunt, obligationum principiis subjiciendum arbitrati, consensum quasi factum exter­ num considerare deb en t21). Quod qui censent, vim et effectum matrimonii ex consensu eo externo derivent necesse est. Qui­ bus, si sibi constare vellent, dicendum esset:

1. Vim et effectum matrimonii tamdiu durare, donec con­ sensus is non tollatur. Itaque ubi error essentialis, vis vel metus intercessit, matrimonium haud quaquain ipso iure nullum esset, sed rescindendi tantum occasio p raeb eretu r22).

2. Matrimonium quavis accedente ratihabitione continuo vali­ dum fieri, acsi nullum unquam impedimentum obstitisset.

3. Iisdem de causis dissolvi matrimonium, quibus contractus vires infirmentur.

Qui vero consensus conjugalis naturam veram et profundam reputant, externa ea declaratione non acquiescunt, sed causas quoque atque rationem considerant, quibus sponte ac libere non societatem quamlibet, sed eam, quae consortium omnis vitae, divini humanique ju ris communicationem contineat, contractam esse appareat. At quis est, quin videat, hanc solam esse ratio­ nem, quae plane matrimonii naturae atque indoli, qualem supra descripsimus, respondeat.

Quum autem ita res se habeat, facile intelligitur:

a) deficiente voluntatis libertate, quam matrimonii notio sibi exposcit, deficientibusque matrimonii requisitis, consensus spe­ ciosi pronunciatione cohabitationem , non matrimonium effici. Itaque quamvis ju re canon, contrahentibus non concedatur, u t sua potestate ac vi societatem, quam inierint, so lv a n t23), imo conjugum cohabitatio nonnisi auctoritate judicis et id duabus sen tentiis2 4) conformibus dissolvi liceat, tamen sententia judiciali

2 1 ) P ra eclarissim e opinionem nostram illu stra v it P a u l u s 1. c. 21. §. 5. D . quod m etu s cau sa. (4 , 2 .).

, 2 ) D o ctrin ae, quam m odo descripsim us, his fere verbis A. L . R . I I ., 1. § 3 9 — 45. a d s tip u la tu r. „Sow eit e i n e W i l l e n s e r k l i i r u n g u b e r h a u p t w egen M angels perso n lich er F a h ig k e ite n oder w egen Zvvanges, F u rc h t oder B etruges unverbindlich ist, sow eit ist au ch eine u n ter solchen U m standen gesehlossene E h e n ich tig .“ ,,S ow eit e i n e j e d e W i l l e n s a u s s e r u n g wegen Irrth u m s u n k raftig i s t , so w eit h e h t ein so lc h er Irrth u m a u c h die E inw illigung in eine H e ira th auf, wenn in d er P erson des kiinftigen E h e g a tte n , oder in solchen personlichen E igenschaften, welche bei S chliessung ein er E h e von dieser A rt vorausgesetzt zu w erden pfiegen, g e irrt w orden ist.“ „E in e d u rc h Z w ang, B e tru g o der Irr th u m v eran lasste E h e wird verbindlich, w enn sie n ach en td eck tem Irrth u m e oder B e tru g e oder n ach aufgehobenera Z w ange ausdrucklicb g e n e h m ig t oder la n g e r ais 6 W o ch en n ach diesem Z eitp u n k te fortgesetzt w orden ist* I s t d er angeblich gezw ungene, betrogene o der im Irrth u m gewesene T h e il verstorben, o h n e die N ic h tig k e it d er E h e zu riigen, so k a n n die E h e von dessen E rb e n n ich t m eh r * ang efo ch ten w o rd en .“

JS) c. 3. X . de divort. ( 4 , 1 9 . ) ; c. 13. de re s t. spoliat. (2 , 13). I i n o p p , 1. c. p . 131. sqq.

12

manifestum est non rescindi matrimonium, sed tantum matrimo­ nium omnino non exsistere d eclarari25).

b) Iis tantum matrimonium nullum reddi factis, quae verae ejus indoli plane repugnent.

c) Postrem o, quod ad ecclesiae catholicae doctrinam attinet, u t sacramenti gratia perficiatur, neque ex conjugum arbitrio pen­ dere neque ex diversarum regionum consuetudine et s ta tu tis 26). Itaque causarum singularum, de quibus in hoc opusculo sub­ tilius indagabitur, fundamentis p o sitis, jam ad ipsas accedamus disquisitiones.

§•3.

De forma matrimonii ineundi Cone. Trident. praescripta.

Matrimonii substantia, qua sanctum inter conjuges atque perpetuum nascitur vinculum, eo consistit, quod a Deo .ipso ad humani generis salutem et propagationem institutum et a Jesu Christi sacramenti dignitate instructum e s t 1). At rectissime Bellarininus (de matrim. I. c. 6): ,,si consideretur, inquit, m atri­ monium dum fit, tota eius essentia in signis exprimentibus con­ sensum mutuum consistit.11 Itaque, consentaneum erat, u t con­ sensus declarandi in ecclesia christiana ea forma exigeretur, qua matrimonii cum ecclesia ratio aeque conjunctio certo et indubio modo exprim eretur2). Communi igitur omnium opinioni et sen­ tentiae convenit, quod c., 2 (inc.) C. 30. qu. 5 continetur: „nullus fidelis cujuscunque conditionis sit, occultas nuptias faciat, sed benedictione accepta a sacerdote publice nubat in domino 3)“. Nihilominus matrimonia clandestina saepissime occurrebant, quin etiam per longum tempus usuveniebant. Quae u t penitus tolle­ ren tu r, Cone. Trident. sess. 24 c. 1. de reform. m atr. decrevit haec: „Qui aliter quam praesente parocho vel alio sacerdote de

i

, s ) H u ju sm o d i se n ten tia e recte ju r e canonico rei ju d ic a ta e vis ac potestas de­ n e g a tu r c. 5 .1 . X . de frig id . (4, 1 5 .); c. 7. 11. de se n ten t. e t re ju d ic. (2, 2 7 .) ; K n o p p 1. c. p. 134.

* •) D e v o t u s , In s titu t. canon. T . II. p. 124 recte m o n e t; G rav is est e rro r illo­ ru m , qui cum in m atrim o n io civilem co n tractu m fieri a n im ad v ertan t, i t a ab hoc con­ tr a c tu sa cra m e n tu m p endere a rb itra n tu r, u t illo su b la to alterum etiam tolli evertique deb eat. In q u iu n t e n im , in m a trim o n io inesse e t civilem contractum e t sa c ra m e n tu m , sed prim u m c o n tra c tu m ex iste re, p o ste a sa cra m e n tu m accedere, quod ab illo su m a t m a te ria m , in q u a co n sistat. Q uem adm odum v ero civilibus legibus ceteri co n tractu s su b jic ia n tu r, ita etia m iis subesse co n ten d u n t co n tractu m m a trim o n ii e t ideo cum civiles leges c o n tra c tu m p e r im a n t, ipsam tolli m a te ria m , sine q u a sa c ra m e n tu m sta re non potest “

' ) Benedict. X IV . de synod. dioeces. lib. V I II , c. 12. n r. 3. B enedict. X IV . 1. c. n r. 3 — 7.

*) De p aro ch i in nuptiis in eu n d i p raese n tia vid. W eiss, A rchiv f. K . R . T . I I . p . 7 7 > R ic h te r, K . R . p, 263 not. 7 — 11

ipsius parochia seu ordinarii licentia, et duobus vel tribus testi­ bus matrimonium contrahere attentabunt, eos s. synodus ad sic contrahendum omnino inhabiles reddit et huiusmodi contractus irritos et nullos esse decernit, prout eos praesenti decreto irritos facit et annullat.“ In fine denique legis: „decernit insuper, u t hujusm odi decretum in u n a q u a q u e p a r o c h i a suum robur p o st triginta dies habere incipiat, a d ie p r i m a e p u b l i c a t i o ­ n i s i n e a d e m p a r o c h i a f a c t a e numerandos.11

E x his semper constitutionibus disquiritur atque iudicatur, dum taxat de consensus pronuneiandi forma agitur, num validum sit ratum que-m atrim onium , quoniam secundum principia ju ris canon., quicunque baptismate ecclesiae christianae sunt addicti, his legibus ten e n tu r4).

Sed neminem fugere oportet, Cone. Trid. praecepta locum non habere:

1. ubi Cone. Trid. in universum tantum, praeceptis, quae de matrimonii contrahendi forma et solemnitatibus prodita sint, speciatim in quacunque parochia non expressis, promulgatum sit. Ita enim legis thesaur. resolut. S.Congreg.Conc. T. IX. p. 626: ... „proindeque S. Congregationis ejusdem Concilii interpres alias declaravit, non censeri satisfactum menti Concilii per publicatio­ nem in regno, provinciis aut in synodo factam, sed necessario publicandum esse decretum in singulis parochiis.11 Praesum itur vero promulgatio legitima, dummodo in ea, de qua quaeritur, parochia Cone. Trid. praecepta observata s in t5).

2. nec minus, ubi facta quidem est promulgatio, sed rerum in parochia statu perm utato paulatim in oblivionem abiit, u t de publi­ catione rite facta non constaret, cessat Concilium Tridentinum ‘). 3. Saepius evenit, u t Cone, decretis quamvis rite promulgatis, .ob rerum conditionem' obsequium praestari nequeat. Qua de re ita S. Congregatio constituit: „valere matrimonium etiam absque parochi praesentia, ubi nec parochus catholicus nec vicarius ab ipso deputatus exsistat, vel iis ob metum et acatholici principis persecutionem latentibus, ignoretur, quonam loco sint vel ad ipsos nequeat tutus haberi accessus, modo servetur, quantum ceteroquin fieri potest, forma a Tridentino praescripta, videlicet adhibitis saltem duobus vel tribus testib u s7),11

Secundum eadem haec principia est agendum, quum de renova­ tione matrimonii invalide contracti quaeritur, u t matrimonium ex ju ris canon, praeceptis ratum atque validum fiat.

*) N ic. K n o p p , A nw endbnrkeit der V o rsc h rift des Coneils von T rie n t uber die w esentlioheF orm d e rE h e sc h lie ss u n g a u f A k ath o lik en . K cgcnsburg. 1855. p. 8 . 18. sqq.

s ) K nopp, 1. c. p. ‘25 et 2 6. not. *)

•) R ich ter, Cone. T rid . d e c la ra t, nr. 160. sqq. ’ ) K nopp, 1. c. p. 27. ‘28.

De revalidatione matrimonii in universum.

Ut jam supra de matrimonii natura et de consensu disserentes, - quo maris ac feminae conjunctio matrimonii induit dignitatem, dem onstravim us, matrimonii vinculum non solum liberum et spontaneum consensum , sed etiam affectionem po stulat conju­ galem. Consensus igitur matrimonialis vim suam et effectum non ex libero contrahentium capit arbitrio, sed ex ipsa natura atque indole matrimonii a Deo in stitu ti*). Quodsi vero, u t in antece­ dentibus statuimus, to t tantaque in matrimonio rato desiderantur requisita, saepius accidit, u t quae exigantur, aliqua ex parte defi­ ciant, sive rationes spectes et contrahentium qualitates, sive conjugii ineundi formam et solemnitates. Deficiente igitur uno alterove requisito, a:d matrimonium necessario, quod contraxerunt vinculum, irritum est et nullum dicitur matrimonium 2). Qua in re triplex exsistit ratio. Primum matrimonium accusari et annul- lari p o test et id obstante impedimento dirimente, quod ju ris publici est, ex officio, in impedimento privato parte violata exigen te3). Ubi ex causa clandestinitatis irritum est matrimonium', is pro­ cedendi modus observatur, qui jam ju re can. .antiquiore vale­ bat, adhibito tamen defensore m atrim oniorum 4). Si vero non ex solem nitatibus, in nuptiis ineundis necessariis, impedimentum exsistat, in judiciis ecclesiasticis id tenendum est, quod const. Benedict. XIV. „Dei m iseratione11 continetur: „ut matrimonii vinculum dissolutum non censeatur, nisi duo judicata et resolu­ tiones au t sententiae penitus similes et conformes, a quibus neque p a rs, neque defensor matrimonii crediderit appellandum, emanaverint.*1 —•

Deinde secundum ju ris can. praecepta dispensatione in radice- matrimonii effici potest, u t conjugia invalide contracta statim ab initio sanentur ac convalescant. De quo dispensandi genere infra accuratius disputabitur.

T ertia denique ratio, quae intercedente impedimento diri­ mente locum obtinet, ea est, u t consensu contrahentium redinte­ grato matrimonium restituatur. Actum vero, quo matrimonium

§ • 4.

M R ic h te r, K . R . ed. 4. § 2 5 1 .

*) D e im pedim entis consule de M oy, D as E h e re c h t d e r C hristen. R egensb. 1 8 3 3 ; J . M. G o s c h l , H isto risc h e D a rste llu n g d er k irch l. Ehegesetze. A schaffenb. 1832, im prim is v ero N i c . K n o p p , V ollstiindig. k ath o l. E h e re c h t. T . I. II. Regensb. 1850. ed II. 1 8 5 4 ; qnoad eccles. evang. cf. H . C. N. d e H a r t i t z s c h , H an d b n ch des E he- re c h ts. p . 3 6 — 94. et J . G , C. S t r i j t p e l m a n n , D as E h esch eid u n g sre ch t, Cassel 1854. p. 350. sqq.

3) c. 3 . X . de divort. (4, 19) R e i f f e n s t u e l lib . IV . tit. 1 8. qui m a tr. accus. poss. n r. 6 . sqq.

*) V id. resolut. S . C ongr. C one. d d . 29. J a n . 1853 ap n d K n o p p 1. c. ed. 2 . p. 573. cf- D h r i g I. c. p. 7 9 9 ; H a r i n g e r D a s heilige S a c ra m e n t d e r E h e . R egensb. 1854. p. 2 40.

invalide contractum ratum ac verum efficitur, theologi non minus quam Icti vulgo r e v a l i d a t i o n e m m a t r i m o n i i appellant. Sed non desunt, qui hunc actum r e n o v a t i o n e m , r a t i f i e a t i o n e m , r e h a b i l i t a t i o n e m , c o n v a l i d a t i o n e m matrimonii dicere m alin t5). E s t autem ea, quam tertio possimus loco, ratio usita­ tissima, saepiusque fit, u t conjux, sive ob prolis salutem, sive publicae oifensionis evitandae causa ad revalidationem compella­ tur, praesertim quum ipse impedimenti causam dederit et pars altera revalidationem postulet °). _

Ut jam ad ipsam quaestionem, quid ad matrimonii revalida? tionem requiratur, transeamus, ex iis, quae supra attulimus, ultro p atet imprimis verum et efficacem consensum matrimonialem, constitui oportere. Quodsi igitur impedimentum consensui ipsi inerat, u t ob errorem essentialem seu vim vel metum verum con­ trahentium consilium evenire non posset, solo consensu redinte­ grato matrimonium validum fieri patet. Ubi vero ecclesiasticum erat impedimentum, antea dispensatio rite petenda e s t 7). Quae si indulta est, ea demum habiles fiunt contrahentes, u t ratum ineant matrimonium. Quid autem in diversis causis requiratur, u t dispensatio accipiatur, non est hujus loci accuratius exponere. Neque magis clausulas afferre opus est. quae dispensationibus

5) H a c de re vid. A . E . L . G u y e t , de m a trim o n ii invalide c o n tra c ti renovatione. H e id elb erg , 1830. 8. ib iq n e eif&tos. cf. K nopp 1. c. § 11 e t 4 8 , ed. I I., p. 77 e t 5 0 4 sqq. H a r i n g c r 1, c. p. 3 0 4 — 3 1 6 ; K irchenlexicon ed. W e t z e r e t W e l t e s. v. rev alid atio .

*) c. 1. X . de eo, qu i d u x it in m a tr. (4 , 7 ) : „P ro p o situ m est nobis, quod v ir qu i­ d am 0 . , dum u x orem h a b e re t, sibi aliam h u ju s rei insciam co p u lav it, de q u a plures filios h a b u it: sed p rim a m o rtu a , n ititu r a secu n d a discedere, asserens, quod u x o re s u a vivente eam non licu erit sibi co pulare. L ic et autem in canonibus h a b e a tu r, u t n ullus copulet in m atrim o n io , quam p riu s p o llu erat ad u lterio , e t illam m axim e, cui fidem d e d e ra t, u x o re su a vivente,' vel q u a e m a c h in a ta est in m ortem u x o ris: q uia tam en p ra e ­ f a ta m u lier e ra t in scia, quod ille aliam h a b e re t u x orem viventem , nec dignum est, u t p ra e d ic tu s v ir, q u i sc ien ter c o n tra can o n es v e n e ra t, lu cru m de suo dolo re p o rte t: c. t. t. r. quod, nisi p ra e d ic ta m u lie r divortium p e ta t, ad p etitionem viri non su n t ab- invicem se p ara n d i, cf. K nopp 1, c. § 11 sub fine, p. 81. S u n t quidem , qui se n ten tia e m odo la u d a ta e c o n tra riu m c. 2 6 X . de spons. (4 , 1) p ro b ari sta tu a n t ideoque In n o cen ­ tiu m III. v itu p eran t quippe qui fra u d a to ri co n ced at, u t m atrim o n ii annullationem ex ipsius frau d e c o n tra c ti p e ta t. Q uod qui co ntendunt, dccreto p ap ae illu strissim i, quem J . II. Biihm erus p a tre m v e rita tis e t ju s titia e praedicat, ju d icio ru m ecclesiasti­ corum u su esse d ero g atu m sta tu e re op o rteat. S ed valde dubito, an probari possit. Q uibus praem issis videam us q u id d ecretali illa saepius v itu p e ra ta s ta tu a tu r. E quidem se n ten tia m c. 16 cit. h a n c esse censeo.: sp o n salia de fu turo tu m p e r copulam carn alem fieri sp o n sa lia de p raesen ti, q u u m u tra q u e p ars consilium m atrim o n ii co n trah en d i ca p ia t. P a p a ig itu r in c a u sa p roposita respondet, si res ita se h a b e a t, videlicet quod ille in m atrim o n iu m eam d u cere non p roposuit, non debere ex facto illo conjugium ju d ic a ri, q uum neq u e su b sta n tia neque f o rm a m atrim o n ii in tersit, cf. c. 2. X . de disp. im p . (4, 3 ) ; U i h l e i n , A rch iv fu r civ, P ra x is .T . X IV . p, 58 sqq.

’ ) Ita q u e de rev alid atio n e serm o esse n e q u it, ub i im pedim entum ju ris divini vel n a tu ra lis obstat, v elu t im p ed im en tu m im p o ten tiae vel ligam inis vel e x fconsanguinitate in lin e a d ire c ta in infinitum e t in lin ea c o llaterali in prim o g ra d u secundum co m p u ta­ tionem canon, cf. H a rin g e r 1. c. p. 245, 46.

16

praesertim a Poenitentiaria obtentis inseri s o le n t8); quatenus ad nostram pertinent materiam, infra tractabuntur. —

Quum autem de revalidationis, quae attulimus, requisitis, inter omnes fere constet, de modo ac ratione valde dissentiunt, qua matrimonii renovatio procedat oporteat. De his igitur in sequen­ tibus copiosius agetur. At praeterm ittendum non est, u t tota absolvatur doctrina, hic etiam de matrimonii disseri restitutione, quae tunc intercedit, quum in matrimonio rite contracto sepa­ ratio quoad thorum et mensam vel divortium repudiumve exstitit.-. P e divortio nimirum non nisi secundum principia ecclesiae evan- gelicae sermo esse potest.

. § 5 ’

De revalidatione matrimonii ex impedimento dirimente nullius.

Jam supra in revalidatione semper impedimentum dirimens et id publicum sub intelligi oportere commemoravimus, in quo tamen dis­ pensatio competat. Dispensatione igitur rite concessa, si contra­ hentes in matrimonio vivere intendunt, quaeritur, u t conjugium invalide contractum verum fiat ac ratum matrimonium, quid fieri debeat. Quum hac de re legibus nihil statutum sit, omnis m atri­ monii renovandi modus in ju ris canon, doctorum potissimum niti­ tu r auctoritate et usu forensi, qui sane Poenitentiariae Romanae et S. Congregationis Concilii decretis admodum excultus stabilitus- que e s t'). Qua in re, quoniam de ipsa matrimonii vi et indole theologorum et Ictorum opiniones valde inter se discrepare vidimus, non omnes ad unum consentire mirandum non erit.

Non deerant tempore antiq uio re2), qui plane satisfactum esse contenderent, si conjux, cui notum erat impedimentum, obtenta dispensatione, quacunque ratione sive tacite sive expressis verbis, continuandi matrimonii intentionem manifestet. Perdurare enim dicunt consensum matrimonialem eumque esse sacramentalem ; sacramentum autem iterari non posse. Quam sententiam u t ful­ ciant, c. 1. X. de eo, qui duxit in m a tr’ (4, 7) et 1. 27. 65. § 1.' D. d e ritu n u p t. (23,2) afferunt. Quam parum aptum autem sit c. 1 X. cit. ad probandam eam opinionem, jam ex iis intelligitur, quae §. anteced. de vera decretalis Alexandri III. sententia disseruimus. Ju s vero civile Romanorum ad eam, de qua agitur, quaestionem nequaquum pertinet, quia secundum ejus principia matrimonii vis et n atura plane alia est, quam ju ris cano nici3).

«) cf. K n o p p 1. c . § 4 7 , p. 4 9 6 sq q .; H a r i n g e r 1. c. p. 2 9 2 sqq. ’ ) cf. B enedict X IV . In stitn t. can . 8 7 , n r.,6 3 .

) V id . S anchez, de s. m a tr. sa cr. lib. I I. disp. 3 5. nr. 1. 2 , disp. 3 6 . n r . 5 ;

S ch m alzg ru eb er, ju s eccles. univ. T . IV . tit. 16, n r. 2 57.

3 ) Non p ra e te rm itte n d u m est, a n te J u s tin ia n u m in te r ju s ta s et leg itim as n u p tia s a tq u e m a trim o n iu m in ju stu m su m m am discrim en interfuisse.

Quodsi igitur, quae jam supra exposuimus, yim suam ac virtu- , tem consensum conjugalem ex matrimonii capere substantia tene­ mus, obstante impedimento, ex utraque parte invalidus et nullus est consensus4). E x quibus consequi oportet, u t ad matrimonii revalidationem utriusque conjugis consensus expressus desidere­ tu r vel talis, quo affectio conjugalis indubie declaretur.

Imprimis vero nimirum concessae dispensensationis conditio­ nes observari oportet, quibus demum religiose impletis impedi­ m entum, quod matrimonio obstetit, sublatum habendum e s t 5). Quodsi autem ob impedimentum obstans matrimonium invalidum ideoque consensus nullus fuit, ultro patet, u t renovetur consen­ sus, de matrimonii nullitate etiam eum conjugem esse certiorem faciendum, cui ignotum erat impedimentum. Dispensatio igitur vulgo nonnisi clausula adjecta indulgetur: „altera tamen parte de nullitate prioris consensus certiorata11. Quum publicum factum sit impedimentum, i. e. si ad communem pervenerit cogni­ tionem, seu u t fontium verbis utar, „si impedimentum publice innotescat, si in populum certo fuerit evulgatum", quoniam con­ jug es quoque matrimonii nullitatem non ignorent, difficultas non

exsistit. In impedimento enim publico, quale modo statuimus, jus canon, postulat, u t conjuges donec indulgeatur dispensatio et renovetur consensus, quoad thorum et mensam separentur. In singulari tantum causa interdum cohabitatio permitti potest, ubi separatio nimis difficilis sit seu prorsus fieri n e q u e a t6), veluti si conjugium ex ju re civili quidem valide contractum ideoque legitimum erat, non vero ratum.

Sublato igitur im pedim ento, publica atque solemnis exigitur consensus renovatio, servata Cone. Trid. forma, coram parocho et duobus te stib u s7). Proclam ationes autem reiterari non opus est, quippe quae id tantum agant, u t patefiat, num exstent impedimenta nec. ne. Jam vero in ea, de qua agitur, causa hac de re constat. Praeterm ittere tamen non licet, tempore antiquiore plures juris canon, doetores, veluti Covarruviam, Iiostiensem , Zoesium cum glossatoribus 8) quamque consensus renovandi rationem sufficere contendisse, dummodo ex factis indubiis perpetua affectio conjuga­ lis certo eluceat. Quodsi vero reputamus, impedimento dirimente, quod publice innotuerit, obstante, facillime accusari posse m atri­ monium, is, quem Curia Romana semper tenet, agendi modus pro­ bandus est, ex quo publice coram parocho et duobus testibus

*) cf. s u p ra § . ‘2 .

4J cf. B enedict. X IV . In stit. canon. 8 7 . n r. 3 5 : „ q u a de re conditio p ra e sc rib itu r, q u a si c a re a t, dispensatio ir rita p rorsus efficitur11 et n r. 3 6 : — „ M aio ri P o e n ite n tia rio , cu i p aren d u m est, u t d eleg an ti, e t fit de stylo P o e n ite n tia ria e , qu i facit ju s.“ K nopp. 1. c . § 48 not. 6.

• ) cf. K n opp. 1. c. § 48 not. 2 8. (p. 517).

’ ) cf. B enedict. X I V . 1. c. 87 n r. 6 2 ; K nopp 1. c. § 48 not. I. *) vid. G uyet, 1. c. p. 18.

18

matrimonii revalidationem fieri necesse e s t 9). Nec refert, num in ejusmodi loco renovetur matrimonium, ubi Cone. Trid. sess. 24. c. 1. de ref. matr. liaudquaquam seu non rite promulgatum sit, an eo, ubi publicatio legitime sit facta. Non deerant antea, qui in locis Cone, nequaquam seu non rite promulgati, novum matrimonii consensum expressum, licet forma Cone. Trrd. servata non sit, sufficere opinarentur. At recte Gruyet. 1. c. p. 28 omnibus locis, dum taxat uterque conjux fidei catholicae sit addictus, modo fieri possit, Cone. Trid. formam, tenendam esse s ta tu it10).

Sin autem impedimentum omnibus ceteris occultum, utrique conjugi cognitum est, conjuges renovare possunt consensum, matrimonio, quod vocant, tacito contracto. Qua vero forma ac ratione matrimonium id in secreto contractum perficiatur, const. Benedict. XIV. „Satis vobis“ a. 1741 diligenter praescribitur. Si impedimentum et ceteris et utrique conjugi occultum , forte parocho cognitum est, ea est causa» u t sanatio matrimonii in radice, de qua infra accuratius disseretur, adhibeatur. Qua de causa instructio Cardinalis Caprerae I*. I. nr. 3 haec h a b e t11): „si contrahentes communiter habeantur pro legitimis conjugibus et ipsimet, fortasse ex ignorantia invincibili, sint in bona fide et absque gravis scandali seu perturbationis periculo certiorari nequeant, de nullitate matrimonii, hisce in circumstantiis in bona fide relinquendi sint, quemadmodum p er sacros canones dispo- nitur.“

At summae in matrimonio renovando exsistunt difficulta­ te s , quum impedimentum alioquin occultum uni tantum con­ ju g i notum erat. Jam dissentiunt, quando quaque in causa

impedimentum occultum dici p o s s it12). Alii enim persona­ rum , quae cognoverint impedimentum, num eri, num duobus tribusve tantum notum fuerit, rationem habendam censent; alii infcolarum multitudinem spectantes id impedimentum occul­ tum vocan t, quod majorem partem ejus loci incolarum lateat. Deinde quaeritur, utrum occultum censeatur impedimentum, quod in eo quidem loco, ubi contractum fuit, sive alibi publice cognoscitur, ignoratur autem, ubi degunt, qui dispensationem p etu n t et ubi indulgetur dispensatio. Nec minus evenire potest, -ut facti quidem ipsius, ex quo impedimentum proficiscatur, notitiam habeant plerique, impedimentum vero nasci eo igno­ rent. Ejusm odi impedimentum theologi m aterialiter publicum,

•) R eiffenstuel. 1. c. §. 13 n r. 6 1 0 ; cf. in hoc §. not. 7.

10) B enedict. X I V . ln stit. 87 nr, 0 5 ; F a g n a n , coinm . ad tit, X . de sponsal. e. 3 0 . n r. 14.

11) cf. H a rin g e r. 1. c. p. 3 76.

12) vid. B enedict. X IV . In stitt. 8 7. nr. 40. 46 — 4 8 ; K nopp. 1. c, §. 3 . sub fin., §. 4 6 . n o t. 8 . (p . 4 0 7 ); H a rin g e r, !. c. p. 2 5 5 . H oc in te r im p e d im e n ta o c c u lta e t m an ifesta vel p ublica discrim en secundum ju r . can. p rin cip ia eo m ajo ris est m o m e n ti, qu u m e x eo e tia m s ta tu a tu r , quis rite disp en satio n em concedere possit.

sed farinaliter occultum vulgo appellant. E x nostra sententia verius est, si personarum atque locorum respiciatur causa et conditio. Occultum igitur id dicemus impedimentum, quod non ad eam pervenerit hominum notitiam , ex qua annullatio matri­ monii metuenda est. De impedimento occulto omnes Bene- dict. XIV. assentiuntur, Institt. can. LXXVII. nr. 62 dicenti: „si matrimonium celebratum fuit coram parocho et duobus testibus, et impedimentum dirimens occultum servatur, tunc novus con­ sensus certe praestandus est, sed clam inter contrahentes; nec amplius parochus dubque testes requiruntur. Nam semel man­ dato Tridentini Concilii jam paruerunt conjuges, quum primo matrimonium licet interposito occulto impedimento confece-

ru n t“ 13), . . .

Jam vero quaeritur, qua ratione conjux inscius de nullitate matrimonii certior faciendus sit, u t libere et valide in matrimo­ nium consentiat. Saepissime enim timendum e st, ne nullitatis causa cognita, matrimonii annullationem petat. Quuin igitur dispensationi, u t supra vidimus, clausula adjiciatur: „conjuge de nullitate prioris consensus certiorata,“ nonnulli, e. g. Sanchez, u t facilius hanc difficultatem solverent, instructionem tantum atque admonitionem, non conditionem illa Poenitentiariae for­ mula contineri s ta tu e ru n tl4). Itaque sufficere docuerunt quem­ que consensus renovandi modum, quin interdum nonnisi eam partem consensum reiterare oportere, cui notum fuerit im pedi­ mentum.

Jure tamen e contrario afferunt, de qua agatur, clausulam veram conditionem continere, quae si deficiat, irrita sit dispen­ satio. „Nam certissimum est inter ju ris peritos, Benedict. XIV. Institt. can. 1. c. nr. 68 dicit, „quod vera conditio ex ablativo absoluto consequitur." Qua in re, quum multum intersit discri­ minis atque difficultatis, theologiae moralis doctores varios p ro ­ tulerunt modos, speciosores tamen, quam probabiliores, quibus alter conjux de matrimonii impedimento certior fiat et ad denuo atque valide consentiendum a d d u c a tu r15). Id certe constat, conjugem nullitatis ignarum novisse oportere eam, quam inierit societatem, tamquam m a t r i m o n i u m omnino non exsistere, etiamsi impedimenti causam non cognoscat: alioquin enim n u n­ quam libere in matrimonium consentiret, consensus matrimonia­ lis neque m utuus neque spontaneus esset atque prius impedi­ mentum perduraret adhuc. Sin vero prudentia pastoralis nullo modo sufficit, u t ratione ordinaria revalidatio matrimonii perfi­

13) D ltro p a te t renovationem consensus p a ro c h o com petenti re fe rri oportere, u t in lib ris p aro ch ialib u s m atrim o n iu m validum n u n c esse notave possit, cf. Concilii T rid . sess. 2 4 c. 1 de ref. m a tr.

1 *) B enedict. X IV . 1. c. n r. 6 7 .

i '5) vid. B enedict. X i y . 1. c. n r. 6 9. s q q .; R eiffenstuel 1. c. n r. 5 96. sqq. 9*

20

ciatur, via extraordinaria p er sanationem in radice matrimonii, quam vo can t, conjugium validum faciendum est. O portet igi­ tur, quid in hac renovatione extraordinaria ju ris sit, diligentius exponere. —

§ . ₆.

De revalidatione matrimonii ex impedimento privato nullius.

E x impedimentis privatis in ea, de qua agitur, quaestione erroris potissimum essentialis :) atque vis et metus, quippe qui consensus libertatem tollant, ratio habenda e s t 2). De impedi­ mento conditionis sc. servilis accuratius agi non oportet, quum nunc tem poris non usuveniat. Nec magis crimen raptus ad rem pertinet, nisi coactus intercesserit consensus. Quod vero impo­ tentiae spectat impedimentum, num privatum ducatur an publi­ cum, non refert; nunquam enim in eo exsistere po test matrimonii rev alid atio 3).

Quamquam impedimenta privata dispensatione tolli nequeant, fieri tam en po test, u t matrimonium invalide contractum , rato postea accedente consensu, omnes matrimonii veri et legitimi effectus recipiat, annullationis periculo prorsus superato. De reiterato eo consensu plerique ex antiquiore tempore ju ris canon, auctorum , v. g. Sanchez, Amort, N avarrus, Gonzalez Tellez, E n g e l4) et major paene pars ju ris can. nostrae aetatis doctorum 5) convalescere dicunt matrimonium, quacunque ratione postea, qui sponte vereque non consenserit conjux, liberum declaret et spon­ taneum consensum — id quod profecto ante Cone. Trid. ju ris e r a t6), et u t ex §. 3. intelligi licet, ubicunque Concilii decreta rite prom ulgata non sunt, etiam nunc v a le t7). Quam sententiam qui p ro b an t, omnem matrimonii constituendi vim in voluntatis concordia p onu n t, omnesque ex ea derivant m atrim onii‘effectus. Affirmant enim, non solum in erroris causa, sed etiam in m atri­ monio vi metuve coacto form aliter consensum exsistere m atrimo­ nialem. Quodsi igitur postea verbis vel factis indubie mani­

’ ) N o stru m non e st a c c u ra tiu s d isq u irere, num e rro r quoqne circa q u a lita te s p e r­ so n a e, q u alem ju s com m . Boruss. II. I. § .4 0 , in tellig it, essentialis £it quan d o q u e fieri possit, cf. K nopp. 1. c. § . 5 ; R ic h te r K . R. § . 2 5 2 ; idem , C one. T rid . cum d e c la ra tt. ad sess. 2 4 de ref. m a tr. n r. 83. 84.

2) C o n te n d u n t p lu rim i et recte, dolum , callid itatem , fallaciam , m ac h in a tio n e m non p e r se, sed erro ris d em um dolo p ro cre ati respectu im p ed im en tu m esse. cf. K nopp. 1. c. 8. 5. n o t. 6 . et in fra §. 8.

a) cf. K nopp. 1. c. § . 10. 1 4 ; R ic h te r K . R . § . 256. *) vid. G u y et. 1. c. p. 23.

5) v. g . etiam W a lte r , L e h rb . d. K . R . ed. 10 §. 3 0 5 , h a u d vero in editione novis­ sim a (B o n n 1 854) ead. § . 305.

*) c. 2 1 . 28. X . de spons. (4, 1 ) ; c. 6, 8 . X . de desponsat, im p. (4, 2). ’ ) cf. K nopp. 1, c. § . 11. p , 78.

festata sit continuandi matrimonii intentio cum ea persona, de qua erraverit adhuc vel quae ad matrimonium vi metuve adegerit, virtualiter quoque adesse dicunt consensum. Quum vero eo ipso intentio quoque integri et efficacis conjugii constituendi contineatur, quoniam consortii exsistentis anhullatio peti possit, dubium esse non posse, quin rata habita societate priore, pleno ju re et effectu statiin ab initio exsistat matrimonium. Afferunt etiam c. 2 et 4 X. 'de conjug. serv. (4, 9), at cap. priore nonnisi id statuitur „quod idem vir praefatam mulierem, postquam illam audivit esse ancillam, carnaliter cognovit, ipsum monitione prae­ m issa compellant, u t eam sicut uxorem maritali affectione per- tra c te t“, quum altero militis cum ancilla matrimonium annullari posse contineatur,. „quum nec facto nec verbo consenserit in eandem, postquam conditionem ipsius cognovit." Etiam sola copula carnali p ost compertum errorem convalescere matrimo­ nium, nescio qua ratione ex his locis possit probari. Quis autem est, quin videat, eos qui eam, de qua disputetur, defendant sen­ tentiam , contractuum sequi principia. Jam vero supra, quam falsa sit ea opinio, demonstrasse nobis videmur.

Quodsi vero constat, sine mutuo consensu, quem omnino voluntarium et spontaneum fuisse oportet, nequaquam oriri posse matrimonium, concedendum esse opinor, quoniam qui errore perductus seu vi coactus inierit nuptias, revera non con­ senserit in matrimonium, consensu non existente nullum esse matrimonium. Quam ob rem dubium esse nequit, quin ab u tra ­ que parte consensus renovetur oporteat. Renovari autem con­ sensus non p o test, nisi cognito antea matrimonii impedimento. Ejusm odi semper resolutiones Poenitentiariae Romanae et S. Congr. Cone. Trid. conceptae s u n t8). Cui sententiae etiam P apa Clemens VIII. adstipulatur; a Comitolo enim quodam de ea re consultus, respondit: „necessarium esse utriusque partis novum consensum, admonito prius marito de matrimonii nullitate“ 9).

Quod vero ad formam attinet renovandi consensus, in priva­ tis quoque impedimentis discernendum est, utrum occulta p er­ manserint, an innotuerint. At hac de re jam supra, quae neces­ saria videbantur, exposita sunt.

§• 7.

De dispensatione in radice matrimonii.

Dispensare in radice matrimonii seu sanare matrimonium in radice eam Romani Pontificis intelligimus potestatem, qua legem

*) cf. Cone, T rid . cum d e c la ra tt. ed. R ic h te r n r. 71 cura 33 sqq., p. 2 38. cum 2 26; n e c m inus vid. K n o p p . 1. c. §. 14. not. 2. 3 .