STANIS8AWA KONEFA8
WYCHOWANIE JAKO DOS´WIADCZANIE MI8OS´CI OPARTEJ NA PRZYJAZ´NI
„WierzeE, zGe im bardziej sieE kocha, tym wieEcej sieE czyni, gdyzG miUos´ci, która nie jest niczym wieEcej nizG uczuciem, nie mógUbym nawet nazwac´ miUos´ci Ea”
Jan PaweU II
WSTEEP
PowyzGsze zdanie ukazuje, izG wartos´ci, które czyni Ea ludzkie zGycie szlachet-nym, pieEknym i szczeEs´liwym, s Ea tak gUeEbokie, jak gUeEboki jest czUowiek, który je zGywi. Niew Eatpliwie wartos´ci Ea, która stanowi o ludzkiej oryginalnos´ci po-s´ród wszystkich innych stworzen´ tego s´wiata, jest miUos´c´, nierozU Eacznie zwi Ea-zana z przyjaz´ni Ea i na tejzGe wUas´nie buduj Eaca. W encyklice Fides et ratio Jan PaweU II pisze: „Jest zatem konieczne, aby wartos´ci, które czUowiek wybiera i do których d EazGy swoim zGyciem, byUy prawdziwe, poniewazG dzieEki prawdzi-wym wartos´ciom mozGe stawac´ sieE lepszym, rozwijaj Eac w peUni swoj Ea natureE. CzUowiek nie znajduje prawdziwych wartos´ci, zamykaj Eac sieE w sobie, ale otwieraj Eac sieE i poszukuj Eac ich takzGe w wymiarach transcendentnych wobec niego samego. Jest to konieczny warunek, który kazGdy musi speUnic´, aby stac´ sieE sob Ea i wzrastac´ jako osoba dorosUa i dojrzaUa”1. PapiezG, charakteryzuj Eac czUowieka jako osobeE w jego relacji do wartos´ci, zauwazGa, zGe wymiar etycz-no-aksjologiczny w sposób istotny konstytuuje czUowieka. Ludzka wrazGliwos´c´
Mgr STANIS8AWAKONEFA83 doktorantka, Katedra Pedagogiki Chrzes´cijan´skiej Instytutu Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawUa II, Al. RacUawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: pedchrz@kul.pl
na wartos´ci s´wiadczy o czUowieczen´stwie, a ich przyjmowanie i zGycie nimi kazGe przekraczac´ samego siebie. Obok potrzeby rozwijania wrazGliwos´ci aksjo-logicznej, Jan PaweU II mówi o odpowiedzialnos´ci za realizowanie wartos´ci, która z owej wrazGliwos´ci niejako wynika. Relacja odpowiedzialnos´ci zwi Eazana jest z ludzkim dziaUaniem, tzn. wybieraj Eac jak Eas´ wartos´c´, konkretne dobro, czUowiek stara sieE je osi Eagn Eac´, podejmuj Eac dziaUanie, ubogaca tym samym siebie i innych. Ignorancja wobec wartos´ci mozGe byc´ pocz Eatkiem wyboru zUa i dziaUania na szkodeE innych.
W nauczaniu Jana PawUa II wartos´ci, z którymi sieE czUowiek styka na co dzien´, s Ea dla niego szans Ea rozwoju. Dokonuje sieE on, gdy czUowiek wU Eacza sieE w s´wiat ludzi i Boga poprzez wartos´ci osobowe, takie jak prawda, dobro, wolnos´c´, sprawiedliwos´c´, przyjaz´n´, miUos´c´, zaufanie i wiele innych. CzUowiek jest i mozGe wieEc byc´ podmiotem rózGnego rodzaju wartos´ci. Jednak wartos´ci moralne s Ea zwi Eazane z czUowiekiem w sposób szczególny. S Ea one nierozer-walnie zwi Eazane z indywidualnymi osobami, ich istnienie zas´ ma swoje z´ród-Uo w decyzjach i czynach ludzkiego „ja”. Wartos´ci moralne musz Ea byc´ reali-zowane s´wiadomie. CzUowiek powinien dziaUac´ nie tylko w sposób wolny, ale z peUn Ea s´wiadomos´ci Ea swoich czynów, za które bierze odpowiedzialnos´c´. W poznaniu struktury wartos´ci wazGne jest samo nastawienie ontologiczne, skierowane na jakos´ciowe aspekty tego, co istnieje, pozwalaj Eace ujmowac´ wartos´ci tak, jak sieE nam same w ich istnieniu odsUaniaj Ea2.
Przyjaz´n´ i miUos´c´ stanowi Ea najbardziej intymny wyraz osobistych wieEzi ludzi mieEdzy sob Ea. I nie jest wazGne, czy czUowiek ma wiele kochanych przez siebie osób, lecz to, kim te osoby dla niego s Ea.
W powszechnym odczuciu przyjaciel, osoba kochana, to czUowiek, na którym mozGna polegac´. Cecha ta staje sieE swoistym wyzwaniem dla caUos´ci procesu wychowania czUowieka. Wychowanie to podstawowe pojeEcie w teorii i praxis wychowania w naukach pedagogicznych. WedUug W. Cichonia: „[...] proces wychowania, beEd Eac zrózGnicowanym i zUozGonym fenomenem ludzkiego zGycia, obejmuje caUe spoUeczen´stwa i towarzyszy czUowiekowi przez wszystkie etapy zGycia, choc´ najczeEs´ciej kojarzymy go z okresem dziecin´stwa i mUo-dos´ci”3. Id Eac za S. Kunowskim: „[...] wychowanie przez wszechstronny
roz-wój przyczynia sieE do zapewnienia maksymalnych warunków uszczeEs´liwienia jednostek ludzkich, daj Eac im wyksztaUcenie i przygotowanie zGyciowe,
rozu-2Por. A. R y n i o, Integralne wychowanie w mys´li Jana Paw"a II, Lublin 2004, s. 63-64. 3W. C i c h o n´, Wartos´ci – cz"owiek – wychowanie. Zarys problematyki
mienie s´wiata i zGycia, zadowolenie z pracy i miUos´ci wzajemnej, rados´c´ kulturalnego speEdzania czasu wolnego, a nawet zadatek wiecznego szczeEs´-cia”4. W swoim sUynnym dziele Wielka dydaktyka Jan Amos Komen´ski
napi-saU: „[...] wszystko w zGyciu czUowieka obliczone jest na jego ksztaUtowanie i wszystko jest wychowaniem”5. Okres´lenia te jednak nie w peUni ukazuj Ea caUos´c´ procesu wychowania. Mog Ea jedynie stanowic´ pewne wyznaczniki na-prowadzaj Eace w poszukiwaniu jego istoty. W zwi Eazku z tym prof. J. W. GaUkowski dodaje: „[…] JezGeli przedrostek wy- wskazuje «na ruch w kierun-ku od wewn Eatrz, od doUu kierun-ku górze», na osi Eaganie celu, to przekUadaj Eac to na rzeczywistos´c´ czUowieka, jego istnienie i dziaUania, mozGna ten ruch wyrazic´ takzGe jako transcendowanie, przekraczanie dotychczasowego stanu, doskonale-nie bytowania czUowieka, a wieEc jako osi Eagadoskonale-nie celu, speUdoskonale-niedoskonale-nie czUowieka. Dalej zas´ okres´lenie wychowania wskazuje, na czym to osi Eaganie celu, speU-nianie sieE polega: na nabywaniu umiejeEtnos´ci zachowania sieE, na stawaniu sieE (bardziej) czUowiekiem, na stawaniu sieE peUnym czUowiekiem”6.
W odniesieniu do powyzGszych, wybranych definicji wychowania, warto od razu scharakteryzowac´ pojeEcie dos´wiadczenia w wychowaniu. Rozpatruj Eac wy-chowanie jako proces polegaj Eacy na przekraczaniu dotychczasowego stanu dos-konalenia bytowania czUowieka, warto zauwazGyc´ towarzysz Eace temu dos´wiadcze-nie (fizyczne, umysUowe, emocjonalne, duchowe). JezGeli bowiem wychowados´wiadcze-nie jest obdarzaniem kogos´ niedojrzaUego dojrzaUym czUowieczen´stwem, to towarzy-szy temu dos´wiadczenie „kogos´” i „czegos´”, a wieEc zdobywanie m Eadros´ci. Jest to nic innego, jak dos´wiadczenie gromadzone przez jakis´ czas, zdobywane w wyniku pogUeEbionej refleksji na temat tres´ci procesu wychowawczego.
Owo dos´wiadczenie w procesie wychowania prowadzi do konkluzji, zGe nie mozGna byc´ dobrym przyjacielem, nie beEd Eac – przynajmniej w pewnej mierze – dobrym czUowiekiem. WspóUczesnos´c´ niesie ze sob Ea rózGne rozumienie zna-czenia i sensu pojeEcia „dobry czUowiek”. Pojmowanie owego ideaUu wycho-wawczego rózGnicuje teoria i praktyka wychowania zakorzeniona w okres´lonej koncepcji czUowieka i hierarchii wartos´ci. Na uzGytek niniejszych rozwazGan´ nalezGy dookres´lic´ rozumienie tego pojeEcia. Dobry czUowiek to niew Eatpliwie jednostka dojrzaUa osobowos´ciowo, s´wiadoma swego zGycia wewneEtrznego, zdolna do samostanowienia opartego na autorefleksji. Ponadto czUowiek dobry
4S. K u n o w s k i, Podstawy wspó"czesnej pedagogiki, Warszawa 1993, s. 23. 5J. A. K o m e n´ s k i, Magna Didactica. Cyt. za: J. H o m p l e w i c z, Pedagogika
S´wie$tego Micha"a (Rozwaz%ania o s´w. Michale Archaniele), Rzeszów 2002, s. 6.
6 J. W. G a U k o w s k i,
Osoba – wychowanie – kultura, „Roczniki Filozoficzne”
to nie ten idealny, doskonaUy, ale raczej buduj Eacy swoje czUowieczen´stwo na swej grzesznej naturze, na podstawie prawdy o sobie, swoim pochodzeniu a takzGe o bliz´nich. Dodac´ trzeba takzGe, zGe czUowiek dojrzaUy, dobry akceptuje i kocha siebie, by móc innych obdarzac´ prawdziwym uczuciem miUos´ci i przyjaz´ni. Nawi Eazuj Eac do tego fundamentu, nalezGy dodac´ jeszcze tres´c´, kierunek i sposób wychowania czUowieka, a caUos´c´ zamkn Eac´ w atmosferze miUos´ci wypUywaj Eacej z przyjaz´ni. Nie mozGna bowiem skutecznie wychowy-wac´ bez przenikaj Eacej ów proces przyjacielskiej troski i zGyczliwos´ci ze strony wychowuj Eacych.
Niniejsze rozwazGania beEd Ea prób Ea poruszenia problemu wychowania czUo-wieka jako procesu dos´wiadczenia miUos´ci, która 3 jak pisze Karol WojtyUa 3 „[...] musi sieE stawac´ przyjaz´ni Ea”7. Rozpatruj Eac wychowanie jako
dos´wiad-czanie, na uzGytek tego opracowania przedstawiona zostanie s´cisUa relacja, jaka zachodzi mieEdzy miUos´ci Ea a przyjaz´ni Ea, oraz ich wzajemny zakres znaczenio-wy. BeEdzie to punkt wyjs´cia do analizy wychowania rozumianego w kategorii dos´wiadczenia oraz braku dos´wiadczenia tych podstawowych, wzajemnie ze sob Ea powi Eazanych wartos´ci i skutków wynikaj Eacych z deprywacji owych wartos´ci. Uzasadnieniem upowszechnienia i uznania doniosUos´ci naukowej, propozycji wychowania w duchu przyjacielskiej miUos´ci, stanie sieE pobiezGna teoretyczna refleksja nad jej znaczeniem dla caUos´ci procesu wychowania.
PodjeEta problematyka stawia pytanie takzGe o miejsce, roleE i potrzebeE wy-chowania do miUos´ci opartej na przyjaz´ni w zGyciu wspóUczesnego czUowieka. Jednym z symptomów kryzysu zGycia wspóUczesnych ludzi jest unikanie relacji mieEdzyludzkich, trudnos´c´ w tworzeniu wieEzi pozytywnych. Sytuacja psychicz-na takiego czUowieka, beEd Eaca skutkiem bolesnych stanów emocjopsychicz-nalnych odsUaniaj Eacych prawdeE o caUej jego sytuacji egzystencjalnej, jest odpowiedzi Ea na przejaw zachowan´ destruktywnych, sieEgania po uzGywki i ucieczki w rózGne formy uzalezGnien´ i zniewolenia. Mimo gwaUtownego rozwoju s´rodków przeka-zu, dzisiejszy czUowiek coraz bardziej skUania sieE ku indywidualizmowi, który graniczy z samotnos´ci Ea. Media kreuj Ea obraz czUowieka z perspektywy jego potrzeb i zG Eadz odpowiadaj Eacych sferze cz Eastkowej (cielesnej i psychicznej), a pomijaj Ea sfereE ducha. St Ead ludzkos´c´ nie potrafi wznies´c´ sieE ponad swoje ciaUo i psychikeE – uzalezGniaj Eac sieE od jakichs´ czeEs´ci samego siebie lub s´rodo-wiska zewneEtrznego. Sytuacja ta stwarza warunki zagubienia i poczucie bez-sensu zGycia. Na pytania bowiem: kim jestem? po co zGyjeE? jaki ostatecznie sens ma moje ciaUo, mys´lenie, emocje? na szereg innych tego typu dylematów
czUowiek nie znajduje odpowiedzi. WewneEtrznie pragnie wyzGszych wartos´ci, do których zostaU stworzony, a ulega temu, co sprzeciwia sieE autentycznym pragnieniom, degraduje czUowieka i nie pozwala mu sieE w peUni rozwijac´. Ten dysonans poznawczy jest czynnikiem, który powoduje zaweEzGenie pragnien´, marzen´ i aspiracji zGyciowych, prowadz Eac w efekcie do ich skrajnego zubozGe-nia. CzeEsto czUowiek staje sieE w ten sposób niewolnikiem tych nielicznych, destruktywnych pragnien´. Wydaj Ea sieE one wówczas jedyn Ea drog Ea do pozornie rozumianego szczeEs´cia i pochUaniaj Ea caU Ea energieE zGyciow Ea danej jednostki ludzkiej. Stan ten zas´ staje sieE pocz Eatkiem alienacji, która obejmuje wneEtrze czUowieka, traci on kontakt ze sob Ea samym, z otaczaj Eacymi go ludz´mi i s´ro-dowiskiem zewneEtrznym oraz z Bogiem. W tej sytuacji wydaje sieE, zGe przy-jaz´n´ jest obecnie najwazGniejsz Ea spraw Ea dla czUowieka. Przyprzy-jaz´n´ rozumiana jako dialog, wymiana, poznanie drugiego czUowieka, pos´wieEcanie czasu na to, by odkrywac´, co dzieje sieE w jego sercu8. Ludzkie serce w kazGdej kulturze
i w kazGdym czasie potrzebuje trwaUych, przyjacielskich relacji. Przyjaz´n´, bazuj Eac na autentycznej miUos´ci do siebie samego, jest drog Ea wyzwolenia czUowieka z kultu wUadzy, prózGnos´ci i korzys´ci ekonomicznej.
I. PRZYJAZ´N´ NAJWYZGSZ EA FORM EA MI8OS´CI
Podejmowana problematyka zajmowaUa ludzk Ea mys´l filozoficzn Ea i religijn Ea od najdawniejszych czasów. Jakos´c´ zGycia jednostkowego i spoUecznego uza-lezGniona jest od wychowania, które decyduje o rozwoju i poziomie posteEpu cywilizacyjnego. Dlatego miUos´c´ i przyjaz´n´ s´cis´le i nierozerwalnie s Ea ze sob Ea zwi Eazane, stanowi Ea tres´c´ procesu wychowania i ukierunkowuj Ea je.
ZwUaszcza chrzes´cijan´ska tradycja wychowawcza oparta na sprawdzonych przez wieki ideaUach, zasadach i wartos´ciach, nakUada na czUowieka obowi Ea-zek d EazGenia do poznania prawdy (drog Ea rozumu i na drodze wiary), d EazGenia do miUos´ci (Boga i czUowieka), trwania w nadziei (zaufanie Bogu), a takzGe do bycia wolnym (w szerokim rozumieniu wolnos´ci). PowyzGsze cele wychowania chrzes´cijan´skiego prowadz Ea do ideaUu wychowania, którym jest Nowy CzUo-wiek. Ów Nowy CzUowiek to ideaU chrzes´cijanina nakres´lony przez s´w. PawUa w Lis´cie do Efezjan9. IdeaU ten jest ci Eagle na nowo przekUadany przez
Kos´-8Zob. tamzGe, s. 18.
9Por. Pismo S´wie$te Starego i Nowego Testamentu w przek"adzie z je$zyków oryginalnych, red. A. Jankowski OSB, Poznan´3Warszawa 1980, s. 1326 nn. (Ef 4, 17-32; 5, 1-32; 6, 1-20); por. J. 8 a c h, Pawe" z Tarsu aposto" „nieznanego Boga”, Rzeszów 2008, s. 86.
cióU na jeEzyk wspóUczesnos´ci, stanowi Eac nieustann Ea inspiracjeE dla wychowuj Ea-cych i wychowywanych.
„W s´wiecie starozGytnym zyskanie cennego dobra, za jakie powszechnie uchodziU dobry przyjaciel, oznaczaUo koniecznos´c´ sprostania samemu wymo-gowi bycia dobrym przyjacielem, a co za tym idzie – dobrym czUowiekiem; to zas´ byUo równoznaczne z wcielaniem we wUasne zGycie wartos´ci, jakie za-wieraU obowi Eazuj Eacy w danej epoce i danym s´rodowisku ideaU doskonaUos´ci – arete. W ten sposób d EazGenie do zdobycia i podtrzymania przyjaz´ni mogUo stac´ sieE istotnym bodz´cem na drodze do osi EagnieEcia tego ideaUu”10. Dlatego
Arystoteles wyrózGniaU „przyjaz´n´ pierwsz Ea”, a wieEc w jego mniemaniu teE, która mozGe istniec´ tylko mieEdzy cnotliwymi.
„Z drugiej strony bliski zwi Eazek z drugim czUowiekiem w sposób naturalny U EaczyU sieE z zaangazGowaniem uczuciowym, które stanowi Eac dodatkowe z´ródUo motywacji, drogeE teE mogUo uUatwic´, ale niekiedy równiezG stac´ sieE na niej przeszkod Ea; przywoUywaUo bowiem tkwi Eace w naturze ludzkiej poteEzGne siUy, nie do kon´ca i nie zawsze podlegUe kontroli rozumu”11.
Relacje zachodz Eace mieEdzy miUos´ci Ea, przyjaz´ni Ea a wychowaniem s Ea nie-zwykle istotne. Wychowanie przeniknieEte jest tymi wartos´ciami, a one same potrzebuj Ea wychowania. Potwierdza to mys´l K. WojtyUy traktuj Eaca o tym, zGe „[...] miUos´c´ nigdy nie jest czyms´ gotowym, czyms´ tylko «danym», ale zawsze jest równoczes´nie czyms´ «zadanym». Tak trzeba na ni Ea patrzec´: mi-Uos´c´ poniek Ead nigdy nie «jest», ale tylko wci EazG «staje sieE» w zalezGnos´ci od wkUadu kazGdej osoby, od jej gruntownego zaangazGowania”12. MozGna wieEc
autentycznie miUowac´ tylko wówczas, gdy samemu, we wUasnym wneEtrzu, dos´wiadcza sieE tej miUos´ci. To dos´wiadczanie miUos´ci nie jest tylko darem zewneEtrznym, ono wymaga trudu, czasem heroicznej walki, które ostatecznie ksztaUtuj Ea czUowieczen´stwo, inaczej: owego „dobrego czUowieka”. Dobry przy-jaciel zatem to przede wszystkim dobry czUowiek. Ten ideaU doskonaUos´ci sprawia zas´, zGe „[…] czUowiek jest istot Ea niejako skazan Ea na twórczos´c´. Twórczos´c´ ta obowi Eazuje równiezG w dziedzinie miUos´ci”13. NalezGy w tym miejscu zastanowic´ sieE nad zwi Eazkiem mieEdzy przyjaz´ni Ea i miUos´ci Ea. K. Woj-tyUa stwierdza, zGe: „[...] miUos´c´ jest zawsze czyms´ subiektywnym, tkwi bo-wiem w podmiotach, równoczes´nie jednak winna byc´ wolna od subiekty-10J. S o w a, Mie$dzy erosem i arete. Przyjaz´n´ w „Etyce” Platona i Arystotelesa, 8ódz´ 2009, s. 7.
11TamzGe, s. 7.
12W o j t y U a, Mi"os´c´ i odpowiedzialnos´c´, s. 124. 13TamzGe, s. 124.
wizmu. Powinna ona w podmiocie, w osobie, byc´ czyms´ obiektywnym, miec´ swój obiektywny profil, nie subiektywny tylko. WUas´nie dlatego nie mozGe byc´ tylko sympati Ea, ale musi byc´ przyjaz´ni Ea”14.
MozGna zatem na uzGytek niniejszej refleksji wysnuc´ wniosek, zGe nie istnieje miUos´c´ bez przyjaz´ni. JuzG samo znaczenie sUowa „przyjaz´n´” wyrazGa teE zalezG-nos´c´, gdzie przy-jaz´n´ to inaczej jednos´c´ osób. Ta zas´ „jednos´c´ woli (unum
velle) jest fundamentem, dzieEki której dwa «ja» staj Ea sieE jednym «my»”15.
Przyjaz´n´ wieEc nie tylko zawiera sieE w miUos´ci, ale j Ea tworzy oraz jest gwa-rantem jej trwaUej wiernos´ci. JuzG Arystoteles twierdziU, zGe „[...] przyjaz´n´ jest wzajemn Ea miUos´ci Ea zGyczliwos´ci, która powstaje na bazie komunikacji mieEdzy dwiema osobami (aby wieEc byc´ przyjacióUmi) musz Ea obie strony […] zGywic´ wzajemn Ea dla siebie zGyczliwos´c´ i wzajemnie dobrze sobie zGyczyc´, i zdawac´ sobie z tego spraweE”16. MiUos´c´ przyjacielska nacechowana jest ponadto
bez-interesownos´ci Ea i szlachetnos´ci Ea.
O wysokiej skutecznos´ci przyjaz´ni w procesie wychowania s´wiadczy jej wieEz´, jaka U Eaczy j Ea z caritas 3 miUos´ci Ea, beEd Eac Ea jedn Ea z cnót teologicznych.
Wychowanie wprowadzaj Eace w dos´wiadczanie miUos´ci przyjacielskiej uczy relacji, która: „[...] oznacza równiezG zachowanie dystansu wobec ciaUa drugiej osoby, aby lepiej dostrzec jej pieEkno. Przyjaz´n´ to dzielenie sieE sob Ea […] pozwala wieEc przyj Eac´ drug Ea osobeE z tym wszystkim, co j Ea stanowi, z jej zaletami i ograniczeniami”17.
II. MI8OS´C´ I PRZYJAZ´N´ 3
WARTOS´CI NIEZBEEDNE W PROCESIE STAWANIA SIEE CZ8OWIEKIEM Obecnie szczególnie ludzie mUodzi dotkliwie cierpi Ea z powodu samotnos´ci. Uciekaj Ea sieE wieEc coraz bardziej w s´wiat halucynacji, wytworzony przez narkotyki, a swoje zGycie podporz Eadkowuj Ea wspóUczesnym bozGkom, takim jak seks, sukces, kariera, magia, astrologia czy Internet. St Ead wychowanie winno brac´ swój pocz Eatek z analizowanych wczes´niej wartos´ci i na te wartos´ci
po-14TamzGe, s. 86. 15TamzGe, s. 87.
16A r y s t o t e l e s, Etyka Nikomachejska, II, 7, 1108 a, Warszawa: PWN 1996, t. V, s. 118.
17G e o f f r o y - M a r i e d e B e a u r e p a i r e, Powo"ani do przyjaz´ni, Kraków 2003, s. 12.
winno wskazywac´. Rola przyjaz´ni jako fundamentu trwaUej miUos´ci staje sieE niezbywalnym atrybutem procesu wychowania.
WspóUczesny czUowiek bardziej nizG kiedykolwiek dotychczas potrzebuje zafascynowac´ sieE s´wiatem dobra i pieEkna, s´wiatem prawdy i miUos´ci, s´wiatem wartos´ci, których respektowanie przynosi satysfakcjeE i rados´c´, a wreszcie s´wiatem dojrzaUych relacji, które mogUyby rozwijac´ ku peUni czUowieczen´stwa. Wychowanie do miUos´ci opartej na przyjaz´ni jest wieEc problemem egzysten-cjalno-pedagogicznym.
CzUowieka nalezGaUoby okres´lac´ przede wszystkim jako homo paedagogicus ze wzgleEdu na sw Ea zdolnos´c´ do wychowania i samowychowania. PrzezwycieE-zGone, statyczne pojmowanie ludzkiej natury wyzwoliUo wizjeE dynamiczn Ea. O potrzebie dynamicznego postrzegania czUowieka i procesu wychowania m.in. pisaU J. Tischner. W ksi EazGce Jak z%yc´ znajduj Ea sieE takie oto sUowa: „[...] o czUowieku nie mozGna powiedziec´, zGe jest, albowiem czUowiek jest w sta-dium ci EagUego stawania sieE. Sens tego stawania sieE lezGy w tym, by czUowiek z osoby, jak Ea jest przez swoj Ea natureE, przeksztaUciU sieE w osobowos´c´, to zna-czy, by doszedU do peUnego rozkwitu swych wUadz duchowych i cielesnych. Im bardziej czUowiek jest osobowos´ci Ea, tym bardziej jest czUowiekiem”18.
Jan PaweU II dopeUniU teE mys´l sUowami: „Wychowanie polega na pozwalaniu czUowiekowi stac´ sieE czUowiekiem, na pokazaniu mu, jak «byc´», a nie tylko jak «miec´». Aby poprzez wszystko, czym jest, i wszystko, co ma, stawaU sieE coraz bardziej czUowiekiem”19. Dynamiczn Ea struktureE czUowieka, jego
stawa-nie sieE i zmieniastawa-nie, co implikuje mozGliwos´c´ zmieniania sieE na lepsze, opisuje W. StrózGewski: „CzUowiek, który sieE staje, musi zawierac´ w sobie nie tylko mozGnos´c´ – dynamizm – warunkuj Eac Ea sam proces stawania sieE zmiany, ale musi miec´ wytyczony cel-ideaU czy ideeE, wedle której i ku której owo stawa-nie sieE ma byc´ kierowane. Nazwijmy wreszcie teE ideeE po imieniu; stawa-nie jest to przeciezG nic innego jak idea czUowieczen´stwa”20.
CzUowieczen´stwo to najwyzGszy i zarazem najbardziej wyzywaj Eacy ideaU. MiUos´c´ scalona poprzez przyjaz´n´ jest s´rodkiem jego realizacji. K. WojtyUa szczególnie to podkres´laU, pisz Eac m.in.: „[…] miUos´c´ jest najpeUniejsz Ea reali-zacj Ea tych mozGliwos´ci, które tkwi Ea w czUowieku. Potencjalnos´c´ wUas´ciwa osobie najpeUniej aktualizuje sieE przez miUos´c´. Osoba znajduje w miUos´ci najwieEksz Ea peUnieE swego bytowania, obiektywnego istnienia. MiUos´c´ jest to
18J. T i s c h n e r, Jak z%yc´?, WrocUaw 1997, s. 9.
19Cyt. za: P. P e l l e g r i n o, Mali dzisiaj, doros´li jutro, Warszawa 1995, s. 18. 20W. S t r ó zG e w s k i, W kre$gu wartos´ci, Kraków 1992, s. 41.
takie dziaUanie, taki akt, który najpeUniej rozwija istnienie osoby. Musi to byc´ oczywis´cie miUos´c´ prawdziwa. […] MiUos´c´ osoby do osoby musi byc´ zGycz-liwa, inaczej nie beEdzie prawdziwa”21.
Wychowanie winno zatem do tej miUos´ci prowadzic´ i tylko z niej czerpac´ inspiracjeE. Wychowanie winno byc´ procesem nieustannego dos´wiadczania miUos´ci opartej na przyjaz´ni.
BIBLIOGRAFIA
A r y s t o t e l e s: Etyka Nikomachejska, II, 7, 1108 a, t. V, Warszawa: PWN 1996. C i c h o n´ W.: Wartos´ci – czUowiek – wychowanie. Zarys problematyki
aksjologiczno-wy-chowawczej, Kraków 1996.
G a U k o w s k i J. W.: Osoba – wychowanie – kultura, „Roczniki Filozoficzne” 37-38(1989-1990), z. 1, s. 253-254.
B e a u r e p a i r e G.-M. de: PowoUani do przyjaz´ni, Kraków 2003. G i u s s a n i L.: Ryzyko wychowawcze, Kielce 2002.
K o m e n´ s k i J. A.: Magna Didactica, [za:] J. H o m p l e w i c z, Pedagogika S´wieEtego MichaUa (RozwazGania o s´w. Michale Archaniele), Rzeszów 2002.
K u n o w s k i S.: Podstawy wspóUczesnej pedagogiki, Warszawa 1993. 8 a c h J.: PaweU z Tarsu apostoU „nieznanego Boga”, Rzeszów 2008. P e l l e g r i n o P.: Mali dzisiaj, doros´li jutro, Warszawa 1995.
Pismo S´wieEte Starego i Nowego Testamentu w przekUadzie z jeEzyków oryginalnych, red. A. Jankowski, Poznan´3Warszawa 1980 (Ef 4, 17-32; 5, 1-32; 6, 1-20).
R y n i o A.: Integralne wychowanie w mys´li Jana PawUa II, Lublin 2004.
S o w a J.: MieEdzy erosem i arete. Przyjaz´n´ w „Etyce” Platona i Arystotelesa, 8ódz´ 2009. S t r ó zG e w s k i W.: W kreEgu wartos´ci, Kraków 1992.
T i s c h n e r J.: Jak zGyc´? WrocUaw 1997.
W o j t y U a K.: MiUos´c´ i odpowiedzialnos´c´, Lublin 1986.
EDUCATION AS AN EXPERIENCE OF LOVE BASED ON FRIENDSHIP
S u m m a r y
The article is an attempt to analyze the process of education as an experience of love based on friendship. The preface explains the close relationship which exists between love and friendship and reciprocal range of meaning of these values as well as key concepts. Against the background of the considerations made an analysis of experience and education as a
mental lack of experience of these, closely related values and the effects of deprivation of these values. The whole is entered by the measures concerned cursory theoretical reflection on the relationship between love, friendship and education. In the end this resulted in a short concrete indications on how to start this process of education based on love, built by the friendship.
S!owa kluczowe: wychowanie, dos´wiadczenie, miUos´c´, przyjaz´n´, dobry czUowiek, wartos´ci. Key words: education, experience, love, friendship, a good man, values.
