W dniu 25 maja 2010 r. odszed³ od nas znakomity geo-log górniczy prof. zw. dr. hab. in¿. Wies³aw Gabzdyl, za³o¿yciel i wieloletni dyrektor Instytutu Geologii Stoso-wanej Wydzia³u Górnictwa i Geologii Politechniki Œl¹skiej. Pochowany zosta³ na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.
Podczas ceremonii Profesora ¿egnali licznie zgroma-dzeni studenci i wychowankowie. Mogliœmy ich rozpo-znaæ po zielonych pióropuszach galowych mundurów gór-niczych, œwiadcz¹cych o zajmowaniu przez nich bardzo znacz¹cych stanowisk w „górniczym stanie”, któremu Wies³aw Gabzdyl poœwiêci³ ca³e swoje zawodowe ¿ycie, wspieraj¹c swoj¹ znakomit¹ wiedz¹ naukow¹ ten trudny i ostatnio rzadko doceniany fach.
Po¿egnaliœmy wybitnego uczonego – znawcê wêgla oraz wêglowych zag³êbi ca³ego œwiata, lecz przede wszyst-kim naszego Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego – w imieniu Jego przyjació³ i tych wszystkich, którzy poznali Profesora, a tak¿e w imieniu tych, którzy zwyczajnie, spe³-niaj¹c moralny obowi¹zek, przyszli oddaæ Mu szacunek.
Przybli¿enie sylwetki naukowej oraz znakomitych do-konañ Wies³awa Gabzdyla jest ze wszech miar w³aœciwe, chocia¿ niezwykle trudno pogodziæ siê ze zmian¹ formy przedstawiania Jego postaci z „jest” na „by³”. Przecie¿ jeszcze parê dni temu rozmawialiœmy z Nim!
Wies³aw Franciszek Gabzdyl urodzi³ siê na œl¹skiej zie-mi w Cieszynie, 4 wrzeœnia 1936 r. – nie doczeka³ wiêc 74. urodzin. Maturê uzyska³ w Mêskim Liceum Ogólnokszta³-c¹cym, zaœ studia ukoñczy³ na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym Akademii Górniczo-Hutniczej w Kra-kowie w 1958 r. Pracê dyplomow¹ nt. tektoniki z³o¿a Kopalni Wêgla Kamiennego Marcel napisa³ pod kierun-kiem znakomitego profesora, Stanis³awa Zbigniewa Stopy. Pracê zawodow¹ rozpocz¹³ w Biurze Dokumentacji Geologicznych Przemys³u Wêglowego w Katowicach. Nastêpnie, jako dokumentator z uprawnieniami Centralne-go Urzêdu Geologii, w Rybnickim Przedsiêbiorstwie Materia³ów Budowlanych Przemys³u Wêglowego prowa-dzi³ prace geologiczne podczas g³êbienia szybów w kopal-niach Rybnickiego Okrêgu Wêglowego, m.in. w Kopalni Wêgla Kamiennego Jastrzêbie.
Wraz z pocz¹tkiem nowego roku akademickiego 1 paŸ-dziernika 1961 r. podj¹³ pracê na Politechnice Œl¹skiej, któ-rej s³u¿y³ do koñca swoich dni. By³ starszym asystentem w latach 1961–1966, adiunktem do roku 1971, zaœ docentem w latach 1971–1979. Kolejne stopnie naukowe uzyskiwa³ na ówczesnym Wydziale Górniczym Politechniki Œl¹skiej, a mianowicie:
doktora nauk technicznych – za rozprawê o charak-terze facjalnym i budowie petrograficznej pok³adów
wêglowych i ska³ towarzysz¹cych w KWB Jastrzê-bie, napisan¹ i obronion¹ w 1966 r. pod kierunkiem profesora Jana Kuhla;
doktora habilitowanego – w 1970 r. za pracê o pok³a-dzie 510 w obszarze górniczym Kopalni Wêgla Kamiennego Kazimierz-Juliusz na tle rozwoju sedy-mentologii i litologii warstw siod³owych (o tej pracy Prof. Gabzdyla dowiedzia³em siê po raz pierwszy jako student na wyk³adach u prof. Stopy, który w samych superlatywach wyra¿a³ sie o dokonaniach Profesora i Jego œmia³ej tezie g³osz¹cej, ¿e pok³ad 510 jest ekwiwalentem ca³oœci warstw siod³owych w innych rejonach GZW);
profesora nadzwyczajnego – w 1979 r.; profesora zwyczajnego – w 1990 r.
Spektrum dzia³alnoœci naukowej Wies³awa Gabzdyla by³o bardzo szerokie i obejmowa³o przede wszystkim bada-nia geologiczno-petrologiczne formacji wêglonoœnej Gór-noœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego, w tym m.in.:
rozpoznawanie i prognozowanie zmian jakoœci wêgla w pok³adach;
pionierskie prace petrologiczne nad uzyskiwaniem paliw p³ynnych z wêgla;
identyfikacjê pok³adów i korelowanie serii wêglo-noœnej z wykorzystaniem tonsteinów wêglowych, syderytów i innych ska³ towarzysz¹cych pok³adom wêglowym;
972
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 10, 2010
charakterystykê facji wêglowych i ich zwi¹zków z budow¹ petrograficzn¹ pok³adów;
formu³owanie nowych pogl¹dów na metamorfizm i tektogenezê Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego; badania nad przydatnoœci¹ surowców mineralnych
np. bazaltów w przemyœle termoizolacyjnym; gospodarkê surowcami mineralnymi, zw³aszcza
racjo-nalnym u¿ytkowaniem surowców energetycznych. Profesor Gabzdyl by³ autorem ponad 200 publikacji – w tym 17 ksi¹¿ek naukowych, podrêczników akademic-kich i monografii, z których najbardziej znana jest Minera-logia i petrografia dla górników. Pracê t¹ napisa³ wspólnie z prof. Lidi¹ Chodynieck¹ oraz Tadeuszem Kapuœciñskim, jej pierwsze wydanie pojawi³o siê w 1988 r. Ksi¹¿ka ta jest znana zapewne wszystkim studentom wydzia³ów górni-czych, podobnie jak Geologia z³ó¿ wêgla – Z³o¿a œwiata, wydana w 1994 r., a tak¿e Geologia i kopaliny Górnego Œl¹ska z 1997 r. Bardzo wa¿nymi pozycjami w dorobku naukowym Profesora s¹ równie¿ Petrografia wêgla (1984), Geologia wêgla, Geologia ogólna (1993) oraz Geologia z³ó¿ (1999). Za swoj¹ dzia³alnoœæ dydaktyczn¹ by³ On wie-lokrotnie nagradzany – otrzyma³ m.in. Nagrodê Ministra Nauki, Szkolnictwa Wy¿szego i Techniki (1975, 1978), Nagrodê Ministra Edukacji Narodowej (1988, 1989, 1995), 16 nagród JM rektora Politechniki Œl¹skiej – lecz chyba najwiêksz¹ radoœæ sprawi³o Mu przyznanie Z³otej Kredy, bêd¹cej nagrod¹ przeznaczon¹ dla najlepszego nauczycie-la akademickiego (m.in. w 1988 r.). W 2007 r. uzyska³ Nagrodê Ministra Œrodowiska za ca³okszta³t osi¹gniêæ w dziedzinie geologii, gospodarki surowcami mineralnymi i ochrony œrodowiska.
Równie rozleg³y jest dorobek Profesora zawarty w nie-publikowanych pracach. Napisa³ ponad 35 recenzji wnio-sków do tytu³u naukowego, w tym na stanowiska profe-sora i nadanie doktora honoris causa, 27 recenzji rozpraw habilitacyjnych i 33 recenzje rozpraw doktorskich. W wie-lu przypadkach opinie te by³y przeznaczone dla placówek znajduj¹cych siê za granic¹ – w Niemieczech, w Czechach, na S³owacji, a tak¿e w Indiach i Wietnamie. To zaiste wiel-ki wk³ad w dzie³o kreowania kadr naukowych.
Profesor wypromowa³ 14 doktorów, by³ tak¿e opieku-nem 4 ukoñczonych w Instytucie Geologii Stosowanej Politechniki Œl¹skiej prac habilitacyjnych. Mia³em zaszczyt habilitowaæ siê pod kierunkiem W. Gabzdyla. Nie zapomnê nigdy Jego wielkiej ¿yczliwoœci i dyskusji naukowych, pro-wadzonych z Nim podczas pisania pracy doktorskiej i habi-litacyjnej. ¯yczliwoœæ i wsparcie Profesora by³y najwiêk-szym darem, jaki mo¿na otrzymaæ od swojego mentora.
Wiedza, pracowitoœæ i aktywnoœæ naukowa i organiza-cyjna, jak¹ odznacza³ siê Wies³aw Gabzdyl, nie pozosta³a niezauwa¿ona – wielokrotnie powo³ywany by³ do ró¿nych znakomitych gremiów naukowych, m.in. Komitetów Pol-skiej Akademii Nauk: Nauk Geologicznych (1978–1981), Gospodarki Surowcami Mineralnymi (nieprzerwanie od 1979 r., od 1990 r. pe³ni³ obowi¹zki wiceprzewodnicz¹-cego), Nauk Mineralogicznych (1984–1986, 1987–1989). W latach 1986–1991 by³ cz³onkiem komisji – powo³anych przez ministra nauki i szkolnictwa wy¿szego ds. dydaktyki w górnictwie, dydaktyki nauk przyrodniczych oraz
Komi-sji ds. Reformy Prawa Górniczego i Geologicznego przy Prezesie Rady Ministrów (1988–1992). By³ te¿ cz³onkiem Komisji Nagród MEN (1988–1990).
Profesor pe³ni³ te¿ wa¿ne funkcje w miêdzynarodo-wych organizacjach naukomiêdzynarodo-wych. Od 1974 r. by³ cz³onkiem stowarzyszonym, a w latach 1980–2004 cz³onkiem rzeczy-wistym ICCP (International Committee for Coal and Organic Petrology). W 1974 r. zorganizowa³ w Ustroniu-Jaszowcu pierwsz¹ w Polsce sesjê ICCP, nastêpnie w 1995 r. by³ wspó³organizatorem sesji w Krakowie.
Wies³aw Gabzdyl w latach 1972–1977 pe³ni³ funkcjê prorektora ds. nauczania i wychowania Politechniki Œl¹skiej, do tej godnoœci awansowa³ wiêc w niezwykle m³odym wieku. W latach 1975–77 oraz 1988–1991 by³ równie¿ prezesem Akademickiego Zwi¹zku Sportowego.
Profesor pracowa³ w ró¿nych wydawnictwach nauko-wych, by³ redaktorem naczelnym Wydawnictwa Naukowe-go Politechniki Œl¹skiej w latach 1982–1984 oraz 1985– 1987, cz³onkiem komitetu redakcyjnego Prac Geologicz-nych PAN (1984–1989), Wydawnictw Komisji Nauk Geo-logicznych PAN w Krakowie (od 1990), zaœ od 1991 r. by³ cz³onkiem Rady Redakcyjnej Kwartalnika PAN Gospo-darka Surowcami Mineralnymi. Od 1997 r. by³ tak¿e cz³onkiem rady redakcyjnej czasopisma Natura Silesiae Superioris.
Za swe ogromne zas³ugi otrzyma³ liczne odznaczenia i wyró¿nienia – m.in. Krzy¿ Komandorski Orderu Odrodze-nia Polski w 2000 r. z okazji 50-lecia wydzia³u, Medal Komisji Edukacji Narodowej (1978), Z³ot¹ Odznakê AZS (1975), Stopieñ Górniczy Generalnego Dyrektora Górni-czego I-stopnia (1990), Honorow¹ Szpadê (1997) oraz Kordzik Górniczy (1996).
Do najwiêkszych zas³ug Wies³awa Gabzdyla, zwi¹-zanych z Jego dzia³alnoœci¹ naukow¹, dydaktyczn¹ i orga-nizacyjn¹, nale¿y bez w¹tpienia zaliczyæ stworzenie na Górnym Œl¹sku oœrodka stosowanych nauk geologicznych – œl¹skiej szko³y petrologii i geologii wêgla oraz szko³y geologii stosowanej, które, jak wiadomo, okaza³y siê u¿y-teczne tak¿e dla innych regionów.
W 1980 r. Profesor stworzy³ tak¿e na Wydziale Górnic-twa i Geologii Politechniki Œl¹skiej Instytut Geologii Sto-sowanej, którym kierowa³ przez 26 lat. Trzeba podkreœliæ, ¿e nieczêsto zdarza siê tak d³ugo trwaj¹ca, akceptowana przez wszystkich kadencja dyrektora. Jubileuszu 30-lecia swojego instytutu Profesor niestety nie doczeka³. Mieliœmy przygotowaæ z tego powodu okolicznoœciowe wydawnic-two, w którym profesorowie Instytutu Geologii Stosowa-nej opublikowaliby swoje artyku³y. Wies³aw Gabzdyl nie by³by sob¹, gdyby swojego artyku³u nie przygotowa³ na czas – rêkopis przekaza³ mi miesi¹c wczeœniej, podczas gdy my dopiero zabieraliœmy siê do tego dzie³a.
Kolejnym niepodwa¿alnym wk³adem Wies³awa Gabz-dyla w rozwój nauk geologicznych by³o utworzenie w 1986 r. specjalnoœci kszta³cenia geologia stosowana (obec-nie geologia górnicza i poszukiwawcza) na Wydziale Gór-nictwa i Geologii Politechniki Œl¹skiej. Wydzia³ nasz, wzorem AGH w Krakowie, VSB–TU (Vysoká škola báò-ská – Technická univerzita) w Ostrawie, RWTH (Rhein-isch-Westfälische Technische Hochschule) w Aachen oraz
973 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 10, 2010
Instytutu Górniczego w St. Petersburgu, do³¹czy³ do elitar-nego grona uczelni kszta³c¹cych mgr in¿. geologów gór-niczych.
Dalekowzrocznoœæ tego niezwyk³ego cz³owieka przy-czyni³a siê istotnie do poszerzenia profilu naukowego i dydaktycznego naszego wydzia³u i przekszta³cenia go w 1991 r. w Wydzia³ Górnictwa i Geologii.
Z ca³¹ pewnoœci¹ mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e Profesor by³ postaci¹ wybitn¹ i dokona³ wielkich, po¿ytecznych i trwa³ych rzeczy. Osi¹gn¹³ wiele zarówno dla nauki, jak i dla górniczego stanu, naszej Alma Mater, Wydzia³u Gór-nictwa i Geologii oraz dla naszego regionu – Œl¹ska. Jego dokonania zawsze stanowi³y powód do wielkiej satysfakcji i dumy, chocia¿ On sam, bêd¹c cz³owiekiem niezwykle skromnym, nigdy by tego po sobie nie da³ poznaæ. By³ szla-chetny i w ka¿dej sytuacji potrafi³ siê odpowiednio zacho-waæ. Tak¹ sam¹ rolê przypisywa³ przymiotom pierwszo-rzêdnym, jak i drugorzêdnym. Czasem móg³ byæ postrze-gany za trochê nieskorego do pochwa³, lecz wynika³o to z Jego postrzegania œwiata – uznawa³ dobr¹ dzia³alnoœæ za rzecz normaln¹ i oczywist¹.
Pracowitoœæ, ogromna wiedza, ¿yczliwoœæ dla innych oraz skromnoœæ zjednywa³y Profesorowi wielki szacunek i uznanie. Mieliœmy w Nim wielkie oparcie, nie tylko w
odniesieniu do problemów naukowych. By³ dla nas praw-dziwym autorytetem. Oby ka¿dy z nas móg³ siê wykazaæ tak du¿ym dorobkiem jaki mia³ Wies³aw Gabzdyl, jeden z najznakomitszych synów naszej œl¹skiej ziemi.
Profesorze, los tak zrz¹dzi³, ¿e nie musisz zapoznawaæ siê z ju¿ z tajnikami budowy geologicznej Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego oraz budowy petrograficznej wêgla, nie musisz siê ju¿ wystrzegaæ ¿yciowych „uskoków i tekto-nicznych wstrz¹sów”, bo doskonale rozpozna³eœ geolo-giczn¹ budowê karbonu naszej œl¹skiej ziemi i przechodzisz na wiecznoœæ.
Zapewniamy Ciê jednak, ¿e Twój naukowy trud i Twoja wielka wiedza nie zostan¹ zapomniane, a œl¹ska szko³a geologii stosowanej, któr¹ stworzy³eœ, bêdzie rozwijana.
D³ug jaki mamy wobec Ciebie bêdziemy sp³acaæ, jak Pan Bóg pozwoli, a wiedzê któr¹ nam przekaza³eœ, bêdzie-my rozpowszechniaæ dalej.
W dobrych zawodach udzia³ bra³eœ, na znakomitych uczelniach studiowa³eœ i pracowa³eœ, wielkiego im splen-doru przydaj¹c, do œwiatowej nauki o wêglu i zag³êbiach wêglowych oraz geologii stosowanej swój znacz¹cy wk³ad wnosz¹c.
Spoczywaj Profesorze w pokoju na wiecznej szychcie! Krystian Probierz
W œrodku upalnego lata dotar³a do nas smutna wiado-moœæ o œmierci Profesora Gerda Lüttiga, nestora niemiec-kiej geologii, teoretyka, praktyka, badacza i dydaktyka; naukowca zajmuj¹cego siê kartografi¹ geologiczn¹, spe-cjalisty w dziedzinie geologii z³ó¿, hydrogeologii i geolo-gii in¿ynierskiej. Najwiêksze zas³ugi dla rozwoju geologeolo-gii po³o¿y³ w dziedzinie metodyki badañ skandynawskich narzutniaków przewodnich w osadach czwartorzêdowych pó³nocnych Niemiec. W³aœnie z t¹ dziedzin¹ nauki jest w Polsce najczêœciej kojarzony.
Gerd Lüttig urodzi³ siê 21 wrzeœnia 1926 r. w niewiel-kiej miejscowoœci na przedmieœciach Lipska. Pod koniec wojny przeniós³ siê do Dolnej Saksonii. W 1952 r. na stu-diach geologicznych na Uniwersytecie Georga Augusta w Getyndze obroni³ pracê dyplomow¹ pt. Wczesno- i œrodko-woplejstoceñskie zasiêgi l¹dolodu pomiêdzy Górami Harz a rzek¹ Weser (Alt- und mittelpleistozäne Eisrandlagen zwischen Harz und Weser; t³um. autorki).
W 1953 r. Profesor zosta³ zatrudniony w Urzêdzie ds. Badañ Pod³o¿a w Hanowerze (Amt für Bodenforschung in Hannover; póŸniejsza nazwa – Dolnosaksoñski Urz¹d Ba-dania Pod³o¿a i Federalny Instytut Nauk Geologicznych i Surowców – Niedersächsisches Landesamt für Bodenfor-schung und Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe, NLBBGR), gdzie zdobywa³ doœwiadczenie zawodowe. W 1956 r. zda³ drugi egzamin pañstwowy, któ-ry nada³ Mu uprawnienia geologa landu Dolna Saksonia. W 1962 r. obj¹³ stanowisko kierownika Zak³adu Kartogra-fii, a piêæ lat póŸniej – dyrektora Zarz¹du ds. Zadañ Dolnej Saksonii we wspomnianym urzêdzie. W 1970 r.
powo³a-no Go na stapowo³a-nowisko wiceprzewodnicz¹cego NLBBGR. Funkcjê tê pe³ni³ przez 10 lat.
Obowi¹zki zawodowe we wspomnianym instytucie Gerd Lüttig ³¹czy³ z zajêciami dydaktycznymi. Od 1963 r. by³
974
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 10, 2010
